Een binnenvaartschip op de Oude Maas passeert het dorp Puttershoek. 3. Vlot en veilig verkeer over het water Vervoer over water is van groot economisch belang. De binnenvaart vervoert veel bulkgoederen. Maar ook containers, auto s en industrieproducten vinden via de binnenvaart de weg naar hun bestemming. Zowel binnen Nederland als tussen Nederland en het Europese achterland. De binnenvaart heeft een vervoersaandeel van ruim 40 procent in Nederland. Een groot modern binnenvaartschip kan evenveel vracht vervoeren als een paar honderd vrachtauto s. De binnenvaart is dan ook een milieuvriendelijk alternatief voor het transport over de weg of het spoor. Bovendien kan dat transport groeien, want de potentiële capaciteit van de vaarwegen is nog lang niet volledig benut. Eind 2013 is de Tweede Maasvlakte in gebruik genomen. Sindsdien kunnen steeds meer en steeds grotere containerschepen de Rotterdamse haven aandoen. De ambitie is om 45 procent van de containers per schip naar en van het achterland te vervoeren. Daarom investeert Rijkswaterstaat stevig in de capaciteit van het hoofdvaarwegennet en het vlot en veilig gebruik ervan. 18 Rijkswaterstaat
Aanleg Er vindt steeds meer vervoer over water plaats door steeds grotere schepen. Dat vraagt een stevige investering in de capaciteit van het hoofdvaarwegennet. Rijkswaterstaat was hiermee in 2013 voortvarend aan de slag. Wilhelminakanaal Tilburg: meer capaciteit voor binnenvaart Een duurzamer Brabant, betere bereikbaarheid over het water en meer economische kansen voor Tilburg. Dat is het doel van de verdieping en verbreding van het Wilhelminakanaal in Tilburg die in de zomer van 2013 zijn gestart. Het kanaal wordt toegankelijk gemaakt voor schepen van 85 meter lang en bijna 10 meter breed. Het project omvat ook de aanleg van een grotere sluis, aanlegplaatsen en zwaaikommen. De economische bedrijvigheid in Brabant krijgt hiermee meer kansen. Ook is minder vrachtverkeer op de weg nodig. Daardoor verminderen files en neemt de CO 2 -uitstoot af. Zestien bedrijven in Zuidoost-Brabant dragen samen met provincie en gemeente bij aan de financiering van dit 70 miljoen euro kostende project. De bedrijven gaan voortaan bijna zeshonderd vrachtwagenladingen per dag via de Brabantse kanalen vervoeren in plaats van over de weg. Een bijzonder duurzaamheidsaspect is de aanleg van de vijzelturbine bij de nieuwe sluis in het Wilhelminakanaal in Tilburg. Deze vijzel pompt water omhoog en gebruikt het waterverval ook om energie op te wekken voor ongeveer 250 huishoudens. Omlegging Zuid-Willemsvaart Niet alleen in Tilburg, maar ook elders in Brabant werkt Rijkswaterstaat aan bereikbaarheid over het water. Medio 2013 is Rijkswaterstaat begonnen met het verleggen van de Zuid-Willemsvaart bij s-hertogenbosch. Het kanaal dat door het hart van de stad loopt, wordt door de aanleg van een nieuw kanaal om s-hertogenbosch heen gelegd. Vanaf eind 2014 hoeven schepen niet meer door de binnenstad van s-hertogenbosch te varen. Daarmee verbetert ook de leefbaarheid in de stad s-hertogenbosch. Zie voor meer informatie over dit project pagina 21. De bouw van de sluizen Empel en Blericum maken net als de bouw van de bruggen over het kanaal deel uit van het project. De sluis bij Empel moet zowel het water van het kanaal als het water van de Maas keren en beschikt hiervoor over unieke stalen sluisdeuren. Op 20 augustus 2013 is de eerste 90 ton wegende sluisdeur van 13 bij 13 meter met een gigantische kraan op zijn plek gehangen. Begin oktober 2013 is de tweede sluisdeur aangevoerd en geplaatst. Renovatie keersluis Zwartsluis De ombouw van de keersluis bij Zwartsluis tot schutsluis