Heupoperatie De totale heupprothese (THP)
Inhoud Inleiding 3 De totale heup 3 Een gezond heupgewricht 3 Een versleten heupgewricht 3 Noodzaak van een totale heupoperatie 4 De operatie 4 Risico s van de operatie 5 Na de operatie 5 Pijnstilling 5 Bloedverdunners 6 Dag 0 6 Dag 1 na de operatie 6 De 2 na de operatie 6 De wond 7 Het ontslag 7 Leefregels na ontslag 7 Wat u niet mag de eerste 8 weken 7 Overige aanbevelingen 8 Fysiotherapie thuis 9 Poliklinische controles 9 Leven met een heupprothese 9 Registratie van operatiegegevens 10 Vragen en Tip 10 Voorlichtingsbijeenkomst 10
Inleiding U bent onder behandeling bij de Sint Maartenskliniek voor heupklachten. In overleg met uw arts is gekozen voor een totale heup vervangende operatie, waarbij een heupprothese wordt geplaatst. In deze folder leest u informatie over de operatie en over de periode thuis na de operatie. De totale heup Een gezond heupgewricht Het heupgewricht is een kogelgewricht dat bestaat uit de heupkop (een bolvormig gewrichtsvlak) en de heupkom (een komvormig gewrichtsvlak). De kop en de kom passen precies in elkaar en kunnen naar alle kanten draaien. Beide gewrichtsvlakken zijn bekleed met een laag kraakbeen, met tussen de gewrichtsvlakken een soort smeervloeistof. De kop en de kom worden bij elkaar gehouden door een gewrichtskapsel en omringende spieren. Het gewrichtskraakbeen heeft een schokdempende functie en een glijwerking. De heup kan door deze bouw goed bewegen, is stabiel en kan goed belast worden. Een versleten heupgewricht Bij gewrichtsslijtage (artrose) wordt het gladde kraakbeenoppervlak van het gewricht aangetast. De kraakbeenlaag kan uiteindelijk zo beschadigd zijn dat de gewrichtsvlakken niet soepel langs elkaar kunnen glijden. De bewegingen verlopen moeilijker, het gewricht gaat pijn doen en de belastbaarheid neemt af. Het heupgewricht is steeds slechter in staat het lichaamsgewicht te dragen tijdens inspanningen zoals lopen en opstaan. De meest voorkomende klachten zijn pijn en stijfheid. Meestal zit de pijn in de liesstreek, maar deze kan uitstralen over het dijbeen en zelfs naar de knie. Ook opvallend is het optreden van de klachten bij het begin van de beweging of belasting van het gewricht, bijvoorbeeld als u opstaat uit een stoel. Dit noemen we startpijn of startstijfheid. Eerst merkt u dat als u in beweging blijft, de klachten verminderen. Bij toenemende slijtage nemen uw klachten toe en ze zijn op den duur ook in rust en s nachts aanwezig. Het spreiden en draaien van de benen wordt steeds moeilijker tot onmogelijk. Niet alleen door gewrichtsslijtage kan de heup ernstig worden aangetast. Ook een gewrichtsontsteking of een ongeval kunnen leiden tot uitgebreide beschadigingen in het gewricht. 3
Noodzaak van een totale heupoperatie De behandeling van heupslijtage is erop gericht de pijnklachten te bestrijden, de beweeglijkheid zo veel mogelijk te behouden en de belasting op een verantwoorde wijze mogelijk te maken. Hierbij kunnen pijnstillers zinvol zijn, meestal in combinatie met fysiotherapeutische oefeningen en loophulpmiddelen. Ook ergotherapeutische adviezen over verdeling van de belasting en het gebruik van de heupen in het dagelijks leven zijn belangrijk. Eenvoudige aanpassingen in huis worden vaak geadviseerd. Het is van groot belang dat overgewicht wordt bestreden. Als deze behandelmethoden en adviezen geen oplossing bieden en u steeds meer pijn krijgt en beperkt wordt in uw bewegingsmogelijkheden, is een operatie meestal de enige oplossing. Wanneer