DRAAGVLAK voor cultuureducatie icc keuzemodule
INHOUD PAGINA Korte toelichting 3 Lesschema bijeenkomst 1 voor trainer 4 Lesschema bijeenkomst 2 voor trainer 8 Bijlage 1 (bijeenkomst 1): Werkblad met matrix 10 Bijlage 2 (bijeenkomst 2): Handout cirkels van invloed en betrokkenheid Covey en oefening 11 Augustus 2015 Landelijk Kennisinstituut Cultuureducatie en Amateurkunst (LKCA) Kromme Nieuwegracht 66 Postbus 452 3500 AL Utrecht 030-7115100 info@lkca.nl www.lkca.nl
MODULE DRAAGVLAK VOOR CULTUUREDUCATIE Deze module over draagvlak is een keuzemodule bij de icc-basiscursus. In de basiscursus is enige aandacht besteed aan draagvlak. Toch merken we aan de vragen van cultuurcoördinatoren, dat zij hier een knelpunt voelen in hun praktijk. Het gesprek over cultuureducatie gaat meestal alleen over algemene doelen, en de cultuurcoördinator blijft vaak steken in het overtuigen van het team en/of de directeur. Deze module helpt de cultuurcoördinator om concreet in te vullen: Hoe het er voor staat met het draagvlak voor cultuureducatie op de eigen school. Op welk niveau er nog acties ondernomen moeten worden. Wie er op welke manier belang bij hebben en erbij betrokken moeten worden. De bijeenkomst wordt in drie stappen opgebouwd. Voor elke stap is een korte presentatie met theorie en een aanvullende werkvorm ontwikkeld: 1. Waarvoor wil jij draagvlak binnen jouw school? De verschillende elementen die nodig zijn voor draagvlak 2. Welke mensen wil je waarbij betrekken? Niveaus van betrokkenheid 3. Hoe krijg je deze mensen mee in je plan? Auteurs: Bureau Eij en Marjo Berendsen 3
DRAAGVLAK BIJEENKOMST 1 Huiswerk vooraf 1. Schrijf kort op wat jij onder draagvlak verstaat. Wat gaat je goed af? Tegen welke knelpunten loop je hierbij vooral op? 2. Ga in gesprek met een of twee collega s in het team en vraag hem of haar naar het belang van cultuureducatie. Hoe belangrijk vindt je collega het dat cultuureducatie een vaste plek krijgt binnen de school? Noteer alle genoemde argumenten, zowel vóór als tegen cultuureducatie. Vraag of je collega voorbeelden kent waarbij kunst en cultuur op een positieve manier zijn ingezet. PLANNING INHOUD WERKVORM NODIG 14.00 14.15 Welkom en voorstelrondje 14.15 14.25 Wat is draagvlak? Cursisten wisselen onderling uit wat zij onder draagvlak verstaan Individuele startopdracht Pennen of stiften Kaartjes met voorbedrukt : draagvlak is... 14.25 14.40 Stap 1: Introductie op onderwerp draagvlak Op welke elementen sturen? Presentatie en mondelinge toelichting PowerPoint 14.40 15.00 Praktische oefening Twee- of drietallen Werkblad met matrix 15.00 15.15 Stap 2: De cirkels van betrokkenheid Pauze 15.30 16.15 Belanghebbenden en betrekkingsniveau in kaart brengen 16.15 16.30 Herdefiniëren definitie draagvlak binnen jouw situatie 16.30 16.45 Bespreken draagvlak definities Gesprek 16.45-17.00 Evaluatie en huiswerk (naar stap 3) Presentatie en mondelinge toelichting Groepsopdracht met plenaire uitwisseling Individuele opdracht Gesprek PowerPoint Post-its Stiften Flappen DOELSTELLINGEN Deelnemers hebben kennis van het begrip draagvlak en weten welke elementen hiervoor nodig zijn Deelnemers zijn bekend met de cirkels van betrokkenheid en kunnen dit model toepassen op belanghebbenden in de eigen schoolsituatie Deelnemers kunnen de theorie over draagvlak creëren vertalen naar de situatie van cultuureducatie op hun eigen school Zie ook Dossier ICC Hoofdstuk 22, Inspiratie en Draagvlak Filmpje draagvlak: http://www.youtube.com/watch?v=un0ztncp8fy 4
