BuitenWijs samen sterk in NME BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving Leskist THEMA-handleiding De energieke club Groep 5 en 6
Dit is een NME product van BuitenWijs. BuitenWijs is een samenwerkingverband, waarbij de gemeenten Houten, Lopik, Nieuwegein en IJsselstein samen sterk in NME zijn. BuitenWijs brengt mensen actief met het buiten in aanraking, zodat zij wijs omgaan met hun eigen leefomgeving. BuitenWijs Houten NME Houten Postbus 30 3990 DA Houten buitenwijs@houten.nl BuitenWijs IJsselstein Gemeente IJsselstein Postbus 21 3400 AA IJsselstein buitenwijs@ijsselstein.nl BuitenWijs Lopik Gemeente Lopik 3411 CH Lopik buitenwijs@nieuwegein.nl BuitenWijs Nieuwegein Gemeente Nieuwegein Postbus 1 3430 AA Nieuwegein buitenwijs@nieuwegein.nl Colofon Copyrights BuitenWijs Jaar van uitgave 2013 Eindredactie Erna Bod, Tjeerd Mijnster en Nicky Mertens Foto Hanneke Venema Grafische vormgeving Maaike de Laat Met dank aan: Eduniek / CED Groep BuitenWijs De energieke club 2
Inhoudsopgave 1 2 3 4 In het kort 4 Overzicht van de lessen 5 Beschrijving van de lessen 6 Bijlagen 9 BuitenWijs De energieke club 3
1 In het kort Inleiding Een clubje kinderen komt na schooltijd vaak bij elkaar en noemt zich De energieke club. Ze zien elkaar in de garage bij één van de kinderen thuis. Ze nemen daar allemaal spulletjes mee naar toe om te slopen. Als er een oude fiets bij de garage ligt, worden ze nieuwsgierig. Hoe werkt zo n fiets eigenlijk? Tijd om te slopen en op onderzoek uit te gaan. Zo worden de leerlingen uit groep 5 en 6 spelenderwijs mee genomen in de wereld van het opwekken van energie. Doelgroep Groep 5 en 6 Leerdoelen De leerlingen:» leren materialen uit elkaar halen (slopen) en te ordenen op mogelijkheid van hergebruik» leren de werking kennen van een dynamo en van tandwielen. Aansluiting kerndoelen 39 De leerlingen met zorg om te gaan met het milieu 42 De leerlingen leren onderzoek doen aan materialen en natuurkundige verschijnselen, zoals licht, geluid, elektriciteit, kracht, magnetisme en temperatuur. Duur van het thema De activiteiten zijn zo ontworpen dat ze gedurende een periode van 4 weken gelijkmatig verdeeld over de week aandacht vragen van de leerlingen. De leskist wordt voor een periode van 3 weken uitgeleend. Daar is rekening mee gehouden. De afsluiting kan in de vierde week plaatsvinden, daar is de leskist zelf niet meer noodzakelijk. Structuur Het thema is opgezet volgens een vaste structuur 1. Introductie 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met lesdoelen 4. Onderzoeken en verwerken 5. Afsluiten/ evalueren Overzicht van de geleverde materialen Te slopen voorwerpen van allerlei aard Gereedschapskist Materiaal- en onderdelen lijstjes Kleine fiets met werkende dynamo en licht en derailleurversnelling in de klas Rolstandaard voor de fiets (lenen bij de fietshandel / sportclub / fanatieke thuisfietser) Een knijpkat Een lantaarntje met een kaars Een zaklamp met batterij Een olielamp BuitenWijs De energieke club 4
2 Overzicht van de lessen WEEK 0 Voorbereiding voor de leerkracht WEEK 1 1. Introductie: De sloop 2. Voorkennis ophalen 3. Vooruitblik met doelen WEEK 2 4. Activiteiten 4.1 Hergebruik WEEK 3 4.2 De dynamo WEEK 4 4.3 Fietsversnelling 5. Afsluiting / reflectie: Wat heb ik geleerd? BuitenWijs De energieke club 5
