Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg update juni 2013 1. Inleiding In 2012 hebben Etil en Research voor Beleid in opdracht van de Provincie Limburg de ontwikkeling van de Limburgse arbeidsmarkt onderzocht en in beeld gebracht. De bevindingen zijn vastgelegd in het rapport Regionale Arbeidsmarkt Informatie Limburg (RAIL) 2012. De prognoses in RAIL 2012 hebben betrekking op de periode 2012-2016 en de actuele cijfers hebben betrekking op het jaar 2011. Nu, ruim een jaar later, vindt er een update van enkele basisgegevens plaats. Hierbij wordt vooral ingegaan op de gerealiseerde ontwikkelingen in 2012. 2. Economisch kader In RAIL 2012 zijn prognoses gemaakt voor de periode 2012-2016. Het uitgangspunt voor deze prognoses was de Decemberraming 2011 van het Centraal Planbureau (CPB). Volgens de Decemberraming 2011 zou de economie in 2012 krimpen met 0,5%. Inmiddels zijn we anderhalf jaar verder en heeft het CPB zijn economische vooruitzichten voor 2012 meerdere keren bijgesteld. Het CPB is het afgelopen anderhalf jaar telkens negatiever geworden over de economische groei in 2012. Uiteindelijk is de krimp in 2012 volgens het Centraal Economische Plan 2013 (CEP) uitgekomen op -0,9%. Dat is 0,4 procentpunt lager dan wat werd verwacht in de Decemberraming 2011. Dit heeft natuurlijk gevolgen voor de gerealiseerde ontwikkeling op de arbeidsmarkt in 2012. 3. Vraagzijde van de arbeidsmarkt De economische krimp werkt enigszins vertraagd door op de vraag naar arbeid. In deze paragraaf wordt ingegaan op de vraagzijde van de arbeidsmarkt. Hierbij worden de gerealiseerde gegevens gepresenteerd van de werkgelegenheid in 2012. In RAIL wordt werkgelegenheid gedefinieerd als de totale vraag naar de productiefactor arbeid. Het betreft het aantal bezette arbeidsplaatsen van minimaal één uur per week (inclusief arbeidsplaatsen bezet door zelfstandigen). 3.1 Limburgse werkgelegenheid daalt met 1,3% in 2012 In tabel 3.1 is de ontwikkeling van de werkgelegenheid weergegeven. In Limburg was er in 2012 sprake van een afname van het aantal arbeidsplaatsen. In 2011 waren er nog 529.540 arbeidsplaatsen, in 2012 nam dit aantal af met 1,3% tot 522.770 arbeidsplaatsen. Hiermee reageert de werkgelegenheid op de economische achteruitgang. De economie groeit namelijk al niet meer sinds het tweede kwartaal van 2011, hetgeen in 2012 tot uiting is gekomen in de werkgelegenheidscijfers. In Zuid-Limburg was de afname nog groter, namelijk -1,9%. In zowel Noord- als Midden-Limburg daalde de werkgelegenheid met 0,5%. In bijlage 1 zijn twee uitgebreidere tabellen opgenomen over de ontwikkeling van de werkgelegenheid in Nederland, Limburg en de drie Corop-gebieden. RAIL update 7 juni 2013 1
Tabel 3.1 Ontwikkeling werkgelegenheid, 2011-2012, Nederland, Limburg, Corop-gebieden 2011 2012 Ontwikkeling 2011-2012% Nederland 8.141.700 8.084.740-0,7% Limburg 529.540 522.770-1,3% Noord-Limburg 140.970 140.200-0,5% Midden-Limburg 109.450 108.860-0,5% Zuid-Limburg 279.120 273.710-1,9% Bron: VRL (Etil) 3.2 Werkgelegenheid alleen gegroeid in zorg en welzijn, overige sectoren kenden werkgelegenheidsdaling in 2012 Het totaal aantal arbeidsplaatsen in Limburg daalde in 2012 met 6.770 (figuur 3.1). Sectoraal gezien daalde de werkgelegenheid in nagenoeg alle sectoren. Enige uitzondering was de sector zorg en welzijn: daar groeide het aantal arbeidsplaatsen in 2012 met 1.840. De grootste dalers waren de bouw (-1.280 