Voor welke trends en uitdagingen staat de sector? Over welke competenties moeten werknemers, begeleiders en omkadering beschikken? Welke opleidingen voorzien we de komende vijf jaar best? Opleiden op maat van de toekomst Een kwantitatief en kwalitatief onderzoek naar opleidingsbehoeften in de Maatwerkbedrijven (PC 327) 1
In een snel veranderende markt staat ook het maatwerk niet stil. Verschillende uitdagingen staan ons te wachten. Om deze aan te gaan, kunnen we heel wat competenties inzetten. Die competenties scholen we bij en bevestigen we in opleidingen. Maar over welke uitdagingen gaat het? Welke competenties zijn er al en welke kunnen beter? En welke opleidingen zetten we daarvoor best in? Voor de vormingsfondsen van de Vlaamse beschutte werkplaatsen en Vlaamse sociale werkplaatsen (nu maatwerk, PC 327) en VIVO vzw waren deze vragen de aanzet tot een onderzoek. Het onderzoek werd uitgevoerd door Isabelle Moncarey, onderzoeker bij VIVO. Via workshops, vragenlijsten en focusgroepen betrokken we de sector - zowel omkadering, begeleiders, als medewerkers. Het onderzoek liep van mei 2018 tot februari 2019. Het vormingsfonds van de beschutte werkplaatsen beheert de middelen vanuit het Vlaams Intersectoraal Akkoord voor de sector en verdeelt het VIVOvormingsbudget. Het vormingsfonds van de sociale werkplaatsen beheert de middelen uit de 0,10%-maatregel voor risicogroepen, het VIVO-vormingsbudget en het extra budget vanuit het Vlaams Intersectoraal-akkoord. VIVO vzw is het sectoraal opleidingsinstituut voor de social-profitsectoren. Het is een koepelorganisatie die de belangen behartigt van vele Vlaamse en federale subsectoren, waaronder deze van PC 327. 2
HOE OPLEIDEN VOOR DE TOEKOMST? In deze brochure vind je uitdagingen terug die onze respondenten aangaven. Ook opleidingsthema s en de mogelijke invulling van opleidingen komen aan bod. Uitdagingen: kansen of bedreiging? Respondenten zien volgende uitdagingen en trends: Decreet maatwerk Van kracht vanaf 2019: de deelsectoren beschutte en sociale werkplaatsen zijn samengevoegd. Dit leidt tot nieuwe uitdagingen: andere problematieken bij doelgroepwerknemers, verhoogde concurrentie en nieuwe positionering in het werkveld. 41% van de omkadering (inclusief begeleiders) vindt dit een uitdaging en ziet hun directie als belangrijkste partij om hier op in te spelen. Doorstroomverplichting Doorstroom betekent dat de doelgroepwerknemers die voldoende competent zijn, intern of extern kunnen doorstromen. Hiervoor zet men het Persoonlijk OntwikkelingsPlan (POP) in. In dit onderzoek gaven respondenten aan dat ze momenteel weinig of geen goede resultaten zagen van doorstroom. Er zijn wel enkele best practices : doorstroomcoaches aanstellen, interne doorstroom als opstap, een stapsgewijze opbouw in geformaliseerde en niet-geformaliseerde opleidingstrajecten, detecteren van doelgroepwerknemers bij het begin en toeleiden naar een concrete job buiten het maatwerk. 43% van de omkadering (inclusief begeleiders) vindt dit een uitdaging en ziet de begeleiders als belangrijkste partij om hiermee om te gaan. 53% van de doelgroepwerknemers oordeelt dat ze niet in een privaat bedrijf kunnen werken. 3