u samen met uw behandelend arts besluit tot een heupoperatie is er meestal een wachttijd voordat de nieuwe heup geplaatst wordt. Een goede voorbereiding is van belang. Het is dan ook nodig dat u alle fysiotherapeutische en ergotherapeutische adviezen voortzet met soms extra pijnstillers. De operatie Tijdens de operatie van het heupgewricht wordt het aangetaste gewricht vervangen door een kunstgewricht. Om het heupgewricht te bereiken, maakt de operateur een snee aan de zijkant van het bovenbeen en het gewrichtskapsel wordt geopend om de kop uit de kom te halen. In het heupbeen plaatst de operateur een nieuwe kunststof kom. In het dijbeen brengt de operateur een metalen pin in (de steel), met daarop een kop. Als de gewrichtskop in de kom is gezet en het gewrichtskapsel is gehecht, kunnen spieren en de operatiewond worden gesloten. De kop blijft in de kom door het gewrichtskapsel en de daarom liggende spieren. Om de heup goed stabiel te krijgen, kan het nodig zijn het been iets te verlengen. Tijdens de ingreep krijgt u antibiotica toegediend om de kans op een infectie te verkleinen. De operatie duurt ongeveer 1½ uur. 4
Risico s van de operatie Risico s van de operatie kunnen zijn: - Infectie (1-2%) - Zenuwuitval van de N. Ischiadicus (zenuw die aan de achterkant van de heup loopt). Tijdens de operatie wordt die aan de kant gehouden, in minder dan 1% van de heupoperaties kan die geraakt worden met als gevolg zenuwuitval van (een gedeelte van) het geopereerde been. - Dover gevoel hebben van de huid rond het litteken. Dit kan blijvend zijn maar kan zich ook nog in de loop van de tijd herstellen. - Luxatie: met name de eerste 8 weken moet u bepaalde bewegingen van de heup vermijden om zodoende luxatie van de heup te voorkomen, na 8 weken is het kapsel weer sterker, wel moet u daarna nog extreme bewegingen vermijden zoals diep hurken en bukken/reiken met knie naar binnen gedraaid. - Bloeduitstorting na de operatie en een dikker been. In de loop van de weken zal de bloeduitstorting weer geleidelijk aan verdwijnen, de zwelling van het been kan nog langere tijd aanwezig zijn. - Trombose: om dit te voorkomen krijgt u injecties tot 4 weken na de operatie. - Na de operatie kan het geopereerde been langer zijn omdat tijdens de operatie de operateur heeft besloten om het been iets langer te maken om goede stabiliteit van het heupgewricht te krijgen. Dit komt in enkele gevallen voor. Na de operatie In principe gaat u na de ingreep naar de verkoeverkamer en daarna terug naar de verpleegafdeling. Het kan ook zijn dat u na de ingreep (zonder overleg vooraf) naar de Post Operatieve Care Unit (PACU) gaat. Dit is afhankelijk van uw lichamelijke conditie. De anesthesist meldt u dit, indien mogelijk, tijdens het preoperatief onderzoek. Op de PACU vindt de eerste uren intensieve bewaking en controle plaats. Zodra u voldoende hersteld bent, gaat u terug naar de verpleegafdeling. De zaalarts loopt visite op uw afdeling. Als u vragen heeft over de operatie, het medicijngebruik of andere zaken, kunt u deze stellen aan de zaalarts. Pijnstilling De eerste dagen na de operatie wordt er gezorgd voor een goede pijnstilling. Na de operatie heeft u een infuus. 5
