De oppassers van de koolwitjes Groep 1 en 2

BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Natuur in de klas product THEMA-handleiding De oppassers van de koolwitjes Groep 1 en 2

Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2012 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster en Nicky Mertens Illustratie Onbekend Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan: Eduniek / CED-groep BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 2

Inhoudsopgave 1 2 3 4 In het kort 4 Overzicht van de lessen 6 Beschrijving van de lessen 7 Bijlagen 10 BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 3

1 In het kort Inleiding De leerlingen leren via het koolwitje het verschijnsel gedaanteverwisseling kennen en leren verstandig met dieren om te gaan. Het thema kán aan de hand van het natuur in de klas product van Buitenwijs (vlinderkast) of zonder deze materialen worden uitgevoerd. Doelgroep Groep 1en 2 Leerdoelen De leerlingen leren welke ingrediënten een pannenkoek heeft en waar deze ingrediënten vandaan komen. Aan het einde van het thema:» kennen de leerlingen de verschillende stadia van de vlinder benoemen.» én kunnen deze in de goede volgorde leggen.» kennen de leerlingen de verschillende stadia van de kikker benoemen.» én kunnen deze in de goede volgorde leggen.» begrijpen dat dieren in hun eigen omgeving thuis horen. Aansluiting kerndoelen 39 De leerlingen leren met zorg om te gaan met het milieu. 41 De leerlingen leren over de bouw van planten, dieren en mensen en over de vorm en functie van hun onderdelen. Duur van het thema De activiteiten zijn zo ontworpen dat ze gedurende een periode van 6 weken gelijkmatig verdeel over de week aandacht vragen van de leerlingen. Structuur Het thema is opgezet volgens een vaste structuur 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met lesdoelen 4. Onderzoeken en verwerken volgens doe denk doe model 5. Afsluiten/ evalueren Mogelijke excursies naar plantenwinkel/tuincentrum. Het geleverde materiaal Buitenwijs bestaat uit» een kweekbak» eitjes op een koolblad» rupsen» poppen Materiaal waar u zelf voor moet zorgen bij de BuitenWijs zending» verse onbespoten kool voor de (jonge) rupsen» keukenrolpapier (voor op de bodem van de kweekbak)» penseeltje en lepels (voor het verplaatsen van de rupsen en poppen)» klein plantje (afrikaantje) of sponsje met suikerwater voor de net uitgekomen vlinders BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 4

Materiaal los van de BuitenWijs zending» Boek rupsje nooit genoeg» Als prentenboek» Op losse kaarten» De kaarten ei, rups, pop, vlinder op de achterzijde een doorgaande guirlande geven met dikke stift; als controle lijn bin het zelfleggen van de goeie volgorde)» Werkbladen, bijlagen» Materiaal voor de hoeken, zie bijlagen» Speelgoeddieren; volwassen + kind (koe+kalf, paard+veulen, varken+big, kip+kuiken, poes+kitten, hond+pup, schaap+lam)» Thematafel» Pictogram van de leerdoelen (bijlage 1)» Google: gedaanteverwisseling kikker; zie voorbeelden in de bijlage» Werkblad gedaanteverwisseling kikker (bijlage) los knippen en tot gelamineerde kaartje maken met op achterzijde doorgaande guirlande ter controle van legwerkje.» Gekleurde vellen (groen, geel, blauw en rood)» Tijdschriften met dierenplaatjes BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 5

2 Overzicht van de lessen WEEK 0 Voorbereiding voor de leerkracht WEEK 1 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met doelen 4. Activiteiten 4.1 Van pop naar vlinder WEEK 2 4.2 Van dril tot kikker WEEK 3 4.3 Wie hoort waar thuis? WEEK 4 EN 5 4.4 Werken in hoeken WEEK 6 5. Afsluiting / reflectie: Wat heb ik geleerd? BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 6