arbeidsplaatsen) en de horeca (-1.070 arbeidsplaatsen). Vervolgens staat de stijging en daling van het aantal arbeidsplaatsen naar sector aangegeven. In vergelijking met Nederland. is de genoemde werkgelegenheidsstijging in de zorg en de daling in de bouw en horeca in Limburg sterker dan landelijk (zie ook bijlage 1). Figuur 3.1 Absolute en relatieve mutatie aantal arbeidsplaatsen naar sector, Limburg, 2012 ten opzichte van 2011 (tussen haakjes uiteindelijke aantal arbeidsplaatsen 2012) Zorg en welzijn (92.850) Bank- en verzekeringswezen (11.300) Energie (5.290) Overige diensten (22.370) Metaal en elektrotechniek (29.470) Voeding (5.350) Onderwijs (32.120) Overige industrie (29.040) Overheid (27.090) Chemie (12.600) Handel en reparatie (91.190) Transport en communicatie (39.090) Zakelijke dienstverlening (55.440) Landbouw en visserij (18.370) Horeca (27.300) Bouw (23.920) Totaal (522.770) Bron: VRL (Etil) -20 (-0,2%) -50 (-0,9%) -80 (-0,4%) -120 (-0,4%) -140 (-2,6%) -380 (-1,2%) -380 (-1,3%) -440 (-1,6%) -680 (-5,1%) -940 (-1,0%) -980 (-2,4%) -1.020 (-1,8%) -1.030 (-5,3%) -1.070 (-3,8%) -1.280 (-5,1%) -6.770 (-1,3%) 1.840 (2,0%) -8.000-7.000-6.000-5.000-4.000-3.000-2.000-1.000 0 1.0002.0003.000 RAIL update 7 juni 2013 2
4. Aanbodzijde van de arbeidsmarkt Naast de werkgelegenheid wordt ook het arbeidsaanbod beïnvloedt door de economische crisis. In deze paragraaf wordt daarom achtereenvolgens ingegaan op de gerealiseerde cijfers voor de potentiële beroepsbevolking, de arbeidsparticipatie en de beroepsbevolking in Limburg. 4.1 Potentiële beroepsbevolking in Limburg daalt met 0,7% in 2012 In tabel 3.1 is de ontwikkeling weergegeven van de potentiële beroepsbevolking, oftewel het aantal 15-64 jarigen, in 2012. Te zien is dat de potentiële beroepsbevolking in Limburg in 2012 met 0,7% is afgenomen tot 740.400 personen. Deze daling is groter dan de landelijke afname van 0,3%. Regionaal is het aantal 15-64 jarigen het meest gedaald in Zuid-Limburg, eveneens met 0,7%. Deze daling wordt zowel veroorzaakt door vergrijzing als ontgroening. Tabel 4.1 Ontwikkeling potentiële beroepsbevolking, 2011-2012, Nederland, Limburg, Corop-gebieden 2011 2012 Ontwikkeling 2011-2012% Nederland 11.135.500 11.097.300-0,3% Limburg 745.500 740.400-0,7% Noord-Limburg 185.600 184.400-0,6% Midden-Limburg 155.600 154.600-0,6% Zuid-Limburg 404.300 401.400-0,7% Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid 4.2 Beroepsbevolking stijgt echter met 0,7%, als gevolg van toename arbeidsparticipatie tot 67,9% De arbeidsparticipatie geeft aan welk deel van de potentiële beroepsbevolking tot de beroepsbevolking behoort. De economische crisis heeft hierop een belangrijke invloed. Over het algemeen is er in tijden van laagconjunctuur sprake van een ontmoedigingseffect. Dit houdt in dat bepaalde groepen zichzelf weinig kans geven op het vinden van een baan, waardoor zij afzien van het zoeken ernaar. Hierdoor daalt de arbeidsparticipatie en wordt de groei van de beroepsbevolking gedrukt. In 2012 was er echter een tegengesteld effect waarneembaar: in plaats van een dalende arbeidsparticipatie, nam de participatie juist toe, zowel in Nederland als in Limburg. In tabel 4.2 is te zien dat de arbeidsparticipatie in 2012 in Limburg is toegenomen tot 67,9%. In 2012 was met name een toename zichtbaar van de arbeidsparticipatie van jongeren en ouderen. Waar jongeren aan het begin van de economische crisis besloten om langer