Bloedverdunners Enkele uren na de operatie begint u met het toedienen van bloedverdunnende middelen d.m.v. injecties. U krijgt hierover instructies op de afdeling van de verpleegkundige. Bloedverdunnende middelen gaan de vorming van stolsels in de bloedvaten (denk aan een trombosebeen) tegen. U blijft deze injecties toedienen tot en met 4 weken na de operatie. Dag 0 (dag van de operatie) Een paar uur na de operatie komt de fysiotherapeut bij u langs om enkele oefeningen met u te doen en om u instructies te geven. De oefeningen zijn erop gericht om uw geopereerde been weer te durven gebruiken. Er zal voor worden gezorgd dat uw been in de juiste houding ligt: de voet een beetje naar buiten gedraaid en de benen in lichte spreidstand. Een goede stand van de benen is belangrijk om te voorkomen dat de gewrichtskop door een verkeerde beweging uit de kom schiet. Als het mogelijk is, helpt de fysiotherapeut u om op de bedrand te gaan zitten en met u te gaan lopen met een loophulpmiddel Dag 1 na de operatie Als er een drain aanwezig is zal deze in principe op dag 1 na de operatie verwijderd worden. De fysiotherapeut zal u uit bed en in de stoel helpen en u leren hoe u dit zelfstandig kunt gaan doen. Ook gaat u starten met de looptraining. De meeste heupprothesen zijn direct volledig belastbaar, dat wil zeggen dat u op het geopereerde been mag steunen. Hierbij maakt u gebruik van een passend loophulpmiddel; meestal gaat u met 2 elleboogkrukken naar huis. Dag 2 na de operatie De looptraining zult u dagelijks verbeteren/uitbreiden onder leiding van uw fysiotherapeut. Ook beoordeelt de fysiotherapeut wanneer u kunt starten met het 2 keer per dag gedurende ½ uur op de buik liggen. U draait daarbij over de geopereerde zijde. Als buikligging om de één of andere reden voor u niet mogelijk is, kunt u 2 keer per dag een ½ uur plat op uw rug liggen. Dit is belangrijk om de spieren in de lies goed op lengte te brengen, als deze verkort blijken te zijn. De fysiotherapeut oefent het traplopen en legt u uit hoe u de auto in en uit kunt stappen. 6
De wond Ongeveer 10-14 dagen na de operatie komt u voor wondcontrole op de acute zorgpoli en worden de hechtingen verwijderd. Het ontslag In onze kliniek kunt u na de heupoperatie al snel naar huis: op de eerste of tweede dag na de opname. De opnameduur is afhankelijk van uw herstel. De zaalarts of verpleegkundige bespreekt dagelijks met u wanneer u na de operatie naar huis mag. U dient zelf voor vervoer naar huis te zorgen. Wanneer u ontslagen wordt, mag u namelijk niet zelf autorijden. Leefregels na ontslag U kunt niet meteen alles zelf. Bepaalde bewegingen zijn voor het gewrichtskapsel belastend. Het gewrichtskapsel is nog niet zo sterk en moet de kop en kom op de plaats houden. Uw behandelend arts kan u adviseren over wanneer u weer kunt autorijden, fietsen en sporten. Lees ook de folder Leefregels na ontslag. Wat u niet mag de eerste 8 weken: zelf autorijden tot na het eerste poliklinische bezoek na de operatie. zonder stok of kruk lopen in bad zitten fietsen - u mag eventueel wel op een hometrainer met hoog zadel zwemmen Een mogelijke complicatie is de ontwrichting van de prothese. Het risico hierop is het grootst in de eerste 2 maanden na de operatie en wordt vaak veroorzaakt door een verkeerde beweging. Daarom is het belangrijk dat u onderstaande risicobewegingen de eerste 8 weken na de operatie vermijdt: het naar binnen draaien van het geopereerde been het kruisen (over elkaar slaan) van de benen het buigen over 90º (haaks) van de geopereerde heup; dat betekent dat u uw bovenbeen en buik te dicht bij elkaar brengt een combinatie van deze bewegingen 7