resulteert in minder oponthoud en minder overslagkosten voor de scheepvaart op het Meppelerdiep tussen Meppel en Ramspol. In het voorjaar van 2013 is de bouw van deze zogenoemde Meppelerdiepsluis gestart. De nieuwe sluis wordt breder en dieper dan de huidige. Daardoor kunnen grotere schepen zo n 110 meter lang en 11 meter breed elkaar vlotter en veiliger passeren. De vernieuwde sluis zorgt ook voor veiligheid tegen overstromingen. Onderdeel van het project is verder de vervanging van de bestaande brug in de Hasselterdijk (N331). Benutten We willen de capaciteit van het vaarwegennet in ons land nog meer en beter benutten. Samen met vaarwegbeheerders, vervoerders en verladers, havens en terminals werkt Rijkswaterstaat aan een betere doorstroming van de scheepvaart in Nederland. Nieuwe vaarroutes Noordzee De Noordzee is met 260.000 scheepsbewegingen één van de drukst bevaren zeeën ter wereld en zeker de meest gebruikte zeestraat in Europa. Op donderdagnacht 1 augustus 2013 kreeg het Nederlandse deel van de Noordzee in één klap een volledig nieuw stelsel van vaarroutes. Medewerkers van Rijkswaterstaat verlegden in twee dagen tijd met drie betonningsvaartuigen alle boeien die de nieuwe vaarwegen markeren. De nieuwe routering maakt de scheepvaart op de Noordzee veiliger en efficiënter. Veel vaarroutes liepen namelijk kriskras door elkaar. Op veel plaatsen is er nu sprake van gescheiden vaarbanen voor de scheepvaart. 554 kilometer aan overbodige vaarwegen zijn verdwenen. Bovendien scheppen de aangepaste vaarroutes meer ruimte voor een ander gebruik van de Noordzee. Olie- en gas winning, bijvoorbeeld, en de aanleg van windmolenparken. Schepen kunnen nu een optimale, veilige afstand bewaren tot elkaar en tot windmolens en olie- en gasplatforms. Ook de toegang tot de havens van Rotterdam en Amsterdam is flink vergemakkelijkt. Impuls voor het gebruik van de vaarwegen Een beter gebruik van de binnenvaart kan bijdragen aan het reduceren van de files op de wegen in de drukste gebieden van Nederland. Rijkswaterstaat wil de bereikbaarheid verbeteren door vaarwegen beter te benutten en te investeren in de positie van de binnenvaart in de logistieke transportketen. In 2013 is met het programma Impuls Dynamisch Verkeersmanagement Vaarwegen (IDVV) stevig geïnvesteerd in samenwerking en in het delen van informatie in de logistieke keten. Dat werkt veel efficiënter. Verladers Jaarbericht 2013 19
combineren en bundelen hun scheepsladingen steeds vaker. Daardoor varen schepen steeds minder vaak met een halve lading. Bovendien varen ze minder vaak met een leeg ruim terug van hun bestemming. Ook terminaloperators houden steeds meer rekening met elkaars planningen en capaciteit. Daarnaast worden bedrijven geprikkeld niet langer uitsluitend gebruik te maken van de weg voor hun transport. Op 28 november 2013 hebben circa dertig bedrijven rond de Twentekanalen afgesproken dagelijks 350 vrachtwagens van de weg te halen in 2015, oplopend tot circa 900 per dag vanaf 2020. Deze maatregelen leidden in 2013 tot een verschuiving van zo n 67.000 vrachtwagenladingen van weg naar water. In 2014 wordt zelfs een verschuiving van 106.000 vrachtwagenladingen naar de binnenvaart verwacht. Betrouwbaarheid Door zowel logistieke als nautische informatie te delen en lading te bundelen, nemen de effectiviteit en de betrouwbaarheid van de binnenvaart sterk toe. Als de beladingsgraad van een binnenvaartschip met 10 procent groeit, en de wachttijd halveert, dalen de kosten en tarieven met maar liefst 20 procent. Het IDVV-programma wordt, mede op verzoek van de markt, een jaar verlengd om successen verder uit te breiden en de ontdekte kansen