Directie Concern Ingekomen stuk D14 (PA 13 januari 2010) Begroten en Verantwoorden. Datum uw brief

Directie Concern Ingekomen stuk D14 (PA 13 januari 2010) Begroten en Verantwoorden Aan de gemeenteraad van Nijmegen Korte Nieuwstraat 6 6511 PP Nijmegen Telefoon (024) 329 91 11 Telefax (024) 323 59 92 E-mail gemeente@ nijmegen.nl Postadres Postbus 9105 6500 HG Nijmegen Datum 15 december 2009 Ons kenmerk A400/09.0030535 Contactpersoon Ellen de Swart/Bert Swartjes Onderwerp Voortgangsmelding Triavium Datum uw brief Doorkiesnummer 3292698/3292134 Geachte leden van de raad, Op 9 juni 2009 hebben we maatregelen genomen om de continuïteit van de bedrijfsvoering van ijsbaan Triavium te waarborgen. Directe aanleiding was de financiële situatie bij het Triavium en het door ziekte uitvallen van de directeur. Wij hebben toen besloten o.a. een waarnemend directeur te benoemen en een onafhankelijk onderzoek uit te laten voeren ten aanzien van de bedrijfsvoering. Dit onderzoek is afgerond en dient als basis voor keuzes ten aanzien van de toekomstige bedrijfsvoering en exploitatie, de wijze van sturing en structuur en de verdere stappen. In deze brief informeren wij u achtereenvolgens over: 1. Het onafhankelijk onderzoek van Grondmij I Marktplan naar de bedrijfsvoering van het Triavium. We geven een samenvatting van het onderzoek en geven inzicht in de conclusies en aanbevelingen van het onderzoek. De belangrijkste structurele blokkade voor een sluitende exploitatie blijkt het huurcontract, dat in 1998 voor een periode van 35 is afgesloten, en de daaruitvoortvloeiende verplichtingen. Het volledige onderzoek is als bijlage bij deze brief toegevoegd; 2. De uitgangspunten en de maatregelen die wij nemen om de bedrijfsvoering op korte en lange termijn te borgen. Daarbij zal 2010 gelden als overgangsjaar, waarin de inpassing van Triavium per 1-1-2011 in de gemeentelijke organisatie wordt voorbereid. Kader Sportbeleid IJsbaan Triavium maakt deel uit van de Nijmeegse sportinfrastructuur, die staat voor een hoogwaardig kwalitatief sportaanbod met als doel dat inwoners van Nijmegen plezier en voldoening beleven aan het actief en passief beoefenen van schaatssport, zowel recreatief als in wedstrijdverband. Door middel van een jaarlijkse subsidie worden de toegangsprijzen voor het gebruik van de ijsbaan aantrekkelijk gehouden. Op 9 oktober 2007 heeft uw raad het beleidskader ten behoeve van de budgetsubsidieovereenkomst voor ijsbaan Triavium vastgesteld. De hierin genoemde prestaties zijn: het stimuleren van schaatsen voor de jeugd; het Triavium positioneren voor schaatsevenementen; www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 1 het bevorderen van de sportdeelname via de verenigingen; het waarborgen van gezond en duurzaam ijshockey d.w.z. een doorlopende lijn van jeugdijshockey (breedtesport) naar professioneel ijshockey (topsport); het ontwikkelen van doelgroepactiviteiten tegen betaalbare prijzen. 1. Samenvatting onafhankelijk onderzoek Triavium BV Onderstaand een korte samenvatting van het onafhankelijk onderzoek naar de bedrijfsvoering. Algemene indruk De onderzoeker constateert dat ijsbaan Triavium naar behoren functioneert, alle bedrijfsonderdelen zijn voldoende georganiseerd. Triavium is een seizoensbedrijf en in het schaatsseizoen bijna een continubedrijf. De werksfeer is goed en er is sprake van een grote mate van betrokkenheid van het personeel. Het ziektepercentage is laag. De klant van het Triavium is de recreatieve schaatser (130.000 bezoekers), de verenigingsleden (22.000), en de scholieren (3000). De bezoekers van het Triavium zijn in algemene zin tevreden over het product. Als er klachten zijn, dan betreffen deze veelal de parkeertarieven en de schaatsverhuur, zaken waar het Triavium geen invloed op heeft. In Nederland is het Triavium uniek vanwege de ringbaan van 333 meter. Qua bezoekersaantallen haalt Triavium niet de aantallen per seizoen van de 400-meterijsbanen, maar scoort wel beter dan de ijsbanen met een kortere ringbaan. Het Triavium heeft een regionale aantrekkingskracht. De prijs van schaatsen en subsidie Schaatsen is één van de duurdere sporten, omdat de accommodatie en het operationeel houden van een ijsbaan kostbaar is. Zonder financiële inbreng (subsidie) van de overheid zouden er niet zoveel ijsbanen in Nederland kunnen bestaan. De gebruikers betalen via ijshuur en/of entree behoorlijk mee. Op basis van tariefsvergelijking blijkt dat het Triavium een van de duurste banen van Nederland is. Uitzondering hierop is het tarief voor de professionele ijshockeysport. Dit tarief is in Nijmegen 132, terwijl landelijk tarieven ter hoogte van 240 gebruikelijk zijn. Daarnaast valt het op dat de bezettingsgraad tijdens het gebruik door verenigingen niet hoog is. Dit is te verklaren omdat een ijshockeyteam, kunstrijders en de schaatsers altijd sportspecifiek trainen in klein teamverband. Conclusies onafhankelijk onderzoek Structurele blokkades tav de exploitatie Het onderzoek maakt duidelijk dat er structurele blokkades zijn, die een sluitende exploitatie belemmeren. De belangrijkste structurele blokkade is: Huurlasten en kosten voor energie: De huurlasten (huurcontract 1998-2033 en de verplichtingen die hieruit voortvloeien) en de kosten voor energie lopen almaar op. Deze vaste kosten stijgen sneller dan de inkomsten. Ondanks het feit dat de bedrijfsvoering voldoende is georganiseerd, is het nagenoeg onmogelijk om tegen deze stijgende lasten op te werken. Overige blokkades zijn: Organisatie van evenementen: Voor het organiseren van (sport-)evenementen buiten het schaatsseizoen, zijn nauwelijks