Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn & Technologie Wmo-werkplaats Twente Praktijk 2: Empowerment Empowerment methodieken voor ouderen Rapportage van de tweede projectfase Inclusief evaluatie scholing september 2010 juli 2011
Wmo-werkplaats Twente Empowermentmethodieken voor ouderen Verslag van de projectactiviteiten uit de tweede fase van deelproject twee. Rapportage Saxion Enschede Kenniscentrum Gezondheid, Welzijn en Technologie Programmalijn Community Care and Youth Wmo-werkplaats Twente Drs. Sandra van Dieren (Saxion) Tugba Arik-Erdinc Msc (Saxion) Drs. Tirza Boxman (De Posten) Dr. Margriet Braun (Saxion) Ria Jaspers MA (Saxion) Drs. Marleen Bratti-van der Werf (Saxion) Drs. Mariska Jacobs- Ooink (Saxion) Dr. Geralien Holsbrink-Engels (Saxion) 2
Inhoud 1 Processamenvatting tweede fase 2 Beschrijving pilot scholing Krachten bundelen en benutten 2.1 Deelnemers 2.2 Opzet scholing 3 Evaluatie scholing door deelnemers 3.1 Resultaten gesloten vragen 3.2 Resultaten open vraag 3.3 Conclusie gesloten vragen 4 Evaluatie scholing door trainers 5 Conclusie & aanbevelingen 5.1 Overall conclusie 5.2 Aanbevelingen Bijlagen I. Opmerkingen scholingsbijeenkomst Emo (namens Zorgteam Hofkwartier) 3
1 Processamenvatting tweede fase In aansluiting op projectfase 1 oriëntatie & onderzoek is in september 2010 gestart met het concretiseren van de aanbevelingen voortkomend uit fase 1. Hierbij is prioriteit gesteld aan de ontwikkeling en uitvoering van een scholing voor professionals betreffende het thema empowerment. Uit projectfase 1 is gebleken dat professionals bekend zijn met het begrip empowerment, maar nog te weinig handvatten ervaren om vanuit deze visie te kunnen werken. Op basis van deze informatie is, in samenwerking met de kern- & schilpartners binnen de projectgroep Emo, een scholingstraject ontwikkelt. De scholing zich richt op a) kennisoverdracht (wat is het?), b) bewustwording (waarom is het van belang? Is het van belang in mijn dagelijks handelen?) en c) praktische toepasbaarheid (wat kan ik er mee in mijn dagelijks handelen?). Het streven is om de professionals te stimuleren de opgedane kennis en vaardigheden direct toe te passen in het dagelijks handelen. Bij aanvang is er door de projectgroep een overall scholingstraject ontworpen bestaande uit een drietal modulen; beginnerscursus met als doel bewustwording; te volgen door alle professionals werkzaam binnen de instelling, een verdiepingscursus met als doel het op- doen van praktische ervaring met enkele tools gericht op empowerment verbetering/versterking; te volgen door professionals die intensief contact hebben met de cliënt (contactverzorgende, opbouwwerkers), een trainerscursus te volgen door een aantal geselecteerde medewerkers die binnen een instelling (of wijk) een vervolg kunnen geven aan deze scholing. En er tevens zorg voor dragen dat werken vanuit de visie van empowerment geborgd wordt binnen deze setting. In afstemming met de stuurgroep Wmo-werkplaats Twente is er voor gekozen om (nu) niet het gehele traject te ontwikkelen, maar te starten met een tweetal scholingsbijeenkomsten waarin een combinatie gemaakt wordt van bewustwording/(h)erkenning en praktische training. Reden voor deze aanpassing is de praktische haalbaarheid binnen de betrokken instellingen om professionals vrij te maken voor deelname. Dit heeft geresulteerd in de scholing Krachten bundelen en benutten. Bij de ontwikkeling van deze scholing is de beroepsauthenticiteit van de professional het belangrijkste uitgangspunt geweest. In de scholing ligt de focus op het aansluiten bij deze dagelijkse beroepspraktijk en het direct kunnen toepassen van concrete handvatten in het dagelijks handelen door de professional. Om deze reden bevat de scholing werkvormen waarbij de professionals gevraagd worden voorbeelden uit de praktijk in te brengen, actief te participeren tijdens enkele rollenspelen en worden gastsprekers ingezet. Een passende aansluiting bij de doelgroep is hierbij tevens essentieel. Om deze reden is tijdens het seminar van de Wmo-werkplaats Twente in januari 2011 de opzet van de scholingsbijeenkomsten gepresenteerd en zijn enkele werkvormen uitgeprobeerd. Er zijn meerdere methodieken gericht op empowerment beschikbaar. In de scholing Krachten bundelen en benutten is de keuze gemaakt (mede gezien de beperkte omvang van de scholing) om enkele methodieken slechts te benoemen (presentiebenadering, eigen kracht conferentie). Oplossingsgericht werken en motiverende gesprekvoering worden in de scholing specifiek benoemd en elementen hieruit worden geïllustreerd en getraind in actieve werkvormen. Hiervoor is gekozen omdat deze de professionals direct handvatten kunnen bieden om toe te passen in het dagelijks handelen. 4