3 Beschrijving van de lessen 1. Introductie: De sloop Doel: Kinderen enthousiast maken voor het thema. Voorbereiding» Vul een tafel met allerlei te slopen materialen en een gereedschapskist.» Een voorbeeld materiaal- en onderdelenlijst (digibord) Voorwerp Gevonden onderdelen Gemaakt van..(materiaal) fietsbel bel metaal Tandwiel Plastic of metaal? Ringetje Rubber of plastic? Enz. Activiteit» Elke tafelgroep gaat een te slopen voorwerp uitzoeken» Elke tafelgroep krijgt de opdracht het voorwerp te bestuderen met de vragen:» Welk gereedschap heb je nodig / wie neemt wat mee?» Welke onderdelen denk je te vinden? Maak een lijstje.» Ga aan de sloop zodra het gereedschap er is:» Uit elkaar halen; niet kapot maken!!» Orden de onderdelen naar materiaalsoort.» En maak er een onderdelenlijst van. Hang deze op. Nabespreking Loop langs de onderdelenlijsten en bespreek met je groepje:» Welke onderdelen hebben wij niet gevonden?» Welk materiaal hebben wij niet gevonden? 2. Voorkennis ophalen Doel: het doel van de voorkennis activeren is dat kinderen betrokken raken bij het onderwerp en voor de leerkracht is het doel dat de aanwezige voorkennis van de kinderen gepeild kan worden Activiteit 1 Geef de leerlingen de volgende opdracht: Kleur in je onderdelen en materiaallijst de onderdelen groen die meteen, zonder werk hergebruikt kunnen worden en kleur de onderdelen geel die na een bewerking weer tot een nieuw onderdeel gemaakt kunnen worden en rood wat niet meer gebruikt kan worden. Activiteit 2 Geef de volgende zin op en vraag de leerlingen alle mogelijke antwoorden te geven. Een fietslampje gaat branden door dynamo, zon, olie, wind, steenkool, kaarsvet, gas. Welke kan? BuitenWijs De energieke club 6
3. Vooruitblik met doelen Doel: De vooruitblik geeft kinderen overzicht over wat ze gaan leren. Het richt hen op wat belangrijk is om te onthouden en laat hen zien dat de opdrachten die ze gaan maken, de proeven die ze gaan doen, de onderzoeken allemaal gericht zijn op het bereiken van de leerdoelen. Kinderen worden zich bewust van wat ze gaan leren en hoe ze dat gaan doen. Ze zullen hierdoor de informatie beter verwerken en beter in staat zijn verbanden leggen. Laat de leerdoelen (bijlage 1) zien en bespreek de doelen. Hang de doelen goed zichtbaar op in de klas en reflecteer hier regelmatig op. 4. Activiteiten 4.1 Hergebruik Doel De leerlingen leren dat materiaal hergebruikt kan worden en dat slopen dus belangrijk is. Voorbereiding In de klas staat een fiets en de leerlingen hebben allen werkkaart frameloze fiets (bijlage 2). Via het digibord is paraat ter illustratie: www.pinterest.com, www.roetz-bikes.com, www.dwwbreda.org of nog een andere site die aansluit op hergebruik van fietsen. Start Toon één of meer van de genoemde sites om op idee van hergebruik te komen. Opdracht Bekijk de fiets voor de klas goed, maak de tekening van de fiets af en geef daarbij aan welke onderdelen hergebruikt kunnen worden dus bij de sloop netjes apart gelegd moeten om weer te kunnen gebruiken als er iets kapot is gegaan aan je fiets of waarvan je een winkeltje kunt maken. Nabespreking Vergelijk de tekeningen in je groepje Laat de leerlingen vragen bedenken voor de andere groepen of de leerkracht. Bespreking van vragen. Slot Laat drie zinnen zien op het bord zien. Eén is er niet juist, welke? Laat de leerlingen in stilte bedenken welke zin dat is. 1. Slopen is leuk werk 2. Slopen is een ander woord voor stuk maken. 3. Slopen is goed voor het milieu 4.2 De dynamo Doel De leerlingen leren de werking van de dynamo kennen. Voorbereiding» Van de site YouTube een filmpje kiezen over de dynamo.» Een dynamo en licht aan de fiets in de klas.» Een gesloopte dynamo. BuitenWijs De energieke club 7
