Diagnostiek en revalidatie van visuele stoornissen bij neurodegeneratieve aandoeningen

Transcriptie

1 Diagnostiek en revalidatie van visuele stoornissen bij neurodegeneratieve aandoeningen Anne Vrijling, Klinisch Fysicus Wijnand Rutgers, neuroloog Punt voor Parkinson Iris van der Lijn, neuropsycholoog, promovenda NAH Progress Fleur van der Feen, neuropsycholoog, promovenda NAH Progress Koninklijke Visio Expertisecentrum voor slechtziende en blinde mensen Punt voor Parkinson, specialistisch centrum voor mensen met de ziekte van Parkinson of parkinsonisme in Noord-Nederland (samenwerking tussen UMCG en Martini Ziekenhuis en zorggroep Groningen) Rijksuniversiteit Groningen Afdeling Klinische en Ontwikkelingsneuropsychologie Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen Geen Sponsoring of onderzoeksgeld Andere relatie, namelijk Werknemer Koninklijke Visio Pagina 1

2 Onderzoek naar visuele klachten bij Niet- Aangeboren Hersenletsel (NAH) (1) Afgelopen 20 jaar: opbouw ervaring Visio 2002: Mark Tant promoveert op onderzoek naar hemianopsie en voorloper van de huidige compensatietraining : promotieonderzoek Rijksuniversiteit Groningen: InZicht Hemianopsie Compensatoire Scanning Evidence based trainingsprotocol ontwikkeld 24 maart 2018 Onderzoek naar visuele klachten bij NAH (2) Veelvoorkomende visuele klachten na NAH (Bulens et al, 1989; De Haan et al, 2015; Zihl, 2011): Wazig zien Verminderd contrastzien Veranderde lichtbehoefte (94%!) Verminderde licht- en/of donkeradaptatie Lichthinder Verminderd kleurenzien Vrij weinig bekend over oorzaak klachten 4 Shared Space Pagina 2

3 Onderzoek naar visuele klachten bij NAH (3) : Onderzoek Diagnostiek bij NAH (DiaNAH) Verklaring voor deze klachten? - (subtiele) lagere orde visuele stoornissen? - (subtiele) hogere orde visuele stoornissen? Evidence based screening op visuele perceptiestoornissen 5 Onderzoek naar visuele klachten bij NAH (4) Visuele klachten bij neurodegeneratieve aandoeningen 2016: Oprichting Punt van Parkinson en Oprichting MS Centrum Noord : Onderzoek NAH Progress (Novum) 6 Shared Space Pagina 3

4 Visuele stoornissen bij de enkele neurologische aandoeningen Multiple sclerose Ziekte van Parkinson Disclosures belangen (potentiële) belangenverstrengeling Geen Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen Sponsoring of onderzoeksgeld Andere relatie, namelijk Geen Geen Pagina 4

5 Multiple sclerose Kenmerken multiple sclerose Aard aandoening ontstekingsziekte centraal zenuwstelsel neurodegeneratie Beloopsvormen Schubs met (on)volledig herstel (o.a. neuritis optica / retrobulbaris) progressieve degeneratie Differentiaal diagnose neuromyelitis optica, ADEM, CADASIL, sarcoidose, small vessel disease Behandelopties onderdrukking schubs beperkte beïnvloeding progressie Pagina 5

6 Toename plaques Atrofie bij MS Pagina 6

7 Gegevens multiple sclerose Epidemiologie incidentie 4,8 / prevalentie ca 1:1000 verdeling beginleeftijd jaar twee maal zoveel vrouwen als mannen Ernst grote spreiding in progressie Visuele systeem en multiple sclerose Afferent N opticus (neuritis optica / retrobulbaris) Tractus opticus Efferent (oculomotoriek) blik vasthoudende structuren stoornissen in pauze neuronen hypo- en hypermetrie Corticale stoornissen Pagina 7

8 Visuele klachten bij multiple sclerose Visusdaling Scotomina Oscillopsie Dubbelzien Hogere orde visuele stoornissen herkenning, begrip Ziekte van Parkinson Pagina 8

9 Ziekte van Parkinson Kenmerken bradykinesie rigiditeit rusttremor balansstoornissen Ziekte van Parkinson / Parkinsonisme Ziekte van Parkinson Multi Systeem Atrofie (MSA) Diffuse Lewy body ziekte / dementie met Lewy bodies (DLB) Corticobasale degeneratie (CBD) Progressieve supranucleaire verlamming (PSP) Getallen over de ziekte van Parkinson Incidentie 0,25 per 1000 per jaar Prevalentie 3 per jaar: 3,5 per 1000; > 80 jaar 30 per 1000 Mannen ca 1,6 x zoveel als vrouwen Aantal van min of meer stabiel Risicofactoren genetisch risicogenen toxines (herbiciden, pesticiden, MPTP) Pagina 9