TOELICHTING PER ONDERDEEL Start met een korte kennismakingsronde met naam, school enverwachtingen. Vervolgens vullen de cursisten individueel een kaartje in waarop staat: Draagvlak is... (personlijke definitie van draagvlak, in één zin.) Vaak wordt gevraagd of het antwoord de ideale situatie moet weergeven of de actuele stand van zaken met betrekking tot cultuureducatie in de school. Het gaat nu om de definitie die de cultuurcoördinator er aan wil geven, wat hij/zij er onder verstaat. Draagvlak is belangrijk. Het is ook belangrijk om te beseffen dat: meestal niemand in de organisatie weet wat draagvlak precies inhoudt draagvlak bijna nooit gemeten wordt niet elke verandering draagvlak vraagt (voor ontslagen is draagvlak onzin) betrekken inderdaad kan leiden tot draagvlak (aangetoond door Rogers & Kincaid), maar het is geen gegarandeerde opbrengst; een slecht plan blijft een slecht plan het nog maar de vraag is waar je draagvlak voor hebt of wilt: de verandering, de urgentie, de ambitie of de persoonlijke consequenties. (uit Regel jij het draagvlak even van Monica Wigman) Om hiermee aan de slag te gaan wordt kennis gemaakt met twee modellen: de verschillende ingrediënten voor draagvlak creëren (Triade van Poiesz) niveaus van betrokkenheid (Quirke/Wigman ) Ingrediënten Welke ingrediënten zijn nodig om draagvlak en verandering tot stand te brengen en te houden voor cultuureducatie in je school? Motivatie Wat willen we en hoe graag willen we dat? Wil iedereen hetzelfde, is dat nodig? Weet je hoe urgent het voor anderen is, welke motivatie heb je nodig van wie? Visie Waar willen we heen en waarom is dat belangrijk? Hoe concreet is dat doel. Is dat voor iedereen bekend en helder? Weet je dat zeker? Hoe weet je dat? Zijn er nog andere doelen? Mogelijkheden Kan iedereen doen wat hij moet doen? Is er ruimte voor in het budget, in het rooster, in de praktijk van de lessen. Is er scholing, kennis van zaken, ondersteuning, etc. Organisatie Wat gaan we doen, hoe en wanneer? Weet iedereen daarvan? Is er een helder plan van aanpak. Is duidelijk in welke stappen je gaat werken? En heb je momenten gepland om successen te vieren? Het bovenstaande wordt gekoppeld aan het Triade-model van Poiesz, over de drie elementen die in balans moeten zijn om gedrag te laten veranderen (zie afbeelding hieronder): HOE? Faciliteren Deblokkeren Leren Instrumenten Bron: Triade-model van Poiesz Motivatie: Willen de mensen meedoen? Is er urgentie? Capaciteit: Kunnen mensen meedoen/ hebben ze de nodige kennis en vaardigheden Gelegenheid: Mogen mensen meedoen/ wordt dat voor ze gefaciliteerd? HOE? Urgentie Goed verhaal Voorbeelden (Be)sturen Koppelen aan actuele zaken CAPACITEIT Kunnen mensen? MOTIVATIE: Willen mensen? GELEGENHEID Mogen mensen? HOE? Tijd Aandacht Huisvesting / inrichting Bespreek in twee- of drietallen de situatie binnen je eigen school, aan de hand van bovenstaande vragen. De ene cursist bevraagt de ander, na tien minuten wisselen. Geef iedere cursist een matrix met de vier ingrediënten, waarin de bevrager aangeeft hoeveel vragen per onderdeel concreet zijn beantwoord, bijvoorbeeld door punten in dat vak te zetten. Zo krijgt de cursist die 5
bevraagd wordt inzicht in het gebied waarin veel en weinig duidelijkheid is. Aan het eind van de opdracht volgt een korte plenaire uitgewisseling. culturele instelling kunstenaars scholen overblijfjuf De cirkels van betrokkenheid Aan de hand van de niveaus van betrokkenheid wordt uitgelegd dat er verschillende groepen mensen zijn die op verschillende manieren kunnen worden aangesproken. Volgens het model van Quirke/Wigman zijn er vijf niveaus van betrokkenheid te benoemen. Al deze niveaus vragen een eigen manier van betrekken. De intensiteit van betrekken en informeren stijgt per niveau, daarom wordt het model in de vorm van een trap