mogelijkheden. Zowel het bestemmingsplan als de milieuwetgeving en het feit dat het zomerseizoen niet het seizoen voor binnenevenementen is, beperken de mogelijkheden hiertoe aanzienlijk. www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 2 BV-structuur: de BV-structuur blijkt, als het gaat om de realisatie van het einddoel en de prestaties, belemmerend en niet effectief te werken. Door Triavium op te nemen in de gemeentelijke organisatie ontstaat er meer grip en kan er efficiënter worden gewerkt. Bevindingen tav de bedrijfsvoering De reservering voor onderhoud blijkt onvoldoende: In de zomer van 2009 is in opdracht van een gespecialiseerd bureau een meerjaren onderhoudsplan (MOP) opgesteld. Dit plan geeft aan dat er voor vervangingsinvesteringen onvoldoende wordt gereserveerd. Tot op heden waren hierin bijvoorbeeld de inventaris, de inrichting, maar ook computers, het toegangscontrolesysteem en de dweilmachines niet opgenomen. Hiervoor is 60.000 extra noodzakelijk ten opzichte van de bestaande reservering van 90.000 per jaar. Personeel: Het technisch personeel is van cruciaal belang voor het goed functioneren van de ijsbaan. Om de diensten in het seizoen te kunnen draaien blijkt er een ondergrens van 4 FTE. Ten opzichte van de huidige formatie 4,7 FTE is hierop een kleine besparing mogelijk. In de horeca wordt met vast (3 FTE) en flexibel personeel gewerkt. Dit personeel wordt behalve in de horeca ook ingezet voor beveiliging en bij de organisatie van ijshockeywedstrijden. Voor het horecapersoneel blijkt de zomerperiode een improductieve fase (1200 uur). De administratieve taken worden voor een belangrijk deel door een externe partij uitgevoerd. De kosten hiervoor zijn 40.000 per jaar. Het ontbreken van deze expertise in het Triavium zelf, maakt dat er geen goed zicht is op het dagelijkse resultaat. In het onderzoek voorgestelde maatregelen t.a.v bedrijfsvoering en exploitatie 2010 In het rapport worden voor 2010 basismaatregelen (basismodel 2010) voorgesteld, dieop korte termijn bijdragen aan de verbetering van de bedrijfsvoering: Een inkrimping van technisch en horeca-personeel vanaf 2010 levert een besparing op van 22.000 (vanaf 2011 44.000); De verschuiving van de administratie van buiten naar binnen heeft per saldo geen effect op de kosten, maar zorgt wel voor een betere grip op de financiën; Het ophogen van het Meerjaren Onderhoudsplan (MOP)van 90.000 naar 150.000; Afkoop van de horeca 12.500. Uitgaande van dit basismodel is door Triavium een begroting 2010 opgesteld. In deze begroting is een subsidie opgenomen van 1.111.700 1. Deze begroting 2010 sluit met een exploitatietekort van 334.000. Het onderzoek stelt dat het niet realistisch is te veronderstellen dat de ijsbaan met de huidige subsidie kan functioneren, zoals is bedoeld. Er zijn ingrijpende maatregelen noodzakelijk om het tekort van ca. 334.000 te kunnen overbruggen. Aanbevelingen onafhankelijk onderzoek Ten aanzien van de bedrijfsvoering Het onafhankelijk onderzoek adviseert om in 2010 de bovengenoemde basismaatregelen ter verbetering van de bedrijfsvoering door te voeren en de aanvullende maatregelen te overwegen om het structurele tekort van 334.000 te beperken. Het rapport doet hiervoor suggesties ten aanzien van energie en de aankoop van het pand. Deze suggesties nemen wij ter overweging mee, maar maken nu geen onderdeel uit van de maatregelen voor 2010 en 2011. 1 Conform de vastgestelde stadsbegroting 2010 is het subsidiebedrag 1.117.305. Om de aansluiting met het rapport te kunnen maken hebben wij het daarin vermelde bedrag van 1.111.700 als uitgangspunt genomen. www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 3 Ten aanzien van de sturing en structuur Het onafhankelijk onderzoek adviseert in 2010 de inpassing van Triavium BV in de Directie Stadsbedrijven van de gemeente Nijmegen uit te werken. Door de inpassing van het Triavium is er voortaan een constante sturing op de dagelijkse exploitatie en nog belangrijker, zal de gemeente de koers bepalen van het kostenefficiënte beleid binnen Triavium. Bijkomend voordeel is dat het Triavium-personeel binnen de gemeente breder inzetbaar is. 2. Maatregelen van ons college ter dekking van het structurele exploitatietekort In de brief aan uw raad van 10 juni 2009 meenden wij nog voldoende aanknopingspunten te hebben om de exploitatie van ijsbaan Triavium vanaf 2010 sluitend te maken en de verliezen uit het verleden in te lopen. Dit is, naar nu uit het onafhankelijk onderzoek blijkt, niet het geval. Maatregelen binnen de bedrijfsvoering van Triavium zijn slechts in zeer beperkte mate haalbaar. Belangrijke blokkade is het langlopende huurcontract en de daaruit voorvloeiende verplichtingen, die zeer zwaar op de exploitatie drukken. Structureel tekort Het onafhankelijk onderzoek toont aan dat er binnen de bestaande beleidskaders, de verwachte marktomstandigheden en op basis van de huidige bedrijfsvoering, sprake is van een structureel exploitatietekort van ca. 334.000. Het onafhankelijk onderzoek maakt bovendien duidelijk dat er gezocht moet worden naar ingrijpende maatregelen, die zorgen voor een sluitende begroting van het Triavium, waarbij het door de raad vastgestelde sportbeleid ten aanzien van Triavium, zoals vastgesteld op 9 oktober 2009, zoveel mogelijk in stand gehouden wordt. Uitgangspunten Alvorens wij de maatregelen ter dekking van het exploitatietekort nader toelichten, volgen de uitgangspunten die wij hebben gehanteerd: Triavium BV kan de exploitatie niet op eigen kracht sluitend krijgen Het onderzoek van Grondmij I Marktplan maakt duidelijk dat het