Disclosure belangen spreker Elise Kuipers (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk nvt vacatiegeld nvt nvt Geen Bedrijfsnamen
NDF Voedingsrichtlijn 2015
NDF Voedingsrichtlijn Diabetes 2015 Voedingspatronen, -stoffen en -middelen en (de preventie van) diabetes type 2 Elise Kuipers diëtist
Voedingspatronen Conclusie Zowel ter preventie als bij de behandeling van diabetes type 2 zijn een mediterraan en laagkoolhydraat voedingspatroon het meest geschikt Aanbevelingen Leg nadruk op de kwaliteit van de koolhydraten en vetten en niet op de kwantiteit Pas individueel de totale hoeveelheid energie aan
Voedingspatronen Aanbevelingen Overgewicht/obesitas Het mediterraan en laagkoolhydraat voedingspatroon komen het meest in aanmerking (B) Op korte termijn (< 1 jaar) is er relatief overtuigend bewijs dat koolhydraatbeperking gunstiger is wat betreft lichaamsgewicht, lipiden en cardiovasculair risico dan vetbeperking. Er zijn onvoldoende gegevens om datzelfde te concluderen voor effecten op de langere termijn (B)
Voedingspatronen Mediterraan Kies voor onbewerkte hoogwaardige producten: groente, fruit, volkoren graanproducten, noten, zaden, olijfolie, vis en gevogelte Laagkoolhydraat Vermijd gebruik van producten met geraffineerde koolhydraten, dranken met suiker (incl. vruchtensappen) en overige suikerbevattende voedingsmiddelen Wees matig met rood en bewerkt vlees Wees matig met alcohol Kies voor onbewerkte hoogwaardige producten: groente, fruit, volkoren graanproducten, peulvruchten en noten
Voedingspatronen Zeerlaagkoolhydraat Kies voor eiwitrijke en vetrijke producten: vlees, gevogelte, vis, ei, noten, olie, boter, margarine, avocado Maak ruim gebruik van groenten Zeer matig tot geen gebruik van koolhydraatbevattende producten
Laagkoolhydraat Conclusie De kwaliteit van koolhydraten is belangrijker dan de kwantiteit Kwalitatief hoogwaardige koolhydraatbronnen - Onbewerkte producten - Laag-glykemische producten - Vezelrijke producten
Laagkoolhydraat Een laagkoolhydraat voedingspatroon bevat maximaal 40 energie% koolhydraten per dag Energie/dag Max. 40en% koolhydraten per dag 1000 kcal max. 100 gram 1400 kcal max. 140 gram 1600 kcal max. 160 gram 1800 kcal max. 180 gram 2000 kcal max. 200 gram In de praktijk kan ook een zeerlaagkoolhydraat voedingspatroon van 20-70 gram koolhydraten per dag worden geadviseerd
Voedingspatronen Laat de mens met diabetes bepalen welk voedingspatroon met welke voedingsmiddelen het beste bij zijn gezondere leefstijl past! Welke voedingsveranderingen zijn haalbaar en vol te houden? - Korte termijn - Lange termijn
Casus Dhr. K. 52 jaar Kinderen de deur uit Internationaal vrachtwagenchauffeur Sport/beweging: geen Roken: ja Recent gediagnosticeerde diabetes type 2 met BMI 34, hoge bloeddruk, hoog LDL-cholesterolgehalte Leefstijladviezen.
Voedingspatroon dhr. K. Ontbijt : uitsmijter met 3 snee witbrood 2 koffie met suiker en koffiemelk Tussendoor: blikje of flesje cola of sinas Middagmaaltijd: 1 kom soep 2 witte pistolets/puntjes/bolletjes besmeerd met boter/margarine 1 met kaas en 1 met worst of 1 met kroket en 1 met ham 2 koffie met suiker en koffiemelk Tussendoor: soms 0,5 liter halfvolle melk, soms deel van literpak vruchtensap of blikje/flesje cola of sinas Warme maaltijd: frites met kippenpoot en salade saus: mayonaise of gebakken aardappelen met gebakken vis en groente of spaghetti bolognese 2 koffie met suiker en koffiemelk Voor het slapen: restant vruchtensap of blikje/flesje cola of sinas 3-4 mini salamiworstjes
Voedingspatroon/-middelen Wat ga je met dhr. K. bespreken? Koolhydraten Vetten Korte termijn? Lange termijn?
