INHOUDSOPGAVE Voorwoord Woord vooraf Lijst van afkortingen V XV XIX Hoofdstuk 1. Onderzoeksopzet 1 1.1 Inleiding 1 1.2 Probleem en probleemstelling: verouderde rechtsvorm en vergaande aansprakelijkheid 3 1.2.1 Inleiding 3 1.2.2 Knelpunten rondom titel 7.13 en de verouderde maatschap 5 1.2.2.1 Het conceptwetsvoorstel van de Werkgroep Personenvennootschappen 8 1.2.3 Vergaande aansprakelijkheid beroepsbeoefenaren 10 1.2.4 Probleemstelling 11 1.3 Doel, relevantie en methode(n) 11 1.3.1 Doel van het onderzoek 11 1.3.2 Relevantie van het onderzoek 12 1.3.3 Methode van onderzoek 13 1.3.3.1 Inleiding 13 1.3.3.2 Verantwoording methode: verzamelen van argumenten door middel van een beschrijving van het geldende recht 13 1.3.3.3 Rechtsvergelijking ter inspiratie 14 1.4 Opbouw van het onderzoek 16 Hoofdstuk 2. De onderzoeksvraag nader toegelicht: werkdefinities en afbakening 17 2.1 Inleiding 17 2.2 Het beroep 17 2.2.1 Definitie van het beroep 18 2.2.2 Het beroep in de (parlementaire) geschiedenis 18 2.2.3 Het beroep in de wet 21 VII
2.2.4 Het beroep in de jurisprudentie 22 2.2.5 Het beroep in de literatuur en officiële publicaties van vakorganisaties 24 2.2.6 De in dit onderzoek gehanteerde omschrijving van het begrip beroep 26 2.2.7 Beroepsbeoefenaren 26 2.2.8 Deontologie van het beroep 28 2.2.8.1 Deontologie van de accountants 29 2.2.8.2 Deontologie van de architecten 30 2.2.8.3 Deontologie van de advocaten 32 2.2.8.4 Deontologie van de notarissen 33 2.2.8.5 Deontologie van de medisch specialisten 35 2.2.8.6 Tussenconclusie 38 2.2.9 Beroep bijzonder? Waarom beroepsbeoefenaren een rechtsvorm op maat verdienen 38 2.3 De optimale rechtsvorm 42 2.3.1 Optimaal? 42 2.3.2 Rechtsvormen 45 2.4 Samenwerking 46 2.5 Conclusie 48 Hoofdstuk 3. Aansprakelijkheid in het beroep en de beperking daarvan 49 3.1 Inleiding 49 3.2 Vormen van aansprakelijkheid: algemeen 53 3.2.1 Aansprakelijkheid uit overeenkomst: wanprestatie (artikel 6:74 BW) 56 3.2.2 Aansprakelijkheid op grond van onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW) 59 3.3 Aansprakelijkheid van de beroepsbeoefenaar in de praktijk: algemeen 63 3.3.1 Beroepsaansprakelijkheid in de praktijk: accountants 64 3.3.2 Beroepsaansprakelijkheid in de praktijk: architecten 65 3.3.3 Beroepsaansprakelijkheid in de praktijk: advocaten 66 3.3.4 Beroepsaansprakelijkheid in de praktijk: notarissen 67 3.3.5 Beroepsaansprakelijkheid in de praktijk: medisch specialisten 69 3.4 Beperken van (beroeps)aansprakelijkheid: gebruik van een rechtsvorm 70 3.4.1 Gebruik van een rechtsvorm: algemeen 70 3.4.2 Gebruik van een rechtsvorm: de maatschap 71 3.4.2.1 Vertegenwoordiging van de maatschap 72 3.4.2.2 Aansprakelijkheid bij de maatschap: algemeen 74 3.4.2.3 Aansprakelijkheid uit wanprestatie bij de maatschap: HR Biek Holding 74 VIII
3.4.2.4 Aansprakelijkheid bij de maatschap: onrechtmatige daad (artikel 6:162 BW) 81 3.4.2.5 Verhaal bij de maatschap 84 3.4.2.6 Beperken van aansprakelijkheid bij de maatschap 86 3.4.2.7 Notaris en de overeenkomst van opdracht (artikel 16 Wet op het notarisambt) 88 3.4.3 Gebruik van een rechtsvorm: de kapitaalvennootschappen 90 3.4.3.1 De kapitaalvennootschap en gebruik in het beroep 91 3.4.3.2 Vertegenwoordiging van de kapitaalvennootschap 92 3.4.3.3 Aansprakelijkheid bij de kapitaalvennootschap: algemeen 95 3.4.3.4 Aansprakelijkheid bij de kapitaalvennootschap: bestuurders 96 3.4.3.5 Aansprakelijkheid bij de kapitaalvennootschap: aandeelhouders 107 3.4.3.6 Beperken van aansprakelijkheid