Financiële problemen op de werkvloer

Financiële problemen op de werkvloer Gemeente Zoetermeer Nibud, 2012 Auteurs Daisy van der Burg Tamara Madern

Inhoud 1 INLEIDING... 2 2 ONTWIKKELING FINANCIËLE PROBLEMEN... 3 3 OORZAKEN, SIGNALEN EN GEVOLGEN... 5 3.1 Oorzaken... 5 3.2 Signalen... 5 3.3 Gevolgen... 6 4 BELEID TEN AANZIEN VAN FINANCIËLE PROBLEMEN... 7 4.1 Ondernomen acties... 7 4.2 Ontslag... 9 4.3 Ervaringen met schuldhulpverlening... 9 4.4 Motieven... 10 4.5 Benodigde informatie ter ondersteuning... 11 5 CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN... 12

1 Inleiding Financiële problemen van werknemers vormen een risico voor organisaties en zijn een extra belasting voor de organisatie. Financiële problemen bij werknemers leveren extra kosten op en maken de werknemers kwetsbaar. Steeds vaker krijgt het Nibud vragen van werkgevers hoe ze hiermee om moeten gaan en hoe ze problemen kunnen voorkomen. In hoeverre organisaties bereid zijn om de werknemers te ondersteunen, zal verschillen net als de manier waarop deze ondersteuning wordt aangepakt. In november 2012 heeft het Nibud in samenwerking met Divosa onderzocht welke acties bedrijven ondernemen om hun werknemers te ondersteunen en in hoeverre financiële problemen daadwerkelijk een probleem vormen voor de werkgevers. Dit is gedaan door het houden van een peiling die is uitgezet onder diverse organisaties uit verschillende branches. Medewerkers van de P&O-afdeling of salarisadministratie zijn vragen voorgelegd over financiële problemen bij werknemers. De doelstelling van de peiling was om een actueel beeld te schetsen van hoe vaak organisaties geconfronteerd worden met financiële problemen bij werknemers, welke impact dat heeft op de organisatie en welk beleid organisaties hebben ten aanzien van deze problematiek. Om daarmee praktische handvatten te geven aan werkgevers om met werknemers met financiële problemen aan de slag te gaan. In dit rapport wordt de situatie van werkgevers in de gemeente Zoetermeer uitgelicht. Van de 75 benaderde werkgevers in de gemeente Zoetermeer, zijn 28 werkgevers begonnen aan de vragenlijst en 22 daarvan hebben de lijst volledig ingevuld. In hoofdstuk 2 vindt u de ontwikkeling in aantallen werknemers met financiële problemen. In hoofdstuk 3 komen de oorzaken, signalen en gevolgen aan bod en in hoofdstuk 4 komt het beleid van de bedrijven op dit gebied aan de orde. Tot slot in hoofdstuk 5 de conclusies en aanbevelingen. Het rapport van de peiling met betrekking tot heel Nederland kunt u vinden via www.nibud.nl/werkgevers. Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 2

2 Ontwikkeling financiële problemen Veel bedrijven in de gemeente Zoetermeer komen in aanraking met financiële problemen van werknemers (tabel 2.1) Tabel 2.1: Heeft u wel eens te maken met werknemers met financiële problemen? (n=27) Vaak 3 (11%) Af en toe 17 (63%) Zelden 5 (19%) Nooit 2 (7%) De respondenten die aangaven vaak te maken te hebben met financiële problemen van werknemers, gaven aantallen op van 8, 10, en 30 keer per jaar. Af en toe vertaalt zich naar rond de 5 keer per jaar. Zelden is ongeveer 1 keer per jaar. Tabel 2.2: Ontwikkeling van het aantal werknemers met financiële problemen ten opzichte van twee jaar geleden (n=25) Sterk gestegen 2 (8%) Licht gestegen 11 (44%) Gelijk gebleven 11 (44%) Licht gedaald 0 (0%) Sterk gedaald 0 (0%) Geen van de werkgevers in Zoetermeer ziet een daling in het aantal werknemers met financiële problemen, zie tabel 2.2. Dat financiële problemen vaak voorkomen is ook terug te zien in de frequentie loonbeslagen waar werkgevers mee geconfronteerd worden. (tabel 2.3) Tabel 2.3: Komen er wel eens loonbeslagen voor binnen uw organisatie? (n=27) Vaak 3 (11%) Af en toe 13 (48%) Zelden 5 (19%) Nooit 6 (22%) 3 / Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer

De respondenten die aangaven vaak loonbeslagen binnen te krijgen, gaven aantallen op van 10, 14 en 100 keer per jaar. Af en toe vertaalt zich naar rond de 4 keer per jaar. Zelden is ongeveer 1 keer per jaar. Tabel 2.4: Ontwikkeling van het aantal loonbeslagen ten opzichte van twee jaar geleden (n=18) Sterk gestegen 2 (11%) Licht gestegen 7 (39%) Gelijk gebleven 9 (50%) Licht gedaald 0 (0%) Sterk gedaald 0 (0%) Aangezien werkgevers geen daling zien in het aantal werknemers met financiële problemen, is het ook niet verwonderlijk dat ook niemand een daling van het aantal loonbeslagen ziet (tabel 2.4). Tabel 2.5: Berekening van het loonbeslag (n=19) Ik heb geen zicht op de berekening van de hoogte van het loonbeslag 11 (58%) Ja, deze berekening klopt meestal 7 (37%) Ja, deze berekening klopt vaak niet 0 (0%) Anders 1 (5%) De meeste werkgevers die het loonbeslag verwerken, zijn niet op de hoogte van de berekening van de beslagvrije voet (tabel 2.5). Dit percentage is vergelijkbaar met het percentage uit de peiling onder werkgevers uit heel Nederland. Daar was het namelijk 60%. Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 4

3 Oorzaken, signalen en gevolgen 3.1 Oorzaken De meeste werkgevers zijn op de hoogte van de oorzaak of oorzaken van de financiële problemen van hun werknemer(s). Slechts 2 van de 22 werkgevers kan geen oorzaak aanwijzen. Tabel 3.1: Oorzaken van financiële problemen (meerdere antwoorden mogelijk) (n=22) Een verandering in de relationele sfeer 16 (73%) Op te grote voet leven 13 (59%) Gebrek aan financiële vaardigheden 13 (59%) Slordig in de administratie 12 (55%) Problemen met de verkoop van het huis 9 (41%) Als gevolg van een verandering in inkomen 8 (36%) Door psychologische problemen 7 (32%) Verkeerde keuzes in het verleden 7 (32%) Moeite om met een laag inkomen rond te komen 7 (32%) Niet begrijpen van brieven van instanties 5 (23%) Geen interesse in geldzaken 4 (18%) Ziekte 2 (9%) Weet ik niet 2 (9%) 3.2 Signalen Een verzoek om een voorschot of lening, of het binnenkomen van het loonbeslag is meestal het signaal voor een werkgever dat een werknemer financiële problemen heeft (tabel 3.2). Tabel 3.2: Signalen van financiële problemen (n=22) Verzoek om een voorschot of lening 9 (41%) Loonbeslag 6 (27%) Concentratieproblemen 1 (5%) Werknemer leent van collega s 1 (5%) Ziekteverzuim 1 (5%) 5 / Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer

Zaken die na het eerste signaal nog meer opvallen zijn loonbeslag, verzoek om voorschot of lening, werknemers is stressgevoelig, concentratieproblemen en verzoek om meer uren. 3.3 Gevolgen Aan de werkgevers in Zoetermeer is gevraagd wat de meeste tijd en energie kost. Loonbeslag wordt het vaakst genoemd (12 keer) en daarna ziekte-gerelateerd verzuim (6 keer). Daarna is gevraagd om een schatting te maken van - de tijd dat het verwerken van een loonbeslag kost (n=9) - de afname van de productiviteit in procenten (n=5) - het aantal ziekte-gerelateerde verzuimdagen (n=3) Vanwege het kleine aantal respondenten dat deze vragen ingevuld heeft, is geen betrouwbare schatting te geven. Echter, de schattingen komen overeen met de schatting van de werkgevers uit de peiling onder werkgevers in heel Nederland. De medianen 1 staan weergegeven in tabel 3.3. Het aantal ziekte-gerelateerde verzuimdagen die werkgevers in de gemeente Zoetermeer noemen, is een stuk lager dan het aantal genoemd door werkgevers uit heel Nederland. Tabel 3.3: Mediaan 1 van schatting van: Peiling Nederland Zoetermeer Tijd loonbeslag 1 uur 1 uur Afname productiviteit 20 procent 25 procent Ziekte-gerelateerd verzuim 9 dagen 5 dagen 1 Mediaan betekent dat de helft van de respondenten een lagere schatting geeft dan het weergegeven getal en de andere helft een hogere schatting. De mediaan wordt weergegeven in plaats van het gemiddelde, omdat een uitschieter het gemiddelde erg kan vertekenen bij een klein aantal respondenten. Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 6