door te studeren, kunnen zij de toetreding tot de arbeidsmarkt niet alsmaar blijven uitstellen. Ouderen daarentegen moeten langer doorwerken (tot hun 65ste en verder), vanwege de versobering van pensioensuitkeringsregelingen, en omdat er onzekerheid bestaat over de hoogte van toekomstige pensioensuitkeringen. Hierdoor bieden ook steeds meer ouderen zich aan op de arbeidsmarkt. Verder is er een toenemend aantal vrouwen dat zich aanbiedt op de arbeidsmarkt, juist vanwege de crisis. Ondanks de stijging in 2012 ligt de participatie in Limburg (67.9%) nog altijd lager dan landelijk (71,1%). Regionaal is de participatie het hoogst in Noord-Limburg (71,1%) en het laagst in Zuid-Limburg (65,8%). RAIL update 7 juni 2013 3
Tabel 4.2 Ontwikkeling arbeidsparticipatie, 2011-2012, Nederland, Limburg, Corop-gebieden 2011 2012 Verschil 2011-2012 (procentpunt) Nederland 70,1% 71,1% 1,0 Limburg 67,0% 67,9% 0,9 Noord-Limburg 70,1% 71,1% 1,0 Midden-Limburg 68,8% 69,8% 1,0 Zuid-Limburg 64,9% 65,8% 0,9 Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid Samen met de potentiële beroepsbevolking bepaalt de arbeidsparticipatie de ontwikkeling van de beroepsbevolking. Doordat de toename van de arbeidsparticipatie in 2012 groter is dan de afname van de potentiële beroepsbevolking, neemt ook de beroepsbevolking toe. In Limburg nam de beroepsbevolking in 2012 toe met 0,7%, tot 503.000 personen (tabel 3.3). In Midden-Limburg was de groei met 0,8% nog iets groter, terwijl Zuid-Limburg met 0,6% een iets kleinere groei kende. Tabel 4.3 Ontwikkeling beroepsbevolking, 2011-2012, Nederland, Limburg, Corop-gebieden 2011 2012 Ontwikkeling 2011-2012% Nederland 7.811.000 7.892.000 1,0% 0,0 Limburg 499.500 503.000 0,7% Noord-Limburg 130.100 131.000 0,7% Midden-Limburg 107.000 107.900 0,8% Zuid-Limburg 262.400 264.100 0,6% Bron: CBS, CPB, Etil/Research voor Beleid 5. Stijgende werkloosheid Zoals ook in RAIL 2012 staat beschreven, treffen de vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten elkaar op de arbeidsmarkt. Vaak sluiten in de praktijk vraag en aanbod op de arbeidsmarkt niet precies op elkaar aan, waardoor discrepanties ontstaan, zowel kwantitatief als kwalitatief. Discrepanties aan de aanbodzijde van de arbeidsmarkt worden in beeld gebracht met behulp van werkloosheidscijfers. Werkloosheid wordt uitgedrukt in het aantal niet-werkende werkzoekenden (NWW) geregistreerd bij het UWV. Om de regionale te kunnen vergelijken met het landelijk gemiddelde wordt het aantal nietwerkende werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Landelijk was het NWW-percentage in 2012 6% 1. In Limburg was het NWW-percentage in 2012 6,9%. In Zuid- Limburg was dit 8%, in Noord-Limburg 6,2% en in Midden-Limburg 5%. Vervolgens laat figuur 5.1 de ontwikkeling van het aantal bij het UWV geregistreerde niet-werkende werkzoekenden zien. 1 Het betreft hier een jaargemiddelde. RAIL update 7 juni 2013 4
8.087 5.137 8.208 5.428 7.738 5.222 8.271 5.609 10.407 6.791 11.167 7.688 21.102 21.152 20.857 21.506 23.883 26.212 34.326 34.788 33.817 35.386 41.081 45.067 Figuur 5.1 Ontwikkeling niet werkende werkzoekenden (NWW), Limburg, Corop-gebieden, januari 2012-april 2013 60.000 50.000 40.000 30.000 20.000 10.000 0 Januari April Juli Oktober Januari April 2012 2013 Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg Limburg Bron: UWV (Etil) De figuur laat zien dat het aantal NWW ers in Limburg met name in het laatste deel