Dit houdt in dat u vooral goed moet opletten bij: - Zitten - Vermijd lage stoelen, zachte banken, een te lage wc, een te laag bed en voorover buigen als u zit. Bij het gaan zitten of opstaan plaatst u eerst het geopereerde been naar voren. Bij het instappen in de auto moet u eerst gaan zitten en dan de voeten één voor één naar binnen zetten. Bij het uitstappen moet u eerst de voeten één voor één naar buiten zetten en dan pas opstaan. Zet de autostoel in de achterste stand en klap ook de rugleuning zo ver mogelijk achterover. - Liggen Gedurende de eerste 8 weken wordt geadviseerd om op de rug of de buik te slapen. Indien dit problemen oplevert, mag u op de geopereerde zijde slapen. Pas op bij het in- en uit bed stappen: niet de benen kruisen. Let er ook op dat uw bed hoog genoeg is. - Bukken - U mag niet bukken! Als u toch iets van de grond wilt oprapen, steek dan uw geopereerde been naar achteren, steun op het andere been en zoek met uw hand steun op bijvoorbeeld een stoel of tafel of gebruik een helping hand. - Aan- en uitkleden - Pas op met het aan - en uittrekken van uw (onder)broek, kousen en schoenen in verband met het te fors buigen van uw heup. Laat u hierbij bij voorkeur door iemand helpen of gebruik hulpmiddelen, zoals bijvoorbeeld een lange schoenlepel. In alle gevallen uw benen naar buiten draaien (knieën uit elkaar). In de periode vanaf 8 weken na de operatie mogen bovenstaande leefregels soepeler worden gehanteerd. Het is echter niet de bedoeling dat u de bewegingen die u in de eerste 8 weken moest vermijden, daarna weer extra gaat oefenen. De beweeglijkheid van de geopereerde heup zal dus, in bepaalde mate, blijvend beperkt zijn. Overige aanbevelingen Ga 2 keer per dag ½ uur lang op uw buik liggen, als dit geadviseerd is. Als u niet op uw buik kunt liggen, ga dan 2 keer per dag ½ uur op uw rug liggen. Houdt u aan de instructies die u van de fysiotherapeut heeft gekregen betreffende de looptraining en de oefeningen. Deze adviezen worden uitgebreid beschreven in de folder "Adviezen na een totale heupoperatie. In deze folder staan ook foto s van de bewegingen die u wel en niet mag maken. Deze folder krijgt u thuisgestuurd als u zich heeft aangemeld voor de informatiebijeenkomst of na de operatie van de fysiotherapeut. 8
Fysiotherapie thuis Na de opname wordt de fysiotherapie thuis meestal voortgezet. U beoordeelt samen met de fysiotherapeut in het ziekenhuis of dit ook voor u geldt. Poliklinische controles Na 10-14 dagen na de operatie komt u voor wondcontrole en hechtingen verwijderen op de acute zorgpoli van de Sint Maartenskliniek. Na 6 tot 8 weken komt u op de polikliniek voor controle bij een artsassistent of physician assistant (PA) orthopedie. Een PA is opgeleid om deze controles te doen en werkt onder supervisie van een orthopedisch chirurg. Er wordt een controle röntgenfoto gemaakt. Aan de hand van de foto en de bevindingen zal het verdere beleid bepaald worden. Na 3-4 maanden komt u op controle bij uw eigen orthopedisch chirurg of bij een physician assistant. Leven met een heupprothese Er worden vaak vragen gesteld over de levensduur van een prothese. Het hoogwaardige plastic van de kom is aan slijtage onderhevig, dat is onder andere afhankelijk van uw dagelijkse activiteiten. Soms moet een versleten kom vervangen worden. Dit is zelden binnen 1 jaar nodig. De meest voorkomende reden voor een hernieuwde operatie is het loslaten van de prothese, doordat de verbinding tussen bot en de prothese loslaat. De heupprothese kan dan vervangen worden. De kans hierop is wisselend, soms gebeurt het pas 15 jaar na plaatsing van de nieuwe heup. Soms gebeurt het helemaal niet. Een weinig voorkomende (maar wel vervelende) complicatie is een infectie van de nieuwe heup. Om de kans op een infectie zoveel mogelijk te beperken is het noodzakelijk uw huisarts te waarschuwen bij ziekten die gepaard gaan met koorts en bij geïnfecteerde wonden. Als er tanden of kiezen getrokken worden, moet u uw tandarts of specialist tevoren vertellen dat u een kunstheup heeft. De tandarts kan namelijk aangeven of er sprake is van een geïnfecteerd weefsel of kaakabces. In dat geval adviseren wij namelijk vooraf antibiotica in te 9