4 Beleid ten aanzien van financiële problemen De meeste bedrijven in de gemeente Zoetermeer hebben alleen reactief beleid voor financiële problemen bij werknemers, zie tabel 4.1. Tabel 4.1: Beleid ten aanzien van financiële problemen bij werknemers (n=27) Preventief en reactief 5 (19%) Alleen reactief 20 (74%) Geen 1 (4%) Anders 1 (4%) De preventie-activiteiten die bedrijven hebben, zijn voornamelijk het aanbieden van een adviesgesprek of het aanbieden van maatschappelijk werk. 4.1 Ondernomen acties De meeste werkgevers ondernemen actie als zij op de hoogte zijn van de financiële problemen van een werknemer. Slechts één respondent gaf aan niets te doen. In tabel 4.2 staan de ondernomen acties weergegeven. Tabel 4.2: Acties bij financiële problemen onder werknemers (meerdere antwoorden mogelijk) (n=24) Doorverwijzen naar bijvoorbeeld schuldhulpverlening, maatschappelijk werk, arbodienst 12 (50%) Een persoonlijk gesprek 12 (50%) Voorschot op salaris 10 (42%) Voorschot op vakantiegeld / eindejaarsuitkering 9 (38%) Verstrekking van een lening 7 (29%) Problemen worden tussen leidinggevende en werknemer besproken 6 (25%) Toekennen van extra uren of meer uren met toeslag 4 (17%) Aanbieden van informatie over omgaan met geld 3 (13%) Niets 1 (4%) Aanbieden van een cursus over omgaan met geld 0 (0%) 7 / Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer

Aan de werkgevers zijn een heel aantal stellingen voorgelegd om hun mening over werknemers en financiële problemen en de rol van het bedrijf te peilen. Zie tabel 4.3. Tabel 4.3: Stellingen (n=22) Helemaal mee oneens Meer oneens dan eens Meer eens dan oneens Helemaal mee eens Geen mening Werkgevers moeten nooit een lening verstrekken aan werknemers Werkgevers worden onterecht belast met schulden van werknemers Het is geen taak van de werkgever om zich bezig te houden met schulden van werknemers Er is te weinig tijd om aandacht te besteden aan financiële problemen van werknemers Werknemers staan niet open voor hulp van werkgevers Als werkgevers zich bemoeien met de financiële problemen van de werknemers, dan is dat schending van de privacy Financiële problemen bij werknemers zijn een groot risico voor het bedrijf Ik wil werknemers wel ondersteunen, maar ik weet niet hoe en wanneer ik erover moet beginnen 4 (18%) 10 (45%) 3 (14%) 5 (23%) 0 (0%) 2 (9%) 7 (32%) 8 (36%) 4 (18%) 1 (5%) 1 (5%) 6 (27%) 12 (55%) 3 (14%) 0 (0%) 2 (9%) 10 (45%) 9 (41%) 0 (0%) 1 (5%) 3 (14%) 11 (50%) 5 (23%) 1 (5%) 2 (9%) 4 (18%) 10 (45%) 4 (18%) 2 (9%) 2 (9%) 3 (14%) 4 (18%) 12 (55%) 3 (14%) 0 (0%) 5 (23%) 10 (45%) 5 (23%) 1 (5%) 1 (5%) Uit de stellingen blijkt dat de meningen van werkgevers over of zij onterecht belast worden met de schulden van hun werknemers, verdeeld zijn. De meesten vinden het niet de taak van de werkgever om zich met de schulden bezig te houden. Werknemers Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 8