3 Beschrijving van de lessen 1. Introductie Doel: Kinderen enthousiast maken voor het thema. Voorbereiding Rupsje Nooitgenoeg lossnijden uit het boek of kleurenkopieën maken. Van elke bladzijde een gelamineerde prentkaart maken. Activiteit» Uitdelen van de prentkaarten aan tweetallen kinderen» Voorlezen rupsje nooitgenoeg in de kring» Met als opdracht: leg de kaart voor jullie voeten als je aan de beurt bent in het verhaal.. allemaal goed opletten!!» En na afloop van het verhaal vertel aan de andere kinderen wat er op je kaart staat Verwerking De kaarten liggen op de thematafel met als opdracht:» Tweetalwerkje» Één pakt een kaart en vertelt wat hij/zij ziet, twee raadt wat er op staat» Wissel van rol 2. Voorkennis ophalen Doel: Het doel van de voorkennis activeren is dat kinderen betrokken raken bij het onderwerp en voor de leerkracht is het doel dat de aanwezige voorkennis van de kinderen gepeild kan worden. Activiteit» Wie hoort bij wie?» Uitdelen van de speelgoeddieren aan tweetallen» In de rij: alle moederdieren in een rij ga er als kind bij staan» Op de rij af benoemen: ik zie een en een Verwerking: De dieren gaan naar de thematafel met als opdracht paren te vormen. 3. Vooruitblik met doelen Doel: De vooruitblik geeft kinderen overzicht over wat ze gaan leren. Het richt hen op wat belangrijk is om te onthouden en laat hen zien dat de opdrachten die ze gaan maken, de proeven die ze gaan doen, de onderzoeken allemaal gericht zijn op het bereiken van de leerdoelen. Kinderen worden zich bewust van wat ze gaan leren en hoe ze dat gaan doen. Ze zullen hierdoor de informatie beter verwerken en beter in staat zijn verbanden leggen. Vertel de kinderen dat ze gaan leren over de groei van de vlinder en de kikker. Laat ze de leerdoelen (bijlage) zien en bespreek de doelen. Hang de doelen goed zichtbaar op in de klas en reflecteer hier regelmatig op. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 7

4.Activiteiten 4.1 Van pop naar vlinder Doel De leerlingen leren de gedaanteverwisseling tot een vlinder kennen. Introductie (Nog eens) Voorlezen van Rupsje Nooitgenoeg. De kaarten weer erbij halen uit de introductiefase: neerleggen als je aan de beurt bent. Kern A 1. De kaarten op de goeie volgorde neerleggen- hardop sprekend doen: ei, rups, pop, vlinder. 2. Samen benoemen: zeg voor, zeg me na: eerste is een ei..dan is er een rups..dan is er een pop, dan is er de vlinder..nog eens. 3. Wie kan het zelf? Verwerking» Zelf leggen van de goede volgorde met de kaarten» Vraag kinderen ook eens te vervolgen op de kaart pop (vlinder ei rups)» Op de thematafel ligt Werkblad 1: losknippen en opplakken als werkje van de week Kern B Volg de basishandleiding les 1, 2 en 3 bij de leskist van Buitenwijs ( de oppasser van de koolwitjes) 4.2 Van dril tot kikker Doel De leerlingen leren de gedaanteverwisseling tot de kikker kennen. Voorbereiding Via internet of uit de bijlage plaatjes van de gedaanteverwisseling van de kikker afhalen: plaatjes van dril, visje en kikker en het schema van de gedaanteverwisseling. Introductie» ik liep langs de vijver en ik zag. (plaat van dril)» ik liep langs de vijver en ik zag (plaat kikkervisje)» ik liep langs de vijver en ik zag.. (plaat kikker)» Welk van de drie platen ken je al? Kern Vertel langer of korter. In bijlage 2 staat een uitgebreid stukje tekst over de gedaanteverwisseling van de kikker. De kikker wordt niet als kikker geboren. Hij komt voort uit dril, een heleboel eitjes bij elkaar..dat worden kikkervisjes en als ze groot genoeg zijn wordt het een kikker. Laat daarbij de plaat zien van de gedaanteverwisseling. Of laat het filmpje van de Schoolltv beeldbank zien: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030611_groenekikker03 BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 8

