Samenvatting Maatschappijleer Mens en werk hoofdstuk 3, 4, 5 en 9 Samenvatting door een scholier 1287 woorden 11 juli 2001 6 24 keer beoordeeld Vak Maatschappijleer Mens en werk hst 3, 4, 5 en 9 Hoofdstuk 3 Je hebt 3 groepen die direct betrokken zijn bij arbeid, de sociale partners: 1. de werknemers (werken voor hun inkomen) vaak georganiseerd in en vertegenwoordigd door de vakbonden. 2. de werkgevers (verschaffen werk) vaak georganiseerd in en vertegenwoordigd dood werkgeversorganisaties. 3. de overheid Zij bepalen het sociaal-economisch klimaat van ons land. Industriële revolutie = de boeren trokken naar de stad om in loondienst te gaan werken. Ze kenden de mensen die hun uitbetaalden niet meer. In deze nieuwe situatie werd duidelijk dat alle werknemers een aantal gezamenlijke belangen hadden, waarvoor ze voortdurend moesten knokken. Werknemersbelangen: arbeidsvoorwaarden: bijv. een goed inkomen arbeidsinhoud: bijv. gunstige arbeidsdeling, duidelijke functieomschrijvingen arbeidsverhoudingen: bijv. reële medezeggenschap arbeidsomstandigheden: bijv. aangenaam werk, geen ongezond en onveilig werk algemene belangen: sociale zekerheid, dus igv ziekte een gunstig ontslagrecht. Vakbond = een belangenorganisatie van werknemers in een bepaalde bedrijfstak of van werknemers met een bepaald beroep. Bedrijfstak = alle ondernemingen die zich op eenzelfde wijze met eenzelfde product bezighouden. (bijv. voor ambtenaren ABVA/KABO) Vakcentrale = een overkoepelende organisatie die probeert het beleid van de afzonderlijke aangesloten bond te coördineren. In Nederland 2 grote vakcentrales: de Federatie van Nederlandse Vakverenigingen (FNV) Pagina 1 van 5
het Christelijk Nationaal Vakverbond (CNV) Vakbonden ontlenen hun belangrijkste middelen om hun doelen te realiseren aan het feit dat ze door de overheid erkend zijn als enige wettelijke vertegenwoordigers van alle werknemers. De belangrijkste middelen zijn: het overleg en de onderhandelingen de lobby de gerechtelijke procedure de prikactie de staking de bedrijfsbezetting CAO (Collectieve Arbeidsovereenkomst) = regelingen waarin afspraken over lonen en andere arbeidsvoorwaarden zijn vastgelegd tussen werkgevers en vakbonden in een bepaalde bedrijfstak. Als werkgevers en vakbonden samen een CAO hebben afgesloten, geldt deze ook voor de werknemers die geen lid zijn van de bond. In 2 belangrijke overlegorganen komen vertegenwoordigers van werknemers en werkgevers elkaar regelmatig tegen: Stichting van de Arbeid Sociaal- Economische Raad (SER) Stichting van de Arbeid = de oudste, in 1945 landelijk, adviseert overheid bij nemen van maatregelen op soc-eco terrein Centraal Akkoord = verzameling afspraken die voor alle bedrijven in ons land zouden moeten gelden. SER = officieel adviesorgaan van regering, 1950 ingesteld, ook deskundigen die door regering zijn benoemd (kroonleden). In SER werknemers en werkgevers tegenover elkaar, kroonleden bepalen voor welke meerderheid bepaald standpunt wordt gevormd. Harmoniedenken = nadruk gelegd op gemeenschappelijke belangen van werkgevers en werknemers. (poldermodel is ook harmoniedenken) Transactiedenken = nadruk gelegd op basis van zaken doen. Conflictdenken = gaat ervan uit dat werknemers en werkgevers tegengestelden belangen hebben. Vb van middelen die vakbond tot zijn beschikking heeft gebaseerd op conflictenken. Stiptheidsacties (werk zo precies mogelijk, dat vertraging ontstaat) Prikacties (bedoeld als waarschuwingen) Staking: (werkgevers misbruiken hun macht) Rechter zal staking toetsen op 3 criteria: Staking moet georganiseerd zijn door vakbond Vakbonden moeten alle wettelijke middelen hebben aangewend Gevolgen staking mag niet onevenredig groot zijn in verhouding tot doel van staking. Wanprestatie = als werknemer deel neemt aan verboden staking. Kan ontslagen worden. Bij legale staking is lidmaatschap belangrijk zodat je dan niet ontslagen kan worden. Ondernemingsraden = zijn verplicht bij een bedrijf van meer dan 35 werknemers: Zo mogen ondernemingsraden ondermeer meepraten over: Overdracht van zeggenschap van onderneming van aangaan of verbreken van duurzame samenwerking Pagina 2 van 5
