Raadsvoorstel Datum Raad Portefeuillehouder 29 januari 2014 T. de Weger Datum commissie: Commissie Ruimte 15-01-2014 Registratienummer BR1300203 N.a.v. B&W-voorstel BW1300922 Behandeld 19 november 2013 Onderwerp Afvalbeleid 2014-2018 - Meer hergebruik en een stuk goedkoper Gevraagde beslissing Het afvalbeleid 2014-2018 'Meer hergebruik en een stuk goedkoper' T13.12183 vast te stellen. Samenvatting Algemeen Lansingerland heeft een totaalcontract met Irado voor de huishoudelijke afvalinzameling; dit loopt af op 1 juli 2015. Met ingang van deze datum zullen nieuwe contracten voor de inzameling en verwerking van het huishoudelijk afval worden aangegaan. Hieronder zetten we de planning van de bestuurlijke besluitvorming rondom de nieuwe contracten voor het huishoudelijk afval voor u nog eens op een rij: 1. Aanbesteding verwerking afval: Het raadsbesluit is in mei 2013 genomen. Op 1 oktober 2013 is de verwerking van gft- en restafval voorlopig gegund en nadat er geen bezwaren hierop zijn ontvangen is deze 29 oktober definitief gegund aan partijen. Hierover bent u op 1 oktober geïnformeerd middels de raadsbrief U13.18815; 2. Uitbesteding inzameling afval: Dit besluit gaat over de principekeuze tussen verschillende manieren van uitbesteden van de afvalinzameling, te weten via een Europese aanbesteding, via het verlenen van een alleenrecht, of via het deelnemen in een overheidsnv door middel van het aankopen van aandelen. Dit raadsvoorstel staat los van een beleidskeuze. Elke vorm van beleid kan namelijk willekeurig van de gekozen uitbestedingsvorm ten uitvoer worden gebracht. Na de principekeuze en de vaststelling van het beleid zal de contractvoorbereiding gedetailleerd worden uitgewerkt. Het voorstel voor de principekeuze is in de cie AB van 10 oktober besproken. Afgesproken is dit gelijktijdig met de vaststelling van het beleid in de raad te behandelen, zijnde in de commissie Ruimte op 15 januari 2014; 3. Afvalbeleid: Ter voorbereiding zijn de volgende stappen in burgerparticipatie en raadsinformatie doorlopen: online/telefonische afvalenquête in januari, raadspresentaties in januari en juni, expertmeeting (5 gemeenten) in juli, bewonersavond in september en raadspresentatie in oktober 2013. Afvalbeleid De gemeente Lansingerland heeft nog geen afvalbeleid. Met de afloop van alle contracten voor het huishoudelijk afval per 1 juli 2015 is voor de gemeente een logisch moment aangebroken om het afvalbeheer te evalueren op het gebied van milieurendement, kosten en serviceniveau en zich te herbezinnen op de mogelijkheden en wensen voor de toekomst. Het motto van dit afvalbeleid is 1
meer hergebruik en een stuk goedkoper. Hierin komen de twee opdrachten voor dit afvalbeleid tot uitdrukking. Voor de opstelling van het afvalbeleid zijn verschillende scenario's onderzocht en in raadspresentatie van juni gepresenteerd aan de gemeenteraad. Voorgesteld wordt te kiezen voor het scenario 'meer en beter afvalstromen ophalen aan huis', omdat dit scenario zorgt voor meer afvalscheiding en hergebruik en de kosten van inzameling en verwerking aanzienlijk verlaagt. Het scenario, scenario 1 meer en beter afval aan huis ophalen, kan worden beschouwd als eerste grote stap na 15 jaar in het verbeteren van het hergebruik en verlaging van de kosten vanuit de huidige situatie (geen beleid, weinig hergebruik en een all inclusive tarief). Op langere termijn geeft de keuze voor dit scenario mogelijkheden tot verdergaande ontwikkelingen op het gebied van verlaging van de totale hoeveelheid huishoudelijk afval, verhoging van scheidingspercentages en verlaging van kosten. Het voorgestelde scenario sluit realistisch, maar ook met enige ambitie, aan bij de beleving van de inwoners van Lansingerland. De gemeente Lansingerland wil uiterlijk in 2018 aansluiting vinden bij het milieurendement dat door vergelijkbare gemeenten wordt behaald van minimaal 55%. Een milieurendement van tenminste 60% in 2015, zoals beoogd door voormalig staatssecretaris Atsma, acht de gemeente nog niet haalbaar, gezien het huidige milieurendement van 47%. Randvoorwaarden die we hanteren bij het verder uitwerken van het keuzescenario zijn: 1. Invoering van dit nieuwe afvalbeleid leidt niet tot structureel meer zwerfvuil of extra gemeentelijke inspanningen in de openbare ruimte (vanuit straatreiniging, APV, buitendienst etc.). 