Verwerking Op de thematafel ligt een knipvel over de kikker: Losknippen en op volgorde opplakken. Dat werkblad ligt er ook losgeknipt in de vorm van gelamineerde kaartjes: leg op volgorde en controleer door t om te draaien. 4.3 Wie hoort waar thuis? Doel De leerlingen begrijpen dat dieren in hun eigen omgeving thuis horen; niet in een terrarium of aquarium. Eventjes mag dat maar. Introductie Hoeken: de klas wordt met verschillende hoeken ingericht. Er is een hoek als weide, een hoek als water, een hoek als bloemen, een hoek als..(zoveel er dieren zijn de eigen leefomgeving: heide, weide, water, lucht, bloemen,.voor dieren als paard, koe, geit, vis, schaap, kikker, vlinder, vogel, enz.). Deel de dieren (speelgoed en kaarten) uit, benoem de hoeken en vraag de kinderen naar de hoek te gaan waar hun dier leeft. Kern Laat de kinderen zitten in de hoek, leerkracht gaat rond en benoemt wie daar zou kunnen zitten steeds na een hoek gehad te hebben de vraag.wie gaat ergens anders zitten.heeft geleerd dat hij/zij hier hoort, of juist hier niet (even op de bank tot je het weet) naar de volgende hoek, daar zitten en en ja, want dit is de vijver en daar leven de dieren in het water en zo verder. Verwerking Kies een gekleurd vel papier:» Op groen horen dieren in de wei» Op rood die bij huis leven» Op blauw die in het water» Op geel die tussen de bloemen, Teken op het vel een paar dieren die daar thuis horen. Je mag ook plaatjes knippen en opplakken uit tijdschriften. 4.4 Werken in hoeken In de bijlagen zijn hoeken uitgewerkt. Gebruik deze om de hoeken in te vullen voor een periode van 3 weken. Maak er ev. een aftekenkaart bij met als opdracht dat je in 2 hoeken geweest moet zijn. 5.Afsluiting/reflectie Wat heb ik geleerd? Doel De leerlingen verwoorden wat zij geleerd hebben. Bekijk in een kleine kringactiviteit de leerdoelen die in de klas hangen. Zijn alle leerdoelen gehaald? Loop de verschillende leerdoelen langs en vraag steeds of de kinderen het leerdoel hebben gehaald.» Hoe heet.» Wijs aan.» Na komt» Waar hoort? BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 9

4 Bijlagen BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 10

4.1 Bijlage 1: Leerdoelen Wij leren de verschillende stadia van de vlinder benoemen en ze in de goede volgorde zetten. dat dieren in hun eigen omgeving thuis horen. de verschillende stadia van de kikker benoemen en ze in de goede volgorde zetten. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 11

4.2 Bijlage 2 Hoe lang het duurt voor een kikkervisje uit het eitje komt, hangt vooral af van de temperatuur van het water. Als het water warm is, dus als het al vroeg in het jaar mooi weer is, komen de eitjes sneller uit, maar gemiddeld duurt het zo'n 3 weken. Als een kikkervisje na ongeveer 3 weken uit zijn eitje komt, is het natuurlijk nog heel klein. Het is dan meer een larfje dan een visje. Het heeft alleen nog maar een zuignapje, waarmee het zich vastzuigt aan een waterplant of aan het dril waar hij uit gekomen is. De eerste dagen dient het dril als eten. Een paar dagen later wordt het meer een visje en krijgt het een mondje en oogjes en het staartje is dan ook sterk genoeg om te zwemmen. Het visje eet alleen maar algen die hij met zijn scherpe tandjes van de waterplanten schrapt. Langzaam verandert de vorm van het kikkervisje. Het kikkervisje krijgt eerst achterpootjes, dan voorpootjes. Als laatste krijgt het een kortere darm en vervangen longen zijn kieuwen. Ook verdwijnt zijn staartje. Dan is het plantetertje een vleesetertje geworden, stonden eerst alleen algen op het menu, nu moeten ook larfjes en andere kikkervisjes het ontgelden. Het kikkertje moet nu steeds naar het wateroppervlak om adem te halen, omdat hij geen kieuwen meer heeft om onder water adem te halen. Een paar dagen later gaat het kikkertje op het land wonen. Bron: http://wildlife.hetdierenrijk.nl/amfibieen/metamorfose.php BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 12

4.3 Bijlage 3: Hoeken Taalhoek Gebruik hiervoor de leerling-boekjes die horen bij de materiaalzending. In de onderstaande activiteiten wordt steeds verwezen naar werkbladen uit dit boekje. Stempelen De woorden die hiervoor gebruikt worden zijn de woorden uit deze lessenserie» Eitje» Rupsje» Poppen» Vlinder» Blaadje» Koolplant» Bloem» Vlinderbak» Nectar» Poepjes BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 13

Werkblad stempelen Naam: Eitje Rupsje Poppen Vlinder Blaadje Koolplant Bloem Vlinderbak Poepjes BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 14

