Een nieuwkomer onder de toetsen

Transcriptie

1 Een nieuwkomer onder de toetsen Ricardo is een anderstalige nieuwkomer die in september op school is aangekomen. Hij kwam recht uit Colombia, sprak enkel Spaans, maar bleek al snel een vrij pientere leerling te zijn. Op het einde van het schooljaar zit de klasleerkracht met een probleem. Ricardo scoort vrij goed op de toetsen op school en lijkt tamelijk vlot mee te kunnen in de klas. Maar zijn Nederlands is natuurlijk nog niet perfect. Dat kan je ook niet verwachten van een leerling die maar één jaar in het Nederlandstalig onderwijs heeft doorgebracht. Hoe zal Ricardo op zijn volgende school ontvangen worden? Zal hij een kans krijgen om te tonen wat hij kan ondanks het feit dat hij nog vaak naar zijn woorden moet zoeken? De klasleerkracht vraagt zich af of hij Ricardo daarbij kan helpen. En tegelijkertijd is hij op zoek naar een manier om aan te geven op welke vlakken zijn taalvaardigheid nog verder moet ontwikkelen. Het Steunpunt NT2 ontwikkelde een toets die een belangrijk hulpmiddel kan zijn voor de leerkracht in kwestie. Het gaat om de TASAN (Taalvaardigheidstoets Aanvang Secundair onderwijs voor Anderstalige Nieuwkomers). Met deze toets kan je op een objectieve manier een beeld krijgen van de talige vaardigheden waarover de leerling al beschikt en de punten waarop zijn schoolse taalvaardigheid nog verder moet ontwikkelen. 1. Voor wie? De toets is bedoeld voor anderstalige nieuwkomers tussen 12 en 15 jaar die vanuit het onthaalonderwijs normaal gezien doorstromen naar de eerste graad secundair onderwijs. Hij is ook bruikbaar voor nieuwkomers uit het zesde leerjaar. De toets wil nagaan of de leerling voldoende taalvaardig is om de lessen in het eerste jaar secundair onderwijs te volgen. De TASAN is niet onderwijsoriënterend: hij geeft niet aan of een leerling naar een 1A, 1B of BUSO moet. Bij de plaatsing van de nieuwkomer na het onthaaljaar zullen immers ook andere factoren, zoals motivatie, interesse, vorderingen, leerpotentieel, intelligentie, emoties, thuissituatie,... een rol spelen. De resultaten van de toets moeten gezien worden in het licht van observaties van de leerkracht, gesprekken met leerling en ouders, andere toetsresultaten,...de toets maakt het wél mogelijk om een diagnose te maken van wat anderstalige nieuwkomer al dan niet heeft verworven op vlak van taalvaardigheid. 2. Hoe ziet de TASAN eruit? De toets meet luister-, lees- en schrijfvaardigheid. Spreekvaardigheid is niet opgenomen om praktische redenen. Bij het opstellen van de toets is er rekening gehouden met de einddoelstellingen van het onthaaljaar, de eindtermen van het basisonderwijs, de ontwikkelingsdoelen en de eindtermen van de eerste graad secundair onderwijs. De nadruk ligt vooral op de taalvaardigheid die leerlingen nodig hebben om te functioneren op school: de uitleg van de leerkracht kunnen volgen, teksten in handboeken begrijpen, schriftelijke vragen oplossen, korte tekstjes schrijven,... Bij de ontwikkeling van de toets hebben we gestreefd naar een variatie in het type activiteit en de moeilijkheidsgraad. De moeilijkheidsgraad is afhankelijk van verschillende criteria: 1. het verwerkingsniveau: bijvoorbeeld, moet een leerling enkel een tekst aan het bord kopiëren of moet hij zelf zijn eigen antwoord formuleren op een vraag?

