DEMENTIEZORG. Chronische en acute verwardheid. Jan Oudenes Verpleegkundig consulent geriatrie Ede, 10 november 2015

Transcriptie

1 DEMENTIEZORG Chronische en acute verwardheid Jan Oudenes Verpleegkundig consulent geriatrie Ede, 10 november 2015

2 Programma Acute verwardheid/delier Fragment Mieren in de thee Dementie en delier

3 1 Delier letterlijk: de weg kwijt Een delier is een tijdelijke, psychische stoornis die wordt veroorzaakt door één of meer somatische verstoringen of het gebruik dan wel de onttrekking van (genees)middelen. VMS veiligheidsprogramma, praktijkbundel kwetsbare ouderen, 2009 Pagina 3

4 Delier, DSM-V-criteria 1. een acuut en snel wisselende stoornis 2. in bewustzijn (verminderde helderheid van het besef van de omgeving) of aandacht (gestoorde concentratie, verhoogde of verminderde alertheid) 3. in cognitie of waarneming (geheugenstoornissen, desoriëntatie, illusies, hallucinaties, achterdocht, onvermogen om helder en logisch te denken) 4. door een onderliggend medisch/somatisch of medicamenteus probleem 5. waarbij 2 en 3 niet te verklaren zijn door een al bestaande of onderliggende neurocognitieve aandoening Pagina 4

5 Delier, andere mogelijke symptomen Motorische onrust Agitatie Verstoring slaap-waakcyclus Apathie Angst Neurologische symptomen als dysartrie, tremoren, urineincontinentie Drie soorten delier: Hyperactief Hypoactief/stil delier - Gemengd Pagina 5

6 Delier, risicofactoren Predisponerende, niet-beïnvloedbare factoren, die bijdragen aan een verhoogde kwetsbaarheid voor het ontstaan van een delier: Hoge leeftijd Cognitieve stoornis/dementie Eerder doorgemaakt delier ADL-afhankelijkheid Visusprobleem Multimorbiditeit Zie o.a. NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 6

7 Delier, uitlokkende factoren Diverse potentieel beïnvloedbare (precipiterende) factoren kunnen bijdragen aan het uitlokken van een delier, zoals: infectie, zoals een urineweginfectie en pneumonie; medicatie zoals psychofarmaca en opiaten metabole ontregeling, zoals hyponatriëmie, hyper- of hypoglykemie, hypercalciëmie; ondervoeding; dehydratie; alcoholmisbruik, alcohol- of nicotineonttrekking; pijn; urineretentie of obstipatie; acuut trauma, met name een fractuur, operatie; immobiliteit, mobiliteitsbeperkende maatregelen, katheter; verminderde oriëntatie door gehoor- en/of visusbeperking; slaaptekort; omgevingsverandering (bijvoorbeeld ziekenhuisof dagopname). NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 7

8 Behandeling Vier pijlers: Delier herkennen Oorzaak opsporen en behandelen Symptomen behandelen met niet-medicamenteuze interventies: verpleegplan delier Symptomen behandelen met medicamenteuze interventies Pagina 8

9 Opsporen delier bij dementie Lastig, intensief speurwerk nodig! Overlappende verschijnselen: verwardheid probleem met cognitie, zoals verminderde oriëntatie en geheugenproblemen wisselend beeld (soms) ook bij dementie Pagina 9

10 Opsporen delier bij dementie Waarom is het belangrijk om delier bij dementie op te sporen? Pagina 10

11 Dementie versus delier Een dementie ontstaat sluipend (maanden tot jaren), Een delier ontstaat acuut (uren tot dagen) Hoofdkenmerk delier is een bewustzijnsstoornis, Bij dementie is dat de geheugenstoornis Bij delier vaak visuele hallucinaties, bij dementie meestal niet Delier reversibel, dementie niet Delier op basis van somatische ontregeling, Dementie is een hersenziekte Oelen, M. Puzzelen met de 3D s. Nursing, maart 2013 Pagina 11

