Delirium of delier (acuut optredende verwardheid)

Transcriptie

1 Delirium of delier (acuut optredende verwardheid)

2

3 In deze folder leest u wat een delirium is, wat de verschijnselen van een delirium zijn en leest u informatie over de behandeling en tips voor patiënten en hun naasten. Waar in deze folder hij staat, kunt u natuurlijk ook zij lezen. Heeft u na het lezen van deze folder nog vragen? Stel deze dan gerust aan de behandelend arts of verpleegkundige. Wat is een delirium? Bij een delirium is er sprake van verwardheid die wordt veroorzaakt door een lichamelijke ziekte. Een delirium kan wijzen op een ernstige ziekte, maar dat is niet noodzakelijk. Mensen op hoge leeftijd kunnen soms al door een overvolle blaas verward raken. Bij mensen die (ernstig) ziek zijn komt een delirium net als koorts, regelmatig voor. Een delirium kan verschillende oorzaken hebben zoals infecties, ziekten aan het hart of de hersenen en/of het ondergaan van grote operaties. Vaak ontstaat een delirium door een combinatie van oorzaken. Ook kan medicijngebruik, stress, angst, te weinig slaap of plotseling stoppen met alcohol bijdragen aan het ontstaan van een delirium. Het is een tijdelijke stoornis die soms grote gevolgen kan hebben. Denk daarbij aan ondervoeding, immobiliteit, vallen en een langere ziekenhuisopname. Mensen met een delirium weten meestal zelf niet dat ze verward zijn, maar hun omgeving wel. Voor de naasten is het delirium meestal een grote schok. De verwardheid neemt meestal af als de lichamelijke toestand verbetert. De periode van verwardheid verschilt van enkele uren tot weken. Sommige patiënten herstellen niet volledig van het delirium. Zij houden restverschijnselen, zoals geheugen- en concentratiestoornissen. Of iemand volledig herstelt, hangt af van de ernst en de behandelbaarheid van de lichamelijke aandoening, de leeftijd en de conditie van de patiënt. Verschijnselen Een delirium ontstaat vrij plotseling, vaak binnen enkele uren of dagen. De acute verwardheid uit zich meestal in: onrust, zoals steeds aan lakens trekken/plukken, uit bed willen stappen, aan infusen trekken; bewustzijnsverandering; 1

4 moeite met oriënteren; niet goed kunnen concentreren; vergeetachtigheid; taalstoornissen; uitgesproken traag gedrag waarbij de persoon nauwelijks reageert op prikkels uit de omgeving. Ook kan de patiënt de werkelijkheid anders ervaren. Hij ziet of hoort dingen die er niet zijn, zoals beestjes, stemmen of andere geluiden. Voor uw naaste zijn die beestjes of geluiden echt. We noemen dit hallucinaties. Omdat hij de controle over zichzelf en zijn omgeving kwijt is, kan hij angstig zijn. Dit kan leiden tot achterdochtig of zelfs agressief gedrag. De verschillende verschijnselen van een delirium komen niet bij iedereen voor. Ze kunnen per persoon, in ernst en ook per dag of per uur verschillen. Meestal is de verwardheid in de avond en nacht erger. Overdag kunnen de verschijnselen afnemen of zelfs helemaal verdwijnen. Vaak kan de patiënt zich de volgende dag niet meer herinneren wat hij die nacht heeft beleefd of gedaan. Een delirium is een vervelende ervaring voor zowel de patiënt als zijn naasten. Het is daarom belangrijk om rekening te houden met het risico op een delirium en maatregelen te nemen om een delirium te voorkomen. In het Radboudumc screenen wij dagelijks onze patiënten op symptomen van delirium en als het nodig is, worden patiënten behandeld. Behandeling De arts probeert zo snel mogelijk de oorzaak van het delirium vast te stellen en deze te behandelen. De verpleging benadert de patiënt anders door meer structuur te geven en de patiënt gerust te stellen. Dit gebeurt met behulp van oriëntatiepunten, zoals een kalender, een klok, foto s van bekenden, vertrouwde spullen van thuis en door het opstellen van een dagprogramma. Op sommige afdelingen werken vrijwilligers die hierbij ondersteunen. Vaak worden medicijnen voorgeschreven als iemand verward en onrustig is en daardoor dingen doet die gevaarlijk zijn of een goede behandeling in de 2