met andere ondernemingen Belangrijke inkrimping, uitbreiding of wijziging in werkzaamheden Belangrijke wijziging in organisatie onderneming Doen van grote investeringen of aantrekken belangrijke kredieten Hoofdstuk 4 Vrijemarktprincipe = de staat bemoeit zich zo weinig mogelijk met de bedrijven. Belangen van werkgever hangen nauw samen met: Continuering van bedrijf ( winst maken) Lage bedrijfskosten Werkwillige, bekwame en geschoolde werknemers. Lage belastingen (winst wordt daardoor hoger) Geringe concurrentie (sterke machtspositie innemen) Werkgeversorganisaties = belangenorganisaties. 3 factoren hebben geleid tot ontstaan werkgeversorganisaties: Eind vorige eeuw als reactie op succes van werknemersorganistaties. Invoering van wetgeving op terrein van arbeid en sociale zekerheid Dreiging van Revolutie naar het Russische voorbeeld in 1918 De groei van de organisaties van werkgevers nam toe doordat werkgevers meer behoefte kregen aan juridische deskundigheid. In Nederland 2 grote werkgeversorganisaties: Het Verbond van Nederlandse Ondernemingen (VNO) Het Nederlands Christelijk Werkgeversverbond (NCW) (MKB Nederland: de organisatie voor werkgevers van midden- en kleinbedrijven) het doel van deze organisaties is het behartigen van de belangen van de werkgevers, zowel collectief als individueel. De werkgevers hebben een aantal instrumenten om voor hun belangen op te komen: Overleg en onderhandeling Het doen/nalaten van investeringen Het ontslag Het vestinggebied De lobby De gerechtelijke procedure Hoofdstuk 5 Overheid is op 3 manieren betrokken bij sociaal-economisch proces: De overheid is zelf werkgever De overheid is regelgever en de initiator (= maker van plannen en bedenker van initiatieven) van economisch beleid. Pagina 3 van 5
De overheid is overlegpartner van de werknemers en werkgevers Belangrijkste terreinen waarop de overheid actief is: Het werkgelegenheidsbeleid Arbeidsomstandigheden Arbeidsvoorwaarden Sociale wetgeving Emancipatiebeleid Kerntaken = taken die alleen door de overheid kunnen worden verricht Trendvolgers = zijn mensen die weken in organisaties die grotendeels door de overheid worden gesubsidieerd. Binnen het systeem van de gemengde economie kan de overheid op verschillende manieren maatregelen nemen om de werkgelegenheid te stimuleren: Overheid kan besluiten om bepaalde investeringen te subsidiëren. (aantrekkelijker) Stimuleren dat er een research gepleegd wordt. Door aanleggen van infrastructurele werken (nieuwe wegen etc.) Gunstige belastingmaatregelen voor bedrijfsleven en loonmatiging leiden tot hogere winsten Scholing en omscholing stimuleren (aantrekkelijk voor langdurige werklozen) Arbo-wet = in deze wet worden werkgevers en werknemers beiden verantwoordelijk gesteld voor veiligheid, gezondheid en welzijn in een bedrijf. WOR ( Wet op ondernemingsraden) = deze wet resulteert van een jarenlange strijd van de vakbeweging voor verdere democratisering van het bedrijfsleven. Democratisering = het streven naar een situatie waarin de zeggenschap over de productie en arbeidsomstandigheden zo gelijk mogelijk is verdeeld