Van RI&E naar cultuurverandering Walter Zwaard 30 november 2015
25 jaar in trefwoorden Gedrag hoort in de RIE Risicoprofessional Kaderrichtlijn Gedoe over evaluatie Nuchter omgaan met risico s Arbowet art.4 PvA in arbowet Risico in arbowet Preventiemedewerker Dynamische RI&E 1990 1995 2000 2005 2010 2015 RI&E als onderdeel van Risicomanagement (1993) RI&E als onderdeel van Cultuurontwikkeling (2013)
Samengevat Binnen het thema RI&E is in 25 jaar maar weinig veranderd nog steeds nadruk op wetgeving checklisten en gedoe over evaluatie nauwelijks aandacht voor gedrag Maar daarbuiten is van alles veranderd risico in de samenleving (probabilisme) belangstelling voor gedrag en cultuur professionalisering van de adviseur
Van RI&E naar cultuurverandering 1. Het probleem 2. De adviseur 3. Het probleem en de adviseur
1. Het probleem risicoregulator omgaan met risico risicoproducent risicoconsument
Risicomanagement is omgaan met risico s in een krachtenveld (risicodriehoek) is systematisch, structureel en samenhangend risico s beheersen omvat RI&E
De risicomanagementcyclus een model
Een natuurlijke ontwikkeling in het omgaan met risico s Denken in onzekerheid risico Werken aan cultuur cultuur Wekken van vertrouwen systeem Voldoen aan de regels compliance Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie
Waarom het een natuurlijk proces is Streven naar verinnerlijking en groei systeem cultuur compliance Streven naar ra2o en dialoog risico Streven naar samenhang, borging en transparan2e Vier fasen in de drijfveren van een (klant)organisatie
Wat er gebeurt in de verschillende fasen systeem Borgen van risicobeheersing Borgen van dialoog risico Evalueren van risico s Stellen van prioriteiten cultuur Delen van kennis Delen van ervaringen compliance Voldoen aan wet Toetsen aan normen Vier fasen in de ontwikkeling van een (klant)organisatie
Vragen In welke fase denkt u dat uw organisatie zich bevindt? Bestaan er opvallende verschillen tussen: Afdelingen? Processen? Risicotypen? Risicodomeinen?
Ontwikkelingsfasen in het omgaan met risico s = Fasen in de drijfveren en activiteiten van een organisatie = Fasen in de ontwikkeling van (gedeelde) woorden en daden = Fasen in de ontwikkeling van de organisatiecultuur
De ontwikkelingsfasen zijn op te vatten als cultuurfasen Denken in onzekerheid risico Werken aan cultuur Wekken van vertrouwen cultuur systeem Voldoen aan de regels compliance Domeinen en beleidsthema s kunnen verschillen in hun ontwikkelingsfase
Over Gedrag en Cultuur (column) Gedrag gaat over individuen, maar cultuur gaat over collectieven Mensen in een collectief kunnen collectief gedrag vertonen Collectief gedrag is niet altijd veilig gedrag En het heeft vaak niks met cultuur te maken
Een ui (als model voor organisatiecultuur) symbolen rituelen normen waarden
Symbolen Symbolen laten zien hoe een collectief zich presenteert aan de omgeving Woorden (afkortingen!), slogans, voorwerpen, logo s, bedrijfskleding, architectuur, inrichting gebouwen
Rituelen Rituelen zijn gangbare collectieve gedragingen Omgangsvormen, koffiepauzes, vaste bedrijfsuitjes en -borrels, viering van feestdagen
Normen Normen zijn geschreven en ongeschreven regels die gelden binnen een collectief Afspraak is afspraak (of juist niet), kledingnormen, etiquette, rookverbod (of juist niet)
Waarden Waarden zijn binnen een collectief niet ter discussie staande overtuigingen Betrouwbaarheid, rechtvaardigheid, eerlijkheid, professionaliteit, klantvriendelijkheid
Diagnose versus beïnvloeding (twee verschillende takken van sport) Cultuurdiagnose afpellen van de ui beschrijven van de lagen en hun samenhang waardevrij Cultuurbeïnvloeding omstreden niet waardevrij
Persoonlijke ervaringen Gedeelde opvattingen Gedeelde normen Gedeelde waarden Een model voor hoe een organisatiecultuur zich ontwikkelt
Visies op cultuurbeïnvloeding Cultuurontwikkeling is een natuurlijk en nauwelijks te beïnvloeden proces Cultuur is gemakkelijk te veranderen Cultuurontwikkeling is te beïnvloeden door natuurlijk plaatsvindende processen te ondersteunen
De risicodialoog Wetgeving Branche-afspraken Voorlichtingscampagnes Risico-evaluatie Interventies Ongevallenonderzoek Werkoverleg Afspraken vastleggen Managementsysteem Trainen Corrigeren Bekrachtigen Verinnerlijken Persoonlijke ervaringen Gedeelde opvattingen Gedeelde normen Gedeelde waarden
Een dynamische RI&E Een dynamische RI&E is een RI&E die onderdeel uitmaakt van het groeiproces van de organisatie ( van compliance naar cultuur ) Bij het uitvoeren van een dynamische RI&E wordt de risicodialoog regelmatig gevoerd
Een dialoog over Risicodialoog Risico s (waarom vinden we dit een groot risico?) Risico-interventies (waarom vinden we dit een goede maatregel?) Risico-beleid (waarom is dit een goed plan?).
