Maatschappijleer Hoofdstuk 5

Transcriptie

1 Samenvatting door A woorden 5 januari ,7 3 keer beoordeeld Vak Methode Maatschappijleer Thema's maatschappijleer Maatschappijleer Hoofdstuk 5 Paragraaf 1 Verzorgingsstaat: overheid bemoeit zich actief met de welvaart en het welzijn van haar inwoners Piet Thoënes: wel welvaartsstaat, maar wel binnen een democratisch staatsbestel en met Handhaving van het kapitalistische productiesysteem Actief ingrijpen zou niet ten koste mogen gaan van de economische vrijheid en grondrechten van burgers Solidariteitsgedachte: bereidheid om risico s met elkaar te delen Collectief belang: jou kan hetzelfde overkomen Functies verzorgingsstaat Verzekeren: socialezekerheidsstelsel, mensen verzekert van een inkomen bij werkloosheid, ziekte, ouderdom of arbeidsondergeschiktheid Verzorgen Verheffen: onderwijs Verbinden: socialezekerheidsstelsel, overheidsbemoeienis verkleint ongelijkheid tussen mensen Sociale grondrechten Voldoende werkgelegenheid (art. 19); Bestaanszekerheid en welvaart (art. 20); Goed leefmilieu (art. 21) Volksgezondheid en voldoende woongelegenheid (art. 22) Goed onderwijs (art. 23) Sociale plichten sollicitatieplicht betalen van premies en verzekeringen Pagina 1 van 10

2 Keuze planeconomie of vrijemarkteconomie: vrijheid of gelijkheid? Scandinavisch model: flexicurity (Denemarken, Zweden, Finland) Een combinatie van een flexibele arbeidsmarkt en een sterke sociale zekerheid Hoge uitkeringen, uitgebreide verlofregelingen voor ouders met kleine kinderen Hoge collectieve lastendruk Angelsaksisch model: geen uitgebreide sociale zekerheid, liberale waarden belangrijker (Engeland, VS) Goed ondernemingsklimaat Uitkeringen korte duur, minder belasting en premies Rijnlands of corporatisch model: sociale zekerheid (Nederland) Sterk ontwikkelde collectieve sector, harmonieuze samenwerking tussen overheid, Werkgeversorganisaties en vakbonden Paragraaf 2 Nachtwakersstaat: overheid beperkte zich tot handhaven van de rechtsorde Liberale grondslag: iedereen kon produceren wat hij wilde, er waren geen regels over minimumloon en je kon zo ontslagen worden 1854: Armenwet, overheid heeft zorgplicht voor mensen die zelf niet in hun onderhoud kunnen voorzien 1874: Kinderwet van Van Houten, kinderarbeid verboden 1901: Ongevallenwet 1913: Invaliditeitswet 1917: Werkloosheidsbesluit Redenen ingrijpen overheid volgens politieke partijen Katholieken en protestanten: zwakkeren beschermen, overheidsbemoeienis aanvulling op eigen inspanningen Socialisten: streefden naar beter leefomstandigheden en wilden een sterkere rechtspositie van de arbeiders Liberalen: verloedering en onveiligheid in arbeidersbuurten onvermijdelijk gevolg van de grote armoede, bedreiging van de bestaande orde Pagina 2 van 10

3 Behoefte aan collectieve goederen en diensten: goede scholen en vakopleidingen, goed wegennet, vuilnisophaaldiensten en riolering Gemengde markteconomie: niet alles aan het marktmechanisme overgelaten, maar overheid een voorwaardenscheppende en producerende rol 1929: wereldwijde economische crisis (instorting Amerikaanse aandelenhandel Wall Street) Grote werkloosheid en enorme armoede Programma met minimale uitkeringen voor kost winnende werklozen en Werkverschaffingsprojecten Begin van interventie door de overheid Vóór Tweede Wereldoorlog: sociale verzekeringen golden alleen voor werkende Na Tweede Wereldoorlog: sociale zekerheid van toepassing op alle burgers Loonpolitiek Geleide loonpolitiek was compromis tussen de katholieken en de sociaaldemocraten - Sociaaldemocraten gingen akkoord onder de voorwaarde dat de positie van werknemers versterkt zou worden met nieuwe sociale wetgeving Werklozenwet (1949) Ziektewet (1952) - Katholieken wilden dat de vakbonden en werkgeversorganisaties betrokken zouden worden bij loonpolitiek, twee overlegorganisaties elk eigen taak op sociaaleconomisch gebied Stichting van de Arbeid (1945) Sociaaleconomische Raad (1950) Vrije ondernemingsgewijze productie bleef intact, dus accepteerden de liberalen (VVD) uiteindelijk de stijgende lastendruk, verzorgingsstaat Uitbreidingen van de sociale voorzieningen Aantal risico s (AOW, 1956), (Bijstandswet, 1965), (WAO, 1967) Aantal gerechtigden, gold nu ook voor werknemers die niet premies betaalden Aantal sectoren, financiële steun op meer terreinen, (schoolgeld, studiebeurzen, gezondheidszorg, huisvestings- en huurtoeslagen, subsidies aan kunst- en welzijnorganisaties Mijlpalen Algemene Ouderdomswet: Pagina 3 van 10

