Inhoud workshop PARKINSON EN DEMENTIE. Braak stadia. Pathologie parkinson. Wat is parkinson?

Transcriptie

1 Inhoud workshop Wat is Parkinson Symptomen Motorische klachten Psychose Dementie Depressie PARKINSON EN DEMENTIE Danny Hommel, AIOTO specialisme ouderengeneeskunde Marieke van Tilburg, VS / parkinsonverpleegkundige Pathologie parkinson Braak stadia Afbraak in de hersenen Neurodegeneratieve aandoening Zwarte kernen Substantia nigra Niet te genezen Tekort dopamine Wat is parkinson? De patiënt aan het woord 1

2 Symptomen bij M. Parkinson Overbeweegelijk Trillen Gedragsverandering Problemen met praten Bloeddrukdalingen Verminderde balans Dementie Stijfheid Speekselverlies Hallucinaties Obstipatie Pijn Depressie Onrustige benen Problemen met plassen Wanen Traagheid Slecht slapen Incontinentie Angstproblemen Vastplakken aan de grond Verslaving Verslikken Casus 1; alweer gevallen Dhr. Verbeek, een 80-jarige man, sinds 11 jaar gediagnosticeerd met zvparkinson. Dhr verblijft op een PG-afdeling in het vphuis. Het afgelopen jaar is dhr meer dan 10 keer gevallen Noem 10 redenen waarom een patiënt met parkinsondementie kan vallen. Redenen om te vallen Freezing Dyskinesie Balansproblemen Propulsie Houding Orthostase Dubbeltaken Voetheffing verminderd Verminderde visus Traagheid in denken Vergeten loophulpmiddel Urge-incontinentie (Reactie op)hallucinaties Redenen om te vallen Freezing Dyskinesie Balansproblemen Erger in Off Propulsie Houding Orthostase Dubbeltaken Voetheffing verminderd Verminderde visus Traagheid in denken Vergeten loophulpmiddel Urge-incontinentie (Reactie op)hallucinaties Redenen om te vallen Motorische fluctuaties Freezing Dyskinesie Balansproblemen Erger in On Propulsie Houding Orthostase Dubbeltaken Voetheffing verminderd Verminderde visus Traagheid in denken Vergeten loophulpmiddel Urge-incontinentie (Reactie op)hallucinaties 2

3 Tips ten aanzien van medicatie Verpleegkundige adviezen Oorzaken suboptimaal medicatie-effect: Ziekteprogressie Ongestructureerd innameschema / te lage dosis parkinsonmedicatie Vertraagde maaglediging Onvoldoende opname van medicatie in darmen door: Eiwitrijke voeding rondom inname levodopa Obstipatie Overmatige fysieke inspanning Stress: psychisch of door onderliggend lijden zoals infectie of griep Medicatietijden (herinneringsalarm) 1 e medicatie voor uit bed gaan / voor de ADL Levodopa icm maaltijden/eiwitten Zorgmomenten on-fase Geen belangrijke gesprekken voeren tijdens off-fase MER lijst/on-offlijst Tips paramedici (ParkinsonNet) Fysiotherapeut Ergotherapeut Indicatie: Balans (valpreventie) Transfers, reiken, grijpen Verbeteren van het initiëren van bewegingen, queing Verbeteren van het lopen Onderhouden kracht en uithoudingsvermogen Informatie betreffende veiligheid en zelfstandig oefenen Adviseren en begeleiden partner Preventie van contractureren, decubitus, pijn en pneumonie Trainen/verbeteren van vaardigheden en strategiën Dagstructuur Aanpassingen gebruiksvoorwerpen/omgeving Begeleiding dagelijkse activiteiten Realiseren optimale omgeving Preventie van complicaties als decubitus, contracturen, pijn Casus 2; op een vreemde schoot zitten Casus dhr X. Video Casus Dhr. heeft reeds 11 jaar de Ziekte van Parkinson. Hij is onder behandeling van de neuroloog en de parkinsonverpleegkundige in het ziekenhuis. Dhr. gaat erg achteruit. Hij krijgt steeds meer last van tremoren en speekselvloed. Dhr. heeft visuele hallucinaties maar dit beangstigt hem niet. Hij is traag in denken en handelen. In de avond is hij onrustig en wil hij naar huis. Dhr. heeft last van slikproblemen. Hierdoor is het moeilijk om zijn dagelijkse voedingsstoffen binnen te krijgen. Hij krijgt nu sondevoeding, 5 maal daags. De logopediste heeft aangegeven dat hij alleen nog maar dik vloeibaar mag eten als hij ON is. Dhr. geeft aan geen last te hebben van freezen, maar is met tijden wel traag in het lopen. Hij zakt soms door de knieen en het opstaan gaat niet altijd even makkelijk. Hij valt soms. Draaien op de plaats gaat erg moeilijk. Hij praat met zachte stem en daardoor is de communicatie vooral met medebewoners soms erg moeilijk. Hij is soms incontinent van urine, maar geeft wel aan dat hij naar toilet moet. Dan is het echter vaak te laat. Ook met de ontlasting is dit vaak het geval. Dhr. heeft verder geen lichamelijke klachten. 3