niet realistisch is te veronderstellen dat Triavium binnen zijn eigen bedrijfsvoering het structurele exploitatietekort kan oplossen en in staat is verliezen uit het verleden in te lopen. De ijsbaan sluiten is geen optie Het huurcontract is in 1998 afgesloten voor een periode van 35 jaar en kan getypeerd worden als dé structurele blokkade voor een gezonde exploitatie van Triavium, omdat de kosten steeds zwaarder op de exploitatie drukken. De gemeente staat tot het jaar 2033 garant voor de huurbetalingen. De verplichting bij liquidatie bedraagt minimaal 900.000 per jaar, nog afgezien van de kosten om het pand in goede conditie te houden en onze verplichtingen naar personeel en derden toe. Het is daarom geen optie om de ijsbaan te sluiten, omdat we tot 2033 aan deze verplichtingen moeten voldoen. Het Triavium behoudt de ijsbaanfunctie Het zou een overweging kunnen zijn om de ijsbaan tot 2033 een andere functie te geven, bijvoorbeeld door het gebouw als evenementenhal in te zetten. Mogelijke gedachte is dat dit zou kunnen leiden tot een beter exploitatieresultaat. Behalve het feit, dat daarmee de schaatssport ernstig wordt gedupeerd, is dit geen realistische oplossing. Het gebouw heeft www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 4 niet de juiste kenmerken voor een evenementenhal. Hiervoor is een ingrijpende en kostbare verbouwing noodzakelijk. Bovendien zou de te realiseren omzet hoog moeten zijn. Dit is gezien de hevige concurrentie tussen evenementen niet reëel. Het onderzoek maakt ook duidelijk dat het bestemmingsplan en milieueisen in algemene zin een obstakel vormen voor het organiseren van evenementen in het Triavium. Het Triavium verrijkt het totale scala aan sportaccommodaties De ijsbaan is een waardevolle aanvulling op het totaal aan kwaliteitsvolle sportaccommodaties in Nijmegen en draagt bij aan de sportdeelname. Het faciliteren van de schaatssport is een publieke taak Het onderzoek concludeert dat de kosten voor de exploitatie van een ijsbaan dermate hoog zijn, dat de overheid zal moeten bijdragen om de prijs van een kaartje op een acceptabel niveau te kunnen houden. Geen mogelijkheid om budget programma Sport tbv schaatsen structureel te verhogen De huidige financiële situatie van de gemeente Nijmegen laat het niet toe om vanuit de algemene middelen noch het programma Sport, noch andere programma's structureel te verhogen. 2 Maatregelen 2010 Grondmij I Marktplan berekent bij ongewijzigd beleid een exploitatietekort in 2010 van 334.000 (Basismodel). Dit tekort is gebaseerd op de aanname dat de volgende basismaatregelen met ingang van 2010 worden doorgevoerd: een inkrimping van technisch en horeca-personeel vanaf 2010 levert een besparing op van 22.000 (vanaf 2011 44.000); het ophogen van het Meerjaren Onderhoudsplan (MOP)van 90.000 naar 150.000; afkoop van de horeca 12.500. Het volledige structurele effect van deze maatregelen is zichtbaar vanaf 2011, omdat dan de volledige besparing op technisch en horecapersoneel is bereikt. Wij hebben de door Grondmij I Marktplan voorgestelde basismaatregelen voor 2010 overgenomen. Maatregelen 2011 Uitgaande van het basismodel inclusief basismaatregelen zal het structurele tekort van Triavium rond een bedrag van 0,3 mln. liggen. De aanvullende maatregelen die wij nemen om dit structurele tekort te dekken, baseren wij in belangrijke mate op de conclusie van de onafhankelijke onderzoekers. Grondmij I Marktplan concludeert dat, zowel vanuit het perspectief van sturing en structuur en doelmatigheidsoverwegingen, het raadzaam is Triavium niet langer als afzonderlijke rechtspersoon (BV) te laten voortbestaan, maar onderdeel te maken van de gemeentelijke organisatie, bij voorkeur van de sector Vastgoed, Sportservice & Accommodaties (VSA) van de directie Stadsbedrijven. 2 De subsidie aan het Triavium is al jaren stabiel en wordt jaarlijks geïndexeerd. www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 5 In 2010 willen wij de overheveling van Triavium BV naar Directie Stadsbedrijven van de gemeente Nijmegen nader uitwerken en voorbereiden. Belangrijk voordeel is dat het Triaviumpersoneel binnen de gemeente breder inzetbaar is. We zullen uw raad voor 1 juli 2010 in de gelegenheid stellen om eventuele wensen en bedenkingen ten aanzien van deze voorkeur aan te geven. In het verlengde van de inpassing van de exploitatie van het Triavium (de huidige BV) in de gemeentelijke organisatie nemen wij - ter dekking van het exploitatietekort - de volgende maatregelen: 1. Inpassing van de jaarlijkse onderhoudsuitgaven in het gemeentelijk investeringsprogramma, onderdeel bedrijfsinvesteringen, voor een bedrag van 150.000 structureel Wij constateren dat Triavium binnen de exploitatie onvoldoende ruimte heeft om de investeringen op het gebied van onderhoud te kunnen bekostigen. Daarom gaan we binnen het gemeentelijke bedrijfsinvesteringenbudget met ingang van 2011 een bedrag van 150.000 per jaar vrijmaken voor de noodzakelijke vervangingen. Dit ontlast de exploitatie van Triavium jaarlijks met eenzelfde bedrag. Het gemeentelijke budget voor bedrijfsinvesteringen bedraagt jaarlijks 3, 5 milj. 2. Inpassing van jaarlijkse rentelasten in de gemeentelijke treasurybegroting voor een bedrag van 55.000 structureel Door inpassing in de gemeentelijke organisatie zal de financiering van Triavium onderdeel uitmaken van de totale financiering van de gemeente Nijmegen. In het basismodel wat uitgaat van een tekort van 334.000 in 2010, is rekening gehouden met 55.000 aan rentekosten. Op het moment dat Triavium - we gaan uit van 2011 - onderdeel is van de gemeentelijke organisatie, gaan wij de exploitatie van Triavium voor de rentecomponent ontlasten en daarvoor dekking zoeken binnen de totale gemeentelijke treasury-begroting. Dit zal verder worden uitgewerkt in het liquidatieplan van Triavium BV. 3.Taakstellende besparing van 100.000 vanaf 2011 door inpassing bij Vastgoed, Sport en Accommodaties Voor inpassing van de exploitatie van Triavium nemen wij een taakstellende besparing op van 100.000. De totale VSA-omzet is 31.2 miljoen, waarvan 10.4 miljoen kapitaallasten. Invulling van deze taakstelling zal in 2010 worden voorbereid. Hierbij zullen ook de aanbevelingen van Grondmij I Marktplan worden betrokken ten aanzien van realisatie van duurzame energie, verhoging van de bezettingsgraad van de ijsbaan en flexibele inzet van personeel, met name tijdens de zomermaanden. 