12 begin Delier Dementie Depressie acuut (in uren tot dagen) sluipend (in maanden tot jaren) geleidelijk (meestal in enkele weken) beloop symptomen fluctueren over het etmaal (doorgaans meer uitgesproken in avond en nacht) stabiel over het etmaal dagschommelingen: doorgaans zijn de klachten s morgens erger dan s avonds bewustzijn (afwisselend) gedaald of hyperalert ongestoord aandacht gestoord in beginstadium ongestoord oriëntatie spraak fluctuerend incoherent gestoord (afhankelijk van ernst dementie) afasie (afhankelijk van de ernst) ongestoord kan gestoord zijn door interesseverlies ongestoord denken ongeorganiseerd verarmd ongestoord ongestoord of langzaam geheugen kortetermijngeheugen gestoord korte- en langetermijngeheugen gestoord intact, maar soms gestoord t.g.v. gestoorde aandacht en concentratie hallucinaties en wanen doorgaans aanwezig (vluchtig en inhoudelijk niet-complex) doorgaans afwezig behalve in latere stadia doorgaans afwezig (behalve bij psychotische depressie) NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 12

13 Kernboodschappen Een delier is een ernstig, spoedeisend beeld dat wordt uitgelokt door één of meer somatische stoornissen; onderzoek naar en behandeling van de oorzaken staan centraal in de aanpak. Patiënten met een dementie hebben een (sterk) verhoogde kans op een delier; bij hen kan plotseling toenemende verwardheid, ook zonder duidelijke fluctuaties en een aandachtsstoornis, duiden op een delier. Een goede heteroanamnese van verzorger(s) is essentieel voor herkenning van een delier, omdat de anamnese vanwege de wisselende toestand van de patiënt niet betrouwbaar is. Belangrijke voorwaarden voor (thuis)behandeling van een patiënt met een delier zijn een veilige omgeving en continue aanwezigheid van verzorgers, met één van de betrokken hulpverleners (bij voorkeur wijkverpleegkundige of huisarts) als coördinator en aanspreekpunt. NHG-Standaard delier, 2014 Pagina 13

14 Hoe word ik een goede speurneus? Alert op knik in functioneren Observeer nieuwe verschijnselen als verminderd bewustzijn, hallucinaties (vraag er naar), verergering cognitieve problemen (bijv. eigen kinderen niet meer herkennen) Zie delier als alarmsignaal (conform koorts) en schakel arts in Ondersteun arts bij diagnostiek Gebruik Delier Observatie Schaal Betrek mantelzorg Bovenal: Zie het als een uitdaging de zaak op te helderen!! Pagina 14

15 Delier Observatie (Sreenings) Schaal Pagina 15

16 Overlap in interventies Basiszorg! Aandacht voor intake, uitscheiding, wassen, kleden, gebruik hulpmiddelen als bril en hoorapparaat, etc. Benadering: rustig, duidelijk, ga in op aanwezige emoties zoals angst Oriënteren Dagstructuur met mobiliseren en nachtrust Familie betrekken Prikkeldosering Ken achtergronden van de persoon met dementie en delier Pagina 16

17 Verdieping Oelen, M, Puzzelen met de 3 D s, delier, dementie, depressie. Tijdschrift Nursing 2013, nr 3, Oudenes, J, Oelen, M, 8 vragen over delier Tijdschrift Nursing 2014, nr 7, Schim van der Loeff-van Veen RJ. Geriatrie, basiswerk niveau 5, BSL, Houten, praktijkbundel kwetsbare ouderen NHG-Standaard delier, 2014 (Nederlands Huisartsen Genootschap) Richtlijn delier volwassenen, Nederlandse Vereniging voor Klinische Geriatrie, 2013 Pagina 17

18 GERIATRIE Radboudumc Marcel Olde Rikkert, hoogleraar geriatrie Christa Hummelen van Vessem, hoofdverpleegkundige Jan Oudenes, verpleegkundig consulent geriatrie Reinier Postlaan 4, 6525 GC Nijmegen Postbus 9101, huispost Websites: Pagina 18