TVO: taalvaardigheidsonderwijs & taalbeleid Ronde van Vlaanderen cyclus 2008-2011
enkele opwarmertjes... Tonica is de benaming voor een akkoord dat rust uitstraalt (zie verder subdominant en dominant die respectievelijk een beetje en veel spanning bevatten). Het tonica-akkoord heeft uiteraard een tonicafunctie, maar ook de derde graad (III) heeft deze, wanneer een ander akkoord met tonicafunctie deze derde graad voorafgaat. Het derde grondakkoord met tonicafunctie is de zesde graad (VI). Het is een uitbreiding van de eerste graad, maar het wordt ook vaak zelfstandig gebruikt.
Een werkstuk dat is gedraaid in een zelfcentrerende drieklauwplaat en dat wordt losgemaakt, kan niet meer slingervrij worden ingespannen. Doe je dat toch dan draai je een excentrisch werkstuk. De hartlijnen van de diameter liggen dan niet meer op de zelfde lijn.
Een gameet of geslachtscel is een haploïde cel die dient voor de seksuele reproductie. De geslachtscellen van een mannelijk organisme heten zaadcel, van vrouwelijke organismen eicel. Wanneer een eicel en een zaadcel van hetzelfde organisme samensmelten, vormen ze een zygote, een diploïde cel die tot een nieuw organisme uitgroeit, drager van DNA van beide ouders. Bij schimmels kan een zygote uitgroeien tot een sporenvormer die middels meiose haploïde sporen maakt.
opwarming agenda het Steunpunt GOK TVO: waar staat het thema voor? taal om te leren op school taalverwerving - in de taalvakken - in de andere vakken TVO: hoe werken we het thema uit? afsluiting
leren op school de schoolvakken hebben vaak tot doel de leerlingen achter de schermen van de waarneembare werkelijkheid te laten kijken innemen van beschouwend veralgemenend abstraherend perspectief
de taal die hiervoor nodig is vakjargon: x-as, y-as, grafiek, coördinaten, oorsprong, stijgen, dalen, schaalverdeling, leenstelsel, krijgsdienst, heerschappij, protoplast, degeneratie algemene schooltaal: verband, hoeveelheid, hiërarchie, symbool, element, factor, feit, verschijnsel, kenmerk, eigenschap, tegenstelling, oorzaak, gevolg, functie, voorwaarde, weergeven, aflezen, vergelijken, verklaren, beschrijven, definiëren denken in taal: in woorden vatten van causale relaties, voorwaarden, chronologieën, hypothesen formuleren, als-dan-redeneringen
uit het leven gegrepen (1) lasspetters weghalen L: Kunt ge nu eens vertellen, wat ge gedaan hebt? ll: Ehh dit zo weg L: Ja, maar vertel het eens precies. Wat hebt ge weggehaald, waarmee hebt ge het weggehaald, hoe hebt ge dat gedaan en waarom hebt ge dat zo gedaan? ll: Ehh L: Ge hebt het daarjuist toch zelf gedaan? Weet ge het niet meer? ll: Ja L: Wel? ll: Dit ehh ik weet niet.
uit het leven gegrepen (2) taalvaardigheidstoets instap SO 2 de jaar evaluatie van volgende schooltaalcompetenties informatieve uiteenzettingen begrijpen informatieve en studieteksten verwerken: beschrijvend, structurerend en evaluerend (korte) informatieve teksten schrijven
resultaten TIST (2002) 5000 leerlingen nemen deel totaal te behalen: 71p richtscore voldoende vaardigheid: 51p 51p of meer: 61,8 % lln minder dan 51p: 38,2 % lln gemiddelde score: 51,74 A-klassen: 55,34 (25% lln onder 51 p) B-klassen: 44,99 (73% lln onder 51 p)
besluit als veel leerlingen voortdurend moeilijkheden ondervinden met het verwerken van de talige informatie die ze in de verschillende vakken aangeboden krijgen dan is het ontwikkelen van de schooltaalvaardigheid een belangrijke opdracht om de kansen op schoolsucces te verhogen.