bij de kapitaalvennoot - schappen 108 3.4.4 Gebruik van een rechtsvorm: de coöperatie 109 3.4.4.1 De coöperatie en gebruik in het beroep 111 3.4.4.2 Vertegenwoordiging van de coöperatie 112 3.4.4.3 Aansprakelijkheid bij de coöperatie: algemeen 113 3.4.4.4 Aansprakelijkheid bij de coöperatie: bestuurders 113 3.4.4.5 Aansprakelijkheid bij de coöperatie: leden 114 3.4.4.6 Beperken van aansprakelijkheid bij de coöperatie 115 3.5 Beperken van (beroeps)aansprakelijkheid of de schade die daaruit voortvloeit: overige middelen 116 3.5.1 Beperken van aansprakelijkheid: contractuele exoneratie 117 3.5.2 Beperken van aansprakelijkheid: wettelijke limitering (artikel 6:110 BW) 122 3.5.3 Beperken van de schade: (beroeps)aansprakelijkheidsverzekering 124 3.6 Conclusie 126 Hoofdstuk 4. Fiscaliteit en de samenwerking in het beroep 129 4.1 Inleiding 129 4.2 Fiscaliteit en de keuze van een rechtsvorm 130 4.3 Fiscaliteit en de plaats van het beroep 130 4.3.1 Fiscaliteit en het beroep: de inkomstenbelasting algemeen 131 4.3.1.1 De beroepsbeoefenaar: onderneming, ondernemer en winst uit onderneming? 133 4.3.2 Fiscaliteit en het beroep: vennootschapsbelasting 135 4.4 Fiscaliteit en het beroep: inkomstenbelasting of vennootschapsbelasting? 137 IX
4.5 Bijzondere rechtsvorm: de coöperatie, een vreemde eend in de fiscale bijt 139 4.6 Bijzondere beroepsgroep: de fiscale regels voor medisch specialisten 140 4.7 Conclusie 141 Hoofdstuk 5. De juridische (interne) organisatie van de samenwerking door beroepsbeoefenaren 143 5.1 Inleiding 143 5.2 De drivers achter de keuze voor een interne organisatiestructuur: flexibiliteit, continuïteit, rechtszekerheid en overige rechtsvormspecifieke karaktereigenschappen 145 5.3 De maatschap en samenwerking door beroepsbeoefenaren 146 5.4 De kapitaalvennootschappen als samenwerkingsverband voor be roepsbeoefenaren 148 5.5 De coöperatie en samenwerking door beroepsbeoefenaren 150 5.6 De juridische organisatiestructuur van de rechtsvorm: een vergelijking 152 5.6.1 Het aangaan van de rechtsvorm 152 5.6.1.1 Karakter en doel 152 5.6.1.2 Oprichtingsvereisten 163 5.6.1.2.1 Formaliteiten bij oprichting 163 5.6.1.2.2 Vermogen bij oprichting 165 5.6.2 Het bestaan van de rechtsvorm 168 5.6.2.1 Organen en bevoegdheidsverdeling 168 5.6.2.2 Besluitvorming door de vennoten, aandeelhouders en leden 173 5.6.2.3 Winstverdeling en managementfee 176 5.6.2.4 Wijzigen van de structuur 179 5.6.3 Het einde van de rechtsvorm 188 5.6.3.1 Ontbinding en vereffening 188 5.6.4 Overige onderscheidende kenmerken van de rechtsvorm 190 5.7 Analyse 191 5.7.1 Het uitgangspunt: flexibele, gelijkwaardige en persoonsgebonden samenwerking in het beroep 191 5.7.2 De maatschap 191 5.7.3 De kapitaalvennootschappen 194 5.7.4 De coöperatie 195 5.7.5 De optimale juridische organisatiestructuur? 197 5.8 Conclusie 199 X
Hoofdstuk 6. Een verkenning van buitenlandse rechtsvormen: de LLP, LLC en de PartG mbb 209 6.1 Inleiding 209 6.2 De Verenigde Staten 210 6.2.1 Rechtssysteem 210 6.2.2 Rechtsvormen in de Verenigde Staten: algemeen 212 6.2.3 De specifiek voor beroepsuitoefening geschikte rechtsvormen in de Verenigde Staten 213 6.2.3.1 De limited liability partnership 213 6.2.3.1.1 Ontstaansgeschiedenis van de LLP 213 6.2.3.1.2 Primaire eigenschappen van de LLP 214 6.2.3.1.3 (Beperking van) aansprakelijkheid bij de LLP 214 6.2.3.1.4 Fiscaliteit 217 6.2.3.1.5 Juridische organisatiestructuur van de LLP 217 6.2.3.2 De limited liability company 221 6.2.3.2.1 Ontstaansgeschiedenis