staan over het algemeen wel open voor hulp van hun werkgever en de meeste werkgevers vinden het geen schending van de privacy als zij zich met de financiële problemen van hun werknemer bemoeien. Wel vinden de meeste financiële problemen van werknemers als een risico voor het bedrijf. 4.2 Ontslag Loonbeslag is geen wettelijke ontslaggrond. Toch ziet een aantal werkgevers dit als een reden om een werknemer te ontslaan of om een tijdelijk contract niet te verlengen (tabel 4.4). Tabel 4.4: Stellingen ontslag en contractverlenging (n=22) Helemaal mee oneens Meer oneens dan eens Meer eens dan oneens Helemaal mee eens Geen mening Werknemers met een tijdelijk contract en financiële problemen krijgen geen contractverlenging Werknemers in vaste dienst worden bij voortdurende financiële problemen ontslagen 5 (23%) 9 (41%) 5 (23%) 1 (5%) 2 (9%) 8 (36%) 9 (41%) 1 (5%) 2 (9%) 2 (9%) 4.3 Ervaringen met schuldhulpverlening Werkgevers zijn minder goed op de hoogte van het type schuldhulpverlening dat hun werknemer(s) met financiële problemen ontvangen. Bij 6 van de 22 is dit onbekend (tabel 4.5). Gemeentelijke schuldhulpverlening en maatschappelijk werk zijn het vaakst genoemd. 9 / Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer

Tabel 4.5: Wat voor type schuldhulpverlening hebben uw werknemers met financiële problemen ontvangen? (meerdere antwoorden mogelijk) (n=22) Gemeentelijke schuldhulpverlening 8 (36%) Maatschappelijk werk 7 (32%) Ingekocht door organisatie 2 (9%) Particuliere schuldhulpverlening 3 (14%) Onbekend 6 (27%) Geen 3 (14%) Niet van toepassing 2 (9%) 10 van de 17 werkgevers hebben zelf geen ervaring met schuldhulpverlening (tabel 4.6). Tabel 4.6: Wat is uw ervaring met werknemers die zijn doorverwezen naar schuldhulpverlening of die in een traject zitten? (n=17) Positief 5 (29%) Negatief 0 (0%) Neutraal 2 (12%) Deze ervaring heb ik niet 10 (59%) Onder positieve ervaringen wordt verstaan: de problemen worden opgelost, omdat de werknemer een drempel over gaat. Bij neutraal wordt genoemd: er zijn zowel positieve als negatieve gevallen en het is niet altijd gemakkelijk om afspraken te maken met instanties. 4.4 Motieven Aan de werkgevers in Zoetermeer is gevraagd wat motieven zouden kunnen zijn om meer met werknemers met financiële problemen aan de slag te gaan. Een aantal ziet geen reden om de aanpak te intensiveren. Zij vinden zichzelf al actief genoeg of vinden het niet hun taak, wat ook al uit de stellingen naar voren kwam. Andere werkgevers zien wel redenen om hun schuldhulpverlening uit te breiden. Mogelijke redenen die genoemd zijn: als daarmee de productiviteit van de werknemer weer omhoog gaat en als er meer werknemers met financiële problemen zijn. Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 10