Rekenhoek De leerlingen kennen de cijfers 1,2 en 3. (U kunt dit natuurlijk uitbreiden met andere cijfers.) Er ligt in het midden op tafel een stapel kaartjes met deze cijfers en een aantal kaarten met rupsjes erop of andere diertjes. Om beurten draaien we een kaartje. Daarna benoemen we het cijfer en pakken evenveel rupsen. Als alle kaartjes zijn omgedraaid gaan we tellen wie de meeste rupsen heeft. Voor de rupsen kunt u werkblad 3 gebruiken. Laat de leerlingen de rupsen uitknippen en kleuren. Om de cijferreeks te oefenen kunt u de kleurplaat gebruiken. (Werkblad 4) Natuurlijk kunt u ook tellen aan de hand van het fruit in het boek van rupsje Nooitgenoeg. Elke soort fruit is er een. Zij er tien soorten fruit te vinden? BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 15

Werkblad rekenen 1 2 3 BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 16

Knutselhoek Een mooi cadeau Materiaal: eierdozen, verf, chenilledraad. Laat de leerlingen eerst de buitenkant van de doos schilderen. Als dit droog is laat u de leerlingen de binnenkant schilderen en versieren met glitter. Als de binnenkant nog nat is, kunt u samen met de leerlingen de eierdoos samenknijpen en met een chenilledraad vastzetten. De uiteinden van het chenilledraad zijn dan meteen de voelsprieten. Een touwtje aan de vlinder maakt het geheel compleet en de vlinder kan opgehangen worden. Doorkijkvlinder Materiaal: - stevig papier (vlinder voorgetekend) - prikpen, prikmatje - vliegerpapier - schaar en lijm Voordat u begint probeert u de leerlingen duidelijk te maken dat ze een beetje door de vleugels van lichtgekleurde vlinders kunnen kijken (zoals het koolwitje in de klas). De leerlingen prikken eerst de vorm van de vlinder uit. Daarna kunnen ze de uitgeprikte vlinder aan één kant met gekleurd vliegerspapier beplakken. Het liefst in kleine stukjes zodat het een kleurrijk geheel wordt. Daarna krijgen alle vlinders natuurlijk een mooie plek voor het raam, zodat het licht er mooi doorheen kan vallen. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 17

Knutselhoek vervolg Vlinder van koffiefilter Materiaal: - koffiefilters - ecoline - schaar - stevig papier voor het lijfje - pijpenragers De leerlingen knippen de koffiefilter open (let op de onderkant blijft dicht). Maak het filter iets vochtig en laat de leerlingen met ecoline een mooi kleuren patroon maken op de vleugels. De leerlingen maken een lijfje van een wc-rolletje of stevig papier. Met pijpenragers als voelsprieten, is vlinder helemaal af. Een lange rups Maak de rupsen van gekleurd karton en wc-rollen of stroken Laat de kinderen zelf de kop van de rups tekenen Maak de wc-rollen vast met touw of elastiek BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 18

Knutselhoek vervolg Vlinder op een rolletje Gebruik de volgende materialen voor het maken van de vlinder: Wc-rolletje Gekleurd papier Gekleurd karton (15 x 20 cm) Crêpepapier Rupsje Nooitgenoeg Werkwijze: Maak een muizentrap van twee stroken gekleurd papier Plak hierop een kop van papier Knip een appel uit een vel karton Maak hierin twee gaten waar de rups doorheen kan Het is ook mogelijk om twee muizentrappen op de appel te plakken in plaats van erdoor te doen BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 19

Knutselhoek vervolg Vingervlinder Kopieer de vlinder op dun karton Knip het lijfje en de vleugels uit. Versier de vleugels Plak deel c op deel a. plak hierop deel b. Haal een ijzerdraadje of chenilledraad door de zwarte puntjes. Steek de vingervlinder aan je vinger en laat hem fladderen Vlinder van koffiefilters Materiaal Standaard maat / grote witte koffiefilters Houten knijpers Ecoline (of waterverf) Gekleurde pijpenragertjes Oude kranten Scharen lijm Extra: gekleurd papier, verf, viltstiften, vlinder zoekkaart Werkwijze Knip in de bovenkant van de koffiefilter een vleugelpatroon. Voor patroon- ideeën kan je een kijkje nemen in de vlinder zoekkaart. Knip de zijkanten van de koffiefilter open. Klap de filter open: 2 vleugels Kleur de filter aan beide kanten. Een échte vlinder is natuurlijk symmetrisch! Als de vlinder ingekleurd is leg je deze te drogen. Dit kan in 5 minuutjes op de verwarming, of op een oude krant. Beschilder intussen de houten knijper: dit wordt het lijfje. Je kunt hiervoor ook een lijfje uitknippen uit papier en deze op de knijper plakken. Met verf/viltstiften kan je oogjes tekenen. Klem de opgedroogde vlinder tussen de twee knijperhelften. Hang alle vlinders aan een gespannen draadjes: alsof zij echt vliegen. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 20