2. We maken gebruik van de expertise en ervaring van de inzamelaars. In het bestek wordt ruimte gelaten voor innovatie en eigen inbreng van de inzamelaar. 3. De afvalinzamelstructuur houden we flexibel, zodat de gemeente in principe één aanpak heeft voor de hele gemeente maar wel kan afwijken als de druk op de openbare/particuliere ruimtes in een wijk te groot wordt of in een wijk andere oplossingen beter passend zijn. Daarnaast houden we de afvalinzamelstructuur flexibel zodat de gemeente in de toekomst kan blijven inspelen op ontwikkelingen, zoals de technische/ financiële haalbaarheid van nascheiding. 4. We doen geen investeringen die zich niet terugverdienen in de vorm van meer hergebruik of vermindering in restafval. Een voorbeeld hiervan kan het huis aan huis inzamelen van kunststoffen middels zakken zijn. De eenmalige investeringen in minicontainers wordt dan voorkomen, en er bestaan eenvoudige, goedkope en effectieve manieren om verwaaiing van plastic en zakken te voorkomen. De uiteindelijke keuzes maken we op basis van informatie uit de markt (wat is financieel technisch wel/niet raadzaam om te doen?). 5. De samenwerking met verenigingen bij de inzameling van papier met minicontainers zetten we voort en formaliseren we. De samenwerking met charitatieve instellingen bij de textielinzameling gaan we aan en reguleren we. 6. Als gemeente nemen we de regie. Dit houdt in dat uitvoerend werk zoveel mogelijk op afstand wordt gezet. De gemeente bepaalt zelf het beleid en zet in op (contract)aansturing en toezicht op de huidige/nieuwe inzamelaar. De gemeente neemt ook de regie en aansturing in de communicatie met bewoners, waarbij de uitvoering van deze taken zoveel mogelijk wordt uitbesteed. Algemene uitgangspunten die we hanteren bij de verdere aanpak zijn: 1. Het initiatief voor 'afval scheiden loont' leggen we neer bij de nieuwe inzamelaar. 2. Bij winkels/supermarkten verkennen we de mogelijkheden en interesse voor een retourette (dit is een particulier initiatief) en stimuleren we andere initiatieven op gebied van hergebruik. 3. Social return maakt onderdeel uit van de uitbestedingsafspraken in de totale activiteit van de afvalinzameling (bijvoorbeeld in de logistiek, het afvalbrengstation en het natransport). 4. We hanteren een 100% kostendekkende afvalstoffenheffing. 2
Het volledige afvalbeleid is opgenomen als bijlage in T13.12183. Financiële consequenties In de kadernota 2014-2017 is als financiële taakstelling opgenomen dat in 2015 een besparing van 850.000 op de afvalstoffenheffing wordt gerealiseerd en de jaren daarop met 1,7 miljoen. De voorstellen opgenomen in het afvalbeleid passen binnen deze financiële kaders uitgaande van een marktconform tarief voor de inzameling. Verdere procedure Op basis van het afvalbeleid wordt het bestek voor de nieuwe inzameling uitgewerkt en uitbesteed aan een nieuwe inzamelaar. Afhankelijk van het raadsbesluit Uitbesteding Afvalinzameling (principekeuze voor Europees aanbesteden, alleenrecht of aandeelhouderschap) wordt dit gebruikt bij de onderhandelingen met een overheidsgedomineerd bedrijf of gebruikt als basis voor de Europese aanbesteding. Juridische aspecten - De gemeente heeft, volgens de Wet Milieubeheer, een wettelijke zorgplicht voor het inzamelen van huishoudelijk afval. Deze wettelijke plicht is er niet voor bedrijfsafval; dit facet valt dan ook buiten het afvalbeleid. - De gemeente heeft de plicht het huishoudelijk restafval en het (gescheiden aangeboden) gft-afval