onder alle betrokkenen. Enkele belangrijke elementen: Ondernemingsraad moet een overlegorgaan zijn waarin werknemers voor hun belangen in het bedrijf kunnen opkomen. De ondernemingsraad moet medeverantwoordelijk zijn voor het functioneren van de onderneming. Sociale verzekeringen = lijken op gewone verzekeringen. Het verschil is dat iedereen die onder de omschrijving van een sociale verzekeringswet valt, automatisch verzekerd is en premie moet betalen. Volksverzekeringen = gelden voor alle ingezetenen van ons koninkrijk, de AKW (Algemene Kinderbijslagwet) jonger dan 18 jaar de AOW (Algemene Ouderdomswet)van 65e levensjaar de NW (Nabestaandenwet) voor minderjarige kinderen en ouder die ouder is als 45 de AWBZ (Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten) Werknemersverzekeringen = gelden voorwerknemers die in Nederland werken. Belangrijkste: de NWW (Nieuwe Werkloosheidswet) de ZW (Ziektewet) maximaal 1 jaar uitkering via deze wet de AAW (Algemene Arbeidsongeschiktheidswet) de WAO (Wet op Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen) Deze laatste 2 regelen de uitkeringen voor langdurig zieke werknemers. Sociale voorzieningen = (geen verzekering). Uitkering wordt betaald uit belastingsgelden en niet uit Pagina 4 van 5
premies. Belangrijkste sociale voorziening is: de ABW (Algemene Bijstandswet) die zich niet zelf kunnen onderhouden Economische zelfstandigheid = het gegeven dat de vrouw niet meer afhankelijk is van het inkomen van haar echtgenoot, maar zelf een inkomen verdient, waardoor ze zichzelf financieel kan bedruipen. Hoofdstuk 9 Verzorgingsstaat = een staat, waarin de overheid, met handhaving van de parlementaire democratie en productie door particuliere bedrijven, de verantwoordelijkheid op zich neemt voor het welzijn van individuele burgers. De wet- en regelgeving is sterk uitgebreid, vooral op gebied van het arbeidsrecht en de sociale zekerheid. De overheidsuitgaven zijn sterkt gestegen, ondermeer om het stelsel van sociale zekerheid te kunnen bekostigen/ Het aantal werknemers in dienst van de overheid is voortdurend toegenomen. De overheid is zich steeds meet met de werkgelegenheid gaan bemoeien. Dit laatste is gevolg van maatschappelijke ontwikkelingen: De industrialisatie. Deze urbanisatie had tot gevolg dat veel mensen te maken kregen met slechte woonen leefomstandigheden. De industrialisatie zorgde ook voor een polarisatie (= het vromen van uiterste tegenstellingen) in de samenleving. Er ontstond een nieuwe klasse, die van de arbeiders. Invloed van het bedrijfsleven in de maatschappij werd in de loop van deze eeuw groter. Oorzaak lag in concentratie van kapitaal en arbeid in grote ondernemingen. Economische crisis jaren 30 zorgde voor veel werkloosheid en sociaal grote problemen. De Tweede Wereldoorlog had overal inde samenleving zijn sporen nagelaten. De gebeurtenissen uit de WOII hadden ook geleid tot de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens in 1948. Kenmerkende elementen van de Verzorgingstaat: Het vrije ondernemersschap en de productie door particuliere bedrijven blijft gehandhaafd. De overheid is (mede) verantwoordelijk voor collectieve welzijnsvoorzieningen zoals de gezondheidszorg, het onderwijs en de huisvesting. De overheid is (mede)verantwoordelijk voor de welvaartsontwikkeling. Zij moet zich dus onder andere bezighouden met de groei van het nationale inkomen, de werkgelegenheid, een aanvaardbare inkomensverdeling en het sociale zekerheidsstelsel. Groot verschil tussen welvaart en welzijn. Welvaart = materieel, wat heb je te besteden? Welzijn = immaterieel, hoe voel jij je? Pagina 5 van 5