Boekenhoek Rupsje Nooitgenoeg door Eric Carle, uitgeverij Gottmer 2000 Bloem en vlinder door C. Hol, uitgeverij De Eenhoorn, 2002 Ben jij een vlinder? door J. allen en Tudor Humphries, uitgeverij Gottmer, 2002. Vlinder en vlieg, door A. Nuyens en Gerda Westerink, uitgevrij Christofoor, 1997. Vlinder en vlieg verliefd, door A. Nuyens en Gerda Westerink, uitgevrij Christofoor, 2000. Van rups tot vlinder, door G. Serie, uitgeverij corona, 1999. Tien kleine rupsjes Debbie Tarbett Van Holkema & Warendorf maart 2006 Ontplooi de vlinder Zwijsen Uitgeverij november 2004 Kijk hoe ik groei: Vlinders Mary Ling Uitgevrij Lannoo maart 2004 BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 21

Poppenhoek In de poppenhoek en de poppenkast liggen allerlei kussens en mooie lappen stof. Er liggen pingpongballetjes, witte handschoenen, handpoppen, bloemen, etc. Pingpong ballen zijn de eitjes. De handpoppen van rupsje Nooitgenoeg ( te koop bij www.bol.com of een goede kinderboekhandel) om het rupsje te spelen. De witte handschoenen trekken de leerlingen aan om vlinder te worden. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 22

Computerhoek De rups eet zoveel mogelijk blaadjes, maar mag niet gevangen worden door de egel of de vogel (Oudste kleuters) www.vlinderindeklas.nl/spelletje.php Puzzel van een rupsjes Nooitgenoeg http://www.jigsawplanet.com/?m=p&id=ab5317349964d605 Schuifpuzzels van vlinders http://www.vlinderambassade.nl/schuifpuzzels.php Vlinder memorie http://www.vlinderambassade.nl/memory.php Filmpjes over vlinders http://www.vlinderindeklas.nl/index.php?id=238 Zoek dezelfde vlinder http://www.poissonrouge.com/concentration/ Filmpje van de beeldbank: http://www.schooltv.nl/beeldbank/clip/20030611_koolwitje03 Tip De tekst kunt u uitzetten en de leerlingen kunnen benoemen wat zij zien of geleerd hebben. Een filmpje vergroot alles voor de leerlingen zodat zij beter kunnen waarnemen!!!! Letterlijke tekst uit de beeldbank Deze rups van een koolwitje is volgroeid. Hij zoekt een veilig plekje om te verpoppen. Met de spinklieren opzij van de kop spint hij eerst een veiligheidsgordel, waarmee hij zich goed vastmaakt. Zo kan hij niet vallen. Binnenin de rups zit een pop. De huid barst aan de rugkant open. Door de spleet is de gele pop te zien. De rupsenhuid wordt afgestroopt. De pop komt tevoorschijn en lijkt helemaal niet meer op een rups. De rups heeft een gedaanteverwisseling doorgemaakt. Het oude vel is niet meer nodig. De pop zit vast. Toch kan hij nog een beetje bewegen. Het oude vel valt op de grond Binnenin verandert er nu een heleboel. Er vindt opnieuw een gedaanteverwisseling plaats. Na een tijdje komt er aan de rugkant een scheur in de pop. De pop barst open. Er beweegt iets in de pop. Een vlinder probeert naar buiten te komen.. De vlinder is helemaal opgevouwen. De opening waardoor hij eruit moet, is erg nauw De vlinder komt langzaam maar zeker naar buiten. De kop en de sprieten zijn nu vrij. De vleugels zijn nog opgevouwen. Dat moet ook wel. Anders pasten ze niet in de pop. De vleugels zijn eruit. De vlinder is nu helemaal uit de pop. Maar vliegen kan hij nog niet. Het lichaam is nog week en de vleugels zijn nog niet bruikbaar. De vleugels worden eerst opgepompt. Daarna moeten ze nog even drogen om hard te worden. Klaar, de vlinder vliegt de wijde wereld in. BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 23

BuitenWijs De oppassers van de koolwitjes 24