Ziekte van Parkinson Jacqueline Janssen Klinisch arbeidsgeneeskundige Parkinsoncentrum
Dorsey, Lancet, 2018
Dorsey, Lancet, 2018
Dorsey, JAMA neurology, 2018
Pathofysiologie Parkinson Ziekte van Parkinson dopamine cellen pars compacta substantia nigra Atypische parkinsonismen: dopamine receptoren in striatum Suppletie met dopamine (precursor = levodopa) heeft in dat laatste geval dus geen/weinig effect 5
Ziekte met veel facetten kramp lopen spraak Motoriek reuk beven autonoom slaap maskergelaat Stemming trager depressie angst gebogen postuur fijne motoriek Cognitie dementie delier apathie gedrag impulse controle
Diagnose obv motoriek Bradykinesie + 1 Rustremor Rigiditeit Gestoorde houdingsreflexen
Non motore symptomen Neuropsychiatrisch Autonoom (orthostatische hypotensie, hyper- en hypohidrosis, obstipatie, erectiestoornissen, urge incontinentie) Slaap (restless legs, REM sleep behavior disorder) Maag darm (traag slikken en verslikken, maagontledigingsstoornissen obstipatie) Sensoor (pijn, tintelen, reuk, zien) Overig (moe, zien)
Psychiatrische symptomen Depressie (40%) Hallucinaties (27%) Angst (20%) Apathie (15%) Wanen (15%) Agitatie (15%) Impulscontrole stoornissen 5-10%
Cognitie 115 opeenvolgende nieuwe ZvP 70 gezonde controles ZvP op alle domeinen slechter dan controles 10
Aangedane domeinen 25% de novo patiënten MCI % Impairment 100 80 60 40 20 0 11
Executieve functies Werk geheugen Concept formatie Planning Controle van gedrag Initiatie Shifting Aandacht vasthouden Tempo van denken
Cognitie beïnvloedt de therapie? Aanleren methode lukt niet Initieren lukt niet, er niet toe komen Impulsief i.p.v. planmatig Omschakelen naar andere methode lukt niet Chaotische aanpak oefeningen
Kalia. Lancet, 2015
Ziekte van Parkinson Asymmetrie vanaf begin Geleidelijke progressie Geen reg flags (zie later) Goede levodopa respons > 5 jaar Levo-dopa dyskinesieen Beloop > 10 jaar 15
Belangrijke red flags Onvoldoende reactie op levodopa Vroege valneiging (<1 e ziektejaar) Snelle progressie Stapsgewijze progressie Andere neurologische afwijkingen Dementie Vroege autonome functiestoornissen Oogbewegingsstoornissen 16
DD Atypisch parkinsonisme Symmetrisch - weinig effect medicatie MSA : autonoom cerebellair- pyramidaal PSP : vroeg vallen-cognitie-oogbewegingsstn. Vasculair: lower body-cognitie Asymmetrisch weinig effect medicatie Corticobasale degeneratie: alien hand apraxie - dystonie myoclonieen cognitieve stoornissen 17
DD Essentiele tremor (zonder bradykinesie) Depressie/hypothyreoidie Medicamenteus neuroleptica - haloperidol SSRI valproaat Lewy body dementie 18
Belangrijke vragen voor deze fase Wat is de oorzaak van de ZvP? Hoe kunnen we de ZvP remmen?
Belangrijke vragen voor deze fase Wat is de oorzaak van de ZvP? Hoe kunnen we de ziekte remmen?
Ascherio, Lancet Neurology, 2016
Ascherio, Lancet Neurology, 2016
Obeso, Nature Medicine, 2010
Klein, Handbook Neurology, 2018
Belangrijke vragen voor deze fase Wat is de oorzaak van de ZvP? Hoe kunnen we de ZvP remmen?
