Psycho- en Neurolinguïstiek: een inleiding 13 december 2011 Algemene TaalWetenschap 14-12-2011 1
Esli Struys -assistent Piet Van de Craen -onderzoek in de experimentele neurolinguïstiek -breinontwikkeling meertalige kinderen -Bureau 5B415 estruys@vub.ac.be homepages.vub.ac.be/~estruys/teachin g.html 14-12-2011 Pag. 2
fmri-onderzoek -Neuroimaging 14-12-2011 Pag. 3
Plaats binnen taalwetenschap -studie van taalmateriaal (gesproken / geschreven) tegenover -studie van processen die hieraan ten grondslag liggen Productie, receptie en verwerving 14-12-2011 Pag. 4
Geschiedenis -Wilhelm Wundt (1832-1920) Grondlegger van de experimentele psychologie Mentale processen centraal / introspectie -Structuralisme vs Gestaltpscyhologie Elementaire bouwstenen vs geheel -Behaviorisme vs Chomsky s mentalisme Enkel aandacht voor waarneembaar gedrag >< aandacht voor de «mind» Cf. p. 156, r.12: Hierbij stond vaak 14-12-2011 Pag. 5
Overzicht Invloed van -interactionele principes -communicatieve patronen -cognitieve organisaties op -menselijke ontwikkeling -taalontwikkeling 14-12-2011 Pag. 6
Interactie -wolfskind Genie Totale verwaarlozing, geen interactie Taalontwikkeling geen automatisme -dubbele binding Ontvangen van tegenstrijdige info «Situatie waar je nooit als winnaar te voorschijn kan komen» Interpretatieve schema s op hol, oorzaak van schizofrenie? 14-12-2011 Pag. 7
Conclusie -Mens als betekeniszoekend wezen Prototaal of paleosymboliek Taalverwerving steeds in betekenisgeladen context Vgl. radio 14-12-2011 Pag. 8
Communicatie -Verschil mens vs. Mensaap Dieren hebben ook communicatief vermogen Voornamelijk kwalitatief verschil Op gebied van betekenisvorming, symboolvorming en interpretatie Cf. Mead Invloed van context op menselijke interactie (cf. schelden) 14-12-2011 Pag. 9
4 communicatieniveaus -dierlijke signaalniveau -interioriserende niveau -interpretatieve niveau -normatieve niveau 14-12-2011 Pag. 10
Kenmerken voor communicatie -Eenheid van interactie -Intersubjectiviteit -Besef vh onderscheid subject/object -Besef vd intersubjectiviteit vd relatie ik vs. de groep -Besef v onderscheid tss interpretatieve schema s die object- en subjectgericht zijn 14-12-2011 Pag. 11
Cognitie -Menselijke kennisleer -Piagets conservatie-experiment -Cognitie als omzetting van ervaringen in kennis -Universeel proces? West-Afrikaanse Wolof-kinderen Collectivistisch vs individualistisch Eigen inschatting tov de natuur 14-12-2011 Pag. 12
Effect v interactie op cognitie -Categorisatie Interactie tussen ontwikkelingsaspecten en sociaal-culturele factoren -Belang van scholing «Alle mensen die een huis bezitten» Introductie logisch denken 14-12-2011 Pag. 13
Taalverwerving -Gedomineerd door Chomsky Criteria voor taalverwerving LAD -3 claims Kwaliteit en inputwijze vrij onbelangrijk Rol van semantiek marginaal Taalverwerving cognitief onafhankelijk 14-12-2011 Pag. 14
Relatieve belang vd input -»poverty of the stimulus» -passen volwassenen taalgebruik aan? Motherese Wat onderscheidt snelle van trage leerders? Niet syntactische complexiteit Maar verstaanbaarheid En conversationele aspecten vh taalaanbod Weerlegging van Chomsky s hypothese 14-12-2011 Pag. 15
Marginale rol vd semantiek -Aandacht voor formele aspecten taalgebruik door formele taalkundigen -Maar wat zijn de basisfuncties van taalgebruik? Instrumentele functie Regulatorische functie Interactionele functie Persoonlijke functie 14-12-2011 Pag. 16
Cognitieonafhankelijkheid -taalgebeuren ontwikkelt zich parallel aan cognitieve ontwikkeling -stilistische verschillen taalontwikkeling 14-12-2011 Pag. 17
Onderverdeling van het brein -Grote hersenen (cerebrum) Cerebrale cortex Limbisch systeem Basale ganglia -Kleine hersenen (cerebellum) -Hersenstam 14-12-2011 Pag. 18
Onderverdeling hersenen 14-12-2011 Pag. 19
Cerebrale cortex -2 hemisferen -4 kwabben -gyri & sulci Centrale sulcus of fissuur (van Rolando) Laterale sulcus of fissuur (van Sylvian) 14-12-2011 Pag. 20
Verschillende perspectieven -LOKALISME versus HOLISME -2 extremen op een continuüm -2 verschillende antwoorden op de vragen hoe het brein hogere cognitieve functies verwerkt & hoe afasie ontstaat? -lokalisatie in specifieke taalcentra versus de idee dat het brein als geheel werkt 14-12-2011 Pag. 21
Tussen de 2 extremen -Associationisme (of connectionisme) -Dynamische lokalisatie van functie -Hiërarchisch of evolutionair perspectief 14-12-2011 Pag. 22
Associationisme -Hogere cognitieve functies afhankelijk van connecties tussen specifieke cognitieve centra in het brein 14-12-2011 Pag. 23
