Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 4

Transcriptie

1 Samenvatting Maatschappijleer Hoofdstuk 4 Samenvatting door een scholier 2368 woorden 28 maart ,6 31 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Delphi Maatschappijleer Samenvatting Hoofdstuk 4. Paragraaf 4.1 Van gunst naar recht. In de 19e eeuw was de rol van de overheid veel minder groot dan tegenwoordig. Vanwege de beperkte taak wordt de staat van toen nachtwakersstaat genoemd. Zorg voor behoeftige burgers bijvoorbeeld was vooral een taak van particulier initiatief. Bij maatschappelijk middenveld gaat het om organisaties in het gebied tussen het privéleven van de individuele burgers aan de ene kant en de staat aan de andere kant. Tegenwoordig wordt hiervoor ook vaak de term civil society gebruikt. Deze bestaat uit zelfstandige instellingen op economisch, intellectueel, politiek en sociaal terrein. De organisaties van de civil society hebben vaak het karakter van een non-profitinstelling met als kenmerken: 1. Organisatie: het is meer dan een informele groep of tijdelijk verband. 2. Privaat karakter: de organisatie maakt formeel geen deel uit van de overheid. 3. Geen verdeling van winst: een overschot op de begroting voor organisatiedoeleinden is geen bezwaar, maar dit overschot is niet bestemd voor privégebruik door de leden. 4. Zelfbestuur: de organisatie is in belangrijke mate in staat om activiteiten zelf te beheersen. 5. Vrijwilligheid: leden nemen vrijwillig deel aan de organisatie. De verzorgingsstaat is een samenleving waarin de overheid zich ten doel stelt de zorg voor het sociale welzijn van haar burgers op zich te nemen. De verzorgingsstaat heeft 4 doelstellingen: 1. Bescherming van burgers tegen risico s van de (post) industriële samenleving. 2. Garantie van een minimuminkomen, ook voor burgers die in geval van werkeloosheid, arbeidsongeschiktheid, ziekte of ouderdom onvoldoende voor zichzelf kunnen zorgen. 3. Het aanbieden van voorzieningen die iedere burger nodig heeft om in de samenleving goed te functioneren. 4. Het bevorderen van het welbevinden van alle burgers door een ieder voldoende ruimte te bieden om zichzelf te ontplooien en deel te nemen aan maatschappelijke activiteiten op het gebied van politiek, cultuur en dergelijke. Pagina 1 van 6

2 De bemoeienis van de overheid met het sociale welzijn van haar onderdanen was het gevolg van drie ontwikkelingen vanaf het einde van de 19e eeuw: 1. Toenemende bewustwording van de maatschappelijke kosten van industrialisering. 2. Het gevaar van maatschappelijke onrust. 3. Toenemende invloed van de arbeidersbeweging. De overheid ging zich eind 19e eeuw steeds actiever bezig houden met bestrijding van armoede, aanleg van riolering, volkshuisvesting en gezondheidszorg. In 1900 werd de leerplichtwet aangenomen. De Ongevallenwet van 1901 wordt beschouwd als het begin van de Nederlandse verzorgingsstaat. Het is de eerste sociale zekerheidswet: een verplichte bedrijfsongevallenverzekering voor werklieden in een aantal sectoren van het bedrijfsleven. De gedachte achter deze socialezekerheidswetten is het beginsel van een rechtvaardig. Na 1945 werden een werkeloosheidsverzekering (1952), de Algemene Ouderdomswet (1956), de Algemene Bijstandswet (1965) en de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering ( WAO, 1967) ingevoerd. De Algemene Ouderdomswet (AOW) was de eerste volksverzekering. Aan het einde van de jaren 60 veranderde opnieuw het denken over sociale zekerheid. De regering formuleerde het beginsel dat ieder mens recht heeft op zelfontplooiing en gelijkheid van kansen. Paragraaf 4.2 De hedendaagse verzorgingsstaat. De Deense socioloog Esping-Andersen onderscheidt drie typen verzorgingsstaten: 1. Sociaaldemocratisch type: dit type verzorgingsstaat, ook wel Scandinavische type genoemd, heeft een uitgebreid stelsel van sociale zekerheid met relatief hoge, vrij algemeen toegankelijke uitkeringen. We vinden dit type in landen als Denemarken, Finland, Noorwegen en Zweden. 2. Corporatische type: net als bij het sociaaldemocratisch type, is er bij het corporatische (of continentale) type een hoog voorzieningenniveau. Maar niet iedereen heeft recht op uitkering. We vinden dit type in landen als België, Duitsland, Frankrijk, Luxemburg en Oostenrijk. 3. Liberaal type: het derde type, ook wel het Angelsaksische type genoemd, heeft een veel lager niveau van sociale voorzieningen. Ook moet je aan meer eisen voldoen om een uitkering te krijgen dan bij de andere twee typen. Dit type vinden we in het Verenigd Koninkrijk, de Verenigde Staten, Australië en Canada. Latere onderzoekers hebben nog twee andere typen verzorgingsstaten onderscheiden: Het mediterrane type (Griekenland, Italië, Portugal en Spanje) heeft relatief ruime voorzieningen voor werkenden (met name pensioenen), maar is verder uiterst beperkt. Het nieuwelidstaattype (Hongarije, Polen, Slowakije en Tsjeschië) vormt een combinatie van liberale en corporatische kenmerken, meestal met een laag peil van voorzieningen. In de politieke praktijk vormt de verzorgingsstaat vooral een compromis van sociaaldemocratische en liberale uitgangspunten. Waarden die ten grondslag liggen aan de verzorgingsstaat, zijn vooral aan deze beide politieke stromingen ontleend. De sociaaldemocratische stroming benadrukt gelijkheid, rechtvaardigheid en solidariteit. Liberalen hechten grote waarde aan persoonlijke vrijheid, verantwoordelijkheid en de verdelende werking van de markt. Het sociaaldemocratische karakter blijkt uit het uitgebreide overheidsingrijpen in het economisch en maatschappelijk leven én uit de betekenis van solidariteit voor de verzorgingsstaat. Het stelsel van sociale zekerheid is een belangrijk onderdeel van de verzorgingsstaat. Het belangrijkste Pagina 2 van 6