van de LLC 221 6.2.3.2.2 Primaire eigenschappen van de LLC 222 6.2.3.2.3 Methode 223 6.2.3.2.4 (Beperken van) aansprakelijkheid bij de LLC 223 6.2.3.2.5 Fiscaliteit 225 6.2.3.2.6 Juridische organisatiestructuur van de LLC 226 6.2.4 Tussenconclusie: de Amerikaanse LLP versus de LLC 229 6.3 Het Verenigd Koninkrijk 233 6.3.1 Rechtssysteem 233 6.3.2 Rechtsvormen in het Verenigd Koninkrijk: algemeen 234 6.3.3 De specifiek voor beroepsuitoefening geschikte rechtsvorm in het Verenigd Koninkrijk 234 6.3.3.1 De Limited Liability Partnership 234 6.3.3.1.1 Ontstaansgeschiedenis van de LLP 234 6.3.3.1.2 Primaire eigenschappen van de LLP 236 6.3.3.1.3 (Beperking van) aansprakelijkheid bij de LLP 237 6.3.3.1.4 Fiscaliteit 239 6.3.3.1.5 Juridische organisatiestructuur van de LLP 239 6.3.4 Tussenconclusie 243 6.4 Duitsland 244 6.4.1 Rechtsvormen in Duitsland: algemeen 244 6.4.1.1 De Gesellschaft bürgerlichen Rechts 246 6.4.1.2 De Partnerschaftsgesellschaft 247 6.4.1.2.1 Ontstaansgeschiedenis van de PartG 247 6.4.1.2.2 Primaire eigenschappen van de PartG 248 6.4.1.2.3 (Beperking van) aansprakelijkheid bij de PartG 249 6.4.1.2.4 Fiscaliteit 251 XI
6.4.1.2.5 Juridische organisatiestructuur 251 6.4.1.3 De Partnerschaftsgesellschaft mit beschränkter Berufshaftung 253 6.4.1.3.1 Ontstaansgeschiedenis van de PartG mbb 253 6.4.1.3.2 Primaire eigenschappen van de PartG mbb 254 6.4.1.3.3 (Beperking van) aansprakelijkheid bij de PartG mbb 255 6.4.1.3.4 Beroepsaansprakelijkheidsverzekering als vereiste voor de PartG mbb 256 6.4.2 Tussenconclusie 258 6.5 Conclusie 260 Hoofdstuk 7. Het antwoord op de onderzoeksvragen: analyse, conclusies en aanbevelingen 263 7.1 Inleiding 263 7.2 Analyse 264 7.2.1 Het verschil in (beroeps)aansprakelijkheidsrisico s bij de besproken rechtsvormen 264 7.2.2 Het verschil in fiscaliteit bij de besproken rechtsvormen 271 7.2.3 Het verschil tussen de rechtsvormen wat betreft de juridische organisatie structuur: welke rechtsvorm biedt de optimale combinatie van flexibiliteit, rechtszekerheid en continuïteit? 272 7.2.4 De analyse samengevat in een stroomschema 275 7.3 Conclusies 278 7.3.1 De optimale rechtsvorm bestaat niet 278 7.3.2 Keuze afhankelijk van specifieke wensen en omstandigheden van beroepsbeoefenaren 278 7.3.3 Twee rechtsvormen dicht bij optimaal 280 7.3.4 De (keuzefactor) organisatiestructuur zal in veel gevallen doorslaggevend zijn 281 7.4 Aanbevelingen en discussie 281 7.4.1 Het wenselijke belastingregime voor de optimale rechtsvorm voor samenwerkende beroepsbeoefenaren 281 7.4.2 De wenselijke juridische organisatiestructuur van de optimale rechtsvorm voor samenwerkende beroepsbeoefenaren 284 7.4.3 Het wenselijke aansprakelijkheidsregime voor de optimale rechtsvorm voor de samenwerkende beroepsbeoefenaren 287 7.4.3.1 Algemeen 287 7.4.3.2 Aanbeveling I: rechtsvorm-neutraal aansprakelijkheids - regime voor alle andere verbintenissen dan eigen (beroeps)fouten van de beroepsbeoefenaar 287 XII
7.4.3.3 Aanbeveling II: nader onderzoek naar de persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen beroepsfouten en de eventuele beperking daarvan 290 7.4.3.3.1 Algemeen 290 7.4.3.3.2 Deelaanbeveling I: nader onderzoek naar de omvang en impact van beroepsaansprakelijkheid 290 7.4.3.3.3 Deelaanbeveling II: nader onderzoek naar de mogelijkheden tot beperking van persoonlijke aansprakelijkheid voor eigen beroepsfouten 291 7.5 Resumé 294 Hoofdstuk 8. Samenvatting 295 Summary 303 Bibliografie 311 Curriculum vitae 349 XIII