van 2012 snel is opgelopen. Zo waren er in januari 2013 41.100 NWW ers, vergeleken met 35.400 in oktober 2012, een stijging van ruim 16%. In de drie Corop-gebieden doet zich eenzelfde ontwikkeling voor. De groei van het aantal NWW ers heeft zich ook in de eerste maanden van 2013 doorgezet. Zo steeg het aantal NWW ers in april met bijna 10% tot ruim 45.000, vergeleken met januari. In april 2013 kende het NWW-bestand in Limburg de volgende kenmerken: - 54% was man. - 42,2% was korter dan een half jaar werkloos. - 12% was jonger dan 27%, 38,3% was 50 jaar of ouder. Vergeleken met april 2012 is daarmee zowel het aandeel jongeren (11,2% in april 2012) als het aandeel ouderen (39,9% in april 2012) licht gedaald. Absoluut gezien is het aantal NWW ers in beide groepen wel toegenomen. - bijna 40% van de werklozen is opgeleid op mbo-niveau. 14% is opgeleid op hbo- of woniveau. 6. Realisatie arbeidsmarkt 2012 vergeleken met het rapport RAIL 2012 In deze notitie is voor 2012 een update gegeven van de belangrijkste arbeidsmarktgegevens in Limburg. Hierna wordt voor de afzonderlijke thema s kort ingegaan op hoe deze realisatiecijfers afwijken van de prognoses in RAIL 2012. Tot slot wordt kort vooruitgeblikt naar de economische situatie in 2013. RAIL update 7 juni 2013 5
Vraag In 2011 waren er nog 529.540 arbeidsplaatsen, in 2012 nam dit aantal af met 1,3% tot 522.770 arbeidsplaatsen. In RAIL 2012 werd voor 2012 rekening gehouden met een iets kleinere afname: -0,7% tot 524.580 arbeidsplaatsen. Zoals reeds beschreven diende de Decemberraming 2011 van het CPB als uitgangspunt voor deze prognoses in RAIL 2012. Sinds de publicatie van de Decemberraming 2011 heeft het CPB haar verwachtingen voor de economische groei in 2012 meerdere malen naar beneden bijgesteld. Als gevolg van de hoger uitgevallen economische krimp in 2012 is ook de werkgelegenheid iets harder gedaald. Aanbod In 2012 daalde de potentiële beroepsbevolking in Limburg met 0,7% tot 740.400 personen. Doordat de arbeidsparticipatie echter steeg tot 67,9%, groeide de beroepsbevolking met 0,7% tot 503.000 personen. In RAIL 2012 werd uitgegaan van een daling van de potentiële beroepsbevolking in 2012 van 0,8%. De afname van het Limburgse aantal 15-64 jarigen past daarmee in de lijn zoals die in RAIL 2012 is opgenomen. Deze daling is onderdeel van een structurele afname van de potentiële beroepsbevolking, die als gevolg van vergrijzing en ontgroening al in de jaren negentig is ingezet. Ook de komende jaren blijft de potentiële beroepsbevolking dalen. Voor wat betreft de arbeidsparticipatie was in RAIL 2012 te zien dat in 2010 67,2% van de potentiële beroepsbevolking deelnam aan het arbeidsproces. Voor 2011 werd uitgegaan van een participatie van 67,1% en voor 2012 van 68,0%. Daarmee wijken de realisatiecijfers voor 2011 en 2012 slechts een procentpunt af van de prognoses zoals afgegeven in RAIL 2012. Naar verwachting zet de komende periode de groei van de arbeidsparticipatie door, zoals ook aangegeven is in RAIL 2012. In het rapport zijn ook de verklarende factoren voor de groeiende participatie terug te vinden. Als gevolg van de stijgende arbeidsparticipatie neemt de beroepsbevolking de komende jaren nog toe. In RAIL 2012 werd voor 2012 uitgegaan van een groei van de beroepsbevolking met ruim 0,4% tot 502.500 personen. In werkelijkheid groeide de beroepsbevolking met 0,7% tot 503.000. Als gevolg van de toenemende arbeidsparticipatie