Groo is de vreugde in de zomer van 1945. Maar na he fees volg de kaer. He land moe vanaf de grond worden opgebouwd, Hoe ging da in zijn werk? En wanneer luke he de Nederlanders om hun gewone leven weer op e pakken? r TEKST: PAUL DE LANGE -+-.c-* n oen? Toen waren we bevrijd en vierde iedereen fees. Verhalen over de oorlog eindigen vaal< in de zomer van 1945. Op vijf jaar bezeing volg een explosie van vreugde die een lange zorrer aanhoud. To in augusus vinden overal op sraa feesen plaas. Foo's in de l<ranen en beelden in he Polygoon Journaal onen vrolijke aferelen. Meisjes die meerijden op anks, kinderen die zaklopen, overal dansende mannen en vrouwen. Speciaal voor de bevrijding hebben velen een fles alcohol bewaard. Nauurlilk, er is een el(or aan vrijwel alles. Mensen hebben geen een, geen huis, geen kleding. Toch is de vreugde er nie m inder om. Pas na alle euforie dring he langzaam door hoe levensgroo de problemen zijn. Nederland lig voor een groo gedeele in puin. Er heers enorme woningnood: ienduizenden huizen zijn volledig verwoes. Ool< de infrasrucuur lig oaal overhoop. Vlak voor he ei nde van de oorlog hebben de Duisers nog flinl<wa bruggen opgeblazen. Die moeen allemaal worden herseld. Maar allereers moe de voedselvoorziening weer op gang gebrach worden. En wach de giganische inflaie op een oplossing. Dan zijn er ool< de groe groepen dwangarbeiders die lichamelijk gesloop en geeselijk gel<nak erugl<eren. Om uieraard nog
Veel mese larel e verzwak on zlaar lerk als b rugge n boulle e verrichen ) maar e zr,vijgen over de oesand van degenen die de concenraiekarnpen overleefden. Nederland saa na de bevrijding aan de voe van een berg problemen. lvaar e beginnen? Plich moe vervuld De in maar ui Engeland eruggekeerde koningin Wilhelmina laa er in elk geval geen gras over groeien. ln juni 1945 sel ze een noodkabine in werl<ing. Da moe de nijpendse problemen aanpal<ken. Waarom er na jaren van bezeing geen verkiezingen worden gehouden? Omda die prakisch gezien onmogelilk zi;n e organiseren in de saa waarin he land verkeer. Telefoonlijnen werl<en nie, in veel gemeenen ziln de bevolkingsregisers nie volledig, he papier is schaars. Door al di soor verragende facoren zou he insalleren van een nieuw besuur veel e lang duren. Bovendien hebben de poliiel(e Ieiders ijdens de oorlog veel gepraa over hoe he sraks verder moe. Een deel van de elie wil he poliieke besel grondig veranderen. Om die vernieuwers een l<ans e geven, krijgen ze eers de ijd zich e organiseren. Groe groepen socialisen en liberalen verenigen zich in de nieuwe Parij van de Arbeid. Ool< Wim Schermerhorn, de miniserpresiden van he noodl<abine, is afl<omsig ui di l<amp van vernieuwers. Bij de presenaie van he kabine leg hil de nadruk op poliieke vernieuwing en maerieel hersel. Iedereen die daaroe enigszins in saa is, rnoei aan da laase meedoen, zo zeg hij in een radiooespraak. Me name 'jonge, ongehuwde mannen'. Wan daarvan zouden er volgens de prem ier duizenden nog zonder werk rondlopen. 'De regering doe een dringend beroep op deze mensen, om ze e doen beseffen da ze een naionale plich e vervullen hebben.' Trams rijden weer He l<link een beeje vreemd. Werklozen, vlal< na de bevrijding? Er is meer dan genoeg e doen, zou je zeggen. Toch saan in juni 1945 in bijvoorbeeld Amserdam 20.000 mensen als werl<zoel<end ingeschreven. Ze onvangen 25 gulden wachgeld perweek. (Da is dan nog nie landelijk, maar per gemeene geregeld.) Guus Meershoek is hisoricus en als docen maaschappelijke veiligheidszorg verbonden aan de Universiei van TWene. Meers-
ÍEs lll { rxr* -l ;:. q.r.,èfr-i :e.a hoel<: 'Veel mensen rvaren ',,lak na de oorlog nog seeds erg rerzwal<. En he ging vaak on] zrraar werl<, zoals puin ruimen. \lles moes nre l<ruiwagens weggevoerd worden. He onbrak simpelweg ool< aan werkl<leding en -schoenen.' En zo kon he dus gebeuren da er nie meer dan 60oo werklozen meedoen in gemeenelijl<e projecen voor de wederopbouw van Amserdam. Toch zijn er ool< voorspoedige berichen e melden over he hersel. In augusus 1945 laa he Amserdamse gemeenebesuur via aanplakbiljeen ween wa er sinds 5 mei allemaal wel nie is bereil<. Opgesomd is da onder andere: 'He broodransoen zes maal zo groo is. He serecijfer belangrijk gedaald. He elefoonverl<eer volledig herseld. Elf ramlijnen in bedrijf geseld. En 40.000 meer prikkeld raadversperring opgeruimd.' He lijk er dus op da he normale leven weer een beeje op gang begin e l<omen. Meershoel<:'Heel veel scholen waren voor de zomer al opengegaan. En eind 1945 hadden de meesen die daaroe in saa waren hun normale baan wel weer opgepak. Voor sommigen was de zware handel ook een aan lokl<elill< alernaief. Wan producen waren schaars, en daarom viel er op die manier veel geld e verdienen.' Geld verlies waarde Die zware handel is he noodkabine een doorn in he oog. Ool< de inflaie is een immens probleem. Jarenlang hebben de Duisers exra geld gedrul<. En daardoor zijn erveel e veel bankbiljeen in omloop. Om die wee problemen de kop e bieden, kondig miniser van Financiën Pie Liefinck drasische maaregelen aan. Vanaf26 sepember fllei ERil0 xu,krii' il iiffiïh,lëíffiil iilyermns 2í S:Pl'lil:R rr cl nrcl 2 OcTOJcR l5 Briefgeld is geen suiver meer waard. Daarom word er in he najaar van 1945 een naionale omruilweek georganiseeíd. 1945 verlies al he papiergeld zijn waarde. Liefinck leg he als volg ui in he bioscoopjournaal: 'Geldzuivering is nie alleen nodig om zware winsen op e sporen en om diegenen die zware winsen hebben gemaal< e reffen. Maar ook omda wij, na vijfjaar van Duise afpersing, F