4 Vaccinaties baby s: 1957 Bijstandswet: 1965 Anticonceptiepil: 1962 Woningbezit van woningbouwverenigingen steeg: (huursubsidies) Onderwijs groeide enorm (1969: Leerplichtwet) Opvattingen drie grote politieke stromingen Liberalen, verzorgingsstaat sociaal vangnet voor mensen in problemen, groeiende lastendruk Belemmering van economische groei Sociaaldemocraten, accepteren vrijemarkteconomie van onze verzorgingsstaat, omdat sociale Wetten de onrechtvaardige nadelen ervan terugdringen, streven naar sociale gelijkheid Christendemocraten, tevreden over grote rol die maatschappelijke middenveld op Sociaaleconomisch gebied inneemt Samenwerking werkgevers en werknemers wordt ook door liberalen sociaaldemocraten gesteund Paragraaf 3 Sociaaleconomische doel van verzorgingsstaat Overheid ene kant Werknemers andere kant Vijf doelstellingen overheid gemengde markteconomie Evenwichtige arbeidsmarkt: iedereen aan een baan helpen (allochtonen, mindervalide) Rechtvaardige inkomensverdeling: minimumloon, progressief belastingstelsel, uitkeringen Evenwichtige betalingsbalans: evenwichtig overzicht alle grensoverschrijdende geldstromen met het buitenland Arbeidsvoorwaarden: halfjaarlijks overleg met werkgeversorganisaties en vakbonden over loonontwikkelingen Goede arbeidsomstandigheden: Arbo-wet, inspectiedienst Vakbond voor werknemers: werknemers kunnen individueel bij een bond aankloppen als ze problemen hebben in hun werksituatie, voor belangenbehartiging van werknemers Vakbond bemiddelen tussen werkgever en werknemer of namen de werknemer naar de rechter stappen Werkgeversorganisaties voor werkgevers: behartigen de belangen van ondernemers in de onderhandelingen met de vakbonden Oefenen als pressiegroep druk uit op de regering (verlagen premiedruk, verminderen aantal bureaucratische regels) Vakcentrales + werkgeversorganisaties = sociale partners Arbeidsverhoudingen: manier waarop sociale partners met elkaar omgaan Basis afspraken over factor arbeid Pagina 4 van 10

5 Landelijk Sociaal-Economische Raad (SER): werkgevers- en werknemersorganisaties, vertegenwoordigers van Ministerie van Economische Zaken en onafhankelijke deskundigen (Kroonleden) overleggen - Adviseert de regering op sociaal en economisch gebied Stichting van de Arbeid: werkgevers- en werknemersorganisaties overleggen over arbeidsvoorwaarden, afspraken worden opgenomen in centraal akkoord Binnen bedrijfstakken Overleg binnen bepaalde bedrijfstak tussen vakbonden en werkgeversorganisaties collectieve arbeidsovereenkomst (cao): overeenkomst tussen werkgevers en werknemers uit één bedrijfstak over de arbeidsvoorwaarden - Als de minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid een cao algemeen verbind verklaart, geldt deze voor alle werkgevers en werknemers in een bedrijfstak Harmoniemodel: partijen zoeken gezamenlijke oplossingen, uitgaande van wederzijdse afhankelijkheid Conflictmodel: belangentegenstellingen worden benadrukt Na Tweede Wereldoorlog conflictmodel Begin jaren tachtig harmoniemodel Begin 21e eeuw conflictmodel Poldermodel: je levert iets in, maar je krijgt er iets voor terug Paragraaf 4 Doelen onderwijs: Iedereen de kans geven zijn of haar talenten te ontwikkelen Zorgen voor voldoende hoogopgeleid personeel Leerplicht: zolang jongeren tot hun achttiende nog geen startkwalificatie(mbo-niveau 2) hebben behaald zijn zij leerplichtig Onderwijsinspectie: publiceert hoe scholen en opleidingen presteren en houdt op haar website een lijst van Pagina 5 van 10