4 Behandeling van psychose Tips Wanneer te behandelen? Stappenplan: Uitsluiten intercurrente ziekte Saneren medicatie (met mate) Stop anticholingerica Stop MAO-remmer Stop amantadine Stop dopamine agonist Stop entecapon (verminder levodopa) Start rivastigmine bij cognitieve problemen Start atypische antipsychoticum Zorg voor adequate belichting Bril/ hoorapparaat gebruiken Afhankelijk van ernst hallucinaties/ wanen Realiteit oriënterende benadering Validerende benadering Diëtist Gewichtsverlies Overgewicht Kauw en slikproblemen (na afstemming met logopedist) Obstipatie Verminderde werkzaamheid van medicatie / responsfluctuaties die mogelijk samenhangen met eten Logopedie Analyseren en behandelen van kauw en slikproblemen Behandeling van spraakproblemen Adviseren en begeleiding mantelzorg Pitch limiting voice therapy (PLVT) Casus 3 Zoekplaatje; wat hoort waar bij? Depressie Alzheimer Parkinson Uitdrukkingsloos gelaat Traagheid in denken Achterdocht Verminderd initiatief Somberheid Incontinentie Roepgedrag Reukstoornis Angst Vermoeidheid Slaapproblemen Verminderde eetlust Concentratieproblemen Hallucinaties Verminderde leerbaarheid 4

5 Terug naar de kern Depressie Alzheimer Parkinson Anhedonie Geheugen Bradykinesie Somberheid Afasie Tremor Eetlust Agnosie Rigiditeit Slaap Apraxie Balans Zelfdoding ADL/IADL probleem ZvP en Depressie / Angstoornis Depressie (40%) Vaak gemiste diagnose Vaak onderbehandeld Vaak inadequaat behandeld Angst stoornissen (40-68%) Depressie en angststoornis Stappenplan Aanbevolen wordt alle patienten te screenen op depressie Wat is het beste antidepressivum voor Parkinson? Dopaminerge therapie is vaak het beste antidepressivum 1 e keus Citalopram, 2 e keus Nortrilen Psychiatrische behandeling. Apathie Weinig onderzoek naar gedaan Veel overlap met dementie en depressie Niet-medicamenteuze strategie: dagstructuur (Medicamenteuze strategie : psychostimulantia) Dementie Wanneer diagnose Parkinson of dementie gesteld? Geheugenstoornis op voorgrond? Corticale of visuospatiële stoornissen? Hallucinaties Achterdocht Bij vermoeden van parkinsondementie level I screening, mogelijk verwijzen voor level II screening Diagnose Parkinsondementie M. Parkinson UK PDS Brain Bank Criteria Progressieve cognitieve stoornis MMSE<26 Stoornis dagelijks functioneren Ten minste 2 van de 4 domeinen geheugen aandacht executieve functies visoconstructieve- en spatiële functies 5

6 Casus 4; Nu gaat hij echt achteruit Taxonomie 88-jarige vrouw 2012 van de fiets gevallen Parkinson-houding, traagheid zowel links als rechts, stijve spieren, balansproblemen Krijgt levodopa: slaap er wel iets beter van Nu: op vakantie verward, hallucinaties, afvallen door slikproblemen. Ziekte van Parkinson?? Red flags Expert diagnosis and inclusion Diagnosis Number Idiopatic Parkinson disease 147 à MMSE > Lewy body Disease 16 Atypical parkinsonism 15 Vascular parkinsonism 13 Parkinsonism without clear diagnosis 47 No Parkinson 20 Total 258 à 49 diagnostic changes (19%)! Baseline characteristics Characteristic Participants 73 Results Age, mean +/- SD /- 6.4 Female, n (%) 40 (55) Disease duration, years, mean +/- SD /- 7.3 Lenght of stay, months, mean +/- SD / Hoehn and Yahr stage, n (%) 2 1 (1) 3 8 (11) 4 28 (38) 5 36 (49) Symmetrische klachten Weinig reactie op levodopa Gestoorde oogvolgbewegingen Piramidale verschijnselen Cerebellaire verschijnselen Onverwachte bewegingsstoornis (In vroege fase) Cognitieve achteruitgang Ernstige autonome verschijnselen Algehele achteruitgang Early symptoms Beloop Symptom Timing Overall Late stage Connoly Coelho Weerkamp Fatigue May precide diagnosis ~ Hyposmia May precide diagnosis Depression May precide diagnosis ~ REM-Behavioural Disorder May precide diagnosis (by 15 yr!) ~ Constipation May precide diagnosis ~ Bunting Berry, L, J of Neuroscience Nursing (2006) 6

7 Handige sites parkinsonnet.nl parkinson-vereniging.nl 7