In de volgende hoofdstukken worden achtereenvolgens de inhoud van de scholingsbijeenkomsten (hoofdstuk 2), de evaluatie van de scholing (hoofdstuk 3 en 4) en de aanbevelingen voor het scholingstraject (hoofdstuk 5) weergegeven. De scholing is na verwerking van de evaluatie in een definitief scholingshandboek uitgewerkt. Voor een weergave van de inhoudelijke opdrachten wordt verwezen naar het scholingshandboek. 5
2 Beschrijving pilot scholing Krachten bundelen en benutten Binnen het kader van de scholing voor professionals betreffende het thema empowerment, is er in maart en april 2011 een pilot uitgevoerd die bestaat uit twee bijeenkomsten met als titel Krachten bundelen en benutten. Dit hoofdstuk bevat een procesbeschrijving van deze pilot met betrekking tot de scholingsbijeenkomsten Krachten bundelen en benutten. De eerste bijeenkomst was met name gericht op een eerste oriëntatie op de Wmo en praktijksituaties die met Wmo en empowerment in verband kunnen staan. Aan de hand van een verwerkingsopdracht is geprobeerd om een link te leggen naar de tweede bijeenkomst. De deelnemers kregen de opdracht om kort te beschrijven wat zij mee hebben genomen naar hun praktijk naar aanleiding van de eerste bijeenkomst. De tweede bijeenkomst was vooral gericht op het kennismaken met methodieken voor empowerment, zelfredzaamheid, en specifiek op oplossingsgericht werken. Hierbij werden de deelnemers getraind met behulp van oefeningen die zich richten op verschillende elementen van oplossingsgericht werken zoals leeg luisteren, open vragen stellen, complimenteren etc. Inhoudelijke aspecten van de twee bijeenkomsten zijn verder uitgewerkt in de paragrafen 2.2.1 en 2.2.2. De evaluatie van de scholing wordt besproken in hoofdstuk 3 en 4. 2.1 Deelnemers In afstemming met de stuurgroep Wmo-werkplaats Twente is vooraf vastgesteld dat het zorgteam Hofkwartier van Zorginstelling De Posten deel zal nemen aan de pilot. Dit is hetzelfde team dat in projectfase 1 betrokken is geweest bij de (nul)meting onder professionals. Vervolgens hebben alle instellingen die tevens betrokken zijn bij deelproject 2 de gelegenheid gekregen hun medewerkers te laten participeren. Dit heeft er in geresulteerd dat de deelnemersgroep is aangevuld met enkele welzijnsprofessionals (Alifa) die werkzaam zijn in dezelfde wijk en enkele medewerkers van andere thuiszorgteams binnen De Posten. Er is in de pilot bewust gekozen voor een heterogene samenstelling van de deelnemersgroep op basis van achtergrond en instelling van waaruit men werkzaam is. Er wordt hierbij onderscheid gemaakt tussen het zorg en welzijnsdomein. Uiteraard is het discutabel of er in de context van de Wmo nog gesproken kan worden van dit onderscheid. Voor de duidelijkheid wordt voor nu nog dit onderscheid gehanteerd, mede omdat dit onderscheid in de praktijk nog wel wordt ervaren. Tabel 1 geeft een weergave van de professionals die deel hebben genomen aan de pilot. Tabel 1. Deelnemersoverzicht Functie Aantal Verzorgende 12 Huishoudelijke Hulp 3 Helpende 2 Verpleegkundige 1 Sociaal medewerker / ouderenwerker 5 6
2.2 Opzet scholing Er is in samenspraak met de stuurgroep Wmo-werkplaats Twente besloten om een scholingsopzet te maken van twee bijeenkomsten van 4 à 5 uur. De inhoud van de scholing is in nauwe samenwerking met de kern- & schilpartners vormgegeven met als doel een praktijkgericht scholingstraject te ontwikkelen. Het doel van de scholing is het (h)erkennen van en kennis maken met het belang van empowerment bij ouderen in een sociaaleconomische context en de rol die de professional hierin speelt. Bijeenkomst 1 Bij de eerste bijeenkomst is begonnen met een korte inleiding van het programma op de komende bijeenkomst en het voorstellen van de docenten en cursisten. Daarbij kwam ook naar voren dat de samenstelling van de groep relatief heterogeen is qua instelling waarin men werkzaam is/domein en opleidingsniveau. Na deze korte introductie kregen de deelnemers de mogelijkheid voor een praktijkgerichte kennismaking met het concept van empowerment, met behulp van een casuïstiek met hieraan gekoppeld een rollenspel. Om de discussie van deze casuïstiek vorm te geven, kregen de deelnemers verschillende rollen toegewezen (bijv. huishoudelijk verzorgende, dochter uit Brabant, vroegere visvriend, buurvrouw, CIZ indicatiesteller, thuiszorgmedewerker etc.). Nadat iedereen tijd kreeg om vanuit zijn/haar rol rond te lopen en met de