Dynamische lokalisatie v functie -Subfuncties gelokaliseerd in verschillende hersendelen -Gecombineerd leiden subfuncties tot complexe functies -Complexer en dynamischer beeld op afasie -Alexander Luria 14-12-2011 Pag. 24
Hiërarchisch of evolutionair perspectief -gelaagde structuur van het brein (cf. pg. 185) -van basale / primitieve naar hoog cognitieve lagen Kritiek: teleologisch -Jackson & Brown 14-12-2011 Pag. 25
MacLean 14-12-2011 Pag. 26
Franz Joseph Gall -Vader van het lokalisme & frenologie -27 vaardigheden gelinkt aan 27 breinregio s -link tussen ontwikkeling brein en ontwikkeling schedel 14-12-2011 Pag. 27
Drie gevolgen (p. 178) -misbruikt voor racistische doeleinden -opkomst van craniometrie -eerste maal aandacht voor cortex en schedel 14-12-2011 Pag. 28
Voedingsbodem voor controverse -Tussen lokalisten & unitaristen Politieke, religieuze en maatschappelijke implicaties -Pierre Flourens equipotentialiteit 14-12-2011 Pag. 29
Pierre Paul Broca -Vader van de neurolinguïstiek? -Bouillaud & Aubertin Link frontale kwab met taalstoornis Betere anatomische kennis van het brein (Rolando & Gratiolet) Nog steeds controverse 14-12-2011 Pag. 30
Pierre Paul Broca -1861, geboortejaar neurolinguïstiek -2 belangrijke vernieuwingen Mogelijk om cognitieve functies in breinkronkelingen (gyri) te lokaliseren Lateralisatie in de linkerhemisfeer 14-12-2011 Pag. 31
Carl Wernicke -Regio van Wernicke -Associationisme Belang van connecties tussen Broca & Wernicke Associaties tussen verschillende zintuigen 3 vormen van afasie 14-12-2011 Pag. 32
Architectuur van het brein -2 hemisferen Taal links in 95% rechtshandigen en meer dan 60% linkshandigen Overige linkshandigen rechts gelateraliseerd of bilateraal Communicatie dmv hersenbalk (corpus callosum) Corpus callosotomie split-brainpatiënten 14-12-2011 Pag. 33
Hoofdfuncties kwabben -Frontale kwab Motorische cortex -Temporale kwab Auditieve cortex -Pariëtale kwab Sensorimotorische cortex -Occipitale kwab Visuele cortex 14-12-2011 Pag. 34
Brodmann-area s Waar ligt -Broca? -Wernicke? -auditieve cortex? -gyrus supramarginalis & angularis? -inferotemporale cortex? -visuele cortex? -prefrontale cortex? -motorische cortex? -sensorimotorische cortex? 14-12-2011 Pag. 35
Neuronen 14-12-2011 Pag. 36
Grijze tegenover witte massa -grijze massa bevat cellichamen -witte massa bevat axonen -vanwaar het verschil in kleur? Myeline is wit 14-12-2011 Pag. 37
Afferent >< efferent 14-12-2011 Pag. 38
Leren & het plastische brein -Leren door connecties toevoegen of verwijderen -Leren door verandering in de sterkte van de connecties -Leren door aanmaak van nieuwe cellen (neurogenese) 14-12-2011 Pag. 39
Edelmans Neuronaal Darwinisme 14-12-2011 Pag. 40
Neuronale organisatie motorische en sensorische cortex 14-12-2011 Pag. 41
Homunculus 14-12-2011 Pag. 42
Lateralisatie -Wat weet je nog over lateralisatie? -Welke aspecten taal zijn bij de meeste rechtshandigen rechts opgeslagen? -Waar is taal bij linkshandigen opgeslagen? Problemen met lateralisatie 14-12-2011 Pag. 43
Lateralisatie -Contextafhankelijke vs contextonafhankelijke persoonlijkheid -Verschillen in lateralisatie? 14-12-2011 Pag. 44
Culturele verschillen -Lateralisatie taalfuncties Meer bilateraal bij Aziaten en «Native Americans» dan Europeanen -Turken vs joden Verschillende socialisatiepatronen -Belangrijke nuance 14-12-2011 Pag. 45
Variatie in socialisatiepatronen -verschillen tussen Joodse en Turkse socialisatie Joods: nadruk op taal Turks: nadruk op spatiële cognitie -geen etnische verschillen, maar te wijten aan distinctie urbaan/ruraal -implicaties voor onderwijs -terugkoppeling naar Sapir/Whorf 14-12-2011 Pag. 46
Te onthouden -Invloed van sociale interactie op hersenwerking -Sociale interactie verstoord hersenwerking (lateralisatie) verstoord -Hersenwerking als interactioneel proces 14-12-2011 Pag. 47
Het geheugen -Hippocampus -patiënt H.M. 14-12-2011 Pag. 48
Het geheugen en leren 14-12-2011 Pag. 49
Neuroplasticiteit -Vermogen om te reageren op interne / externe prikkels Ervaringsonafhankelijk Ervaringsverwacht Ervaringsafhankelijk -Gebaseerd op principe van het Hebbiaans leren 14-12-2011 Pag. 50
Principes & achtergrond meertalig onderwijs 1. leerlinggericht 2. impliciete leerprocessen 3. sociolinguïstische analyse vd situatie 4. nadruk op verwerving vd inhoud 5. simultane talenverwerving mogelijk 6. meertalige leraren 14-12-2011 Pag. 51
Win-win-winsituatie -Franstalige leerlingen -Nederlandstalige leerlingen -anderstalige leerlingen (aanwenden didactisch potentieel leerlingen) 14-12-2011 Pag. 52
Resultaten -kennis doeltaal -kennis eerste taal -leerstofkennis -attitudes en motivatie -cognitieve vaardigheden -breinwerking 14-12-2011 Pag. 53