4. Toepassing kostendekkende tarieven topsport 20.000 Grondmij I Marktplan concludeert, op basis van tariefsvergelijking dat het Triavium een van de duurste banen van Nederland is. Uitzondering hierop is het tarief voor de professionele ijshockeysport. In Nijmegen draagt de club 30% bij aan de werkelijke kosten, terwijl dit percentage landelijk 80% is. Vanuit het sportbeleid is de lijn om aan professionele verenigingen, zoals NEC en Matrixx Magixx kostendekkende tarieven door te berekenen. De tarieven voor het professionele ijshockey, gaan we daarom (geleidelijk) aanpassen. Dit moet leiden tot een structurele resultaatsverbetering van 20.000. Wij informeren de professionele ijshockeysport over deze maatregel. Dit is naar onze mening de zuivere lijn. Wij beseffen dat dit voor het professionele ijshockey een forse opgave is, ook gezien het feit dat de club hard werkt aan een www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 6 versterking van de positie van het ijshockey. Het gaat daarbij om zowel de interne kwaliteitsslag als ook de samenwerking tussen top- en breedtesport. Samenvatting effect structurele maatregelen 2010 en 2011 In onderstaande tabel hebben we het effect van de maatregelen samengevat. We presenteren twee jaren, omdat de hiervoor genoemde maatregelen pas vanaf 2011 effect zullen hebben. Uitgaande van inpassing in de gemeentelijke organisatie zal de exploitatie vanaf 2011 volgens de gemeentelijke begrotingsystematiek (zowel kosten als opbrengsten) worden geïndexeerd. Ten aanzien van de kostendekkende tarieven topsport hebben we de volledige besparing in de kolom 2011 gepresenteerd om een beeld te geven van het structurele effect van de maatregelen die we nemen. Zoals bij de maatregel toegelicht (zie terug) zullen wij de kostendekkendheid geleidelijk invoeren. Begroting Begroting 2010 2011 Omzet Triavium 1.288.800 1.288.800 Subsidie gemeente Nijmegen 1.111.700 1.111.700 Subtotaal omzet 2.400.500 2.400.500 Totaal kosten 2.709.000 2.709.000 Resultaat (308.500) (308.500) Maatregelen 2010 Afkoop horeca bij evenementen 12.500 12.500 Besparing technisch en horecapersoneel (vanaf 2011 volledig structureel effect) 22.000 44.000 Verhogen onderhoudsreservering (60.000) (60.000) Totaal maatregelen 2010 (25.500) (3.500) Resultaat na maatregelen 2010 (334.000) (312.000) Maatregelen 2011 1. inpassing van de jaarlijkse onderhoudsuitgaven in het gemeentelijk i nvesteringsprogramma, onderdeel bedrijfsinvesteringen 150.000 2. inpassing van jaarlijkse rentelasten in de gemeentelijke treasurybegroting 55.000 3. taakstellende besparing door inpassing bij Vastgoed, Sport en A ccommodaties 100.000 4. toepassing kostendekkende tarieven topsport 20.000 Totaal maatregelen 2011 325.000 Resultaat na maatregelen 2011 (334.000) 13.000 Wij verwachten dat hiermee de exploitatie van Triavium vanaf 2011 volledig kostendekkend is gemaakt en niet leidt tot een uitzetting van middelen. De oplossing die we vinden binnen de Stadsbegroting doet bovendien geen afbreuk aan de vastgestelde ambities voor het programma Sport of andere programma s. www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 7 Overige maatregelen Sanering negatief eigen vermogen 2008 en verwacht tekort 2009 Het eigen vermogen van Triavium bedroeg eind 2008 negatief 593.000. Het onafhankelijk onderzoek van Grondmij I Marktplan toont aan dat Triavium niet op eigen kracht in staat zal zijn dit tekort terug te verdienen. Voor 2009 verwacht Triavium een tekort van - afgerond - 350.000. Ook dat tekort zal Triavium niet zelf terug kunnen verdienen. Daarom reserveren wij in de gemeentelijke jaarrekening 2009 een bedrag van 943.000 voor de sanering van eigen vermogen en het verwachte exploitatietekort 2009. Verwacht tekort 2010 Wij verwachten voor het exploitatiejaar 2010 van Triavium BV een tekort van ca. 350.000. Wij zullen bij voorjaarsnota 2010 voorstellen, hiervoor middelen ten laste van de begroting 2010 te reserveren. Verlenging kredietfaciliteit Om ervoor te zorgen dat Triavium aan haar betalingsverplichtingen kan blijven voldoen, hebben we dit jaar een financiering versterkt van 500.000 met einddatum 31 december 2009. Wij hebben de raad hierover dit najaar geïnformeerd. Triavium is op dit moment niet in staat deze financiering af te lossen. Mede met het oog op het onderbrengen van Triavium in de gemeentelijke organisatie verlengen wij daarom deze kredietfaciliteit tot en met 31 december 2010. Het opheffen van deze kredietfaciliteit maakt onderdeel uit van het liquidatieplan dat we in 2010 opstellen. Naar verwachting zal Triavium BV begin 2010 vanwege de dringend noodzakelijke vervanging van één ijsdweilmachine behoefte hebben aan extra financieringsmiddelen. Wij zullen daarin voorzien op basis van een nog door Triavium op te stellen