andere cursisten (met een andere rol) contact op te nemen, werden de casuïstiek en de indrukken van de deelnemers besproken. Daarna werd de Wmo met behulp van een voorlichtingsfilm voorgesteld. Voordat de deelnemers naar de voorlichtingsfilm gingen kijken, werden zij ingedeeld in groepen en kregen de opdracht om aan de hand van een vraag (bijv. voor wie is de Wmo bedoeld en wat is het uitgangspunt?, uit welke ontwikkelingen is de Wmo ontstaan: sociaal-cultureel, beleidsmatig, demografisch, financieel? etc.) selectief te luisteren. Vervolgens is in de nabespreking de link tussen de Wmo in theorie en de Wmo in de praktijk door twee gastsprekers vanuit de Gemeente Enschede toegelicht. De bijeenkomst werd afgerond door de docent met een interactief college over verschillende praktijkvoorbeelden van het werken met ouderen en de rol van empowerment hierbij. Daarbij is ook op algemene aspecten van communicatie ingegaan, zoals de invloed van de verschillende rollen die je als professional in kunt nemen bij het communiceren naar de cliënt en zijn sociale netwerk. Aan de hand van verschillende praktijkvoorbeelden werd geschetst welk effect de communicatie vanuit een bepaalde rol op de cliënt kan hebben (bijv. communiceren vanuit de rol van een ouder (vader/moeder) kan het zelfvertrouwen van de cliënt verlagen, terwijl communiceren vanuit de rol van een gelijkwaardige het zelfvertrouwen van de cliënt kan verhogen etc.). Aan het einde van de eerste bijeenkomst kregen de deelnemers een verwerkingsopdracht ter voorbereiding op bijeenkomst twee. Hierbij was het de bedoeling dat deelnemers zelf praktijksituaties benoemden waarbij empowerment een rol had kunnen spelen of heeft gespeeld, respectievelijk een situatie die zij naar aanleiding van deze workshop in een ander perspectief kunnen zien. Met behulp van een format konden de cursisten deze opdracht schriftelijk voorbereiden. 7
Bijeenkomst 2 De tweede bijeenkomst is gestart met het bespreken van de resultaten van de verwerkingsopdracht. Hierbij stond de volgende vraag centraal: Als je jouw praktijk goed observeert na de eerste bijeenkomst van dit scholingstraject, is jouw gedrag op de een of ander manier veranderd?. De verwerkingsopdracht was helaas niet door alle deelnemers op de juiste wijze voorbereid. Toch waren er voldoende aanknopingspunten voor een helder vertrekpunt voor bijeenkomst twee. In het tweede onderdeel van de bijeenkomst kregen de deelnemers ruimte om oplossingsgericht werken, complimenteren, open vragen stellen en leeg luisteren te oefenen. Hierbij stelde de docent de visie van oplossingsgericht werken theoretisch voor ( in een kort college) en werd daarna actief geoefend door middel van een carrouseloefening. Tijdens deze oefening lag de focus op complimenteren, open vragen stellen en leeg luisteren. Hierbij een korte beschrijving van deze oefening. Beschrijving carrouseloefening Een cursist speelt een oudere, de overige cursisten vormen een a) feedback- en b) een spelersgroep. De feedbackgroep observeert de vragen van de spelers. Een speler begint met een open vraag aan de oudere, de oudere geeft een antwoord, de volgende speler stelt een vervolgvraag op het antwoord van de oudere, de oudere geeft weer antwoord, de volgende speler etc. Dit gaat door tot het einde van de carrousel en kan dan weer opnieuw beginnen. De feedbackgroep geeft feedback op bijvoorbeeld wat er gebeurt als er geen open vragen worden gesteld, of er sprake was van leeg luisteren, wat er gebeurt wanneer er complimenten worden gegeven etc. Deze bijeenkomst werd afgerond met een mondelinge en schriftelijke evaluatie met de deelnemers. De resultaten hiervan worden in hoofdstuk drie en vier besproken. 8
3 Evaluatie scholing door deelnemers De scholing Krachten bundelen en benutten is aan de hand van een vragenlijst geëvalueerd. De evaluatie vond plaats na de tweede bijeenkomst. De vragenlijst bestaat uit twaalf gesloten vragen waarop antwoord kan worden gegeven op een 10-punten schaal. De vragen zijn in de volgende categorieën ingedeeld: vragen over de inhoud, didactiek, organisatie en outcome. Vragen in de categorie outcome worden als meest belangrijk geacht, aangezien deze vragen gericht zijn op het doel van de workshop. In totaal hebben van de 24 deelnemers 20 deelnemers de vragenlijst ingevuld. Naast de gesloten vragen was er ook de mogelijkheid om suggesties voor verbeteringen te geven aan de hand van één open vraag. Van de twintig respondenten heeft slechts één cursist van deze mogelijkheid gebruik gemaakt. Na analyse van de vragenlijsten is geconcludeerd dat er door de lage respons op de open vraag mogelijk informatie ontbrak om te komen tot goede aanbevelingen. Om deze reden zijn enkele deelnemers nogmaals gevraagd feedback te geven op de scholingsbijeenkomsten (zie bijlage 1). 