Motivatie dhr. K.? Snel afvallen Snel resultaat Bij weinig resultaat niet volhouden en opgeven Goed toepasbaar in werk Stoppen met roken en afvallen tegelijkertijd lukt niet Misschien stoppen met roken bij goed gewicht Meer bewegen..proberen, maar misschien.. Mag ik dan langer doorgaan met dit voedingspatroon?
Laagkoolhydraat Ontbijt: uitsmijter met 2 snee bruinbrood 2 koffie met zoetje en koffiemelk Tussendoor: flesje water Middagmaaltijd: 1 kom soep met 1 bruine pistolet/ puntje/bolletje of 2 stuks bruine pistolets/puntjes/bolletjes besmeerd met boter/margarine beleg: kaas/worst/ham Tussendoor: 0,5 liter halfvolle melk 1 appel of 1 banaan Warme maaltijd: kleinere portie frites/aardappel/pasta/rijst meer groente en/of rauwkost vlees of vis of kip, ongepaneerd 2 koffie met zoetje en koffiemelk Voor het slapen: 1 blikje of flesje light of zero frisdrank 3-4 mini salamiworstjes 2 koffie met zoetje en koffiemelk
Zeerlaagkoolhydraat Ontbijt: uitsmijter zonder brood 2 koffie met zoetje en koffiemelk Tussendoor: flesje water Middagmaaltijd: 2 gebakken kippenpoten of 3 drumsticks of 3 haringen met ui of 3 hamburgers, allemaal zonder brood of frites Indien aanwezig rauwkost met dressing Tussendoor: flesje water paar handen pinda s Warme maaltijd: geen frites/aardappel/pasta/rijst gegrilde biefstuk of halve kip of gebakken schol meer groente en/of rauwkost 2 koffie met zoetje en koffiemelk Voor het slapen: 1 blikje of flesje light of zero frisdrank 3-4 mini salamiworstjes 2 koffie met zoetje en koffiemelk
Vetten Ontbijt: uitsmijter (al dan niet met brood) 2 koffie met zoetje en koffiemelk Tussendoor: flesje water Middagmaaltijd: al dan niet brood met kaas/worst/ham of 2 gebakken kippenpoten of 3 drumsticks of 3 haringen met ui of 3 hamburgers Indien aanwezig rauwkost met dressing Tussendoor: flesje water/halfvolle melk paar handen pinda s of fruit Warme maaltijd: Wel/geen frites/aardappel/pasta/rijst gegrilde biefstuk of halve kip of gebakken schol groente en/of rauwkost 2 koffie met zoetje en koffiemelk Voor het slapen: 1 blikje of flesje Light of zero frisdrank 3-4 mini salamiworstjes 2 koffie met zoetje en koffiemelk
Vetten Conclusies Het type vetzuur is belangrijker dan de totale hoeveelheid vet Onverzadigde vetzuren hebben de voorkeur boven verzadigde en transvetzuren (m.u.v. verzadigde vetzuren in zuivel) Voedingsmiddelen rijk aan omega-3-vetzuren (EPA/DHA en alfalinoleenzuur) verlagen het cholesterol Supplementen met omega-3-vetzuren zijn niet zinvol! (visoliecapsules)
Eiwitten Conclusie Voor mensen met diabetes (al dan niet met diabetische nefropathie) is er niet genoeg bewijs om een ideale hoeveelheid eiwit te adviseren voor het optimaliseren van glucosewaarden, het verbeteren van cardiovasculaire risicofactoren of het beїnvloeden van de nierfunctie Hoe zit het met de eiwitinname bij dhr. K.? Is de hogere eiwitinname bepalend voor de keuze van het voedingspatroon?
Vitamines, mineralen,.. Conclusies Er is geen gezondheidsvoordeel van het nemen van een supplement voor mensen met diabetes die geen onderliggende deficiёnties hebben (A) Er is onvoldoende bewijs voor het gebruik van supplementen zoals chroom, magnesium en vitamine D voor het verbeteren van de glucoseregulatie bij mensen met diabetes (C)
Vitamines, mineralen,.. Conclusies Er is onvoldoende bewijs voor het gebruik van kaneel of andere supplementen/voedingsbestanddelen (knoflook, vitamine C, (groene) thee, cacao, flavanolen, polyfenolen) (C)
Vitamines, mineralen,.. Hoe zit het met de vitamine/mineralen-inname bij dhr. K.? Is suppletie nodig?