liquiditeitsbegroting voor 2010. Aanstelling beoogd bedrijfsleider De huidige interim-directie heeft in 2009 gezorgd voor de continuïteit van de bedrijfsvoering. Deze taak werd in deeltijd door de directeur DSB uitgevoerd. Voor de verdere uitwerking en doorvoering van maatregelen is een permanente en fulltime-voorziening in de directie/bedrijfsleiderfunctie noodzakelijk. Daarom stellen wij per 1 februari 2010 de heer Hans Akkers als beoogd bedrijfsleider/directeur ad interim aan. Hij zal op financieel en P&O terrein worden ondersteund. Zijn opdracht is de reguliere bedrijfsvoering van het Triavium te waarborgen en de voorbereidingen te treffen aan de kant van het Triavium voor de inpassing van het Triavium in VSA/DSB. Binnen VSA/DSB zal een projectstructuur worden opgezet die de voorbereiding en daarop volgend de inpassing binnen de gemeentelijke begroting van het Triavium op basis van de formele besluitvorming- ter hand neemt. Uiterlijk per 1 februari 2010 draagt de huidige directeur ad interim zijn functie over aan de beoogd bedrijfsleider/directeur a.i.. De directeur Triavium die begin dit jaar vanwege ziekte uitviel, zal zijn functie per 1 februari om gezondheidsredenen neerleggen. www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

Gemeente Nijmegen Directie Concern Begroten en Verantwoorden Vervolgvel 8 Budgetsubsidieovereenkomst wordt bestek Aanvankelijk was het de bedoeling om als uitwerking van het in 2007 door uw raad vastgestelde beleidskader te vertalen in een budgetsubsidieovereenkomst voor Triavium BV. Bij het inpassen van Triavium BV in de gemeentelijke organisatie zal het budget dat nu binnen het programma Sport beschikbaar is voor subsidieverlening aan Triavium BV volledig worden ingezet voor exploitatie en beheer van het nieuwe organisatieonderdeel. De sportdoelstellingen zullen worden opgenomen in een bestek. In dit bestek nemen we de aanbevelingen die Marktplan doet over afdwingbaarheid van prestaties mee (zoals: taakstellend bedrag per bezoeker/verenigingsuur, percentage eigen bijdrage verenigingen). We komen na de raadsverkiezingen en voor 1 juli 2010 met een voorstel aan uw raad voor wensen en bedenkingen met betrekking tot het inpassen van Triavium BV in de gemeentelijke organisatie. Wij streven ernaar voor 1 juli 2010 een uitgewerkt sociaal plan voor het huidig personeel van Triavium gereed te hebben, evenals een liquidatieplan van de huidige BV per 31 december 2010. Vertrouwende u met deze informatie van dienst te zijn, Hoogachtend, College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Secretaris, mr. Th.C. de Graaf P. Eringa Bijlage: Onafhankelijk onderzoek Triavium Aanbiedingsbrief directie Triavium www.nijmegen.nl Raadsbrief Triavium 09.0030535

ijsbaan en evenementen Een variant die ziet op beperktere openstelling leidt nauwelijks tot financiele voordelen als gevolg van wegvallende omzet en hoge vaste kosten. Tevens onderbouwen de inzichten in de varianten dat er geen financiele basis wordt gevonden om de terugbetaling van de leningen aan de gemeente op te basereri Een sanering van het negatieve eigen vermogen moet daarbij m.i. in beschouwing worden genomen, zeker op het moment dat invlechting binnen VSA wordt overwogen. Tot slot beargumenteerd het rapport dat dc aanstelling van een fulltime directie om bovenstaande maatregelen door te voeren en/of voorte bereiden zo spoedig mogelijk moet geschieden. Dit is tevens noodzakelijk om bijvoorbeeld de mogelijkheden te bezien om de ijsuren op andere wijze uit te geven (combinatie ijsgebruik door verenigingen en recreanten om ijsuren vrij te spelen). Bezien moet worden of deze 'vergroting van flexibiliteit in de Ijsverhuur" in combinatie met een vergroting van bezoekersaantallen ook positieve effecten kunnen opieveren. Invlechting van Triavium BV binnen de gemeentelijke organisatie (DSBA/SA) wordt in de aansturing nadrukkelijk genoemd. De basisvariant lijkt daarbij op korte termijn een onvermijdelijke uitwerkingsrichting te bieden, die ook de grondslag zal moeten vormen voor de voorbereiding van de begroting van 2010 die ik op dit moment ter hand heb genomen. Met vriendelijke groet Rob van Wuijtswinkel, difecteurtriavi(uii-a:r I' cc. De heer J. van Boxtel, DIW, programmamanager Sport van iosenburg.;«g2 6537 tm mjmegen T 024 344 55 59 F 024 344 70 78 W vjvwtriaviuti.nl E in'o@tnawmnl raboban'--nyrr.egen nr 1678 155"?! btv. nr 804666210B01 IC/K 10142929

Onderzoek bedrijfsvoering Triavium BV Nijmegen Definitief Grontmij Marktplan Houten, 3 december 2009

Verantwoording Titel : Onderzoek bedrijfsvoering Triavium BV Nijmegen Subtitel : Adviesvoorstel naar stabilisatie van de exploitatie Projectnummer : 281232 Referentienummer : Revisie : Datum : 3 december 2009 Auteur : Wim van Rijswijk E-mail adres : Wim.vanrijswijk@grontmijmarktplan.nl Goedgekeurd door : Stuurgroep Triavium Paraaf goedkeuring : : : Contact : De Molen 36-40 3994 DB Houten Postbus 119 3990 DC Houten T +31 30 634 48 00 F +31 30 635 00 70 info@grontmijmarktplan.nl www.grontmijmarktplan.nl Pagina 2 van 41

Inhoudsopgave 1 Bij wijze van inleiding... 4 2 Leeswijzer... 5 3 Het Triavium... 6 4 De bedrijfsvoering... 12 5 Horeca, evenementen en organisatie... 17 6 Exploitatie en subsidie... 21 7 De vraagstellingen... 31 8 Conclusies, maatregelen en vervolg... 36 9 Advies en vervolg... 40 Bijlage 1: Bijlage 2: Bijlage 3: Bijlage 4: Bijlage 5: Bijlage 6: Het basismodel Variant I Variant II Variant III Detaillering van het ijssportseizoen Opdrachtformulering Pagina 3 van 41