3.1 Resultaten gesloten vragen In deze paragraaf wordt per vraag weergegeven hoe er is gescoord. Inhoud De deelnemers hebben met drie items, die gericht zijn op in hoeverre de inhoud tegemoet kwam aan de verwachtingen van de cursisten, de moeilijkheidsgraad van de theorie en de ondersteunende functie van behandelde praktijksituaties, de cursus inhoudelijk beoordeeld. Tabel 2. Inhoud N Minimum* Maximum* Gemiddelde In hoeverre kwam de inhoud van de cursus tegemoet aan uw verwachtingen? 18 5 8 7.00 De moeilijkheidsgraad van de aangeboden theorie is: 20 3 8 6.05 De behandelde praktijksituaties zijn ondersteunend aan de uitleg van de theorie 20 4 10 7.70 * 1 = zeer onvoldoende; 10 = uitstekend Voor de meeste deelnemers kwam de inhoud van de workshop overeen met hun verwachtingen, terwijl de moeilijkheidsgraad van de behandelde theorie een grote spreiding laat zien. Dit is mogelijk te verklaren door het verschil in opleidingsniveau van de deelnemers (deze verklaring is niet te onderbouwen met de verzamelde data gezien het feit 9
dat de vragenlijsten anoniem zijn ingevuld). Verder werden de behandelde praktijksituaties als ondersteunend aan de uitleg van de theorie ervaren door de cursisten. Didactiek Om te evalueren hoe de cursus didactisch in elkaar zit hebben de cursisten vier vragen beantwoord. Deze vragen zijn gericht op uitleg van de theorie, de opbouw van het programma, de presentatie door de docent en de afwisseling van theorieoverdracht en oefensituaties in de workshop. Tabel 3. Didactiek N Minimum* Maximum* Gemiddelde De uitleg over de theorie is: 20 4 9 7.30 De opbouw van het programma van deze cursus is: 20 6 10 7.40 De presentatie door de docenten was: 20 6 10 8.35 De afwisseling van theorieoverdracht en oefensituaties in deze training is: 20 5 10 7.20 * 1 = zeer onvoldoende; 10 = uitstekend De analyse laat zien dat alle genoemde didactische aspecten binnen de workshop met goed worden beoordeeld door de cursisten. Ook hierbij is de spreiding opvallend. Organisatie Met de volgende twee items wordt de tevredenheid van de deelnemers over de facilitaire ondersteuning en aangereikte informatie tijdens de workshop gemeten. Tabel 4. Organisatie De facilitaire ondersteuning zoals accommodatie, voorzieningen, koffie/thee e.d. is: N Minimum* Maximum* Gemiddelde 20 5 10 7.65 De aangereikte informatie (handreiking, welzijn nieuwe stijl ) is: 20 6 10 7.75 * 1 = zeer onvoldoende; 10 = uitstekend Uit de resultaten blijkt dat de deelnemers tevreden waren met de facilitaire ondersteuning en aangereikte informatie. 10
Outcome Met onderstaande drie vragen wordt gemeten of het doel van de workshop is behaald. Het doel van de workshop was gericht op de volgende aspecten: kennismaken met de Wmo en empowerment, bewustwording van de veranderende context en eigen handelen en kennismaken met methodieken om de zelfredzaamheid van cliënten te bevorderen. Tabel 5. Outcome De workshop heeft ertoe bijgedragen dat ik kennis heb gemaakt met Wmo en methodieken om invulling te geven bij de ondersteuning van mijn cliënten: N Minimum* Maximum* Gemiddelde 20 6 10 7.35 De workshop heeft ertoe bijgedragen dat ik situaties kan herkennen waarin ik de zelfredzaamheid van mijn cliënten kan stimuleren: 20 2 9 6.65 De workshop heeft ertoe bijgedragen dat ik kan benoemen wat de Wmo, zelfredzaamheid van cliënten en oplossingsgericht werken is: 20 2 10 6.74 * 1 = zeer onvoldoende; 10 = uitstekend De uitkomsten laten zien dat het doel van de workshop voor de meeste respondenten is bereikt. Opvallend hierbij is de lage score van enkele respondenten op de laatste twee items. Deze is mogelijk ook te verklaren door het verschil in opleidings- en ervaringsniveau van de deelnemers. Het is mogelijk dat dit resultaat samenhangt met verschillende opleidingsniveaus van de deelnemers. Eén deelnemer was bijvoorbeeld al bekend met de Wmo en de empowerment methodieken, waardoor de meerwaarde van deze scholing voor deze deelnemer minder was dan bij de andere deelnemers. Van de categorie outcome is het schaalgemiddelde berekend. Op basis van een betrouwbaarheidsanalyse (α =.70) kunnen de items worden samengenomen. De items samen en daarmee de schaal laten zien in hoeverre de deelnemers vertrouwd zijn met de Wmo en empowerment methodieken, oftewel of het doel van de workshop is bereikt. Tabel 6. Outcome Gemiddelde Categorie Outcome N Minimum* Maximum* Gemiddelde Gemiddelde Outcome 19 4 9 6.98 * 1 = zeer onvoldoende; 10 = uitstekend De resultaten laten zien dat het doel van de workshop voor de meest respondenten is bereikt en de scholing overall een ruim voldoende scoort. 11