3 doel van sociale zekerheid is van oudsher inkomensbescherming. Dit stelsel dekt niet alle vormen van inkomensschade, maar alleen zogenoemde sociale risico s. Het stelsel van sociale zekerheid bestaat uit: Sociale verzekeringen (zowel werknemersverzekeringen als volksverzekeringen), waarvoor premie betaald moet worden. Uitkeringen in het kader van de sociale voorzieningen, betaald uit belastinggelden. De sociale verzekeringen bestaan uit: 1. Werknemersverzekeringen. Dit zijn verplichte verzekeringen voor alle mensen die in loondienst werken: de Werkeloosheidswet (WW), de ziektewet (ZW), de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO) en de Zorgverzekeringswet. De financiering van de werknemersverzekeringen is gebaseerd op het omslagstelsel: ieder jaar wordt berekend hoeveel er aan uitkeringen wordt uitgegeven. In Nederland bestaat sinds 1968 een wettelijk minimumloon. 2. Volksverzekeringen. Deze zijn bedoeld voor de hele bevolking. Namen van volksverzekeringen beginnen altijd met Algemeen : de Algemene Ouderdomswet (AOW), de Algemene nabestaandenwet (Anw), de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten (AWBZ) en de Algemene Kinderbijslagwet (AKW). Het stelsel van sociale zekerheid gaat van verschillende principes uit. Voor de Tweede Wereldoorlog was het vooral de verzekeringsgedachte die de basis vormde voor de verschillende regelingen. Na de Tweede Wereldoorlog is hiernaast de solidariteitsgedachte nadrukkelijk op de voorgrond gekomen. Paragraaf 4.3 Werkgevers en werknemers. Tussen 1860 en 1870 begon aarzelend de industrialisatie van Nederland. Tijdens de overgang van de agrarisch-ambachtelijke samenleving naar de industriële maatschappij ontstonden de vakbonden van werknemers, de eerste in Dat was de Algemene Nederlandse Typografen Bond. Eerst waren er plaatselijke verenigingen, maar later werden ze ook landelijk georganiseerd. Men spreekt van de vakbeweging als het geheel van al deze werknemersorganisaties. De vakbeweging heeft vanaf het ontstaan een dubbele doelstelling: 1. Materiële positieverbetering: de materiële positie van werknemers moet verbeterd worden: hogere lonen, kortere werkdagen, veiliger werkomstandigheden, betere bescherming tegen ontslag, goede pensioenvoorzieningen en dergelijke. Dit wordt de correctiefunctie genoemd. 2. Volwaardige positie van werknemers op het werk en in de samenleving. Tegenwoordig zet de vakbeweging zich in voor meer medezeggenschap op het werk, kwaliteit van de arbeid, scholingsmogelijkheden, gezondheidszorg en milieubeheer. Deze doelstelling wordt de emancipatiefunctie genoemd: vakbonden streven ernaar werknemers te verheffen in de maatschappij. De eerste werkgeversverenigingen ontstonden op de drempel van de 20ste eeuw. De Vereniging van Nederlandse Werkgevers (VNW) werd in 1899 opgericht. Vakbeweging en werkgeversorganisaties bemoeien zich beide met de sociaaleconomische ontwikkelingen en het sociaaleconomisch beleid. Dat doen ze soms in samenwerking met de nationale overheid, soms ook staan ze tegenover de overheid. Daarbij gaat het vooral om de arbeidsverhoudingen: de relaties tussen werkgevers, werknemers en de overheid op het gebied van arbeid. Werkgeversorganisaties vervullen vooral twee functies: 1. Politiek-economische functie, zij komen als politieke pressiegroep op voor de collectieve belangen van Pagina 3 van 6