1 Bij wijze van inleiding 1.1 De opdrachtformulering De gemeente Nijmegen en Triavium BV hebben opdracht verstrekt voor een onderzoek naar een financieel sluitende exploitatie. De aanleiding voor het externe onderzoek zijn de oplopende tekorten die een sluitende exploitatie verhinderen. De opdrachtformulering benadrukt de twee scenario s waarlangs het onderzoek moet verlopen. Samengevat gaat het om de legitimatie van publiek geld voor sport- en recreatievoorzieningen. Bij de scenario s staat de vraag centraal; wat is maximaal haalbaar met de huidige jaarlijkse subsidie ; wat is minimaal nodig om het huidige sportbeleid uit te voeren. De opdrachtformulering vervolgt om via een onafhankelijk onderzoek de bijdrage te analyseren die het Triavium levert aan de gemeentelijke doelstellingen op het sportbeleid. Tot slot dient het onderzoek een advies te geven om binnen vier jaar een solide vermogenspositie te creëren. De exacte opdrachtformulering is als bijlage opgenomen in deze rapportage. Om aan deze vraagstelling tegemoet te komen zijn onderzoekswerkzaamheden uitgevoerd die verder gaan dan de bevestiging van wat algemeen bekend is bij de opdrachtgevers. 1.2 Toetsing van vermoedens Dit onderzoek is uitgevoerd om na te gaan wat de mogelijkheden zijn voor het Triavium om een financieel sluitende exploitatie te voeren binnen de subsidie. Het onderzoek verdiept zich in de vermoedens over voor de hand liggende oorzaken. Inderdaad, het valt tegen voor het Triavium om een financieel sluitende exploitatie te voeren en betaalbare maatschappelijke prestaties te leveren aan de bevolking. Het lijkt op een fatale spiraal van oplopende kosten en teruglopende inkomsten. Niet omdat het ijsvermaak uit de tijd is geraakt, integendeel. Nooit eerder schaatste Nederland zo massaal als de afgelopen winter. Ook niet omdat er een riskant tarievenbeleid in stand wordt gehouden, of er lichtzinnig is omgesprongen met de liefhebberij in ijshockeysport. Het zijn eerder de alsmaar oplopende kosten zoals huur, onderhoud en energie en dergelijke die de resultaten negatief beïnvloeden. De grote ommezwaai om een financieel sluitende exploitatie te voeren op de lange termijn, begint bij het erkennen van de financiële feiten. De onderzoekers hebben de opdracht gekregen om vanaf 2010 een stabiele kostendekkende exploitatie op te zetten. Dat is hetzelfde als het opheffen van de fatale spiraal en tegelijkertijd het betaalbaar houden van de maatschappelijke prestaties. Dat veronderstelt een andere visie op het in stand houden van het Triavium. Wellicht is de reflectie naar de oorsprong van deze fatale spiraal daarbij behulpzaam. In ieder geval zijn er geen wonderen te verwachten van de private vorm waarin het Triavium wordt geëxploiteerd. Dat is geen kritiek, maar het signaal dat publieke idealen niet zonder meer door private tussenlagen zijn waar te maken. Logischerwijs is de overheid geen ideale exploitant voor ijsbanen, maar doet de markt het beter? Of andersom gesteld: het vermoeden van het falen van de overheid bewijst nog niet het gelijk van de markt. Pagina 4 van 41

2 Leeswijzer 2.1 Een beeld vooraf Het zal niemand verbazen dat dit niet de eerste rapportage is over het beheer en de exploitatie van het Triavium. Er is intussen een voorraad aan informatie beschikbaar die groot genoeg is om op te promoveren. Globaal gesteld bevestigen al die onderzoeken de kwaliteiten van het Triavium, maar tegelijkertijd zijn die onderzoekresultaten aankondigingen van de zoveelste financiële tegenvaller. Deze rapportage past precies in de reeks van onderzoeken, want er is opnieuw een structureel financieel tekort. Om het geheel aan informatie compleet te krijgen, zijn de medewerkers van het Triavium behulpzaam geweest. Verder is veel medewerking verleend door vakambtenaren op het gebied van beleid en financiën. 2.2 De rapportage Hoofdstuk 3. Het Triavium De rapportage begint met het in herinnering roepen van de ontstaansgeschiedenis van het Triavium. Politiek bestuurlijk is dit hoofdstuk interessant om de overwegingen terug te lezen die de doorslag gaven om kort na de opening het gebouw als geheel door te verkopen en daarna de ijssport functies weer terug te huren. Het hoofdstuk sluit af met een opsomming van enkele structurele obstakels die een gunstig verloop van de exploitatie frustreren. Hoofdstuk 4 en 5. De bedrijfsvoering, Horeca evenementen en organisatie Deze twee hoofdstukken beschrijven de bevindingen over het onderhoud en hoe de horeca functioneert. De informatie is technisch van aard en de bevindingen zijn beschreven in de vorm van observaties op grond van een inventarisatie en de analyse van informatie en resultaten. Hoofdstuk 6. Exploitatie en subsidie Als er een debat komt over de exploitatie opdracht geeft dit hoofdstuk enkele aanwijzingen. In dit hoofdstuk wordt de subsidie die voor 2009 was begroot ontrafeld tot aan de eindgebruiker. De materie is weerbarstig, maar na dit hoofdstuk weten we ongeveer wat een schaatser kost. Het is niet stigmatiserend bedoeld. Het gaat om het besef waaraan de subsidie wordt besteed. Hoofdstuk 7 en 8 De vraagstelling, conclusies, maatregelen en vervolg Deze hoofdstukken komen tegemoet aan de vraagstelling wat kan er met de huidige subsidie en hoeveel is er nodig voor het bestaande beleid. De resultaten vallen niet mee omdat het tekort zo structureel is. Een uitweg is er altijd door een koude sanering door te voeren. Het ligt meer voor de hand om de exploitatie eerst fundamenteel gezond te maken. Daarna is er ruimte voor nieuw beleid. Dat wordt indikken en inschikken voor iedereen, maar er is geen alternatief. Aan dit hoofdstuk zijn vier scenario s toegevoegd in de vorm van financiële onderbouwingen om aan te tonen hoeveel er aan subsidie nodig is voor het huidige beleid en wat een sanering zou opleveren. Verder zijn financiële doorrekeningen gemaakt voor investeringen in duurzame energie en voor het eventueel aankopen van het gebouw. Pagina 5 van 41