weergegeven. Er wordt onderscheid gemaakt tussen de volgende treden/niveaus: 1. Weten van 2. Begrip hebben voor 3. Ondersteunen van 4. Meedenken over 5. Meedoen met concierge BETROKKENEN leerkrachten bestuur buren wie nog meer? Variant op trap van Quirke ouders kinderen Deze niveaus vragen om een eigen benadering en de ambities per niveau verschillen enorm. Daarom is het belangrijk onderscheid te gaan maken tussen de belanghebbenden die per niveau betrokken moeten worden. Belanghebbenden en betrekkingsniveau Benoem per school de belanghebbenden voor cultuureducatie op jouw school. Denk heel breed, niet alleen aan (lesgevend) personeel, maar ook daarbuiten. Zie het voorbeeld op de afbeelding rechtsboven. Schrijf al deze betrokkenen op aparte post-its. ambitie WETEN van de verandering BEGRIP HEBBEN voor de verandering de verandering ONDERSTEUNEN interactiviteit MEEDENKEN over aanpak en/of oplossingen MEEDOEN medeverantwoordelijkheid dragen Plaats vervolgens deze belanghebbenden bij een van de traptreden die de niveaus van betrokkenheid aanduiden, zoals jij vindt dat het zou moeten zijn. Zo krijg je beeld bij de ambities die je (misschien onbewust) hebt. Bespreek de resultaten met de hele groep na, en vraag vooral door op de actuele situatie. Zitten de belanghebbenden nu waar ze zouden moeten zitten? Wil je echt wel dat iedereen bij meedoen ook echt meedoet? Of is meedenken genoeg? Zijn er mensen die nu teveel betrokken worden, terwijl dat eigenlijk niet nodig is en andersom? Bedenk samen ook al kort manieren om de diverse niveaus te betrekken, aan te spreken, te informeren. Herdefiniëren definitie draagvlak Voorbereiding stap 3: Herdefiniëring en concrete invulling van draagvlak in de eigen situatie. Op basis van de theorie en opdrachten, ga je terug naar je begindefinitie van het begrip draagvlak, om tot een heldere en concretere invulling te komen voor jouw situatie. Opdracht Per school(team) maak je een nieuwe definitie van draagvlak, toegespitst op jouw situatie. Dus wat betekent draagvlak op dit moment voor jouw school, waarvoor wil je het nu krijgen, bij wie moet je dan zijn en wie dragen daarin verantwoordelijkheden? Met wie wil je daarvoor gaan samenwerken? Schrijf dit voor jezelf op. 6
Bespreken draagvlak definities Presenteer de definities aan elkaar. Iedere cursist mag 1 verhelderende vraag stellen bij de presentatie. Houdt hierbij een snel tempo aan en laat degene die presenteert er niet op reageren. NB dit is afhankelijk van de groepsgrootte, je kunt ook afspreken dat er per cursist een paar vragen worden gesteld. Eén cursist schrijft die vragen voor degene die presenteert op om mee te geven. Evaluatie en huiswerk Evalueer de bijeenkomst aan de hand van de definities voor draagvlak aan het begin en aan het eind. Wat is er geleerd, wat is er nog nodig? Misschien geeft dit voor de trainer aanleiding tot bijstellen van de volgende bijeenkomst. Literatuur Theo Poiesz, Gedragsmanagement, waarom mensen zich (niet) gedragen, (Inmerc, 1999) Monica Wigman, Regel jij het draagvlak? (De Vrije Uitgevers, 2011) Bill Quirke, Making the Connections: Using Internal Communication to Turn Strategy Into Action, 2008. http://blog.inventief.nl/2013/de-trap-van-quirke-zogebruik-je-hem/ Cees Hoogendijk, Kracht zonder macht, (Uitgeverij Quist, 2008 ) Bespreek het huiswerk voor de volgende keer: Ga met anderen binnen jouw school een concreet voorstel maken voor het creëren van draagvlak voor een bepaald onderdeel van cultuureducatie (iets waar jij nu tegenaan loopt). Maak een stappenplan met tijdpad, taakverdeling en de middelen die je hierbij wilt inzetten. 7