bij elk perceel in te zamelen en een aantal droge afvalstromen, zoals papier en karton, glas, textiel, kunststof, klein chemisch afval, elektr(on)ische apparaten en asbesthoudend afval, gescheiden in te zamelen. Voor grof huishoudelijk afval geldt voor de gemeente een plicht tot inzameling bij elk perceel en de plicht om een brengvoorziening beschikbaar te stellen. - In het tweede Landelijk Afvalbeheerplan (LAP2, 2009) staat dat minimaal 60% nuttig (her)gebruik van het huishoudelijk afval in 2015 door gemeenten moet worden nagestreefd. Voormalig staatsecretaris Atsma stelde in zijn Afvalbrief d.d. september 2011 dat in 2015 60-65% hergebruik gerealiseerd moet zijn. De gemeente Lansingerland streeft naar een substantiële verhoging van de afvalscheiding (van 47% in 2012 naar 55% in 2018), maar ziet de doelstelling van 60-65% niet als haalbaar binnen dit nieuwe afvalbeleid. Vooralsnog verbindt het Rijk hier geen sancties aan. - Op basis van het afvalbeleid worden de uitvoeringskaders verder vastgelegd in een geactualiseerde afvalstoffenverordening en bijgehorend(e) uitvoeringsbesluit(en). De planning is dat deze in 2014 worden geactualiseerd. Extern draagvlak/burgerparticipatie Ter voorbereiding van het afvalbeleid zijn verschillende momenten van burgerparticipatie geweest: - In december 2012-januari 2013 heeft de gemeente een grootschalige online-enquête gehouden onder 2.000 huishoudens in Lansingerland om in kaart te brengen hoe onze inwoners omgaan met hun huishoudelijk afval en afval scheiden. De respons was ruim 30% en de resultaten waren representatief per wijk en leeftijdscategorie. Afsluitend is eind januari 2013 een discussieavond voor bewoners gehouden waarin de resultaten van de enquête zijn besproken. - In juni 2013 heeft de gemeente voor bewoners/raadsleden een expertmeeting georganiseerd over de manieren van huishoudelijke afvalinzameling. Vijf gemeenten hebben ons gedeeld in hun ervaringen op gebied van plasticinzameling, papierinzameling, Diftar (gedifferentieerde tarieven op basis van hoeveelheid aangeboden restafval) en omgekeerd inzamelen (restafval brengen, andere afvalstromen worden gehaald). - In september 2013 heeft de gemeente een bewonersavond georganiseerd over het definitief concept afvalbeleid. Op deze avond is gesproken over de voorgestelde maatregelen en aan de hand van stellingen in beeld gekregen op welke punten het afvalbeleid nog kan worden aangescherpt. - Op 5 november heeft de gemeente een bewonersexcursie georganiseerd naar de kunststofsorteerinstallatie in Rotterdam en een kledingrecyclebedrijf in Dordrecht. Hieraan hebben 3
ongeveer 65 inwoners deelgenomen. De excursies maakten veel duidelijk over hoe afval gescheiden moet worden aangeboden en wat er met gescheiden afvalstromen wordt gedaan. Op twee raadspresentatieavonden (in juni en oktober 2013) is een presentatie over (het onderzoek in het kader van) het afvalbeleid gegeven, zodat de raad op meerdere momenten gedurende de ontwikkeling van het beleid kennis heeft genomen van de scenario's, afwegingen en opzet. Duurzaamheid Binnen het afvalbeleid wordt op meerdere manieren aandacht besteed aan duurzaamheid, ook bij de contractvorming zullen we ruimte aan de inzamelaar geven voor innovatieve ideeën en oplossingen voor: - betrokkenheid bewoners bij verbeteren van hergebruik: Op basis van het afvalbeleid ontstaat inzicht in de huidige afvalscheidingsprestaties van Lansingerland en de mogelijkheden om hierin te verbeteren. Met de in te voeren maatregelen wordt meer en beter afval gescheiden aan huis opgehaald en krijgen bewoners mogelijkheden hun hergebruik te verbeteren; - maatschappelijk verantwoord ondernemen (mvo): binnen het contract van de afvalinzameling zijn er zichtbaar mogelijkheden voor mvo. In het bestek voor de afvalinzameling (en het afvalbrengstation) zullen afspraken worden opgenomen voor de inzet van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt zoals langdurig werkelozen, WSW'ers en het aanbod van stages/opleidingsplekken. - milieutechnisch rendement: Vanuit het afvalbeleid worden minimum eisen gesteld aan het milieutechnisch rendement van de afvalinzameling: het gebruik van wagens met beperkte CO2 uitstoot, gebruik van groene energie, logistieke oplossingen, inrichting/ efficiëntie van het afvalbrengstation en behaalde afvalscheiding etc. Bijlage T13.12183 Afvalbeleid 2014-2018, Meer hergebruik en een stuk goedkoper Toelichting Inleiding Met dit afvalbeleid worden de kaders gegeven voor de toekomstige afvalinzameling. Het motto van dit afvalbeleid is meer hergebruik en een stuk goedkoper. Hierin komen de twee opdrachten voor dit afvalbeleid tot uitdrukking. Drie scenario's zijn in aanloop naar dit afvalbeleid onderzocht, en gepresenteerd tijdens de raadspresentatie in juni: Scenario 0: voortzetting van de huidige aanpak (47-50% afvalscheiding); Scenario 1: meer en beter afvalstromen aan huis ophalen (55-57% afvalscheiding); Scenario 2: omgekeerd inzamelen (restafval wegbrengen naar ondergrondse container op afstand en andere afvalstromen ophalen aan huis) (60-65% afvalscheiding). In het afvalbeleid is het scenario 'meer en beter afvalstromen ophalen aan huis' uitgewerkt in de volgende maatregelen: - voortzetting papierinzameling in samenwerking met verenigingen, door middel van minicontainers. Een pilot in Boterdorp Bergschenhoek heeft aangegeven dat deze manier van papierinzamelen goed uitvoerbaar is met verenigingen, en dat dit dubbel zo veel papier oplevert ten opzichte van de huidige inzameling met dozen/zakken; - kunststoffen ophalen aan huis. Ervaringen uit de rest van Nederland tonen aan dat de opbrengst van kunststoffen verdubbelt en mogelijk nog meer plastic oplevert als de gemeente dit aan huis ophaalt. De gemeenten op de expertmeeting behalen al deze gewenste resultaten met huis aan huis inzameling van kunststoffen; 4
- gechipte minicontainers voor restafval (bewoners betalen niet per kg of per frequentie), behoud van de gft container; - containermanagementsysteem op de bestaande ondergrondse containers; - nieuwe ondergrondse milieuparken geconcentreerd en locaties geoptimaliseerd; - aanvullend ondergrondse glasbakken op veel locaties in Lansingerland; - gemeente neemt regie op communicatie met bewoners; - voortzetting afvaleducatie voor de basisscholen en het voortgezet onderwijs. Beoogd maatschappelijk effect - Beleidskaders voor het bestek nieuwe huishoudelijke afvalinzameling vanaf 1 juli 2015; - Beleidskaders gericht op meer hergebruik en een stuk goedkoper waar op korte termijn binnen het huidige contract en bij het nieuwe contract invulling aan wordt gegeven; - Substantiële verlaging van de afvalstoffenheffing met ingang van (1 juli) 2015; - Invulling van het begrip duurzaamheid en social return, conform het coalitieakkoord. De kernargumenten 1.1 Afvalbeleid is nodig om tot meer hergebruik en grote verlaging van afvalstoffenheffing te komen Zonder het afvalbeleid zijn geen maatregelen in te voeren en grootschalige aanpassingen in de huidige afvalinzameling te maken. Zonder maatregelen komen we niet tot meer hergebruik, en tot verlaging van de afvalstoffenheffing zoals begroot. 1.2 Het voorgestelde scenario leidt tot meer hergebruik en is een stuk goedkoper We stellen u voor het scenario 1 te implementeren omdat dit aansluit op de wensen van de burgers van Lansingerland en omdat zo meer hergebruik een stuk goedkoper wordt gerealiseerd. Gescheiden afval wordt aan huis opgehaald, en daarnaast houden bewoners de mogelijkheid hun afval te brengen naar een milieupark of het afvalbrengstation. Scenario 0 (huidige inzamelingsystematiek) is geen optie omdat het hergebruik niet verbetert. Scenario 2 (omgekeerd inzamelen) is op dit moment niet haalbaar omdat dit: - een te grote verandering is t.o.v. de huidige inzameling waardoor burgers