3.2 Resultaten open vraag Er is door slechts één respondent gebruik gemaakt van de mogelijkheid om suggesties voor verbeteringen te geven middels een open vraag. Deze persoon gaf aan: Er was te weinig tijd of te veel informatie voor één dag; de stof was te veel; aangezien dag één beter liep dan dag twee was per cursusdeel een aparte evaluatie beter geweest. Zoals eerder aangegeven zijn na analyse van de vragenlijsten enkele deelnemers nogmaals gevraagd om te reageren op de scholingsbijeenkomsten. Namens zorgteam Hofkwartier is er een schriftelijke aanvulling aangeleverd (zie bijlage 1). Opvallende punten uit de schriftelijke aanvulling zijn: a) deelnemers zijn positief ten opzichte van de heterogene samenstelling van de deelnemersgroep wat betreft werksetting. Verschil in opleidingsniveau wordt als aandachtspunt genoemd, b) praktische werkvormen worden als positief ervaren, c) meningen over de verwerkingsopdracht zijn verdeeld. 3.3 Conclusie gesloten vragen Met betrekking tot de inhoud is het opvallend dat de scholing inhoudelijk niet voor alle deelnemers overeenkwam met hun verwachtingen. Twee deelnemers geven aan dat hun verwachtingen niet overeenkwamen met de inhoud van de scholing en één deelnemer geeft hier geen antwoord omdat hij geen verwachting had. Verder is opvallend dat tien (van in totaal 24) deelnemers de inhoud van de scholing als te gemakkelijk hebben ervaren, terwijl zeven deelnemers de moeilijkheidsgraad als passend hebben ervaren en twee als te moeilijk. Dit resultaat kan een weerspiegeling zijn van de verschillende opleidingsniveaus binnen deze groep. Het nut van de behandelde praktijksituaties werd echter door bijna alle (19) deelnemers herkend en als ondersteunend aan de uitleg van de theorie ervaren. De didactische aspecten als uitleg van de theorie, opbouw van de bijeenkomsten, presentatie van de docent en afwisseling van theorieoverdracht en oefensituaties tijdens de bijeenkomsten werd door bijna iedereen (17) als passend of goed beoordeeld. Er werd (mondeling) aangegeven dat het nut van de verwerkingsopdracht nog explicieter besproken had mogen worden en de praktijksituaties mogelijk voorafgaand aan de tweede bijeenkomst verspreid hadden kunnen worden onder de deelnemers. De organisatie van de bijeenkomsten werd door alle deelnemers positief ervaren. Er wordt mondeling aangegeven dat de introducerende presentatie over het programma van de scholing voor veel helderheid heeft gezorgd en de scholing een kader heeft geboden. Met betrekking tot de outcomes, oftewel in hoeverre het doel van de scholing is bereikt, kan over het algemeen worden gezegd dat de deelnemers positief reageren. Echter zijn er zes deelnemers die laag scoren op de volgende twee items: de workshop heeft ertoe bijgedragen dat ik situaties kan herkennen waarin ik de zelfredzaamheid van mijn cliënten kan stimuleren; de workshop heeft ertoe bij gedragen dat ik kan benoemen wat Wmo, zelfredzaamheid van cliënten en oplossingsgericht werken is. Het is mogelijk dat dit resultaat samenhangt met verschillende opleidingsniveaus van de deelnemers. Eén deelnemer was bijvoorbeeld al bekend met de Wmo en de empowerment methodieken, waardoor de meerwaarde van deze scholing voor deze deelnemer minder was dan bij de andere deelnemers. 12
3.4 Conclusie open vraag Aangezien slechts één deelnemer de open vraag heeft ingevuld en één deelnemer niet representatief is voor de resterende 23 deelnemers, is het niet mogelijk vanuit de verzamelde schriftelijke gegevens conclusies te trekken. Na een tweede verzoek zijn mondeling de volgende gegevens verzameld met betrekking tot suggesties voor vervolgtrainingen: de heterogeniteit binnen de groep qua opleiding en organisatie werd door de deelnemers positief ervaren. De deelnemers vonden het waardevol dat zij kennis maakten met andere professionals en de kennis vanuit de verschillende perspectieven met elkaar konden delen doordat zij werden gemixt bij de verwerking van opdrachten. Heterogeniteit in opleidingsniveau wordt als aandachtspunt genoemd. Daarnaast werd de afwisseling in het programma (tussen theorie en praktijk) als goed beschouwd. Er wordt hierbij wel aanbevolen om nog meer ruimte te laten om te oefenen met oplossingsgericht werken en leeg luisteren. 13