op te pakken. Scheepvaartverkeersmanagement Het scheepvaartverkeer neemt toe en schepen worden steeds groter. Daarom wordt het belangrijker om het hele scheepvaartverkeer op de Nederlandse vaarwegen te overzien en in goede banen te leiden. Rijkswaterstaat werkt aan een professioneler verkeersmanagement op het water. Uiteindelijk is het doel om te komen tot landelijk corridormanagement: het begeleiden, sturen en faciliteren van vlotte, veilige scheepvaart op de scheepvaartcorridors. Scheepvaartcentrale Maasbracht In oktober 2013 is de nieuwe regiocentrale Zuid in Maasbracht in gebruik genomen. Rijkswaterstaat heeft vier jaar aan deze centrale gebouwd om diverse sluizen en andere objecten voortaan op afstand te kunnen bedienen. De bruggen, sluizen en stuwen over de Maas en het Julianakanaal werden tot voor kort nog op verschillende manieren en lokaal door brug- en sluiswachters bediend. Vanuit de regiocentrale Zuid wordt nu de bediening van alle bruggen, sluizen en stuwen op het vaartraject Maastricht-Belfeld centraal aangestuurd. Vanuit de moderne, hightech bedieningspost wordt de beroeps- en recreatievaart efficiënter bediend, eenduidiger geïnformeerd en vlotter begeleid. Een uitgekiend cameratoezicht waarborgt de veiligheid. In de sluiswachterhuisjes blijft een noodvoorziening voor lokale bediening aanwezig. Ook op andere plaatsen in Limburg en in Zeeland zijn de voorbereidingen voor het op afstand bedienen van bruggen en sluizen in volle gang, zodat ook hier over enkele jaren bediening van alle bruggen en sluizen op afstand mogelijk is vanuit nautische centrales. Nautisch beheer haven Amsterdam In april 2013 heeft de gemeente Amsterdam haar havenbedrijf verzelfstandigd. Dat stelt de haven in staat om sneller en commercieel slagvaardiger te opereren en zich te ontwikkelen tot een havenbedrijf voor het hele Noordzeekanaal. De verzelfstandiging heeft gevolgen voor de verkeersbegeleiding en de bediening van de sluizen in IJmuiden. Dit zijn namelijk rijkstaken. Het mandaat voor de dagelijkse uitvoering ervan is bijna twintig jaar geleden overgedragen van Rijkswaterstaat aan de haven van Amsterdam. Dat mandaat is in 2013 niet teruggedraaid, maar wel aangepast aan de nieuwe situatie. De zorg voor een vlotte veilige en milieuvriendelijke afwikkeling van de scheepvaart mag niet worden overvleugeld door commerciële belangen. In een nieuw convenant tussen de minister en de gemeente Amsterdam zijn duidelijke werkafspraken vastgelegd over de samenwerking, het serviceniveau en over de afstemming met Rijkswaterstaat in zijn rol van verantwoordelijk toezichthouder. Beheer en onderhoud Achterstallig onderhoud vaarwegen wegwerken Een vlot en veilig gebruik van het hoofdvaarwegennet vraagt om vaarwegen die bedrijfszeker zijn en goed onderhouden. Rijkswaterstaat heeft sinds 2008 900 miljoen euro beschikbaar om het achterstallig onderhoud in de periode tot en met 2016 weg te werken. Ook in 2013 is hard gewerkt aan het onderhoud aan damwanden, oevers, het baggeren van kanalen en het repareren en renoveren van bruggen en sluizen. Eind 2013 is meer dan de helft van het achterstallig onderhoud uitgevoerd dat eind 2016 klaar moet zijn. Versoberen en efficiënter werken Het is de bedoeling dat Rijkswaterstaat kosten bespaart op het beheer en onderhoud van de vaarwegen door efficiënter te werken. Bijvoorbeeld door onderhoudswerk groter en voordeliger in te kopen bij de uitvoerende marktpartijen. Daarnaast is versobering onontkoombaar. Waar dat kan, wordt minder vaak gebaggerd en worden oevers minder vaak gemaaid en gesnoeid. Tevens worden sinds 2013 walvoorzieningen voor de scheepvaart op een basisniveau aangeboden. Bij vervanging van voorzieningen als remmings werken, steigers en loopplanken wordt kritischer gekeken naar de kosten. Stewards op sluizen Vanaf eind juni tot eind augustus 2013 heeft Rijkswaterstaat net als voorgaande jaren stewards op een aantal drukke sluizen ingezet. Zo n 52 stewards assisteerden recreatieschippers op elf sluizen bij het vlot en veilig passeren van sluizen. Daardoor vindt het invaren en afmeren sneller plaats en wordt de ruimte in de sluis beter benut. Met de hulp van de stewards zijn veel stremmingen beperkt. 