Auteur VO-content Laatst gewijzigd Licentie Webadres 25 August 2016 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie http://maken.wikiwijs.nl/74545 Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs Maken van Kennisnet. Wikiwijs Maken is een onderdeel van Wikiwijsleermiddelenplein, hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt.
Inhoudsopgave Spelling - Tussenletters en koppelteken Vooraf Stap1 Stap2 Stap3 Stap4 Stap5 Over dit lesmateriaal Pagina 1
Spelling - Tussenletters en koppelteken Vooraf Leerdoel Je kent de theorie over de schrijfwijze van samenstellingen. Je kunt samenstellingen foutloos schrijven. Eindproduct Je gaat een toets maken. Je moet 80% van de vragen goed hebben. Alleen of samen? Het grootste gedeelte van de opdracht doe je alleen. Natuurlijk mag je wel hulp vragen aan klasgenoten of je docent. Het is belangrijk dat je het wel eerst zelf probeert, want tijdens de toets moet je het ook alleen kunnen. Tijd Je kunt twee lesuren aan deze opdracht besteden. Stap1 Tussenletters Pagina 2
Deze opdracht gaat over tussenletters. Je hebt hier in de vorige jaren al mee geoefend, maar het is goed om je geheugen even op te frissen. Als je twee woorden aan elkaar plakt, noem je dat een samenstelling. Soms moet je een tussenletter gebruiken om de samenstelling goed te schrijven. Voorbeelden: Moeder + kindje = moederskindje Zon + schijn = zonneschijn Lamp + kap = lampenkap Bestudeer de informatie uit de Kennisbank Nederlands: KB: Tussenletter Bekijk het volgende filmpje over de tussen s. Bekijk het volgende filmpje over het gebruik van de tussenletters e of en. Stap2 Oefening baart kunst Om de tussenletter goed onder de knie te krijgen is het verstandig om veel te oefenen. In deze stap ga je aan de slag met een aantal oefeningen. Voordat je begint aan de oefeningen, bestudeer je eerst nog wat informatie. Hieronder vind je nog meer uitleg over het gebruik van de tussenletter n. De tussenletter -n (pannekoek of pannenkoek) Moet er in samenstellingen (woorden die uit minimaal twee kleinere woorden bestaan) een -n geschreven worden of niet? Pagina 3
Wanneer schrijf je wel een -n? Als het meervoud van het eerste deel van de samenstelling alleen een meervoud op -en heeft. Dus woorden als paarden en pannen. Dus niet woorden als directeur en aardappel, want deze woorden hebben niet alleen een meervoud op -en, maar ook op -s. Kijk maar: directeurs / directeuren en aardappels / aardappelen. Wanneer schrijf je geen -n? 1) Als het eerste deel van de samenstelling een woord is waar wij er maar eentje van hebben. Denk aan woorden als zon, maan, koningin. 2) Als het in de samenstelling gaat om een versterkende of verzwakkende uitdrukking: reuzeleuk, apetrots, retegoed, brekebeen. Bij pannenkoek schrijf je dus een -n, omdat er sprake is van maar één meervoudsvorm Bij groentesoep schrijf je geen -n, omdat er sprake is van twee meervoudsvormen: groentes / groenten bron: wp.digischool.nl Doe de volgende invuloefening. Je kunt kiezen uit e of en. -e of -en kn.nu/ql3x1 1 Goedmorgen, zei de horlogmaker, ik vertrek zondag op zak reis. Pagina 4
2 De plantkenner bestudeerde zorgvuldig de paard bloem. 3 Die flierfluiter geniet wel van zijn studentleven! 4 De boerdochter bakte brood met rauw tarwmeel. 5 Dit brood is bergoed; het zit boordvol vezels. 6 Doornroosje prikte zich aan het spinn wiel. 7 Op koninginndag eten wij naar gewoonte prinsess bonen met lendbiefstuk. 8 Wil jij een koninginn pasteitje of asperg soep? 9 Pagina 5
Na regen komt zonn schijn. 10 Die bollboos viel op zijn kinnbak en begon hard te huilen. 11 De kurktrekker, notkraker en vrucht pers liggen in de ladkast. 12 Na zijn maandlange reis onderging hij een ware gedaant verwisseling. 13 Het krantartikel deelde mee dat besssap goed is voor de gezondheid. 14 Zijn dit kippeieren of eendeieren? 15 Vruchtsap is lekker, vooral druivsap Pagina 6
Doe de invuloefening. Je kunt kiezen tussen s of geen tussenletter. Als je denkt dat er geen tussenletter nodig is, typ dan een /. -s kn.nu/xf9nz 1 In zo'n grote handelstad is één handelschool niet voldoende. 2 De kleine baby heeft veel last van oorsmeer. 3 Nieuwe fabriekschoorstenen rijzen nu overal op. 4 Er ligt een groot oorlogschip in de haven. 5 De tabakzaak is 's avonds gesloten. 6 Ons leger telt heel wat beroepsoldaten Pagina 7