4 Evaluatie scholing door trainers Over het algemeen werd de eerste bijeenkomst door de trainers als positief ervaren, de tweede bijeenkomst werd door de trainers, vergeleken met de eerste bijeenkomst, als iets minder positief ervaren. Hier kunnen verschillende redenen voor zijn. Ten eerste begon de eerste bijeenkomst met een presentatie over de inhoud van beide bijeenkomsten, dat zorgde voor helderheid. Ten tweede werd het nut van de verwerkingsopdracht in de eerste bijeenkomst niet duidelijk genoeg aangegeven of als onduidelijk ervaren door enkele deelnemers. Daardoor verliep het begin van de tweede bijeenkomst iets moeizamer en was er meer sturing en input van de trainer nodig om de inhoud goed te bespreken en als introductie te gebruiken. Het afwisselende programma tijdens de eerste bijeenkomst en de oefeningen tijdens de tweede bijeenkomst werden door de trainers als positief ervaren in het kader van de doelstelling van deze scholing. Er was ruimte en aandacht voor de onderlinge uitwisseling van ervaringen, mogelijk zelfs nog iets te weinig. Verder werd door de trainers aangegeven dat er tussen de twee bijeenkomsten te veel tijd zat. Hierdoor was het opfrissen van de stof en ervaringen vanuit bijeenkomst 1 bij aanvang van de tweede bijeenkomst nodig. Bovendien hadden de trainers de indruk dat er werd geprobeerd om te veel informatie binnen korte tijd te geven, daardoor bleef weinig tijd voor oefeningen. De trainers leggen de nadruk op het scheppen van duidelijke verwachtingen, waarbij voor de deelnemers nog duidelijker naar voren mag komen dat zij in de scholing op oriënterend niveau kennis kunnen maken met de Wmo en empowermentmethodieken. De gastsprekers (namens de Gemeente Enschede) hebben aangegeven dat er veel behoefte en interesse was voor hun toelichting met betrekking tot de praktische uitvoering van de Wmo binnen de gemeente Enschede. Zij gaven aan dat de tijd (30 min.) voor hun presentatie mogelijk te kort is geweest. 14
5 Conclusie en aanbevelingen In dit hoofdstuk worden op basis van de evaluatie enkele overall conclusies getrokken (paragraaf 5.1) en aanbevelingen geformuleerd (paragraaf 5.2). Indien mogelijk zijn deze aanbevelingen verwerkt in het definitieve scholingshandboek. 4.1 Overall conclusie Op grond van de evaluatie kan geconcludeerd worden dat de scholing als positief en zinvol is ervaren. Dit geldt voor zowel deelnemers, trainers als de projectgroep die de scholing heeft ontwikkeld en verzorgd. Uiteraard zijn er ook concrete aanbevelingen voor verbetering gedaan. Deze worden weergegeven in paragraaf 5.2. Het doel van de scholing is een eerste kennismaking met de thematieken Wmo, Empowerment en Oplossingsgericht werken / motiverende gespreksvoering. Er kan geconcludeerd worden dat dit doel behaald is. Hierbij moet aangegeven worden dat de verwachtingen van de scholing per deelnemer bij aanvang verschillend waren. Uit de evaluatie blijkt dat het aanvangsniveau met betrekking tot kennis en ervaring met de eerder genoemde onderwerpen divers is. Wat voor de ene professional een eerste oriëntatie is, is voor de ander reeds bekend. Hiervoor is tijdens de scholing mogelijk te weinig aandacht geweest. Uit de evaluatie blijkt dat de onderlinge uitwisseling en de werkvormen waarbij de vertaalslag naar het eigen dagelijks handelen wordt gestimuleerd, als positief worden ervaren. Hierbij wordt door een ieder aangegeven dat er meer ruimte zou moeten zijn voor deze uitwisseling en bespreking van de vertaalslag naar het dagelijks handelen. Het doel van een eerste kennismaking/oriëntatie is behaald, maar de scholing zal in praktijk bij de meeste professionals nog niet leiden tot het beoogde kantelen in het professioneel handelen. Bij aanvang is er bewust gekozen voor een heterogene samenstelling van de deelnemersgroep. Op basis van de evaluatie kan geconcludeerd worden dat dit als positief is ervaren en een waardevolle bijdrage heeft geleverd aan de scholing. Het levert een bijdrage in de vorm van de inbreng van praktijkvoorbeelden uit verschillende settingen/beroepskolommen. De heterogeniteit in opleidingsniveau is bij aanvang onvoldoende duidelijk geweest. Deze heterogeniteit is inherent aan de keuze om de deelnemersgroep samen te stellen vanuit de verschillende settingen. Daarnaast is deze realistisch voor het samenwerken in de wijk onder de Wmo. Voor deze scholing ziet de projectgroep geen reden om af te wijken van het streven naar een heterogene deelnemersgroep die werkzaam is in hetzelfde gebied c.q. dezelfde wijk, ook al vraagt dat gedurende de bijeenkomsten wat meer tijd voor verheldering en ruimte voor elkaars perspectief op sommige punten (met name in relatie tot een mogelijk verschil in opleidingsniveau). Mogelijk heeft deze keuze indirect een bijdrage kunnen leveren aan een verbeterende samenwerking in de betreffende wijk. Ontmoeting kan een eerste stap tot samenwerking zijn. Helaas is het op dit moment niet mogelijk om dit effect ook echt te meten. 15