4 ondernemers tegenover de overheid en andere relevante instituten. 2. Belangenbehartigende functie. Zij behartigen de belangen van werkgevers in onderhandelingen met vakbonden, zoals bij het afsluiten van nieuwe collectieve arbeidsovereenkomsten (cao s) voor ondernemingen of bedrijfstakken. Werkgeversorganisaties en vakbeweging worden samen de sociale partners genoemd: zij moeten samen in het onderhandelingsspel tot oplossingen zien te komen voor geschilpunten. De belangen van werkgevers en werknemers vallen niet altijd samen. Werknemers- en werkgevers beschikken over diverse middelen om hun belangen te behartigen. De overheid vervult de volgende rollen: 1. Overlegpartner van sociaaleconomische groeperingen. 2. Werkgever 3. Regelgever 4. Initiator van economisch beleid: de overheid heeft een verantwoordelijkheid voor de economie als geheel. In veel landen staan vakbeweging en werkgevers scherp tegenover elkaar. Sociale partners en overheid proberen conflicten niet op de spits te drijven, maar tot overeenstemming te komen. Deze aanpak om problemen op te lossen door overleg met de betrokkenen en het streven naar consensus en compromis wordt wel het poldermodel genoemd. Er bestaan veel vormen van samenwerking en overleg tussen de overheid en sociaaleconomische groeperingen. De Sociaal-Economische Raad (SER) is in 1950 ingesteld als belangrijkste adviesorgaan van de overheid op sociaaleconomisch gebied. In de Stichting van de Arbeid, die in 1945 werd ingesteld, zitten de centrale organisaties van werkgevers en werknemers. De sociale partners zijn na de Tweede Wereldoorlog niet alleen via de SER en de Stichting van Arbeid betrokken bij het overheidsbeleid en de arbeidsverhoudingen. Zij speelden ook een belangrijke rol bij de uitvoering van de regelingen van de verzorgingsstaat en bij het toezicht daarop. Paragraaf 4.4 Sociale burgerrechten en plichten. De overheid is na de Tweede Wereldoorlog de sociale grondrechten van het individu gaan garanderen. Deze grondrechten zijn: het recht op sociale zekerheid, onderwijs, geneeskundige hulp en verzorging. Bij deze ontwikkeling gaat het om een universalisering van deze rechten; uitbreiding van de werkingssfeer tot de hele bevolking. We kunnen spreken van het ontstaan van een sociale rechtsstaat. Naast sociale rechten zijn er sociale plichten, ook al zijn deze niet altijd in wet- en regelgeving vastgelegd. In deze wetten staan meer formele rechten dan plichten. Naast deze formele plichten zijn er ook morele verplichtingen. Die gaan over zaken die burgers onderling van elkaar mogen verwachten, zoals de verzorging van zieke familieleden, vrienden of buren. Het gaat om informele zorg, ook wel aangeduid als mantelzorg. Paragraaf 4.5 Politieke opvattingen over de verzorgingsstaat. De verzorgingsstaat is in de loop van de 20ste eeuw tot stand gekomen. De crisis rond de verzorgingsstaat heeft te maken met drie hoofdproblemen: Pagina 4 van 6