De zware handel loke. Door schaarse daarnee leel ge ld e verdiele vie I br.*s 'l&'^ \r ' '''*> {f?' Voor uerniel en se vr N / { I ) zo berooid zijn als niemand voor mogelijk kan houden.' Om he oude geld ui de roulaie e halen, kan iedereen zijn bankbiljeen omruilen voor nieuwe. Maar alleen als je l<un aanonen da je er op eerlijke wijze aan ben gekomen. Er word een volle week uigerokken om deze giganische operaie gesmeerd e laen verlopen. Tussen 26 sepember en 2 okober moeen alle Nederlanders verplich rondkomen van he beroemde Tienje van liefinck. In egenselling o wa veel mensen nu denl<en was da ienje geen gif van de overheid. Men l<on ien gulden aan oud geld alleen omruilen voor ien gulden aan nieuw geld. HeTienje was ook nie één bilje van ien gulden. He waren verschillende, kleinere biljeen van ezamen ien gulden. Nederland kriig sandie Dan was er nog die andere groe geldoperaie: de Marshallhulp. Na de oorlog gingen er semmen op om de geleden schade goed e maken door sukken Duis grondgebied in e pikken. Di Ameril<aanse plan om door de oorlog geroffen Europese landen op de been e helpen, word in juni 1947 door miniser George Marshall onvouwen. Een jaar laer reed he in werking. He is dus nie zo da de Nederlandse wederopbouw is gesar megeld uiamerika. In 1948 ligr de producie in ons land alrveer op he niveau van voor de oorlog. Wa nauurlijk nie wegneem 1 l.- da he Amerikaanse geld en de hulpgoederen (samen goed voor ruim een miljard dollar)bijzonder welkom zijn. Moe Nederland nog ies doen voor deze seun? Nie direc. He groose gedeele ervan is een gif. De Ameril<anen willen zo de Europese economie simuleren. En ermee voorkomen da Wes- Europa 'o een poliiesaa zal vervallen', zeg Marshall. Door
l*. "r sfipr'. -Í de hulp kom Europa nauurlijk wel onder Ameril<aanse invloed. Da blijk als Amerika dreig de Marshallhulp aan Nederland op e schoren. De reden daarvoor? He beval de Amerikanen allermins da Nederland de kolonie lndonesië nie wil opgeven. De Nederlandse regering probeer Indonesië zelfs me geweld weer in haar mach e krijgen. Nie in de laase plaas omda he de inkomsen ui de planages hard nodig heef. En ondanl<s de vele problemen in eigen land, word de naoorlogse poliiek zo jarenlang beheers door de Indonesiëkwesie. Da is ook nie zo gek als je bedenk da er ruim 10o.ooo Nederlandse miliairen naar he land zijn verscheep. Na veel buienlandse druk erken Nederland op 27 december 1949 de onafhankelijkheid van Indonesië. Zuilen hersellen mach Bijna vijf jaar na de bevrijding lijk de oorlog daarmee in alle opzichen definiief voorbij. Me de nadruk op lijk. Wan voor veel Nederlanders blijf de oorlog een leven lang door hun hoofd I rrb 'a,,!).uejji ug l.lj lr.-r-l ll /ail'yl-! li JJ:J7 rrer ll 4i,rrrÊyu$ uu4 ïrjl uufcg, spoken. Maar in elk geval zijn de groose maeriële noden nu geledigd. He puin is geruimd, he geld is gezuiverd, de reinen rijden weer. De woningnood is nie opeens verdwenen, wel heef vrijwel iedereen een dak boven zijn hoofd. En die poliiel<e vernieuwing, kwam daar nog ies van erech? Daarover verschillen hisorici van mening. Jarenlang overheerse he beeld da er van hervormingsplannen bar weinig was uigekomen. Nie de PvdA werd de groose poliieke parij bij de verkiezingen in 1946, maar de kaholieke I0P. De verzuilde elies vanvoor de oorlogherselden al snel hun mach. Toch word daar nu genuanceerder over gedach. In de jaren na de oorlog is wel degelijk de kiem voor sociale verandering gelegd, zeg bijvoorbeeld hisorica Nele Beyens. Volgens haar werd onder leiding van de socialisische Willem Drees, die in 1948 premier werd, de basis gelegdvooronze huidige verzorgingssaa. Waar hisorici he wel over eens zijn: he fees na de bevrijding van 5 mei was he fees van de eeuw. Een soor I(oninginnedag waar geen eind aan kwam. Wan me alle respec voorbevrijdingsdag: Koninginnedag kom daar een suk dicher bij in de buur. I 0ver(,angspoliiek, Nele Beyens, U igeverij : Wereldbiblioheek (2009): over de Nederlandse poliiek ijdens en na de Tweede Wereldoorlog. De bevrijdin! van Amserdam, Guus Meershoek, e.a,, Uigeverij Waanders (1989): gedeailleerde beschrlving van he Amserdamse leven rondom de bevrijding.