3 Het Triavium 3.1 De ontstaansgeschiedenis Sinds de jaren 80 van de vorige eeuw groeide in Nijmegen een grote wens om de oude ijsbaan in te ruilen voor nieuwe moderne ijsbaan. Na uiteenlopende onderzoeken en overwegingen is in 1994 besloten tot de ontwikkeling van een multifunctioneel sportcentrum met congresruimte. Het idee was dat een multifunctioneel sportcentrum met een ringbaan en een ijshockeybaan veel schaatsliefhebbers zou trekken en dat de ijshal zomers een ideale evenementenhal zou zijn. Al in de voorbereidingsfase van de realisatie van het Triavium verliep die prognose niet goed. In 1996 stelde het college onmiddellijk een onderzoek in naar de toekomstige exploitatie en al snel bleek dat de vaste lasten te hoog waren ten opzichte van de inkomsten. De rapporten daarover stellen dat de kapitaallasten te hoog zijn en dat daarvoor prima oplossingen bestaan. Het moet in die tijd zijn geweest dat het aannemelijk was om dit gebouw te verkopen en daarna hetzelfde gebouw weer terug te huren voor de functies waarvoor het was ontworpen. De koper zou het gebouw verder vervolmaken zodat het concept Triavium beter zou renderen. In 1998 is het gebouw verkocht aan een ontwikkelaar voor ruim 9 miljoen (20 miljoen gulden). De vennootschap Triavium huurt sindsdien de ijssportfuncties terug voor 730.000,- per jaar (1.6 miljoen gulden). De gemeente staat tot het jaar 2033 garant voor de huurbetalingen. Jaarlijks wordt de huur verhoogd met minimaal 2%. De huur in 2009 is inmiddels 830.000,-. Daar komt bij dat de vennootschap Triavium jaarlijks servicekosten betaalt voor het groot onderhoud. Aan het eind van het jaar worden die servicekosten verrekend met de werkelijke onderhoudskosten. Per jaar schommelen de servicekosten in totaal rond de 65.000- en dat bedrag komt bovenop de huur. De grond werd voorheen in erfpacht uitgegeven om zekerheden te creëren, maar het erfpachtrecht is kort na de verkoop van het gebouw ook verkocht voor ruim 1.3 miljoen en het gebruiksrecht wordt teruggehuurd voor 45.000,-. Intussen zijn de vaste lasten opgelopen tot 940.000,- voor 2009. Met het verkopen van het erfpachtrecht, vervallen ook de zekerheden voor de gemeente, omdat er geen instrument is om de maatschappelijke voorziening als het ware te beschermen tegen speculatieve waardeveranderingen. 3.2 De stand van zaken per 2009 Het is niet helemaal met zekerheid vast te stellen maar het is twijfelachtig of de ontwikkelaar wel geïnvesteerd heeft in het Triavium om het gebouw multifunctioneel inzetbaar te maken. Het klopt dat er kantoorruimten zijn gecreëerd maar veel meer dan het Triavium toen was, is het niet geworden. De brand in 2006 is een enorme tegenvaller geweest voor de schaatsers, omdat er een heel winterseizoen geen ijs lag op de ringbaan. In die tijd zijn veel toerrijders uitgeweken naar Eindhoven. Toch moet gesteld worden dat het recreatieve schaatsen zich heel behoorlijk heeft hersteld intussen. Opvallend is dat het aantal verenigingsschaatsers niet meer zo groot is als voorheen. Daarbij wordt opgemerkt dat de eerdere aannames wel erg positief waren. In financiële zin is de huidige situatie ongeveer vergelijkbaar met die van 1998. De vaste kosten zijn (te) hoog ten opzichte van de inkomsten. Daar staat tegenover dat de exploitatie van de ijsbaan plus de horeca op zich wel goed functioneert, alleen de inkomsten wegen niet op tegen de snelle stijging van de vaste kosten. Wat dat betreft zijn er een paar structurele obstakels die de exploitatie frustreren en dat zijn vooral kostenontwikkelingen voor de huur van het Triavium, de energielasten en de beperking om in de zomerperiode evenementen te kunnen organiseren. Deze structurele obstakels zijn eerst kort toegelicht. Daarna volgt de rapportage die begint met de analyse van de bedrijfsvoering. Pagina 6 van 41

Het Triavium 3.3 De huurovereenkomst De bepalingen uit de huurovereenkomst laten weinig interpretatieruimte over om onder deze betalingsverplichtingen uit te komen. Tot september 2033 is Triavium bv gebonden aan deze huurovereenkomst en voor het geval het Triavium bv niet aan de betalingsverplichtingen zou kunnen voldoen, treedt de gemeente Nijmegen daarvoor in de plaats of staat garant tot 2033. Feitelijk gaan dergelijke garantiebepalingen veel verder dan de huurwet regelt. Als we deze vaste lasten ( 940.000,-) zouden omzetten in een kapitaallast (rente plus afschrijving) zou je daarvoor een nieuwe 400 m kunstijsbaan kunnen realiseren van 14 miljoen. Ter indicatie, de ijsbaan in Tilburg is onlangs opgeleverd voor 12 miljoen (volledig overkapt). Dan nog is er niets op tegen om deze huurovereenkomst in stand te houden. Immers is het eigendom geen voorwaardelijke eis om een recreatief product aan te bieden. Maar juist die huur stijgt alsmaar. Juist vanwege de oplopende huur is een herijking met de verkoopprijs uit 1998 weer relevant met de verkoopwaarde van 2009. Een rekensom maakt duidelijk dat op basis van de vaste lasten het eventueel terugkopen van het Triavium ook verdedigbaar is. (huur 1998 verkoopsom) = ( 730.000,- 9.000.000,-) = 8% rendement (huur 2009 aanvangsrendement) = ( 830.000,- 0,08) = 10.375.000,- Vanuit de verhuurder geredeneerd zal deze 10 miljoen weliswaar een te laag startbod zijn, maar veel betere aanbiedingen komen nooit meer langs. Het is geen eenvoudige opgaaf om de huurkwestie zó fundamenteel ter discussie te stellen sinds het besluit van 1998. Het advies is om hierover besprekingen aan te gaan met de verhuurder, want de huursom blijft een obstakel om publieke producten aan te bieden tegen een lage subsidie. 