BIJEENKOMST 2 DRAAGVLAK PLANNING INHOUD WERKVORM MATERIAAL 14.00 14.15 Terugblik Gesprek, discussie Eventueel flap, bord 14.15 14.30 Korte toelichting cirkel van invloed Covey 14.30 15.00 Oefening Cirkel van Invloed Plenair Individueel Groepjes PowerPoint Handout met opdracht (bijlage 2) 15.00 15.30 Uitwisseling huiswerkopdracht 15.30 15.45 Pauze 15.45 16.15 Intervisie adhv dilemma( s) 16.15 16.45 Terugkoppeling en stap 3 voor eigen school visualiseren. Gesprek in tweetallen Plenaire terug-koppeling met inventarisatie dilemma s In groepjes, dilemma s van een aantal cursisten worden besproken Adhv de intervisie-rondjes gouden tips verzamelen en categoriseren Flap om dilemma s te noteren Vellen papier om vraagstelling en tips op te schrijven Papier, stiften, post-its etc Wat neem je hiervan mee voor je eigen situatie? 16.45-17.00 Afsluiten en evalueren Gesprek, discussie DOELSTELLINGEN Deelnemers zijn bekend met de cirkels van invloed en betrokkenheid en kunnen dit model toepassen in hun eigen schoolsituatie Deelnemers kunnen de huidige situatie m.b.t. draagvlak voor cultuureducatie op hun eigen school en die van andere cursisten analyseren en een plan van aanpak maken voor verbetering hiervan 8
TOELICHTING PER ONDERDEEL De cirkel van invloed en betrokkenheid (Model van Stephen Covey) De cirkel van betrokkenheid gaat over alle dingen die je raken en waarbij je je betrokken voelt. Het gaat over grote zaken waar je geen directe invloed op hebt. De wereldvrede, het milieu en andere zaken. De volgende cirkel is de cirkel van invloed. Je hebt misschien niet direct invloed op de wereldvrede, maar je kunt zorgen voor harmonie in je gezin of met je collega s. Klimaatverandering tegengaan kun je niet in je eentje, maar zelf minder papier of plastic gebruiken wel. Het is de kunst je aandacht niet te besteden aan zaken die in de cirkel van je betrokkenheid liggen, maar niet direct in jouw cirkel van invloed. Het resultaat van investeren in zaken waar je geen invloed hebt, is verlies van je energie en motivatie! Binnen de cirkel van invloed zijn er zaken die je na aan het hart liggen. Dit zijn de zaken die de meeste aandacht verdienen. Hierin investeren leidt tot geluk, van doen wat bij je past. Het leveren van een bijdrage aan jouw wereld. Pak vast of laat los: je eigen houding Zit je in de cirkel van betrokkenheid, dan ben je meer bezig met situaties en zaken waar je niets aan kunt doen. Die bijvoorbeeld te maken hebben met politiek of de maatschappij. Mensen in de cirkel van betrokkenheid voelen zich vaak machteloos en tot niets in staat. Ze reageren volgens Covey reactief. Mensen in de cirkel van invloed zijn bezig met hoe ze de situatie kunnen beïnvloeden. Zij handelen proactief. Door proactief te handelen vergroot je deze cirkel. Dit maakt je effectiever in het werken. Passief: Lijdend, geen invloed op iets uitoefenen Reactief: Volgen, emoties en impulsen bepalen het handelen, afhankelijk zijn in je handelen van anderen. Proactief: Autonoom handelen, initiëren vanuit waarneming van de omgeving, handelen vanuit een lange termijn visie. Oefening cirkel van invloed: Wat kun je hiermee als cultuurcoördinator? Individueel noteren: 1. Een paar voorbeelden van zaken op gebied van cultuureducatie op school en in de culturele omgeving waar je je betrokken bij voelt. 2. Een paar voorbeelden van zaken op gebied van cultuureducatie op school waar jij werkelijk invloed op hebt. 3. Tenminste één voorbeeld van iets op het gebied van cultuureducatie wat jij erg graag zou willen realiseren op jouw school, wat je na aan het hart ligt. Bespreek in tweetallen bovenstaande punten, en vervolgens: 4. Wat zou je kunnen doen om meer invloed uit te oefenen? 5. Zijn er anderen in of om de school die je kunnen helpen bij het maken of uitvoeren van dat plan? 6. Benoem acties. Hoe concreter, hoe beter. 9