Lopende studies Ambroxol / LTI-291 Verhoogd functie glucocerebrocidase; relatie met GBA mutaties (5-10% van de Parkinson patiënten) Inosine Verhoging van uraat Deferiprone IJzerchelatie en beïnvloeding mitochondriële functie Exenatide Stimulatie van GLP-1 receptor; gebruikt diabetes mellitus. (Zou neuroprotectief effect en passeert bloed/hersenbarriëre) Nilotinib Tyrosine kinase inhibitor; gebruikt chronische myloide leukemie
Vaccinatie en de ZvP
Braczynski, Neurochemistry, 2017
Jankovic, JAMA Neurology, 2018
40 35 30 25 20 15 10 5 0 Early-start levodopa Delayed-start levodopa 0 4 22 40 44 56 68 80
Medicatie Dopaminerge medicijnen Levodopa Dopa-agonisten Anticholinergica Remming dopamine afbraak Amantadine COMT remmer MAO-B remmer GEEN ZIEKTE REMMING
Basis Model ZvP
Effecten van medicatie Goed effect: bradykinesie, rigiditeit Wisselend effect: tremor Minder effect: houdingsreflexen, lopen, cognitie Echter Lange termijn complicaties
Bijwerkingen van medicatie Misselijk/braken Orthostatische hypotensie (bij opstaan) Hallucinaties/wanen Verwardheid/nachtmerries Cognitieve functiestoornissen Impulsecontrole stoornissen
Lange termijn problemen Wearing off (voorspelbaar) Randon off (onvoorspelbaar) Peakdose dyskinesieen Loop en balans problemen Cognitieve problemen Overige non motor problemen
Bloedspiegels levodopa Langdurig gebruik Overmatig effect (dyskinesieën) Gewenste range (ON) Te weinig effect (OFF) Dosis 1 Dosis 2 Dosis 3
multidisciplinaire behandeling medicatie diagnose 1/3 2/3 3/3 Relatief weinig problemen dopaminerge complicaties niet-dopaminerge complicaties
Exercise Schenkman, JAMA Neurol, 2018
Park in Shape 30-45 min/session, 3/week, 6 months AE: on a target HR Unique features Home-based Remote supervision Sample size (n=130) Multifaceted intervention Objective registration adherence Double blind Active control
Timing chirurgische fase multidisciplinaire behandeling medicatie diagnose 1/3 2/3 3/3 Relatief weinig problemen dopaminerge complicaties niet-dopaminerge complicaties
Geavanceerde therapie Geen vergelijkende studies!
Geavanceerde therapie Shared decision making
Tweet Bas Bloem Patients do not know best, they know different. Together we know best.
Zorg
Ziekte met veel gevolgen ADL-beperkingen Werken Sociale contacten Seksualiteit Kwaliteit van leven Invloed op de partner 49
Gespecialiseerde FT via PN: Minder ziekte van Parkinson gerelateerde complicaties Minder sessies FT Minder directe en algemene zorgkosten Mortaliteit is lager
Parkinson(isme) en werk 70% Meest voorkomende isues ervaren met betrekking tot werk * (onder 183 werkenden met Parkinson in NL) 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% gebruik van handen multi tasken omgaan met spanning en stress communicatie in groepen lichaamshouding handhaven (recht zitten, staan) *=uit onderzoek Sturkeboom et al. 52
Aanpassingen in het werk Meest voorkomende werkaanpassingen bij Parkinson 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% functie-inhoud werktijden aantal uren in de week loopbaan plannen veranderd aantallen per uur werkplek (gedeeltelijk) thuiswerken werkend gestopt
Beperkingen Filmpje (voorlichting werkgever) https://www.youtube.com/watch?v=dyhsvvdcfwm Persoonlijk functioneren Sociaal functioneren Fysiek Werktijden http://leafs-parkinson.nl/het-inzetbaarheidsprofiel-izp/
Take home message Alertheid non-motore symptomen en beperkingen Beperkte energie, beperkingen werktijden Verhoogde stressgevoeligheid Dubbeltaken en veel schakelen focussen Maatwerk; nog vaak lang arbeidsmogelijkheden Overweeg middagdutje Effect medicatie prognostisch belangrijk
Websites http://leafs-parkinson.nl/ https://www.parkinson-vereniging.nl/vereniging/jong-en-parkinson https://www.parkinsonnet.nl/