Gelijke Kansen in de klas praktijken toepassen die de vakmatige taal voor alle leerlingen begrijpelijk maken de vereiste schooltaalcompetenties bij de leerlingen ontwikkelen de lat niet verlagen, niet voor taalcompetenties en niet voor vakdoelen - geen neerwaartse spiralen
Hoe verwerf je taal? Hoe kan taalvaardigheid groeien? experiment De handleestaak
Hoe verwerf je taal? Hoe kan taalvaardigheid groeien? geregeld terechtkomen in situaties waarin het gebruiken van die taal nodig is om te kunnen doen wat je wil of moet doen in je omgeving veel taal te horen (en te zien) krijgen waaraan je betekenis kan geven vanuit de situatie waarin ze opduikt veel gelegenheden krijgen om zelf taal te produceren t.a.v. (een) gesprekspartner(s) gesprekspartners hebben die taal gebruiken op jouw maat en reageren op wat jij zegt (of schrijft), op je signalen van onbegrip en op je vragen om hulp
taalverwerving & taalcompetentieontwikkeling in de TAALLES taalaanbod, d.i. nieuwe stukjes taal die voor de leerlingen betekenisvol zijn: doordat ze die nodig hebben om de dingen te doen die ze willen doen/waar ze niet te buiten kunnen doordat die voldoende aansluiten bij de kennis en vaardigheid die ze al in huis hebben doordat die aangeleverd worden in een context die helpt betekenis te geven veel kansen tot interactie met anderen die feedback geven op hun taalproducten en inspelen op hun signalen van onbegrip of van nood aan hulp
taalverwerving & taalcompetentieontwikkeling in de ANDERE VAKKEN Buigen & strekken + andere les naar keuze? CHEMIE - DNA-detectives. Aan de slag in het genetisch lab HAARTOOI - Glam it! Over watergolven en haarrollen PAV - Detectives aan het werk: mysterieuze reisverhalen WISKUNDE - Machtsverheffing
Buigen & strekken Komen de lln terecht in situaties waarin het gebruiken van die taal nodig is om te kunnen doen wat ze willen of moeten doen? Krijgen ze veel taal te horen (en te zien) en kunnen ze er betekenis aan geven vanuit de context? Krijgen ze veel gelegenheden om zelf taal te produceren? Hebben ze gesprekspartners? Gebruiken die taal op hun maat? Reageren die op wat ze zeggen (of schrijven), op hun signalen van onbegrip of op hun vragen om hulp?
in alle lessen: de 3 cirkels van een krachtige (taal)leeromgeving POSITIEF, VEILIG LEERKLIMAAT BETEKENISVOLLE TAKEN ONDERSTEUNING DOOR ANDERE LEERDERS of/en LEERKRACHT
een veilige leeromgeving?
Uit Instrument voor beginsituatieanalyse taalvaardigheidsonderwijs - SO doelstelling 4 - een interactieve aanpak hanteren om lln hun taalvaardigheid te laten opbouwen. opdrachten waarbij taal een middel is om een aantrekkelijk en uitdagend doel te bereiken groepswerk, samenwerkend leren toegankelijk taalaanbod veilig en motiverend klimaat ondersteuning
Uit Instrument voor beginsituatieanalyse taalvaardigheidsonderwijs - SO doelstelling 5 - De taalheterogeniteit van de groep positief kunnen aanwenden. groeperingsvormen waarbij lager- en hogertaalvaardige leerlingen moeten samenwerken differentiatie door interactieve ondersteuning door extra ondersteuning in de gewone klas positieve houding en goede afspraken over gebruik dialect of eigen taal
Uit Instrument voor beginsituatieanalyse taalvaardigheidsonderwijs - SO doelstelling 6 - Bewust kunnen omgaan met taal en taalvaardigheid bevorderen in alle activiteiten (taal in de andere vakken). ruimte scheppen voor zelfontdekkend leren kennis van de wereld en ervaringen van de leerlingen te activeren gelegenheid tot leerling-leerling-interactie scheppen veel zorg besteden aan verheldering van vakmatige taal
Het proces op gang zetten school 1 Is de keuze van het thema TVO gebaseerd op een goede analyse? Zijn de doelstellingen goed gekozen? Zijn de acties goed gekozen? Kunnen de acties goed geëvalueerd worden? Zo ja, licht toe. Zo nee, hoe kan het dan wel?