zal de beroepsbevolking op de middellange termijn nog toenemen. Momenteel spelen hier met name conjuncturele effecten een rol, maar ook structurele trends beïnvloeden de arbeidsparticipatie. Op de lange termijn zal de beroepsbevolking echter gaan dalen, als gevolg van demografische trends (de afnemende potentiële beroepsbevolking). Discrepanties In Limburg is het NWW-percentage in 2012 uitgekomen op 6,9% (jaargemiddelde). In RAIL 2012 werd nog uitgegaan van een jaargemiddelde van 7,3% in 2012. Daarmee is het NWWpercentage in 2012 dus lager uitgekomen dan eerder werd gedacht. Toch kunnen hier twee kanttekeningen bij geplaatst worden. Ten eerste betreft het NWW-percentage een jaargemiddelde. In de eerste 3 kwartalen van 2012 is het aantal werklozen in Limburg redelijk stabiel gebleven. Hetgeen een dempende werking heeft op het uiteindelijke NWWpercentage voor 2012. Ten tweede is het aantal werklozen in het laatste kwartaal van 2012 snel opgelopen. Zoals eerder beschreven heeft deze groei zich ook in 2013 voortgezet. Zo groeide het aantal NWW ers in Limburg in januari 2013 met 16%, ten opzichte van oktober 2012. RAIL update 7 juni 2013 6
7. Vooruitblik 2013 Nederland zit nog steeds in een recessie. Volgens het CBS is de Nederlandse economie in het eerste kwartaal van 2013 gekrompen met 0,1%. De economie krimpt daarmee al voor het derde kwartaal op rij. In het Centraal Economisch Plan (CEP) van maart 2013 ging het CPB voor heel 2013 uit van een economische krimp van 0,5%. Een jaar eerder werd in het CEP voor 2013 nog uitgegaan van een economische groei van 1,25%. Het CPB heeft haar verwachtingen voor 2013 dus behoorlijk naar beneden bijgesteld. Ook het UWV publiceerde afgelopen week haar arbeidsmarktprognoses 2013-2014. Hierin gaan ze uit van een krimp van 0,5% in 2013. Etil gaat er inmiddels vanuit dat de economie in heel 2013 krimpt met 0,75%. Hiervoor wordt aangesloten bij de inzichten van het CPB, het UWV en de grote banken. Deze economische krimp heeft uiteraard gevolgen voor de arbeidsmarkt. Zo zal de werkgelegenheid naar verwachting nog dalen tot en met 2014. Pas in 2014 wordt landelijk zeer voorzichtig herstel verwacht van de economie, hetgeen in 2015 leidt tot een lichte groei van de werkgelegenheid. Doordat de werkgelegenheid voorlopig nog daalt, zal de werkloosheid tot 2015 blijven oplopen. Volgens de prognoses uit RAIL 2012 ontstaan er op de arbeidsmarkt in Limburg tekorten aan arbeidskrachten. Het is echter de vraag wanneer deze krapte in de praktijk gevoeld gaat worden. Door de economische neergang is er momenteel sprake van een ruime arbeidsmarkt (enkele uitzonderingen natuurlijk daargelaten) en juist geen tekort aan arbeidskrachten. Door een krimpende werkgelegenheid is in veel sectoren de uitbreidingsvraag vrijwel nihil tot zelfs negatief. Daarnaast groeit de werkgelegenheid in de sector zorg en welzijn veel minder dan voorheen door de bezuinigingsmaatregelen van de landelijke overheid. Beide ontwikkelingen maken dat meer mensen hun baan verliezen waardoor de werkloosheid oploopt. Werkgevers hebben momenteel dus een ruime keuze op het moment dat ze wel willen uitbreiden of vervangen. Een ander neveneffect van de recessie is de toename van de groep 55-plussers in het arbeidsproces. Deze groep werkt steeds vaker en langer door. Naast langer doorwerken bieden ook steeds meer ouderen zich aan op de arbeidsmarkt. Deze trends hebben tot gevolg dat het moment van uittreden van ouderen wordt uitgesteld, en daarmee dus ook de vervangingsvraag en de daarmee gepaard gaande tekorten op de arbeidsmarkt. Ondanks deze ontwikkelingen staat wel vast dat gegeven de leeftijdsopbouw van de huidige beroepbevolking op termijn tekorten aan arbeidskrachten zullen ontstaan. Deze tekorten zullen versneld tot uiting komen op het moment dat de economie weer aantrekt. RAIL update 7 juni 2013 7