afhaken (bijvoorbeeld voor huidige gebruikers van ondergrondse containers betekent dit scenario circa halvering van het aantal restafvalcontainers en verlaging van de frequentie van ledigingen); - grote investeringen vraagt in ondergrondse containers, een inflexibel systeem waarvoor een lange afschrijvingtermijn geldt; - nog in een experimenteel stadium zit, waarbij alleen kleine gemeenten in Overijssel/Gelderland met een goed scheidingsresultaat hier volledig op zijn overgestapt. Er lopen ook pilots in een paar wijken van Arnhem/Utrecht, dit is op beperkte schaal en deze zijn nog niet afgerond of geëvalueerd. 1.3 Raadsbesluit Uitbesteding Afvalinzameling en dit afvalbeleid geven kaders voor afvalinzameling Het afvalbeleid is (net als het raadsbesluit Uitbesteding Afvalinzameling) nodig als kader voor de verdere uitwerking van het bestek voor de afvalinzameling. Als het besluit over één van deze twee kaders uit wordt gesteld, dan is dit van directe negatieve invloed op de tijdsplanning voor het nieuwe afvalinzamelcontract. De aanbieding van dit afvalbeleid is conform de eerder opgestelde planningen, en is nodig om tijdig het nieuwe contract af te kunnen ronden voordat dit ingaat. 1.4 Het afvalbeleid biedt ruimte optimaal gebruik te maken van expertise/ervaringen van de markt Het afvalbeleid zal vertaald worden naar een bestek voor de huishoudelijke afvalinzameling. We houden hierbij voldoende ruimte om optimaal gebruik te maken van de expertise en ervaringen in de markt van de inzamelaars. Daarom zijn in het afvalbeleid geen keuzes gemaakt over de wijze van inzameling: van de kunststof met zakken of met minicontainers, van het restafval met zijladers of achterladers etc. 5
De kanttekeningen 1.1 De maatregelen uit het afvalbeleid kunnen leiden tot zwerfvuil of overlast in de openbare ruimte Bij het meer aan huis inzamelen zou er meer zwerfvuil kunnen ontstaan, of dat minicontainers langer op straat staan etcetera. Dit wordt voorkomen door hierover in het contract met de inzamelaar afspraken te maken: de maatregelen uit het afvalbeleid mogen niet leiden tot meer zwerfvuil of extra gemeentelijke inspanningen in de openbare ruimte (vanuit APV, buitendienst etc.). De afvalinzamelaars hebben hier vaak al bij andere gemeenten ervaringen mee opgedaan en weten hoe ze dit succesvol moeten implementeren. Daarnaast wordt het succes van de afvalinzameling voor een groot deel door de burgers zelf bepaald. Daar zal in de nog te actualiseren Afvalstoffenverordening (met de regels over het aanbieden van afval) op worden ingespeeld. 6
Raadsbesluit Datum Raad 29 januari 2014 Registratienummer BR1300203 Onderwerp Afvalbeleid 2014-2018 - Meer hergebruik en een stuk goedkoper De raad van de gemeente Lansingerland; gelezen het voorstel van burgemeester en wethouders d.d. 19 november 2013; Overwegende dat - afvalbeleid nodig is om tot meer hergebruik en grote verlaging van de afvalstoffenheffing te komen; - het voorgestelde scenario leidt tot meer hergebruik en een stuk goedkoper is; - het Raadsbesluit Uitbesteding Afvalinzameling en dit afvalbeleid kaders geven voor afvalinzameling; - het afvalbeleid ruimte biedt optimaal gebruik te maken van expertise/ervaringen van de markt; - het afvalbeleid niet leidt tot zwerfvuil of extra gemeentelijke inspanningen in de openbare ruimte. Gelet op - Wet Milieubeheer; - tweede Landelijk Afvalbeheerplan (LAP2, 2009); - afvalbrief d.d. september 2011 van voormalig staatssecretaris Atsma; - huidige afvalinzamelcontract met Irado; - op basis van dit beleid te actualiseren afvalstoffenverordening en bijgehorend(e) uitvoeringsbesluit(en). Besluit(en) Het afvalbeleid 2014-2018 'Meer hergebruik en een stuk goedkoper' T13.12183 vast te stellen. Aldus vastgesteld door de raad van de gemeente Lansingerland in zijn openbare vergadering van 29 januari 2014, de plaatsvervangend griffier, de voorzitter, drs. Marijke Walhout Coos Rijsdijk