nemen ter voorkoming van verspreiding van infectie naar de heupprothese. Is er geen sprake van een infectie of is er alleen sprake van bijvoorbeeld het plaatsen van vullingen een ingreep door mondhygiënist, hoeft er geen antibiotica ingenomen te worden. Registratie van operatiegegevens Uw operatiegegevens worden opgenomen in de landelijke 'Registratie Orthopedische Implantaten' onder vermelding van uw burgerservicenummer. Door registratie van deze gegevens kunnen we een beter beeld krijgen van de levensduur van protheses. Hiermee kunnen we de kwaliteit van zorg verder verbeteren. Als u bezwaar heeft tegen registratie van uw gegevens in dit register, maak dit dan kenbaar bij uw behandelend arts. Vragen Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen, dan kunt u deze stellen tijdens het preoperatief onderzoek of contact opnemen met de orthopedisch consulenten. Tip Neem deze folder mee wanneer u wordt opgenomen. U kunt dan alle relevante informatie nog eens nalezen. Voorlichtingsbijeenkomst Iedere maand wordt er een informatiebijeenkomst georganiseerd voor patiënten die een totale heupprothese krijgen. Tijdens deze bijeenkomst krijgt u uitgebreide uitleg over de operatie en de leefregels na de operatie. Voor meer informatie of om u aan te melden stuurt u een mail naar: orthopedieconsulenten@maartenskliniek.nl. 10
Sint Maartenskliniek De Sint Maartenskliniek is als enige ziekenhuis in Nederland volledig gespecialiseerd in houding en beweging. U kunt op verschillende locaties in het land bij ons terecht voor behandeling van eenvoudige tot zeer complexe aandoeningen op het gebied van orthopedie, reumatologie en revalidatie na ziekte, een ongeval of hersenletsel. Doordat we ons volledig richten op aandoeningen aan het houding- en bewegingssysteem is onze ervaring en kennis groot. We staan dan ook bekend als een vooraanstaand ziekenhuis dat in de behandeling gebruikmaakt van de laatste inzichten. Op onze onderzoeksafdeling ontwikkelen we nieuwe behandelmethoden en doen we onderzoek naar het effect ervan. De Sint Maartenskliniek beschikt verder onder meer over een gespecialiseerde apotheek, een sportmedisch centrum en een pijnbehandelcentrum. Bij de Sint Maartenskliniek staat de patiënt centraal. U wordt persoonlijk benaderd, deskundig begeleid en u kunt rekenen op onze uitgebreide voorzieningen. Wij staan klaar om u gastvrij te ontvangen. Voor meer informatie over onze behandelingen en een overzicht van al onze behandellocaties, kunt u terecht op onze website www.maartenskliniek.nl. 11
Meer informatie of vragen Colofon Voor vragen of meer informatie kunt u contact opnemen met de orthopedisch consulenten via telefoonnummer (024) 365 96 59 of e-mail orthopedie.consulenten@maartenskliniek.nl Uitgave van de afdeling Communicatie, i.s.m. afdeling Orthopedie Bestelcode 010403 December 2014 Bezoekadres Hengstdal 3, 6574 NA Ubbergen (bij Nijmegen) Postadres Postbus 9011, 6500 GM Nijmegen Telefoon (024) 365 99 11 Internet www.maartenskliniek.nl