Medewerkers Begeleiders merken op dat hun groep van medewerkers meer divers wordt (58%), kwetsbaarder en ouder (46%). En dat vacatures langer openstaan (47%). Medewerkers vinden het vooral een uitdaging om met de verandering in de groep om te gaan (27%). In combinatie met meer werkdruk en concurrentie met de reguliere sector vraagt dit een grote flexibiliteit van medewerkers op vlak van samenwerking en omgaan met conflicten. Het vereist ook een sterke begeleiding met veel kennis en kunde in het omgaan met diverse problematieken. Doorstroom is een moeilijk verhaal, we willen onze performante werknemers niet kwijt geraken, maar we willen ook voldoende subsidies, dus kiezen we vaak de zwaksten. Digitalisering Zowel in de maatwerkbedrijven als thuis werkt men met digitale tools, computer, apps, etc. Medewerkers hebben veel interesse in computerles, ook in een pakket voor gevorderden. Hoe conflicten op digitale platforms tegengaan? Kan hier een stuk ethiek over gegeven worden? Digitale hulpmiddelen kunnen het werk in het bedrijf vereenvoudigen. Werkdruk Het blijft een uitdaging om passend werk te vinden voor de kwetsbare doelgroep. Toch heeft de sector maatwerk enorm veel ervaring om een ingewikkelde taak om te zetten in eenvoudige stappen. De werkdruk stijgt naarmate de vereiste competenties stijgen en er meer concurrentie is. De begeleiders krijgen te maken met een meer diverse doelgroep waarbij sterkere medewerkers uitstromen. 4
Opleiding: thema s, vorm en inhoud In het onderzoek werden heel wat opleidingsthema s besproken en ingevuld. Hoe kunnen we aan die competenties werken? Om opleidingsthema s te bepalen die concreet zijn, moeten we naar de toekomst durven kijken. We moeten vragen wat er nodig is en hoe we dat gaan invullen? We mogen niet uitgaan van onze eigen evidenties. TOP 10 opleidingsthema s voor BEGELEIDERS Rang Thema % VTO en directie die dit vraagt voor de medewerkers Als antwoord op open vraag (= top of mind) 1 Coaching van medewerkers 72% 19 2 Mensen gemotiveerd houden: naar werkvreugde 60% 11 3 Intern communiceren 54% 6 4 Omgaan met conflicten en agressie 52% 15 5 Communiceren over talenten en competenties 42% 6 6 Werken in team groepsdynamiek - samenwerken 42% 21 7 Omgaan met diverse culturen op de werkvloer: iedereen is anders, hoe aanleren, diverse doelgroep 36% 27 8 Veiligheid op de werkvloer 28% 12 9 Techniek 26% 10 10 Doorstroom faciliteren: mensen voorbereiden op nieuwe uitdagingen 16% 10 TOP 10 opleidingsthema s voor MEDEWERKERS Rang Thema volgens medewerkers % Thema volgens begeleiders % 1 Nieuwe zaken ontdekken 62% Omgaan met verandering op de werkvloer 62% 2 Computer 61% Gezond leven 57% 3 Veiligheid 60% Taalvaardigheid 57% 4 Nieuwe taken zien 59% Positieve sfeer op het werk bevorderen 52% 5 Samenwerken (ook teambuilding) 59% Budget hanteren en papieren invullen 51% 6 Conflicten uitpraten 59% Herkennen en hanteren van conflict en agressie 51% 7 Omgaan met stress 57% Veiligheid op de werkvloer 49% 8 EHBO 57% Omgaan met diverse culturen op de werkvloer 48% 9 Anderen helpen 52% Hygiënisch werken 47% 10 Hef- en tiltechnieken 50% Omgaan met negatieve ervaringen 47% 5
De omkadering wil graag veel concrete tips en tricks krijgen. Ze verwachten ook een transfer vanuit de opleidingen voor doelgroepwerknemers naar hen toe. Er zijn verschillende mogelijkheden om dit vorm te geven. Bijvoorbeeld samen opleiding volgen, leerinhouden delen, elementen voorzien binnen de opleiding om mee te nemen naar de werkvloer. 53% van de omkadering heeft een vraag naar coaching: hoe kan ik mijn handelen op de werkvloer verbeteren: - Hoe technische zaken en vakkennis overbrengen. - Hoe kijken naar een persoon en wat bij hem/haar past. - Taalcoaching, hoe leren mensen? En ook, hoe kan ik iets overbrengen, hoe daag ik iemand talig uit. - Begeleiders inzicht geven in leerprocessen en leermomenten faciliteren. - Talentenmanagementanalyse. - Zelfmotivatie, werkplezier doorgeven. De medewerkers willen vooral op de werkvloer opleiding volgen. Het blijkt volgens de omkadering - voor de medewerkers vaak moeilijk om het geleerde ook in het werk toe te passen. Het is dus de bedoeling om