20 Rijkswaterstaat
Zuid-Willemsvaart Economische impuls door upgrade en aanleg Máximakanaal Vooral bij de werkzaamheden aan de kolken bij sluis Sambeek en sluis Belfeld, die deel uitmaken van het project Maaswerken. Stalen bruggen renoveren Veel stalen bruggen van Rijkswaterstaat zijn toe aan renovatie of vervanging. Vooral doordat er veel meer en veel zwaarder vrachtverkeer overheen rijdt dan oorspronkelijk was voorzien. In de periode tot 2018 krijgen alle acht boogbruggen over het Amsterdam-Rijnkanaal een grote opknapbeurt, zodat ze weer minimaal dertig jaar meekunnen. Bovendien wordt de doorvaarthoogte van de bruggen vergroot, zodat binnenvaartschepen met meer lagen containers eronderdoor kunnen varen. De renovatie van de Schalkwijksebrug over het Amsterdam-Rijnkanaal is in 2013 opgeleverd. Ook de Schellingwouderbrug is in 2013 opgeleverd. Medio 2013 is de onderkant van de Amsterdamsebrug gerenoveerd en het fietspad vervangen. Obstakels in vaarwegroutes verwijderd Rijkswaterstaat heeft in 2013 meerdere scheepswrakken gedeeltelijk of geheel van de zeebodem verwijderd. De wrakken lagen in vaarroutes die druk worden bevaren door de scheepvaart. Met deze operatie slaat Rijkswaterstaat drie vliegen in één klap: betere doorstroming van het zeescheepvaartverkeer; betere bereikbaarheid van de Nederlandse zeehavens en een grotere veiligheid op de vaarweg. Ruim 50 kilometer uit de kust van IJmuiden is bijvoorbeeld ongeveer 130 ton aan wrakdelen van een onbekend scheepswrak geborgen. Dat belemmerde de doorvaart van grote schepen rond de IJgeul. Daarnaast is 70 kilometer uit de kust van Walcheren het wrak van het vissersschip Jan Breydel verwijderd. Dit wrak lag in de weg op een belangrijk kruispunt van vaarroutes. Een nautisch veilig hoofdvaarwegennet In de afgelopen jaren lijkt het aantal scheepsongevallen op de binnenwateren toe te nemen. Een betere landelijke on gevallenregistratie wijst uit dat in de recreatievaart een relatief hoger aantal ongevallen plaatsvindt dan gedacht. In 2013 waren bij vier ernstige ongevallen tussen de beroepsvaart en de recreatievaart zeven doden te betreuren. Dit hoge aantal kan een incident zijn. In de periode 2004-2012 bleef het aantal geregistreerde ongevallen tussen recreatievaart en beroepsvaart vrijwel constant en was er jaarlijks gemiddeld één dode bij te betreuren. Rijkswaterstaat houdt deze ontwikkeling nauwlettend in de gaten. Ook in 2013 is intensief gewerkt aan het veilig scheiden van recreatievaart en beroepsvaart. Zowel door voorlichting en handhaving als door het veiliger inrichten van het hoofdvaarwegennet. Lees hierover meer in het hoofdstuk Betrouwbare en bruikbare informatie op pagina 38. Dit jaar komt de upgrade gereed van de Zuid-Willemsvaart tussen Veghel en de Maas bij s-hertogenbosch. Vanaf 2015 kunnen de eerste binnenvaartschepen gebruikmaken van het kanaal dat dan geschikt is voor grotere schepen. Primair doel? Het geven van een impuls aan de Brabantse economie. Door de aanleg van een 8 kilometer lang nieuw kanaal het Máximakanaal aan de oostkant van s-hertogenbosch verdwijnen de binnenvaartschepen straks