5 1. Economische problemen: financiële onbetaalbaarheid, De verzorgingsstaat is in de periode van economische voorspoed in de jaren 60 en 70 van de 20ste eeuw enorm gegroeid. 2. Politieke-bestuurlijke problemen: bestuurlijke onbeheersbaarheid, De organisaties die de regels uitvoerden, werden steeds omvangrijker. 3. Sociaal-culturele problemen: veranderende gedragspatronen. De verzorgingsstaat kreeg te maken met veranderingen in het gedragspatroon van burgers, waarmee hij niet goed raad wist: individualisering en berekenend gedrag. We bekijken de politiek-ideologische visies van 4 stromingen op een tweetal kwesties: 1. Sociaaleconomische vraagstukken, zoals werkgelegenheid. 2. De rol van de overheid op sociaaleconomische gebied. A. Liberale visie. Vóór de markteconomie: vraag en aanbod en andere mechanismen van de markt moeten de economie reguleren. Vóór vrije ondernemingswijze productie: burgers dienen de vrijheid te hebben om zelf te bepalen wat zij op de markt gaan aanbieden. Vóór concurrentie: zowel in de productie als op de arbeidsmarkt leidt concurrentie tot betere prestaties. Vóór het terugdringen van de rol van de overheid: overheidsbemoeienis kan een belemmering vormen voor het initiatief van de burgers. B. Sociaaldemocratische visie. Sociaaldemocraten hebben op sociaaleconomisch gebied de volgende uitgangspunten: Vóór spreiding van kennis, inkomen en macht. Vóór een zekere mate van planning: de economie en de arbeidsmarkt functioneren niet automatisch naar behoren, zoals de liberalen geloven. Vóór selectieve groei: economische groei is niet onder alle omstandigheden acceptabel. Vóór democratisering: de sociale ongelijkheid tussen mensen op het gebied van medezeggenschap in bedrijven moet verminderd worden. C. Christendemocratische visie. Christendemocraten hanteren bij de beoordeling van sociaaleconomische vraagstukken de volgende uitgangspunten: Gespreide verantwoordelijkheid: naast de overheid hebben ook de burgers een verantwoordelijkheid voor het reilen en zeilen van de maatschappij. Rentmeesterschap: God heeft de mens geschapen als rentmeester op aarde, om al het geschapene in verantwoordelijkheid te beheren. Gerechtigheid: men dient volgens Gods wetten de gerechtigheid in het oog te houden. Solidariteit: het is een plicht van naastenliefde om van het overtollige overvloeding aan de armen te geven. Volgens de christendemocraten dient de overheid dus slechts een beperkte rol op sociaaleconomisch terrein te spelen. De overheid is vooral verantwoordelijk voor het macro-economische en juridische raamwerk, waarbinnen maatschappelijke organisaties (het maatschappelijk middenveld) zelfstandig moeten kunnen opereren. D. Ecologische visie. De ecologische stroming kent de volgende uitgangspunten: Pagina 5 van 6

6 Economie van het genoeg: er worden vraagtekens gezet bij het ongebreidelde economische groeistreven in de westerse samenlevingen. Kleinschaligheid: de grootschalige productieprocessen hebben geleid tot een onnoemelijk aanbod van allerhande, deels nutteloze, producten en een gigantische vervuiling en verspilling. Kringloopeconomie: veel producten worden in een vroegtijdige stadium afgedankt, naar de enorme afvalbergen en verbrandingsovens vervoerd en vervangen door andere producten. Paragraaf 4.6 Verbouwing van de verzorgingsstaat. Het sociale zekerheidsstelsel wordt gezien als het hart van de verzorgingsstaat. Beleidsmakers en wetenschappers beseffen tegenwoordig dat sociale zekerheid ook een bijdrage kan leveren aan sociale integratie. Sociale zekerheid verzekert burgers immers van een inkomen, ook op momenten dat het door ziekte, arbeidsongeschiktheid of werkeloosheid tegenzit. Deelname aan maatschappelijke activiteiten zoals sport, recreatie, concert- en horecabezoek blijft tot op zekere hoogte betaalbaar, zowel voor de ontvanger van zo n uitkering als voor eventuele afhankelijke gezinsleden. Dit vangnet voor burgers bevordert de binding tussen mensen oftewel sociale cohesie. De aandacht voor sociale cohesie heeft mede te maken met bezorgdheid over sociaaleconomische verschijnselen zoals stijgende werkeloosheid, armoede en inkomensongelijkheid. Men vreest dat stijgende sociale ongelijkheid kan leiden tot dalende sociale cohesie. De sociale zekerheid is mede gebaseerd op het beginsel van onderlinge solidariteit: tussen enerzijds de mensen die op grond van dit stelsel een uitkering ontvangen en anderzijds de mensen die de premies afdragen en belastingen betalen waartoe zij verplicht zijn. Toch hebben de lidstaten afgesproken dat zij door middel van de methode van open coördinatie zullen streven naar een Europa met een meer sociaal gezicht. Het integratieproces in Europa zou tot een neerwaartse spiraal kunnen leiden. Een van de grootste problemen van de verzorgingsstaat is de betaalbaarheid. Pagina 6 van 6