6 zwakke opleidingen bij Gezondheidszorg: verplicht zorgverzekering afsluiten, betalen door: - Zorgpremies: 100 euro per maand - Inkomensafhankelijke bijdrage: deel van je loon Eigen risico van een paar honderd euro: eerste ziektekosten zelf betalen Marktwerking: zorgverzekeringen kopen zelf zorg in voor hun verzekerden Nadeel: gaat misschien ten koste van de kwaliteit van de zorg Voordeel: ziekenhuizen functioneren beter, lange wachtlijster verdwijnen Drie hoofdvragen: Welke individuen of groepen krijgen recht op voorziening? Wat biedt de overheid als recht of voorziening aan? Hoe worden de voorzieningen gefinancierd Collectief antwoord: iedereen dezelfde rechten, overheid zorgt voor alle voorzieningen en iedereen betaalt via de belastingen mee Individualistisch antwoord: alleen degenen die iets nodig hebben recht op voorziening, iemand die veel verdient moet veel betalen; iemand die weinig verdient krijgt alles vergoed Socialezekerheidsstelsel - Sociale verzekeringen: verplicht Werknemersverzekeringen Werkloosheidswet (WW) Wet uitbreiding loondoorbetalingsplicht bij ziekte (WULBZ): bij ziekte gedurende max. 2 jaar doorbetalen Pagina 6 van 10

7 Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA): voorziet in een inkomen voor werknemers die door langdurige ziekte of ongeval niet kunnen werken Volksverzekeringen Algemene Ouderdomswet (AOW) Algemene Nabestaandenwet (ANW) Algemene Kinderbijslagwet (AKW) - Sociale voorzieningen Bestemd voor mensen die geen aanspraak kunnen maken op een sociale verzekering, omdat ze bijv. nog nooit gewerkt hebben Wet werk en bijstand: vanaf 21 jaar zelfstandig in eigen bestaan voorzien Bijstandsuitkering - Algemene bijstand: bijstand voor noodzakelijke kosten - Bijzondere bijstand: bijstand voor ongewone, extra kosten Paragraaf 5 Piramide van Maslow Werk draagt er sterk toe bij dat mensen deze vijf materiële en immateriële basisbehoeften kunnen vervullen - Loon biedt mogelijkheid om eten en drinken te kopen en geeft zekerheid op langere termijn voor grotere aankopen - Loon is in geld uitgedrukte waardering voor je werk - Door werk in contact met mensen - Werk zorgt voor vast oriëntatiepunt in je leven en biedt de mogelijkheid om je persoonlijk te ontplooien Een mens zal zijn behoefte aan erkenning pas willen vervullen als hij zich geen zorgen meer hoeft te maken over zijn directe levensonderhoud Arbeidsethos: de waarde die mensen aan arbeid toekennen Klassieke oudheid: werk noodzakelijk kwaad Middeleeuwen: noodzakelijk kwaad, maar arme mensen legden zich bij de situatie neer Achttiende en negentiende eeuw: middel tot sociale mobiliteit Pagina 7 van 10