5 weg staan. In sommige gevallen (bijvoorbeeld als iemand zelf aan infusen, slangen of tubes trekt en zichzelf schade kan toebrengen) is het nodig om te fixeren (vastbinden). Dit is een maatregel die we alleen in het uiterste geval toepassen en met u (de naasten) bespreken. Soms zijn er noodsituaties waarin we acuut moeten fixeren en we dit pas op een later tijdstip met u kunnen bespreken. Omdat uw naaste het vastgebonden zijn als onprettig kan ervaren, proberen we dit fixeren zo kort mogelijk te laten duren. Drie keer per dag wordt beoordeeld of deze tijdelijke maatregel nog nodig is. Om deze ingrijpende maatregel te voorkomen, kan aan de naasten worden gevraagd om bij de patiënt aanwezig te zijn (ook in de nacht). Meerdere keren per dag controleert de verpleegkundige of er nog sprake is van een delirium. Tips voor patiënten en hun naasten Meld als eerder sprake is geweest van een delirium. Wees eerlijk over het gebruik van alcohol, nicotine en slaapmedicatie. Zorg dat bril, contactlenzen en gehoorapparaat beschikbaar zijn en ook worden gebruikt. Meld veranderingen in de gedachtegang of het gedrag van uw naaste bij de verpleging. Breng enkele vertrouwde zaken van thuis mee, zoals een foto met familieleden of huisdieren, een eigen kussen, wekker, horloge of favoriet tijdschrift. Dit versterkt het realiteitsbesef. Spreek duidelijk af wie het aanspreekpunt is voor de patiënt (wie kan er gebeld worden bij onrust). Begeleiding (naasten) Bezoek is erg belangrijk. Door de aanwezigheid van bekenden kan uw naaste zich veiliger en rustiger voelen. Maar te veel bezoek kan verwarrend en beangstigend zijn. Spreek met elkaar en met de afdeling af wie wanneer op bezoek komt en hoe lang (maximaal met twee personen tegelijk). Leg uw naaste steeds opnieuw uit waar hij is, waarom hij daar is en welke dag het is. 3

6 Probeer de patiënt gerust te stellen door rustig aanwezig te zijn. Zorg dat de patiënt u goed kan zien zodat hij weet dat u er bent. Spreek rustig en in korte, duidelijke zinnen. Stel eenvoudige vragen. Ga na of uw naaste begrijpt wat u zegt. Blijf het niet herhalen als u merkt dat uw naaste er onrustig van wordt. Overleg met de verpleging of uw naaste uit bed kan om in een stoel te zitten. Als uw naaste dingen ziet of hoort die er niet zijn, is het beter als u daar niet in meegaat, maar hem ook niet tegenspreekt. Probeer wel duidelijk te maken dat uw waarneming anders is. Maar maak er geen strijd van. Praat over het gevoel dat uw naaste erbij heeft of leid uw naaste af door over bestaande personen en echte gebeurtenissen te praten. Vertel het uw naaste als u weggaat vertel wanneer u terugkomt of wie er na u komt en schrijf dit op. Het kan zijn dat uw naaste zich later niet veel meer van de opname kan herinneren. Het bijhouden van een dagboek kan de leegte in het geheugen opvullen. U kunt enkele foto s aan dit dagboek toevoegen. Aarzel niet om eventuele vragen voor te leggen aan de verpleging. Delirium en dementie De verschijnselen van een delirium en dementie lijken soms op elkaar. Toch zijn dit twee verschillende aandoeningen, die soms tegelijkertijd voorkomen bij een patiënt. Mensen met dementie zijn namelijk gevoeliger voor het krijgen van een delirium. Een belangrijk verschil is dat een delirium vaak snel, binnen enkele uren of dagen, ontstaat. Terwijl dementie langzaam, over maanden of jaren, ontstaat. Delirante mensen zijn vaak afwisselend helder van geest en suf, mensen met dementie hebben vaak geen last van sufheid. Ook kunnen de verschijnselen van een delier over de dag heen erg wisselen, terwijl dit bij dementie vaak veel geleidelijker gaat. Tot slot Na herstel van de lichamelijke problemen, herstelt het delirium zich meestal. Het kan voorkomen dat concentratieproblemen en geheugenproblemen (iets) langer aanhouden. Sommige patiënten herinneren zich niets meer van het delirium als ze ervan hersteld zijn. Andere patiënten die dit wel herinneren, kunnen hier allerlei 4

7 reacties op hebben, bijvoorbeeld angst voor het ziekenhuis of schuldgevoel over hun gedrag tijdens het delirium. Slaapproblemen en somberheid zijn andere mogelijke gevolgen van een delirium. Het is zinvol dit te bespreken met uw (huis)arts of verpleegkundige. Ook bestaat er een kans dat een delirium zich herhaalt als de patiënt opnieuw wordt opgenomen of ziek wordt. Meld daarom bij een volgende ziekenhuisopname dat er eerder sprake is geweest van een delirium en bel de huisarts bij verschijnselen van een delirium in de thuissituatie. 5

8 Adres Afdeling geriatrie Ingang oost Reinier Postlaan 4, route GC Nijmegen Postadres Radboudumc 928 Afdeling geriatrie Postbus HB Nijmegen Contact Radboud universitair medisch centrum