Stelling Het laagkoolhydraat voedingspatroon past het best bij dhr. K.
Wat wil dhr. K.? Snel afvallen en snel resultaat: zeerlaagkoolhydraat voedingspatroon Lange termijn: gewichtsbehoud en behoud goede bloeddruk en laboratoriumwaarden: laagkoolhydraat voedingspatroon
Natrium? Dhr. K. heeft naast obesitas een te hoge bloeddruk Hoe is de zoutinname van dhr. K.? - toegevoegd zout - zoutbevattende producten
Natrium Conclusies Gebruik maximaal 6 gram zout (=2400 mg natrium) per dag Een lagere zoutinname is niet nodig
Natrium Voeg weinig tot geen zout toe Wees matig met zoute smaakmakers (ketjap, bouillonblokjes, kant en klaar kruidenmixen) Ook zeezout, selderijzout, knoflookzout etc. bevat evenveel natrium als keukenzout Wees matig met snacks, zoutjes, soep en kant-en-klaar producten Leer mensen met diabetes het natriumgehalte op verpakkingen te beoordelen
Natrium dieetzout, halvazout en mineralenzout bevat 50-90% minder natrium, dit is meestal vervangen door kalium Let op: Bij ernstige nierfunctiestoornis, gebruik van RAAS-remmers en kaliumbesparende diuretica kan dit leiden tot te hoge kaliumgehalten
Casus Mw. Y., van Turkse afkomst 38 jaar 3 kinderen (16, 12 en 8 jaar) Zondag zwemmen en sauna met vrouwen Sinds 5 jaar diabetes type 2 (bij laatste kind GDM) Medicatie: metformine 3x 850 mg, glimeripide 6 mg, simvastatine 40 mg HbA1c 58 mmol/mol BMI 24,8 kg/m² Bloeddruk 130/80 mm Hg Vetspectrum goed ingesteld met statine Geen albuminurie
Voedingspatroon mw. Y. Ontbijt (rondom 10 uur): 4 snee bruinbrood besmeerd met margarine en belegd met 48+ kaas en kippenworst (beide 1x beleg tussen 2 snee brood) tomaten, komkommer en olijven 1 beker thee zonder suiker Tussendoor: 2 glazen water 1 of 2 stukken fruit 1 beker ayran Avondmaaltijd (tussen 17 en 18 uur): 1 kom soep met stukje Turks brood (50 gram) 3 scheplepels bulgur pilav (bulgur, olijfolie, knoflook, ui, tomatenpuree, gedroogde paprika salade van tomaten, sla, rode ui, witte kaas, olijfolie en kruiden 1 glas water Later in de avond: 1 beker thee zonder suiker 1 Turks koekje
Voedingspatroon/-middelen Wat ga je met mw. Y. bespreken? Koolhydraten Vetten Korte termijn? Lange termijn?
Motivatie mw. Y.? Turkse eetgewoonten Huisvrouw, man werkloos, 3 kinderen, minimum inkomen Wil geen insuline spuiten Geen overgewicht 1x per week zwemmen/sauna Jongste kind naar school brengen, lopend 3-4x per week lopen naar winkel/markt
Laagkoolhydraat Ontbijt (9.00 uur): 2 snee volkorenbrood besmeerd met margarine en belegd met 48+ kaas (1x beleg tussen 2 snee brood) tomaten, komkommer en olijven thee zonder suiker Avondmaaltijd (tussen 17 en 18 uur): 1 kom soep zonder brood 3 scheplepels bulgur pilav met salade of 2 opscheplepels linzen met groentesaus, kip, 1 snee volkorenbrood en salade water Tussendoor (11.30 uur): 2 snee volkorenbrood besmeerd met margarine en belegd met kippenworst (1x beleg tussen 2 snee brood) thee zonder suiker/water Later in de avond (na 20 uur): thee zonder suiker 1 stuk fruit 1 handje pistachenoten Tussendoor (tussen 14 en 16 uur): water 1 stuk fruit 1 beker ayran
Vetten Ontbijt (9.00 uur): 2 snee volkorenbrood besmeerd met margarine rijk aan onverz. vet en belegd met 48+ kaas (1x beleg tussen 2 snee brood) tomaten, komkommer en olijven thee zonder suiker Avondmaaltijd (tussen 17 en 18 uur): 1 kom soep zonder brood 3 scheplepels bulgur pilav met salade of 2 opscheplepels linzen met groentesaus, kip, 1 snee volkorenbrood en salade (olijfolie in salade en bij bereiding) water Tussendoor (11.30 uur): 2 snee volkorenbrood besmeerd met margarine rijk aan onverz. vet en belegd met kippenworst (1x beleg tussen 2 snee brood) thee zonder suiker/water Later in de avond (na 20 uur): thee zonder suiker 1 stuk fruit 1 handje pistachenoten Tussendoor (tussen 14 en 16 uur): 2 glazen water 1 stuk fruit 1 beker ayran
Stelling Het laagkoolhydraat voedingspatroon rijk aan onverzadigde vetzuren is goed toepasbaar voor mw. Y.