4.2 Aanbevelingen In deze paragraaf staat een korte weergave van de concrete aanpassingen die gemaakt zijn in het scholingshandboek op basis van de pilot en aanbevelingen voor het vervolg. Informatievoorziening vooraf Uit de evaluatie blijkt dat de verwachtingen en de doelstelling van de scholing bij aanvang niet voor alle deelnemers helder zijn geweest. Om deze reden is er een productblad ontwikkeld behorende bij deze scholing, waarin kort wordt aangegeven wat de doelstelling van de scholing is en wat men van de scholing mag verwachten. Deze kan binnen instellingen gebruikt worden om medewerkers te werven en te informeren. Daarnaast zijn er in het scholingshandboek per bijeenkomst doelstellingen geformuleerd. Deze zullen aangescherpt worden en de trainers zal worden gevraagd dit nadrukkelijk te bespreken bij aanvang en tijdens de bijeenkomsten. Ruimte bieden voor verhalen Gedurende de scholing is er een beroep gedaan op deelnemers om praktijkvoorbeelden in te brengen. Dit is als positief en waardevol ervaren, maar met de kanttekening dat er in het programma soms onvoldoende ruimte was om recht te doen aan alle deelnemers. In de trainershandleiding zal hier meer nadruk op gelegd worden en worden de trainers gevraagd daar waar mogelijk flexibel met het programma om te gaan om hier aan tegemoet te komen. Gastsprekers & trainers In de uitvoering van de scholing zijn enkele gastdocenten/sprekers en meerdere trainers betrokken geweest. In een scholing van deze beperkte omvang zijn dit mogelijk te veel verschillende personen om diepgang te bereiken. Om deze reden is het, naar mening van de projectgroep, aan te bevelen om de gastsprekers te vragen ook deel te nemen aan andere onderdelen van de scholing en in de scholing te werken met een trainer. In de nabespreking met de projectgroep kwam naar voren dat er in de scholing geen cliënten direct betrokken zijn geweest in de uitvoering van de scholing (alleen in de vorm van casuïstiek). Het is aan te bevelen om in de scholing de cliënt aan het woord te laten door het uitnodigen van een cliënt/oudere als gastspreker of anders met behulp van beeldmateriaal waarin de cliënt/oudere aan het woord wordt gelaten. Aanbeveling met betrekking tot overall scholingstraject Zoals in de paragraaf 5.1 aangegeven is met deze scholing het doel van eerste oriëntatie op de thematieken bereikt, maar leidt dit nog niet tot verandering van het professioneel handelen. Om dit te realiseren is een intensiever scholingstraject en borging binnen de instelling van belang. In het vervolg kan, naast uitbreiding van de scholingsomvang, gezocht worden naar ondersteunende materialen en werkvormen die de professional gedurende en na afloop van deze scholing kunnen ondersteunen. Hierbij valt te denken aan intervisie en E- learning. Voor de scholing Krachten bundelen en benutten is ondanks de aanbevelingen voor uitbreiding van de scholing bewust gekozen om de scholing te blijven beperken tot twee bijeenkomsten en de inhoud op hoofdlijnen hetzelfde te laten. Op deze wijze hopen we aan te blijven sluiten bij de praktische haalbaarheid voor deelname vanuit instellingen. Trainers en deelnemers zullen bij aanvang van de scholing geïnformeerd worden over de intensiteit van de scholing. Indien haalbaar voor de opdrachtgever is uitbreiding naar drie bijeenkomsten, zonder aanpassing van het programma, aan te bevelen en mogelijk. 16
Bijlage 1 Opmerkingen scholingsbijeenkomst Emo (namens Zorgteam Hofkwartier 1 ) Dagdeel 1: 24 maart 2011 Erg leuk om van verschillende organisaties en teams, verschillende disciplines bij elkaar te zetten. Ook goed om de groepjes te mixen bij de opdrachten (was nu ook het geval). Misschien nog werken met naamstickers en / of een korte kennismakingsoefening. De opstelling van het leslokaal zou wat minder traditioneel kunnen: dus geen rijen met het gezicht naar het bord of een rondje maar meer in een kring op stoelen zitten of groepjes van tafeltjes maken. Dat bevordert interactie en past meer bij de praktijkgerichte aanpak. Bij de casus van de heer Smit was wat te weinig ruimte om mensen in groepjes staand met elkaar te laten praten ook de observatoren konden zo soms moeilijker meeluisteren. Het filmpje van de Wmo was wat ouderwets vonden vooral de mensen van de gemeente. Ik vond het zelf wel een