» Een knijpkat» Een lantaarntje met een kaars» Een zaklamp met batterij» Een olielamp Introductie U laat de vier verlichtingen zien en doet ze voor, knijpkat, lantaarn, zaklamp, olie lamp, zet ze elk in een hoek van het lokaal en vraagt: Je gaat op jungle tocht en je wil s avonds ook wat kunnen zien welke neem je mee? Ga er bij staan in die hoek van het lokaal en wissel uit waardoor dat de beste keuze is... wat zijn argumenten om anderen over te halen bij jullie te komen staan?. wie wil nog van hoek veranderen?. Kern Ze kunnen natuurlijk alle vier, maar de knijpkat is het handigst want daar heb je verder niets voor nodig en dat scheelt erg in je rugzak! Jullie gaan leren hoe de knijpkat werkt aan de hand van de fietsdynamo. Kijk en lees eerst eens de kaart over de fietsdynamo (bijlage 3). Daarna: Of filmpje vertonen via digibord aan de klas. Of leerlingen in groepjes door twee dagen heen zelf het filmpje laten bekijken. Verwerking Laat de leerlingen in het tafelgroepje de werking van een knijpkat bedenken, laat ze hun gedachtes vergelijken met die van andere groepjes en laat de leerlingen de doorsnede van de knijpkat tekenen. 4.3 Fietsversnelling Doel De leerlingen leren de werking van de derailleur kennen Voorbereiding Derailleurfiets op een rollerstandaard in de gang of elders. Inleiding Plaat van de Alpe d Huez (bijlage 3). Bespreek de twee vragen in je groepje. Bedenk zelf een antwoord en vertel het om en om aan elkaar. Kern/onderzoek en verwerking Je gaat jullie antwoord controleren. Groepje gaat naar de fiets en gaat ontdekken wat er gebeurt als je de versnelling verandert.» Kijk wat er gebeurt?» Merk je ook iets aan het trappen?» Beantwoord de vragen die op de kaart met de derailleur staan. 5. Afsluiting/reflectie Wat heb ik geleerd? Doel De leerlingen leren verwoorden wat zij geleerd hebben. Activiteit Elk groepje bedenkt en maakt vragen van de kaart met de fietsbel (bijlage 4). BuitenWijs De energieke club 8
4 Bijlagen BuitenWijs De energieke club 9
4.1 Bijlage 1: leerdoelen We leren materialen uit elkaar halen (slopen) en te ordenen op mogelijkheid van hergebruik over de werking van een dynamo en van tandwielen. BuitenWijs De energieke club 10
4.2 Bijlage 2: Werkblad frameloze fiets De frameloze fiets Teken het frame en de fietsonderdelen op deze kaart en zet er dan bij welke onderdelen je zo kunt hergebruiken. BuitenWijs De energieke club 11
De dynamo, doorsnede: Werking Het wieltje gaat draaien als het tegen de band aan gedrukt is. Dat wieltje laat de magneet draaien. Doordat de magneet in de spoel gaat draaien wordt er elektriciteit opgewekt en kan de fietslamp branden. De Knijpkat De knijpkat is een lampje met een ingebouwde dynamo. Knijp je de handel naar binnen dan gaat de dynamo draaien en wekt stroom op voor de lamp. Veel knijpen geeft veel stroom en licht. Teken de doorsnede van de knijpkat. BuitenWijs De energieke club 12
5.3 Bijlage 3: Alpe d Huez De Alpe d Huez. Kunnen wij met onze gewone fiets de berg makkelijk op? Wat heeft de racefiets voor hulpje? BuitenWijs De energieke club 13
Werking De derailleur, de beugel waar de ketting langs loopt, brengt de ketting van het ene naar het andere tandwiel. Met welk tandwiel trap je lekker licht de berg op? Met welk tandwiel zou je met de wind mee op een vlakke weg fietsen? Met welk in de stad? BuitenWijs De energieke club 14
5.4 Bijlage 4: Fietsbel De fietsbel Kijk goed hoe de fietsbel werkt. Welk onderdeel is het lastigste te vervangen door een ander? Welk onderdeel kun je verwisselen waardoor de bel sneller of langzamer gaat bellen / rinkelen? BuitenWijs De energieke club 15
BuitenWijs De energieke club 16