3.4 De energielasten Een ander obstakel voor een financieel sluitende exploitatie is de energielast. In de begroting voor 2009 is een bedrag geraamd van afgerond 300.000,- voor gas, stroom en water 1. Deze kosten stijgen en de gasprijsontwikkeling verloopt grillig door de koppeling aan de olieprijs. In het traceren van obstakels is een vergelijking gemaakt met investeringen in duurzame energie. Ook omdat de verwarminginstallatie en de koelinstallatie op termijn moeten worden vervangen volgens de meerjaren onderhoudsrapportage (MOP). Juist als het vervangen van installaties aanbevolen wordt, is dat een reden om alternatieven te vergelijken. Hoofdstuk 4 gaat dieper in op de vergelijking van investeringen in alternatieve energievoorzieningen en daaruit blijkt dat op de inkoop van grondstoffen een besparing haalbaar is van 130.000,- per jaar. Het voorstel is om in de toekomst een vergelijking te maken van investeringen in duurzame energie tegenover investeringen die nog gebaseerd zijn op fossiele brandstoffen. 1 Het verbruik aan aardgas is 240.000m 3, elektra 2.200.000 Kilowatt uur (Kwh) en 9.000m³ water. Totaal 295.000,-. Pagina 7 van 41

Het Triavium 3.5 Het seizoen voor evenementen Binnen de organisatie Triavium is er een voorliefde om allerlei evenementen te organiseren. Dat varieert van beurzen, popconcerten, shows tot topsportevenementen. Het bestemmingplan en de milieuwet laten het niet toe om grote commerciële evenementen te organiseren. Het idee om evenementen te organiseren is ingegeven om exploitatietekorten te nivelleren in de zomerperiode. De grafiek hieronder verduidelijkt hoe het exploitatietekort verloopt over een jaar. Ontwikkeling van het exploitatieresultaat 100.000 150.000,- positief 50.000 0-50.000 350.000,- tot 400.000,- tekort 450.000,- negatief -100.000 jan feb mrt apr mei jun jul aug sep okt nov dec Het is niet realistisch om te veronderstellen dat het Triavium een exploitatietekort in de zomer compenseert door de organisatie van evenementen. Het evenementenseizoen loopt ongeveer parallel aan het schaatsseizoen, terwijl de ijshal beschikbaar is van april tot augustus omdat er vanaf september al ijs ligt. Het is onacceptabel om het winterseizoen te onderbreken voor lucratieve evenementen. Thialf kan dat bevestigen! Thialf verliest aan sympathie omdat de schaatsers ondergeschikt zijn aan het winstoogmerk. Die schaatsers gaan nu naar Assen. Binnen het Triavium is geen gebrek aan enthousiasme, maar er is wel gebrek aan sfeer in de ijshal. Het is, met waardering voor de architect, toch een industriële hal, weliswaar sportspecifiek ingericht maar minder geschikt voor podiumkunsten of evenementen. Voor het jaar 2009 ontstaat naar verwachting een tekort in de exploitatie van circa 350.000,- tot 400.000,-. Uit de ervaring met het organiseren van evenementen blijkt dat gemiddeld een netto resultaat wordt geboekt van 4.000,- per jaar. Hoofdstuk 5 beschrijft hierover de achtergronden. De conclusie is dat de zomerperiode geen geschikte fase is voor evenementen. Hoofdstuk 5 geeft aanbevelingen om het zomergebruik te intensiveren om een positieve bijdrage te leveren aan het terugdringen van het exploitatietekort. In hoofdstuk 5 stelt het onderzoek vast dat in de zomerperiode ook kosten bespaard kunnen worden om ook langs die weg het exploitatietekort in de zomermaanden zoveel mogelijk weg te werken. De gedachte dat de ijshal een evenementenhal is klopt voor zover de ijssport ondergeschikt is aan het evenementenprogramma en de milieuwetgeving en het bestemmingsplan dat toelaten. Pagina 8 van 41

Het Triavium 3.6 Verschillen in correcties tegen de inflatie Het tarievenstelsel voor recreatief bezoek van Triavium zit aan de bovenkant van de markt. De meeste ijsbanen in Nederland hanteren lagere tarieven. Jaarlijks indexeert het Triavium de tarieven voor de entree en de verhuur aan verenigingen. Deze jaarlijkse indexering wordt behoedzaam toegepast. Het is een politiek verantwoorde en terughoudende index, terwijl de indexering over de kosten op het normale commerciële zakelijke niveau zit. De hoeveelheid aan kosten (volume) is groter dan het volume aan inkomsten. Over dat grote volume aan kosten is bovendien een grotere index van toepassing. Over de lagere inkomsten is een lagere index van toepassing. Het gevolg is dat de kostengrafiek altijd sneller oploopt dan de inkomstengrafiek. Dat verklaart waarom een subsidie op termijn schoksgewijs naar boven moet worden bijgesteld, als er geen compensatie mogelijk is via de exploitatie. De grafiek hieronder illustreert hoe deze lijnen op termijn uit elkaar lopen. illustratie van een structureel exploitatietekort 3.000.000 kostenontwikkeling verschil neemt toe 2.500.000 2.200.000 verschil nu circa 350.000,- inkomsten ontwikkeling 2010 2011 2012 2013 2014 2015 Niemand anders dan de overheid wil of kan het financieel tekort dekken van publieke diensten. Die overheidbijdrage is dus de basis om een product of een dienst betaalbaar te maken, want commercieel gezien is diezelfde dienst onuitvoerbaar. Op die manier compenseert de subsidie het verschil tussen het entreekaartje en de werkelijke kostprijs van het (sport)product. Om die grafieklijnen parallel te laten verlopen, moet elk jaar worden bepaald wat de overheid feitelijk wil toeleggen op één keer schaatsten. Die uitwerking is gemaakt in hoofdstuk 6. Pagina 9 van 41