TVO-beleid in handen van 1 persoon draagvlak? motivatie van uitvoerders? vaagheid van geformuleerde doel(en) er wordt een beperkt aantal acties aan gekoppeld doelen en acties zijn gericht op beperkte groep de acties zijn louter remediërend problemen worden aangepakt als ze zich voordoen, geen preventie doelen mbt leerkrachthandelen in de gewone lessen? doelen op schoolniveau: kanalen voor informatie, samenwerking & deskundigheidsontwikkeling? meetbaarheid mogelijk?
Het proces op gang zetten school 2 de doelen die ze vooropstelt? de acties die ze plant? de toewijzing van verantwoordelijkheden? de toewijzing van GOKuren? het nascholingsbeleid en de organisatie van informatie-, kennis- en ervaringsdeling? mogelijkheid tot evaluatie van de acties? Welke verdere uitbreiding adviseer je aan de school in de nieuwe cyclus 2008-2011?
aandachtspunten (1) doelen richten op de 'roos': het optimaliseren van de basisaanpak in de klas door te werken aan de verwerving van schooltaal en de ontwikkeling van schooltaalcompetenties in alle vakken = preventie van mogelijke problemen voor ze zich kunnen voordoen remediëring als basisaanpak niet toereikend blijkt het hele team wordt bij de uitvoering betrokken: indien niet meteen als uitvoerder, dan toch als observator van het proces
aandachtspunten (2) doelstellingen/acties op 3 niveaus bepalen leerlingen leerkrachten school de 3 niveaus goed op elkaar afstemmen
doelen op leerlingniveau welke competenties ontwikkelen/vergroten we bij hen? uiteenzettingen van de leerkracht begrijpen (informatie over leerstof mondeling verwoorden) instructieteksten begrijpen informatieve en studieteksten verwerken: beschrijvend, structurerend en evaluerend toetsvragen schriftelijk beantwoorden (korte) informatieve teksten schrijven
doelen voor de leerkrachten in de klas welk handelen in de klas wordt voor de lln-doelen van ons vereist? welke deskundigheid moeten we ontwikkelen? vak taal taalvaardigheid/-competenties bevorderen relevante kennis van de wereld uitbreiden (ifv vakken) andere vakken vakmatige taal doen verwerven taalcompetenties bevorderen door taal te doen gebruiken door op gebruikte taal te laten reflecteren door gerichte keuze van thema s en taken door praktijken te gebruiken die vakmatige taal begrijpelijk maken: voorkennis activeren, actieve zelfontdekking, interactie, door veel situaties van mondelinge interactie en van functioneel lezen (& schrijven) te scheppen
doelen op schoolniveau wat doen we om planning en uitvoering van het TVO-beleid voor het team te faciliteren & optimaliseren? wat doen we om betrokkenheid van hele team te waarborgen? wat doen we als ondersteuning vanuit schoolleiding? wat doen we voor de structurele organisatie van communicatie en overleg? wat doen we om samenwerking met ouders en externe bondgenoten te bevorderen? wat doen we om kansen te scheppen tot professionalisering en kenniscreatie?