uit het centrum van de stad. Tussen Den Dungen en Veghel verbreedt en verdiept Rijkswaterstaat de bestaande Zuid-Willemsvaart. Ook worden bruggen verhoogd om de doorvaart voor grotere schepen mogelijk te maken. De gemeente s-hertogenbosch greep het project aan voor de realisatie van een grootschalige ecologische verbinding. Economie, ecologie en leefbaarheid gaan hand in hand. Veel bedrijven in de regio maken gebruik van de Zuid- Willemsvaart voor de aan- en afvoer van goederen. Als het kanaal is verbreed en verdiept kunnen ook grotere schepen met maximaal drie lagen containers ervan gebruikmaken. Dergelijke schepen halen ongeveer honderd vrachtwagens van de weg en dat draagt bij aan een vermindering van files en CO 2 -uitstoot. Vervoer wordt kostenefficiënter en schoner Business Manager Michel van Dijk, van Inland Terminal Veghel en tevens regionaal bestuurslid van Schuttevaer: We zijn erg blij met de opwaardering van het kanaal. Het is een belangrijke sprong vooruit en goed voor de Brabantse economie. Veel bedrijven willen de stap naar meer vervoer over water in plaats van over de weg wel maken. Maar dat vervoer moet dan wel betrouwbaar en lonend zijn. De opwaardering van het kanaal draagt daar in belangrijke mate aan bij. Tot nu toe konden er alleen maar kleine schepen varen. De verdieping en verbreding van het kanaal betekent een flinke uitbreiding van de range van schepen die inzetbaar is. Het is daarmee gemakkelijker het optimale schip voor een bepaald soort lading in te zetten. Dat betekent dat verladers lading veel kostenefficiënter kunnen vervoeren. Daardoor is het eenvoudiger om lading naar het water te krijgen. Het wordt competitiever, interessanter, betrouwbaarder en schoner. Zeer diverse bouwwerkzaamheden Projectmanager Marc Lentjes van Rijkswaterstaat schetst de scope van het project. Dat is georganiseerd in vier delen en omvat zeer uiteenlopende bouwwerkzaamheden: Allereerst is er de aanleg van het nieuwe kanaal tussen Jaarbericht 2013 21
de Maas en Den Dungen. Daar bouwen we ook acht nieuwe bruggen overheen die de verbinding vormen tussen s-hertogenbosch en Rosmalen. Daarnaast bouwen we twee sluiscomplexen en een aantal zogeheten sifons die onder het kanaal door gaan. Deze sifons maken het mogelijk dat watergangen het kanaal kruisen. Tussen Den Dungen en Veghel het tweede deelproject verdiepen en verbreden we het bestaande kanaal. Hier verhogen we ook drie bruggen over het kanaal. Het verhogen van de brug in de snelweg A50 met ruim een meter vormt een deelproject op zich. Ten slotte is een apart deelproject ingericht voor de kruising van het spoor met het nieuwe kanaal. Bijzonder is dat ProRail dat werk uitvoert voor Rijkswaterstaat. Zij hebben behalve een spoorbrug ook een brug voor landverkeer aangelegd en de aansluitende infrastructuur aangepast. Beter voor de binnenstad van s-hertogenbosch Winst voor de Brabantse economie is het primaire doel van het project. Maar ook de binnenstad van s-hertogenbosch heeft baat bij de aanleg van het nieuwe Máxima kanaal, maakt wethouder Geert Snijders duidelijk: De kwaliteit van de leefomgeving gaat erop vooruit. Wij als stad zijn blij dat de beroepsvaart uit de binnenstad verdwijnt. De bruggen die vaak openstaan zijn behoorlijk vervelend voor het verkeer. Bovendien is het in milieutechnische zin prettiger als die schepen niet meer door de binnenstad varen. Minder hinder in centrum s-hertogenbosch Ooit is sprake geweest van een opwaardering van het kanaal in de stad. Daar is heel lang over gediscussieerd en we hebben ons daar als college altijd fel tegen verzet. In die historische binnenstad zou je het kanaal moeten gaan verbreden