4.5 Benodigde informatie ter ondersteuning Als laatste is aan de werkgevers gevraagd wat zij nodig hebben om hun werknemers beter te kunnen ondersteunen in het oplossen van de financiële problemen. Het vaakst genoemd zijn voorlichtingsmateriaal voor de P&O-afdeling en een doorverwijslijst van organisatie in de omgeving, zie tabel 4.7. Sommigen werkgevers hebben niets nodig en anderen zouden voorlichtingsmateriaal voor werknemers kunnen gebruiken. Tabel 4.7: Nodig om werknemers met financiële problemen te kunnen ondersteunen (meerdere antwoorden mogelijk) (n=21) Voorlichtingsmateriaal voor P&O-afdeling wat te doen bij financiële problemen op de werkvloer Doorverwijslijst van organisaties in de omgeving / sociale kaart 9 (43%) 9 (43%) Niets 8 (38%) Voorlichtingsmateriaal over omgaan met geld voor werknemers 7 (33%) Training voor werknemers over omgaan met geld 6 (29%) Voorlichtingsmateriaal voor de salarisadministratie wat te doen bij financiële problemen op de werkvloer 5 (24%) Digitale ondersteuning voor werknemers 5 (24%) Digitale ondersteuning voor werkgevers 3 (14%) Training voor P&O afdeling wat te doen bij financiële problemen op de werkvloer 1 (5%) 11 / Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer

5 Conclusies en aanbevelingen Net als in de rest van Nederland, is er in de gemeente Zoetermeer ook een toename van het aantal financiële problemen onder werknemers ten opzichte van twee jaar geleden. Ook het aantal loonbeslagen dat bij werkgevers binnenkomt is gestegen. Werkgevers zijn verplicht om hier aan mee te werken. Bij het loonbeslag hoort een berekening van de beslagvrije voet, dat bepaalt welk bedrag een werkgever overmaakt naar de werknemer, en welk bedrag naar de deurwaarder. 58 procent van de werkgevers in Zoetermeer is niet op de hoogte van deze berekening en heeft dus ook geen inzicht in de juistheid hiervan. Een onjuiste berekening kan echter grote gevolgen hebben. Als de beslagvrije voet te laag is, houdt de werknemer te weinig geld over om zijn vaste lasten te kunnen betalen, waardoor er nog meer schulden kunnen ontstaan. Enkele respondenten gaven dan ook aan dat de berekening van het loonbeslag ondoorzichtig is. Dit bleek ook al uit het rapport Paritas Passé 1. Veel werkgevers ervaren de financiële problemen als een risico voor hun bedrijf. Behalve het risico kosten werknemers met financiële problemen veel tijd en energie. Werkgevers uit Zoetermeer geven aan dat loonbeslag de meeste tijd en energie kost, gevolgd door ziekteverzuim. De kosten van ziekteverzuim liggen waarschijnlijk wel hoger dan die van het loonbeslag. De verwerking van een loonbeslag wordt in de peiling onder heel Nederland op ongeveer een 1 uur geschat. H et aantal ziektegerelateerde verzuimdagen per jaar als gevolg van financiële problemen, op 9 dagen per jaar. De afname in productiviteit wordt op 20 procent geschat. Financiële problemen brengen dus veel kosten met zich mee. De meeste bedrijven in de gemeente Zoetermeer hebben alleen reactief beleid en geen preventief beleid. Veel werkgevers vinden het geen taak om zich met de financiële problemen bezig te houden, maar geven vaak wel aan dat werknemers open staan voor hulp. Het Nibud adviseert werkgevers daarom om te kijken hoe groot de problematiek binnen het bedrijf is en wat zij ermee willen en kunnen doen. Een eerste stap die werkgevers kunnen zetten, is de ruimte creëren voor werknemers om hun problemen bespreekbaar te maken, en de werknemers doorverwijzen naar professionele schuldhulpverleners. Veel werkgevers geven aan behoefte te hebben aan een doorverwijslijst van instanties in de gemeente. Wellicht kan de gemeente Zoetermeer hier iets in betekenen door een sociale kaart te maken. Op die manier kunnen werknemers met financiële problemen zo snel en efficiënt mogelijk geholpen worden. Ook is er behoefte aan voorlichtingsmateriaal voor werkgevers (P&O-professionals) én werknemers. Het Nibud biedt deze informatie op www.nibud.nl/werkgevers. Hierin is onder andere informatie over de berekening van het loonbeslag opgenomen. 1 Jungmann, N., Moerman, A.J., Schruer, H.D.L.M. en I. van den Berg (2012) Paritas passé, Debiteuren en crediteuren in de knel door ongelijke incassobevoegdheden. Hogeschool Utrecht, LOSR/MOgroep. Financiële problemen op de werkvloer in de gemeente Zoetermeer / 12