basisstructuur van een (taal)beleid lln lkn school doelen leerlingenniveau: (school)taalcompetenties vergroten doelen leerkrachtenniveau: competenties voor toepassen van goede praktijken in de klas doelen schoolniveau: voorwaarden scheppen en strategieën hanteren voor implementatie invoering van praktijken & uitvoering van gemaakte afspraken opvolging en evaluatie bijsturing
TVO: een traject van 3 jaar jaar 1 de school werkt TVO-beleidsplan uit op haar maat... vanuit analyse: Wat doen we al en wat kan meer? naar doelenbepaling: Waar willen we naartoe op leerling-, leerkracht-, schoolniveau? en vandaar naar actieplan: Welke acties voeren we uit om de doelen te bereiken? met beoordelingscriteria: Welke criteria gebruiken we voor meten van effect?... en voert het uit
jaar 2: zelfevaluatie Hebben we de acties uitgevoerd? Waarom wel/niet? Hebben we met de acties de doelen bereikt die we beoogden? Waarom wel/niet? Hebben we de (school)taalvaardigheid van de leerlingen verhoogd? Waarom wel/niet? jaar 3: GOK-doorlichting
de beleid-cirkel
Instrument voor beginsituatieanalyse taalvaardigheidsonderwijs zie www.steunpuntgok.be Werkdocument 'GOK-beleid in de steigers', dat je helpt om op een actieve manier en met het hele team de algemene GOK-analyse te doen zie www.steunpuntgok.be
afsluiting visietekst: zie mapje en website materiaalaanbod: zie website vormingsaanbod: zie website screeningsinstrument en info: zie mapje en website www.steunpuntgok.be/secundair nora.bogaert@arts.kuleuven.be
materialen secundair onderwijs TAS en TIST reeks Sesam reeks tatami Warm en koud Handen, voeten & Co Bronnenboek TSO/BSO
TAS TIST
Sesam op natuurlijke en motiverende manier de schooltaalvaardigheden van alle leerlingen bevorderen uitgangspunt: eindtermen/ontwikkelings-doelen Nederlands van het basisonder-wijs en van graad 1 SO 5 onafhankelijke thema's: Sesam 1: Beetgenomen Sesam 2: Slim bedacht Sesam 3: Anders dan gewoon Sesam 4: Toeren zonder grenzen Sesam 5: De mummie stijgende graad van complexiteit binnen en over de thema s heen: van handelingsgerichte en contextgebonden taken naar taken m.b.t. minder bekende of meer abstracte onderwerpen
tatami voor klassen van de eerste, tweede en zelfs derde graad op een natuurlijke en motiverende manier aan de schoolse en cognitieve vaardigheden van alle leerlingen werken uitgangspunt: de eindtermen/ ontwikkelingsdoelen Nederlands 4 onafhankelijke thema's: tatami 2: Ongelooflijk maar waar?! tatami 3: Striplabo tatami 5: Het gat in de markt tatami 6: Kamp Robinson
Warm & koud kant-en-klaar lesmateriaal taalvaardigheid voor nieuwkomers uit de laatste fase van de onthaalklas kan mits de nodige aanpassingen ook gebruikt worden in de B-stroom van de eerste graad secundair onderwijs 2 clusters: Tijdschrift en Expeditie In beide clusters wordt in een twintigtal samenhangende taken naar een concreet eindproduct toegewerkt: Tijdschrift: een magazine met aan de ene kant thema warm en aan de andere kant thema koud Expeditie: een dossier waarin de leerlingen zich kandidaat stellen om deel te nemen aan een wetenschappelijke expeditie naar een extreem warm of een extreem koud gebied
Handen, voeten & Co Hoe ontwikkel je als taalleerkracht bij je leerlingen de nodige taalcompetenties om goed te kunnen leren in de andere vakken? Hoe leer je hen om met teksten om te gaan en er precies die informatie uit te halen waaraan ze behoefte hebben of die hen gevraagd wordt? Hoe maak je hen vaardig in het schrijven van 'schoolse' teksten? Het lespakket 'Handen, voeten & Co' laat je al doende ontdekken hoe je dit heel concreet aanpakt in je les. Downloadbaar van www.cteno.be
Bronnenboek TSO en BSO lesmodellen (voor algemene, technische en praktijkvakken) die gericht zijn op de verhoging van de betrokkenheid en motivatie én de taalvaardigheid van de jongeren belangrijkste uitgangspunten: boeiende intro inductieve opbouw, van concreet naar abstract of van bekend naaronbekend actieve kennisverwerving door observatie, onderzoek, analyse en beschrijving goed gekozen mediëring bewuste omgang met taalgebruik (door leerkracht) gerichtheid op geletterdheid
Contact Steunpunt GOK/Centrum Taal en Onderwijs, Blijde-Inkomststraat 7 3000 Leuven [T] 016 / 32 53 67 [F] 016 / 32 53 60 www.cteno.be nora.bogaert@arts.kuleuven.be