aardig filmpje omdat het doel was discussie los te maken en dat deed het wel. De bijbehorende opdracht was ook leuk. Misschien kan anders het filmpje over de Wmo van een van de andere werkplaatsen in het land gebruikt worden: http://www.youtube.com/watch?v=keqavwmorlm Jammer dat gastspreker van de gemeente na de Wmo opdracht wegging, omdat juist de aansluiting met de gemeente en het zorgloket een meerwaarde is / kan zijn voor Alifa en de Posten. Jammer dat er geen zorgloket medewerkers deel namen aan de scholing. Het stuk van de docent over de verschillende rollen (ouder, kind, gelijkwaardig) en over leeg luisteren kwam wat chaotisch over en sprak de meesten erg aan. Door haar praktische manier van vertellen, het gebruik van vele tot de verbeelding sprekende voorbeelden en het zoeken van interactie met de groep vonden veel mensen dit een interessant onderdeel. De verwerkingsopdracht (successen delen) was leuk en praktisch uitvoerbaar voor de volgende bijeenkomst. Leuke en interessante eerste bijeenkomst! Enkele reacties van het Team: Start was chaotisch, veel gepraat tussendoor. Leuk rollenspel. Voor een enkele medewerker totaal niet te volgen en te snappen. Leesmateriaal dat vooraf werd aangeboden was te moeilijk en ook niet gelezen door iedereen. Filmpje WMO niet duidelijk, discussie naderhand had langer doorgemogen. Zinvol Herhaling over HW, te lang voor de mensen die hier al mee bekend waren. Leuk om ervaringen uit te wisselen met andere organisaties, had meer gemogen. Dagdeel 2: 14 april 2011 Houd rekening met de doelgroep: wie heb je voor je (heterogene groep: verschillende functies, verschillende opleidingsniveaus (voornamelijk MBO), verschillen in voorkennis en ervaring en men kent elkaar nog niet). Check regelmatig of mensen het nog begrijpen en nog interessant vinden wat je vertelt. 1 Bijlage bevat een exacte weergave van ontvangen aanvullende reactie. 17
Het zou prettig zijn als de projectleider en / of de docent de tijd bewaakt tijdens de scholing. Iets uitloop is niet erg maar op het moment dat bijvoorbeeld de pauze meer dan een half uur later wordt of een programma onderdeel erg uitloopt is het beter om in te grijpen of met de groep te overleggen: verder gaan of afbreken. Het tweede deel van de scholing was wat theoretischer dan het eerste deel waardoor een groot deel het moeilijk te begrijpen en te volgen vond, het enthousiasme was daardoor minder groot als de 1 e keer: een tip voor de docenten minder praten / meer de groep aan bod laten door input te vragen of opdrachten te doen. (vooral ook bij de carrousel oefening, die is maar door een groep gedaan en dat was erg jammer). Filmpje Charlie Brown sprak niet aan en ook het feit dat het in het Engels was hielp niet mee (voor sommige cursisten daardoor moeilijk te volgen). Het was te lang en te negatief (de grap daarvan kwam niet bij iedereen over). Uit de verwerkingsopdracht kwamen heel veel leuke en inspirerende voorbeelden, Mooi! Ook leuk om die in de groep te delen. Er werd in de scholing veel door docenten gepraat in termen van hulpverlening en zorg. In het project hartverwarmend gaat het echter meer om ondersteuning, begeleiding of helpen bij. Dat sloot dus soms wat minder aan. Alifa gaf verder aan dat de scholing voornamelijk inzoomde op individueel gerichte hulp terwijl het welzijnswerk / opbouwwerk veelal gericht is op groepen. Enkele reacties van het Team: Duidelijke uitleg was een verschillende mening. Voor enkele mocht het concreter en vooraf doornemen hoe de middag eruit ziet. Kwartet was leerzaam. Verschillende niveaus ervaringen uitwisselen was zeer zinvol zodat je elkaar in de toekomst weet te vinden en waarvoor. Veel luisteren maakt vermoeid en verzakt de aandacht te veel info en weinig ruimte voor discussie. Geen gemeente medewerkers aanwezig. Voor een enkeling was de verwachting dat trainer de les zou geven, die sprak erg aan en kon actief vertellen met praktijkvoorbeelden. Pauze is pauze. Jammer dat er niet meer actie was en niet meer dan 1 rollenspel. Sommigen hadden deze 2 e scholing liever in twee keer (opgesplitst) gehad. Veel. De docente vertelde veel, veel moeilijke voorbeelden en soms niet begrijpelijk voor ieder Niveau. Je kan wel afspreken met een groep, geef aan als er een vraag is, anders ervan uitgaan dat er geen vragen zijn en het zo goed is, maar vraagverlegenheid kan een grote rol spelen in een groep met verschillende disciplines en denkniveaus. In de pauze vertellen mensen wat ze ervan vinden en wat er evt. anders kan of wat ze niet snappen. Teruggelegd naar, maar niet terug gezien in het 2 e deel. 18