BIJLAGE 1 EXTRA GEGEVENS ONTWIKKELING WERKGELEGENHEID Tabel B1 Ontwikkeling werkgelegenheid, 2011-2012, Nederland en Limburg Nederland Sectoren 2011 2012 (abs) Limburg (%) 2011 2012 (abs) Landbouw en visserij 228.640 220.620-8.020-3,5% 19.400 18.370-1.030-5,3% Voeding 121.690 121.680-10 0,0% 5.490 5.350-140 -2,6% Chemie 99.290 97.730-1.560-1,6% 13.280 12.600-680 -5,1% Metaal en elektrotechniek 325.830 322.040-3.790-1,2% 29.590 29.470-120 -0,4% Overige industrie 267.500 259.080-8.420-3,1% 29.420 29.040-380 -1,3% Energie 80.380 81.380 1.000 1,2% 5.340 5.290-50 -0,9% Bouw en onroerend goed 495.920 475.480-20.440-4,1% 25.200 23.920-1.280-5,1% Handel en reparatie 1.424.210 1.423.020-1.190-0,1% 92.130 91.190-940 -1,0% Horeca 352.780 352.530-250 -0,1% 28.370 27.300-1.070-3,8% Transport en communicatie 686.980 675.930-11.050-1,6% 40.070 39.090-980 -2,4% Bank- en verzekeringswezen 236.500 232.710-3.790-1,6% 11.320 11.300-20 -0,2% Zakelijke dienstverlening 1.177.090 1.174.300-2.790-0,2% 56.460 55.440-1.020-1,8% Overheid 442.830 434.630-8.200-1,9% 27.530 27.090-440 -1,6% Onderwijs 545.440 543.200-2.240-0,4% 32.500 32.120-380 -1,2% Zorg en welzijn 1.297.340 1.311.700 14.360 1,1% 91.010 92.850 1.840 2,0% Overige diensten 359.280 358.730-550 -0,2% 22.450 22.370-80 -0,4% Totaal 8.141.700 8.084.740-56.960-0,7% 529.540 522.770-6.770-1,3% Bron: VRL (Etil) (%) RAIL update 7 juni 2013 8
Tabel B2 Ontwikkeling werkgelegenheid, 2011-2012, Corop-gebieden Noord-Limburg Midden-Limburg Zuid-Limburg Sectoren 2011 2012 (abs) (%) 2011 2012 (abs) (%) 2011 2012 (abs) Landbouw en visserij 11.570 11.000-570 -4,9% 4.950 4.710-240 -4,8% 2.880 2.660-220 -7,6% Voeding 2.210 2.160-50 -2,3% 1.000 990-10 -1,0% 2.280 2.200-80 -3,5% Chemie 1.740 1.760 20 1,1% 1.910 1.940 30 1,6% 9.630 8.910-720 -7,5% Metaal en elektrotechniek 13.710 13.950 240 1,8% 6.140 6.110-30 -0,5% 9.740 9.410-330 -3,4% Overige industrie 7.620 7.580-40 -0,5% 7.420 7.450 30 0,4% 14.380 14.020-360 -2,5% Energie 780 730-50 -6,4% 2.400 2.350-50 -2,1% 2.160 2.200 40 1,9% Bouw en onroerend goed 5.400 5.070-330 -6,1% 6.330 6.000-330 -5,2% 13.470 12.850-620 -4,6% Handel en reparatie 24.920 24.720-200 -0,8% 20.760 20.950 190 0,9% 46.460 45.530-930 -2,0% Horeca 7.880 7.560-320 -4,1% 5.420 5.280-140 -2,6% 15.070 14.470-600 -4,0% Transport en communicatie 13.520 13.640 120 0,9% 6.800 6.340-460 -6,8% 19.750 19.110-640 -3,2% Bank- en verzekeringswezen 1.520 1.490-30 -2,0% 1.550 1.540-10 -0,6% 8.250 8.260 10 0,1% Zakelijke dienstverlening 10.920 10.810-110 -1,0% 10.200 10.220 20 0,2% 35.340 34.420-920 -2,6% Overheid 6.790 6.590-200 -2,9% 4.860 4.910 50 1,0% 15.890 15.590-300 -1,9% Onderwijs 6.680 6.610-70 -1,0% 5.830 5.680-150 -2,6% 19.990 19.830-160 -0,8% Zorg en welzijn 20.420 21.200 780 3,8% 19.240 19.850 610 3,2% 51.350 51.790 440 0,9% Overige diensten 5.300 5.350 50 0,9% 4.650 4.550-100 -2,2% 12.500 12.460-40 -0,3% Totaal 140.970 140.200-770 -0,5% 109.450 108.860-590 -0,5% 279.120 273.710-5.410-1,9% Bron: VRL (Etil) (%) RAIL update 7 juni 2013 9