bijlagen BIJLAGE 1 INVULMATRIX DRAAGVLAK Wat is aanwezig aan draagvlak voor het invoeren van verandering op het gebied van cultuureducatie op je school? ELEMENT VRAGEN BEANTWOORD JA/NEE Motivatie: Wat willen we en hoe graag willen we dat? Wil iedereen hetzelfde, is dat nodig? OPMERKINGEN Visie: Weet je hoe urgent het voor anderen is, welke motivatie heb je nodig van wie? Waar willen we heen en waarom is dat belangrijk? Hoe concreet is dat doel. Is dat voor iedereen bekend en helder? Weet je dat zeker? Hoe weet je dat? Zijn er nog andere doelen? Mogelijkheden: Organisatie: Kan iedereen doen wat hij moet doen? Is er ruimte voor in het budget, in het rooster, in de praktijk van de lessen. Is er scholing, kennis van zaken, of ondersteuning mogelijk? Wat gaan we doen, hoe en wanneer? Weet iedereen ervan? Is er een helder plan van aanpak. Is duidelijk in welke stappen je gaat werken? Heb je momenten gepland om successen te vieren? 10
bijlagen BIJLAGE 2 DE CIRKEL VAN INVLOED EN BETROKKENHEID (MODEL VAN STEPHEN COVEY) De cirkel van betrokkenheid gaat over alle dingen die je raken en waarbij je je betrokken voelt. Het gaat over grote zaken waar je geen directe invloed op hebt, zoals de wereldvrede, het milieu en andere zaken. De volgende cirkel is de cirkel van invloed. Je hebt misschien niet direct invloed op de wereldvrede maar je kunt zorgen voor harmonie in je gezin of met je collega s. Klimaatverandering tegengaan kun je niet in je eentje, maar zelf minder papier of plastic gebruiken wel. Het is de kunst je aandacht niet te besteden aan zaken die in de cirkel van je betrokkenheid liggen, maar niet direct in jouw cirkel van invloed. Het resultaat van investeren in zaken waar je geen invloed hebt, is verlies van je energie en motivatie! Binnen de cirkel van invloed zijn er zaken die je na aan het hart liggen. Dit zijn de zaken die je meeste aandacht verdienen. Hierin investeren leidt tot geluk, van doen wat bij je past. Het leveren van een bijdrage aan jouw wereld. Pak vast of laat los: je eigen houding Zit je in de cirkel van betrokkenheid dan ben je meer bezig met situaties en zaken waar je niets aan kunt doen. Die bijvoorbeeld te maken hebben met politiek of de maatschappij. Mensen in de cirkel van betrokkenheid voelen zich vaak machteloos en tot niets in staat. Ze reageren volgens Covey reactief. Mensen in de cirkel van invloed zijn bezig met hoe ze de situatie kunnen beïnvloeden. Zij handelen proactief. Door proactief te handelen vergroot je deze cirkel. Dit maakt je effectiever in het werken. Passief: Lijdend, geen invloed op iets uitoefenen Reactief: Volgen, emoties en impulsen bepalen het handelen, afhankelijk zijn in je handelen van anderen. Proactief: Autonoom handelen, initiëren vanuit waarneming van de omgeving, handelen vanuit een lange termijn visie. Oefening cirkel van invloed: Wat kun je hiermee als cultuurcoördinator? Individueel noteren: Een paar voorbeelden van zaken op gebied van cultuureducatie op school en in de culturele omgeving waar je je betrokken bij voelt. Een paar voorbeelden van zaken op gebied van cultuureducatie op school waar jij werkelijk invloed op hebt. Tenminste één voorbeeld van iets op het gebied van cultuureducatie wat jij erg graag zou willen realiseren op jouw school, wat je na aan het hart ligt. Bespreek in tweetallen bovenstaande punten, en daarna: Wat zou je kunnen doen om meer invloed uit te oefenen? Zijn er anderen in of om de school die je kunnen helpen bij het maken of uitvoeren van dat plan? Benoem acties. Hoe concreter, hoe beter! 11