7 Hij smeet de huisdeur achter zich dicht. 8   De stadschouwburg raakt versleten. 9 In die kruidenier zaak hebben ze goede olijfolie. 10 Zo'n jongenstreek is geenzins goed te praten. 11 De belastingcontroleur had een hekel aan rund vlees. 12   De universiteit van Gent kreeg een projectsubsidie. 13 Hij was een nagel aan haar doodkist. Pagina 8
14 De secundaire scholen in Antwerpen doen aan drugpreventie 15 We hebben dit weekend vleesfondue gegeten. Doe nu ook de volgende oefeningen. Schrijf de samenstelling op de juiste manier. Samenstellingen kn.nu/2m5qk 1 hoogte + verschil 2 kat + bak 3 groente + soep 4 Pagina 9
fiets + stalling 5 gemeente + huis 6 gedachte + gang 7 pan + set 8 seconde + wijzer 9 dakloze + krant 10 Pagina 10
braam + sap 11 krant + kop 12 horloge + maker 13 pannenkoek + huis 14 bes + sap 15 conciërge + balie 16 getuige + verhoor Pagina 11
17 boek + plank 18 groente + boer 19 leraar + kamer 20 tulp + bol Samenstellingen kn.nu/msavc 1 roos + struik Pagina 12
2 asperge + soep 3 invalide + parkeerplaats 4 reus + leuk 5 pan + lap 6 berk + hout 7 miljoen + nota 8 Pagina 13
kat + kwaad 9 krant + jongen 10 tarwe + meel 11 zon + bank 12 lamp + kap 13 pad + stoel 14 Pagina 14
paard + wei 15 ruimte + gebrek 16 bol + veld 17 beer + goed 18 schoen + kast 19 groente + taart 20 stoel + dans Pagina 15
Stap3 Koppelteken Zoals je in deze opdracht hebt geleerd, kun je van de meeste woorden een samenstelling maken door de tussenletters e(n), -n of s te gebruiken. Dit kan niet altijd. Soms moet je het koppelteken gebruiken. In dit filmpje wordt uitgelegd wanneer je het koppelteken moet gebruiken. Bestudeer ook de Kennisbank Nederlands. Hier kun je de theorie over het koppelteken terugvinden. KB: Koppeltekens Doe nu de volgende oefening. Liggend streepje kn.nu/3q8vd 1 Pagina 16
auto ongeluk 2 eerste hulp verlening 3 ultra conservatief 4 tv camera 5 video opname 6 face lift Pagina 17
7 commando opleiding 8 niet roker 9 s bocht 10 adjunct boekhouder 11 uv opname 12 Pagina 18
Grote Markt versiering 13 Centraal Afrika 14 lila achtig 15 zak telefoon 16 radio actief 17 micro elektronica Pagina 19
18 pseudo intellectueel 19 $ teken 20 lsd gebruik Stap4 Dictee Deze opdracht doe je samen met een klasgenoot. 1. Maak beiden een lijst van tien samenstellingen met een tussenletter of een koppelteken. Schrijf de twee woorden waaruit de samenstelling bestaat naast elkaar op. Pagina 20
Zorg dat je zelf de goede schrijfwijze van de samenstelling weet. Zoek de schrijfwijze eventueel op internet of in een woordenboek op. Gebruik andere voorbeelden dan in de oefeningen. 2. Wissel de blaadjes en maak elkaars dictee. Je doet dat alleen. Je hebt dus geen overleg. 3. Bespreek samen de antwoorden. Verbeter, waar nodig, de antwoorden. Eventuele vragen kunnen jullie stellen aan medeleerlingen of jullie docent. Stap5 Eindtoets Je sluit deze opdracht af met het maken van een toets. De toets bestaat uit een aantal meerkeuzevragen. Tussenletters en koppeltekens kn.nu/ijndu 1 zaak + reis a. zakereis b. zakenreis 2 ziel + piet a. zielepiet b. zielenpiet 3 horloge + maker a. horlogemaker b. horlogesmaker 4 groente + soep Pagina 21
a. groentesoep b. groentensoep 5 tomaat + soep a. tomatesoep b. tomatensoep 6 eend + ei a. eende-ei b. eendenei 7 boek + bon a. boekenbon b. boekebon 8 vmbo + leerling a. vmboleerling b. vmbo-leerling 9 Zuid + Frankrijk a. ZuidFrankrijk b. Zuid-Frankrijk 10 paard + bloem a. paardebloem b. paardenbloem 11 dorp + straat a. dorpstraat b. dorpsstraat 12 Koning + dag a. Koningsdag b. Koningedag 13 Pagina 22
beer + muts a. beremuts b. berenmuts 14 zee + egel a. zeeegel b. zee-egel 15 zoet + zuur a. zoetzuur b. zoet-zuur Pagina 23
Over dit lesmateriaal Colofon Auteur VO-content Laatst gewijzigd 25 August 2016 om 10:18 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 4; VMBO basisberoepsgerichte leerweg, 3; Leerinhoud en Nederlands; doelen Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 2 uur en 0 minuten Pagina 24