Afkomst, soc. econ. status.. Pas voedingsadviezen zoveel mogelijk aan aan de individuele wensen en behoeften (budget, religie, cultuur, overtuiging, kennis) van mensen met diabetes De Richtlijnen goede voeding (Gezondheidsraad) vormen hierbij het uitgangspunt Dit geldt ook voor mensen van Turkse, Marokkaanse, Surinaamse en Aziatische afkomst, alsook voor mensen met een lagere sociaal economische status Voedingsadviezen wijken voor deze groepen niet af Aandacht voor volhouden en zonodig bijsturing is hierbij van belang
Diabetes en zwangerschap Mw. Y. blijkt zwanger te zijn, 9 weken en wordt verwezen naar de 2 e lijn: - stop orale bloedglucoseverlagende medicatie - start 4x daags insulineschema (NPH-insuline, aspart) Welke aanpassingen in het laagkoolhydraat voedingspatroon van mw. Y. zijn nodig of wenselijk? Zijn er aandachtspunten op het gebied van vitamines en mineralen?
Zwangerschap Conclusies Goede glucoseregulatie voor en tijdens de zwangerschap is van groot belang De meeste vrouwen met diabetes type 2, die zwanger willen worden, stappen al voor de zwangerschap over op insuline. Het is op dat moment al belangrijk om de verschillen in voedingstherapie te bespreken
Zwangerschap Afstemmen maaltijdinsuline op koolhydraatinname Spreiding van de koolhydraten over de dag Gebruik van koolhydraatbevattende tussenmaaltijden alleen adviseren als hiermee hypoglykemie voorkomen kan worden of op verzoek van de zwangere vrouw met diabetes Advies hypoglykemie
Hypoglykemie Bloedglucose < 3,5 mmol/l, door: Te laat eten Overslaan van een maaltijd Te weinig koolhydraten eten of drinken zonder aanpassing van de medicatie Extra beweging Gebruik van alcohol Gebruik maken van een te hoge dosis bloedglucoseverlagende medicatie
Hypoglykemie Soort koolhydraat en koolhydraatbronnen: 20 gram koolhydraten in snel oplosbare vorm in volgorde van afnemende voorkeur: 1. Glucose (gel of tabletten) 2. High energie sportdrank 3. Limonadesiroop met hoog glucosegehalte 4. Kristalsuiker (suikerklontjes) opgelost in water 5. Frisdrank of limonadesiroop met hoog fructosegehalte 6. Vruchtensap 7. Producten die ook eiwit/vet/vezels/fructose bevatten: koek, fruit, melk, rozijnen, chocola
Hypoglykemie Controleer na 15-20 minuten de glucose opnieuw Bij onvoldoende stijging: herhaal 20 gram koolhydraten in snel oplosbare vorm Bij voldoende stijging en het plaatsvinden van de volgende maaltijd meer dan 2 uur na de hypoglykemie: neem koolhydraatbronnen in de vorm van 1 snee brood met hartig beleg of 1 stuk fruit of ander product dat ongeveer 15 gram koolhydraten bevat
Hypoglykemie en zwangerschap Wat adviseer je mw. Y.? In zwangerschap extra aandacht voor het voorkomen van te grote stijging van de glucosewaarden na hypoglykemie
Zwangerschap en vitamines,. Hoe zit het met de vitamine/mineralen-inname bij mw. Y.? Is suppletie nodig?
Zelf aan de gang! De mens met diabetes staat centraal Stimuleer zelfmanagement Werk volgens de NDF Voedingsrichtlijn 2015 Spreek als hulpverleners dezelfde taal Stem als hulpverleners met elkaar af
Vragen?