8 Twintigste eeuw: recht op arbeid, maatschappelijke plicht Sociale ongelijkheid: ongelijke verdeling van welvaart, macht en sociale privileges Machtsverschillen zijn gebaseerd op ongelijke afhankelijkheidsrelaties tussen mensen Sociale privileges: bepaalde voorrechten die het gevolg zijn van verschillen in welvaart en macht Sociaal kapitaal: mate waarin iemand beschikt over voordelige sociale connecties Hoe hoger op de maatschappelijke ladder, hoe uitgebreider het sociale kapitaal en hoe effectiever ervan gebruik wordt gemaakt Maatschappelijke positie: plaats die je inneemt op de maatschappelijke ladder Economische factoren (beroep, inkomen bezit) Politieke factoren (hoe meer macht, hoe hoger de maatschappelijke positie) Sociale factoren (opgroeien in achterstandswijk minder kans op hoge maatschappelijke positie) Culturele factoren (cultureel kapitaal: kennis en vaardigheden waardoor je gemakkelijker een hoge positie verwerft) Sociale mobiliteit sinds de jaren 60 toegenomen, door betere kansen in het onderwijs Emancipatiebeleid: gesubsidieerde banen en wettelijke regelingen stimuleren werkgevers om eerder sollicitanten uit bepaalde groepen in dienst te nemen Paragraaf 6 Arbeidsmarkt: plaats waar de vraag naar en het aanbod van arbeidskrachten elkaar ontmoeten Beroepsbevolking: alle personen die geheel of gedeeltelijk beschikbaar zijn voor werk Werkgelegenheid: vraag naar arbeidskrachten Officieel geregistreerde werkloze: - Tussen de 15 en 65 jaar oud; - Geen werk of minder dan twaalf uur per week; - Actief op zoek naar een baan van twaalf uur per week of meer; - Ingeschreven als werkzoekende bij het UWV WERKbedrijf Vier soorten werkloosheid Pagina 8 van 10

9 Frictiewerkloosheid: korte tijd geen baan, bijv. overstap Seizoenswerkloosheid: bijv. strandpaviljoen Conjuncturele werkloosheid: tijdelijke vraag neemt af tijdens economische laagconjunctuur Structurele werkloosheid: werk verdwijnt structureel door automatisering of verplaatsing van bedrijfsonderdelen naar lagelonenlanden Veranderingen arbeidsmarkt - Verdwijnen van bedrijfstakken en opkomst van nieuwe bedrijfstakken, groei werkgelegenheid - Schaalvergroting bij bedrijven, groei werkgelegenheid - Informatisering van arbeid, directeur is niet meer degene met meeste kennis, groei werkgelegenheid ICT-sector - Flexibilisering van de arbeid, flexibele arbeidsrelaties, alle werksituaties met een variabele Inzetbaarheid, grens arbeid en vrije tijd vervaagt Voordeel werkgevers: hoeven tijdelijke arbeidskrachten niet te ontslaan en hoeven geen premies te betalen voor zzp ers Voordeel werknemers: eerder aan werk - Internationalisering van de arbeidsmarkt, Europese arbeidsmigranten kunnen Nederlandse werknemers verdringen, maar werknemers kunnen werken in het buitenland Paragraaf 7 Kritiek verzorgingsstaat na Tweede Wereldoorlog: toenemende staatsbemoeienis en regelzucht zou de vrijheid van mensen te veel beperken Tweede golf van kritiek jaren zestig vanuit linkse partijen: doelstellingen vzs niet gehaald, economische groei bracht geen grotere gelijkheid Factoren die vzs onbetaalbaar maken Pagina 9 van 10

10 Collectieve kosten lopen uit de hand; Veelheid aan voorzieningen en uitkeringen maakt mensen passief; Misbruik van de voorzieningen Mensen worden passief bij het zoeken naar oplossingen voor hun problemen, want de overheid lost het wel op Oplossingen overheid: - Stimuleren om te gaan of blijven werken - Verantwoordelijkheid delen - Meer controleren Twee ontwikkelingen die momenteel plaatsvinden: - Verschuiving van oude naar nieuwe risico s; - Veranderde verhoudingen tussen de generaties Door vrouwen arbeidsparticipatie is de behoefte aan kinderopvang groter Door de flexibilisering op de arbeidsmarkt wisselen werknemers vaker van baan, om risico op werkloosheid voor te blijven is goede scholing of bijscholing nodig Door vergrijzing en ontgroening betalen steeds minder mensen de AOW en de pensioenen van steeds meer mensen Door de vergrijzing stijgen ook de kosten in gezondheidszorg Microniveau: families, gezinnen Macroniveau: samenleving als geheel Voor solidariteit op macroniveau is een duaal stelsel nodig; Basisverzekering voor cure plus een particulier opererende voorziening voor care Pagina 10 van 10