10 Symptomatologie bij de ziekte van Parkinson Motorisch bradykinesie, rigiditeit, rusttremor balansstoornissen, houdingsveranderingen, dysarthrie, Cognitief/gedragsmatig depressie, bradyfrenie, dementie met frontale functiestoornissen, apathie, ontremming (agv medicatie), visuospatiele stoornissen Autonoom temperatuur, urge-mictie, obstipatie, maagontledigingsstoornissen, orthostatische hypotensie, pupilstoornissen Uitbreidende degeneratie en Lewy bodies Pagina 10

11 Visuele problemen bij M Parkinson Dopaminerg retina, contrastgevoeligheid Problemen motoriek convergentiezwakte verminderd knipperen bradykinesie oogbewegingen, uitdovend hypometrische saccades gestoord gladd volgen Autonoom pupillen, lens Cognitief, informatieverwerking, visuoconstructief, beweging, tijdsgefaseerd geheugen (gezichten) herkenning (emoties) hallucinaties (selectie externe en interne prikkels) Visuele symptomen waarmee patiënten met Parkinson zich presenteren Verminderde visus Verminderd kleurenzien Gezichtsveldstoornissen, glaucoom-achtig Volg- en saccadische stoornissen Convergentiezwakte, esoforie Droge ogen Verminderde contrastgevoeligheid Visuospatiele stoornissen Visuele hallucinaties Pagina 11

12 Oorzaken van dubbelzien bij een patiënt met de ziekte van Parkinson Esoforie, fusiestoornis Syndroom van Capgras Hallucineren Visuospatiele stoornissen Samenvattend MS en Parkinson zijn beide zeer diverse ziekte beelden Visuele klachten komen veel voor; systematische beschrijvingen ontbreken De aard van de visuele klachten is gevarieerd Bij eenzelfde klacht kan de oorzaak verschillen Pagina 12

13 Disclosure belangen spreker (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Geen Geen Sponsoring of onderzoeksgeld Andere relatie, namelijk Sponsoring Stichting NOVUM Werknemer Koninklijke Visio Werknemer Rijksuniversiteit Groningen Parkinson MS 75% visuele klachten 33,3% visuele klachten Visuele klachten Geen visuele klachten Visuele klachten Geen visuele klachten 26 Pagina 13

14 Visuele klachten bij MS en Parkinson Worden niet altijd herkend en/of erkend Geen doorverwijzing Geen optimale zorg = Zwakke schakel in de keten 27 Doel: verbeteren ketenzorg Visio Afdeling oogheelkunde of neurologie 28 Pagina 14

15 Betrokken partijen NOVUM Rijksuniversiteit Groningen Koninklijke Visio UMCGroningen (UMCG) Punt voor Parkinson Martini Ziekenhuis (MZH) MS Centrum Noord Screening Visuele Klachten (SVK) 19 items met klachtenomschrijving 30 Pagina 15

16 Screening Visuele Klachten (SVK) Verwijscriterium: 1 klacht vaak/altijd en/of hinder van 6 of hoger 31 Screening Visuele Klachten (SVK) In kaart brengen visuele klachten Identificeren patiënten met en patiënten zonder klachten Verwijzing naar Visio: bieden juiste zorg 32 Pagina 16

17 Voorlopige resultaten SVK voor MS (n = 123) 89,4% heeft 1 of meer visuele klachten 52,4% valt binnen het verwijscriterium 1 klacht vaak/altijd en/of hinder van 6 of hoger 33 VISUELE KLACHTEN BIJ MS LEZEN ZOEKEN EN VINDEN VERKEERSDEELNAME MEER TIJD NODIG DROGE OGEN P IJNLIJKE OGEN VERVORMING HALLUCINATIES ADAPTATIE DONKERE WAAS LICHTHINDER CONTRAST KLEURENZIEN GEZICHTSVEL D TRILLEN DIEPTE DUBBEL SCHERPSTELLEN SCHERP ZICHT Pagina 17

18 Conclusie Aanwijzingen voor verbeteren ketenzorg Meer verwijzingen Meer toegepaste zorg 35 Bedankt voor de aandacht 36 Pagina 18

19 percept distale stimulus proximale stimulus 37 Onderzoek en diagnostiek Visueel Functie Onderzoek (nadruk oogbewegingen) Oogheelkundig onderzoek (indien niet bekend bij oogarts, OCT) Neuropsychologisch / perceptueel onderzoek Ergotherapeutische exploratie Op individu toegespitste behandeling Compensatie primair extern Toepassing adviezen thuissituatie 38 Pagina 19