en de bruggen verhogen. Dat vonden wij een onmogelijke opgave. Met de huidige omlegging en met het gekozen tracé zijn we als stadsbestuur heel gelukkig. Positieve reacties Een goede inpassing van het nieuwe kanaal in de bestaande stedelijke omgeving is voor de gemeente s-hertogenbosch uiterst belangrijk. In de ontwerpfase speelde bijvoorbeeld de vraag waar de bruggen moesten komen en hoe deze moesten aansluiten op het bestaande wegennet, zegt Snijders. Daar is de afgelopen jaren zeer intensief over gesproken met Rijkswaterstaat. Zo hebben we bijvoorbeeld een oplossing gevonden voor een brug die wel erg dicht tegen bebouwing aankwam. In goed overleg is er uiteindelijk voor gekozen om het verkeer achter de bestaande bebouwing om te leiden. Vanuit de Bossche bevolking en die van Rosmalen en Empel hoor ik echt veelal positieve geluiden. Het enige punt is de steilheid van de bruggen voor fietsers. Ik hoop dat we dat kunnen ondervangen op het moment dat er bij een van de nieuwe sluiscomplexen een gelijkvloerse fietsverbinding is gerealiseerd. Kanaalpark is impuls voor natuur en ecologie Ecologische verbinding Voor de gemeente betekent de aanleg van het nieuwe kanaal een geweldige uitdaging om natuur en ecologie aan de oostkant van de stad een extra impuls te geven door de aanleg van een kanaalpark. Snijders: Met het Rijk waren al afspraken gemaakt over een aan te leggen ecologische verbinding inclusief een nieuwe beek de Rosmalense Aa. In de oorspronkelijk plannen viel deze verbinding echter wat smal uit. De aanleg van het kanaal hebben we echter aangegrepen om het veel breder aan te pakken. Overigens wederom in goed overleg met Rijkswaterstaat en provincie. We maken nu één grote ecologische verbinding vanaf de Maas via het kanaalpark tot het dal van de Aa bij Heeswijk Dinther. Recreatief gebied De aanleg van het kanaalpark vindt gelijktijdig plaats met de aanleg van het nieuwe kanaal en wordt uitgevoerd door dezelfde aannemer. Lentjes: Vanaf 2015 moeten er schepen kunnen varen op het Máximakanaal en dan moet ook de Rosmalense Aa aangelegd zijn. Voordeel daarvan is dat er net als op zo veel andere plekken in het project werk met werk gemaakt kan worden. Bovendien is de afstemming eenvoudiger en je voorkomt dat twee aannemers elkaar in de weg lopen. Wel is er sprake van twee contracten en twee opdrachtgevers. Snijders over de functie van het kanaalpark: Voor een deel compenseert het park natuur die elders door het project Zuid-Willemsvaart verdwijnt. Het park heeft een belangrijke ecologische functie. Onder andere voor de vismigratie, daar is de nieuwe Rosmalense Aa erg geschikt voor. Maar het is natuurlijk ook een heel mooi uitloopgebied, een recreatief gebied voor iedereen die er gebruik van wil maken. De Brabantse regio krijgt met de omlegging van het kanaal dus niet alleen een economische impuls. Door deze kans te verzilveren is er ook winst voor de kwaliteit van de leefomgeving. Bekijk de film over dit project op www.rijkswaterstaat.nl/jaarbericht 22 Rijkswaterstaat
De regio krijgt met de omlegging van het kanaal niet alleen een economische impuls. Door de gelijktijdige aanleg van het kanaalpark is er ook winst voor de kwaliteit van de leefomgeving. Geert Snijders, wethouder Ruimtelijke Ordening gemeente s-hertogenbosch De opwaardering van het kanaal is goed voor de Brabantse economie. Vervoer wordt competitiever, interessanter, betrouwbaarder en schoner. Michel van Dijk, Business Manager Inland Terminal Door de aanleg van een 8 kilo meter lang nieuw kanaal het Máximakanaal verdwijnen de binnenvaart schepen straks uit het centrum van de stad. Marc Lentjes, projectmanager Rijkswaterstaat