transfer bevorderende vorming en opleidingsvormen te hanteren. Een concreet voorbeeld: bij de opleiding veiligheid maakt de lesgever op voorhand foto s van situaties, daarna beoordelen de deelnemers hoe veilig deze situaties zijn. Korte, actieve sessies. Positieve leerervaring vanuit opleiding schrijven medewerkers toe aan: Omschrijving Leerervaring (in stapjes, aangepast tempo) 13 Directe oplossing 12 Sfeer (o.a. leraar) 11 Praktijkgericht 10 Eigen enthousiasme 10 Gevolgen op lange termijn (bv. makkelijker werk vinden) 4 Rust in moeilijke situaties 2 Aantal respondenten die dit opgaven 6
Aanbevelingen voor een toekomstig leerbeleid Ontwikkel een visie op leren en bouw daar een breed beleid op dat zowel leren op de werkvloer als leren in opleidingen omvat. Want het gaat nooit enkel om opleiding. Ideeën, attitude, kennis en vaardigheden hebben tijd nodig om ingang te vinden en te veranderen. Wat mensen in een opleiding leren heeft groeikansen nodig om in de praktijk toe te passen. Omgekeerd motiveren uitdagingen die op de werkvloer rijzen mensen vaak om voor bepaalde opleidingen te kiezen. Hou de vinger aan de pols, zodat je weet welke leervragen er leven in jouw organisatie en op welke leermethodes en leervormen je het beste kan inzetten. Dat zal het leerrendement voor de deelnemers vergroten. Bijna de helft van de respondenten vindt opleiding belangrijk voor persoonlijke ontwikkeling. Maar niet iedereen wil dezelfde opleiding volgen en op dezelfde manier. De middelen zijn beperkt, dus moeten we proberen om opleidingen op maat in te vullen. Maak concreet met welk doel medewerkers aan een opleiding deelnemen, wat het hen kan opleveren en wat je van hen verwacht dat ze met het geleerde doen op de werkvloer. Met opleiding kan je inspelen op bestaande sterktes en mensen daarin laten groeien, maar ook inwerken op hiaten in competenties. In beide gevallen speelt motivatie een cruciale rol voor de effecten van opleidingen. Met duidelijke communicatie beïnvloed je de motivatie van medewerkers om aan een opleiding deel te nemen. Ontwikkel implementatiemethodes om nieuwe of verbeterde werkwijzen op de werkvloer te introduceren. Als je verschillende instrumenten inzet om de transfer te faciliteren verhoog je de kans dat medewerkers het nieuwe gedrag effectief in praktijk zullen omzetten. N.a.v. een training conflictmanagement kan je bijvoorbeeld een stophoek inrichten, tips op kaartjes meegeven of affiches met pictogrammen verspreiden. Denk ook aan het samenstellen van opleidingsportfolio s, intervisies en gerichte coaching. Zorg ervoor dat je kennisdelingsactiviteiten goed omkadert zodat alle deelnemers aan bod komen. Er is veel kennis en kunde in de maatwerksector. Ook uit de opleidingen komt veel inspiratie voort. Er leeft dus een grote vraag naar kennisdeling en het delen van best practices. Kennisdeling over functies heen is een interessant voorbeeld: laat begeleiders, omkadering en medewerkers samen een (deel van de) opleiding bijwonen, zodat ze elkaars perspectief beter begrijpen en van elkaar leren. 7
Meer info Voor meer info over het onderzoek en het opleidingsaanbod in de sector: VIVO vzw Philippe Degelin Projectbeheerder Maatwerkbedrijven 02 250 37 78 PD@vivosocialprofit.org Onderzoeker voor het project opleidingsbehoeften in het maatwerk: VIVO vzw Isabelle Moncarey Het volledige onderzoeksrapport en deze brochure zijn online beschikbaar op: www.vivosocialprofit.org/onderzoeksrapporten Voor meer info over het vormgeven van een leer- en opleidingsbeleid in je organisatie: www.lerenindesocialprofit.be Verantwoordelijke uitgever: Luc Van Waes, VIVO Saincteletteplein 13-15, 1000 Brussel Fotograaf: Iso800