Een metafoor" De route die het voertuig volgt" (vier fasen in de ontwikkeling " van een organisatie)" cultuurverandering cultuur managementsysteem systeem RI&E risico inspectie compliance Wat zich afspeelt onder de motorkap van het voertuig" (risicomanagementcyclus; risicodialoog)"
2. De adviseur risicoadviseur
Risicoadviseurs Een risicoadviseur (risicoprofessional) adviseert als deskundige anderen over risico In iedereen die anderen met verstand van zaken adviseert over risico s schuilt een risicoprofessional
KAM-professionals Risicoadviseurs Veiligheidskundigen Preventiemedewerkers Arbocoördinatoren OR (VGWM)-leden
Adviseurs over Fysieke risico s Constructeurs Luchtverkeersleiders Duikinstructeurs Stralingsdeskundigen Vliegangs@herapeuten Maar ook Compliance officers Belas2ngconsultants Gezinsvoogden Hypotheekadviseurs Polisbeheerders Pensioenadviseurs Adviseurs over Financiële risico s Adviseurs over Sociale risico s Security managers Beveiligingsadviseurs Dreigingsanalisten Integriteitsconsultants
De rollen van de risicoadviseur 4. Partner (organisatie-ontwikkelende rol) 1. Deskundige (expertisebiedende rol) 3. Coach (gedragsontwikkelende rol) 2. Helper (programmerende rol)
De rol van de risicoadviseur 1. Deskundige (expertisebiedende rol) Ik bezit kennis en kunde. Ik geef aan hoe het moet. Ik kan uitleggen, argumenteren en overtuigen. Ze vragen mij om wat ik weet
De rol van de risicoadviseur 2. Helper (programmerende rol) Ik help mensen bij het oplossen van hun problemen. Ik kan eventueel ook voordoen, demonstreren, ondersteunen. Ze vragen mij om wat ik kan
De rol van de risicoadviseur 3. Coach (gedragsontwikkelende rol) Ik begeleid mensen en laat zien hoe ze zelf hun probleem kunnen oplossen. Ik stimuleer zelfwerkzaamheid. Ze vragen mij om wat ik ben
De rol van de risicoadviseur 4. Partner (organisatieontwikkelende rol) Ik kan aangeven hoe het beter kan worden georganiseerd. Ze vragen mij om wie ik ben
Vragen Welke rol speel ik meestal? Welke rol speel ik het liefste? Welke rol speel ik het beste? Welke rol wil ik (in de toekomst) spelen? Welke rol verwacht de klant van mij?
Ambities van risicoadviseurs (n = 180) nu (%) straks (%) Deskundige 35 10 Helper 40 20 Coach 15 20 Partner 10 50
3. Het probleem en de adviseur risicoadviseur risicoregulator omgaan met risico risicoproducent risicoconsument
De risicoadviseur organisa2eontwikkelend gedragsontwikkelend cultuur programmerend exper2sebiedend systeem risico compliance De (klant)organisatie
De risicoadviseur en de organisatie Adviseur en organisatie ontwikkelen zich hand in hand en groeien samen Maar de praktijk is weerbarstig: De organisatie wil groeien, maar de adviseur niet, hij remt het groeiproces De adviseur wil groeien, maar de organisatie niet, zij remt het groeiproces