2 2. de inhoud van de tekst of de les: bijvoorbeeld, gaat het om een eerder abstract onderwerp zoals de bloedsomloop of gaat het om iets concreets zoals het beschrijven van een persoon of een voorwerp? 3. de mate waarin er context aanwezig is: bijvoorbeeld, staan er verduidelijkende afbeeldingen in het handboek of niet? wijst de leerkracht iets aan op het bord? 4. de talige vaardigheden: bijvoorbeeld, is de taak mondeling of schriftelijk? receptief (lezenluisteren) of productief? Op basis van de verschillende einddoelstellingen en eindtermen en de criteria die de moeilijkheidsgraad van een activiteit bepalen, zijn er bij het ontwikkelen van de TASAN zeven toetsonderdelen opgesteld: Luisteren 1. een eenvoudige persoonsbeschrijving begrijpen: de leerlingen plaatsen op basis van een korte mondelinge beschrijving een nummer bij de juiste persoon op een klasfoto 2. mondelinge informatie met betrekking tot school- en klasgebeuren begrijpen en in een schema plaatsen: de leerlingen vullen een lessenrooster in op basis van mondelinge informatie 3. informatie uit een mondelinge tekst halen waarbij het onderwerp vanuit een abstract perspectief wordt behandeld: de leerlingen beluisteren een informatieve tekst en lossen er vragen over op Lezen 1. een informatieve tekst begrijpen over een daar-en-toen-situatie; bij de tekst is beperkte contextuele ondersteuning voorzien: de leerlingen lezen korte tekstjes over verschillende verzorgers in de dierentuin; daarna lezen ze uitspraken van deze verzorgers en vullen ze in wie welke uitspraak heeft gedaan; tenslotte lossen ze nog drie andere vragen op (verwerkingsniveau: structurerend/evaluerend) 2. een informatieve tekst begrijpen die vanuit een abstraherend perspectief geschreven is; bij de tekst is beperkte contextuele ondersteuning voorzien: de leerlingen lezen een informatieve tekst en lossen er vragen over op Schrijven 1. een eenvoudige schriftelijke persoonsbeschrijving geven op basis van een afbeelding: de leerlingen krijgen een tekening van een misdadiger en schrijven op hoe hij eruitziet 2. schriftelijke instructies geven aan een bekende leeftijdgenoot op basis van afbeeldingen zodat de persoon de handelingen moet kunnen uitvoeren: de leerlingen krijgen tekeningen van de verschillende stappen van een proefje en moeten instructies voor dat proefje schrijven zodat een leeftijdgenoot die de tekeningen niet heeft, het proefje kan uitvoeren

3 Bij het opstellen van de toetsonderdelen werd er in de mate van het mogelijke geprobeerd om de verschillende vaardigheden direct te meten, dit wil zeggen dat je meet wat je wíl meten. Bij de leestoetsen bijvoorbeeld hebben de leerlingen slechts een zeer beperkte schrijfvaardigheid nodig om de toets te kunnen invullen. De leerlingen lossen deze toetsen op door kruisjes te zetten bij het juiste antwoord, een cijfer in te vullen of een naam of een stuk zin over te schrijven. Bij de verbetering van de leestoetsen wordt vormcorrectheid van het antwoord niet in rekening gebracht. Enkel de leesvaardigheid wordt dus beoordeeld. We hebben ook geprobeerd om ervoor te zorgen dat voorkennis geen al te grote invloed had op de resultaten van de toets. Bij de schrijftoets die in dit artikel opgenomen wordt, werden bijvoorbeeld de woorden stengel en inkt vooraf gegeven omdat het erg specifieke termen zijn die de meeste leerlingen niet kennen. Voor leerlingen die de toets om 1 of andere reden voor een tweede keer afleggen, is er een tweede versie van de toets ontwikkeld. Een leerling die tweemaal dezelfde toets aflegt, scoort immers meestal hoger bij de tweede afname, ook al is er een heel jaar tussen. Op die manier is het resultaat niet meer betrouwbaar. BLOEMEN KLEUREN (SCHRIJFTOETS UIT DE TASAN, VERSIE 1) Opdracht Op deze tekeningen zie je de zeven verschillende stappen van de proef. Schrijf per tekening duidelijk op hoe het moet. Schrijf op het lijntjesblad

4 7 EEN PENNENVRUCHT Betrouwbaar? Zo n toets ontwikkelen is één ding. Maar zijn de resultaten wel betrouwbaar? Om dit na te gaan, werd de eerste proefversie van de toets eind juni 2001 bij een 300-tal anderstalige nieuwkomers van de geschikte leeftijdsgroep in het secundair afgenomen. De steekproef werd gespreid over de verschillende provincies en onderwijsnetten. Er werd voor leerlingen uit het middelbaar gekozen, omdat de anderstalige nieuwkomers daar veel meer geconcentreerd zitten in bepaalde scholen en het praktisch de enige mogelijkheid was om een dergelijk grote steekproef samen te stellen. Ter controle werd de toets ook afgenomen bij leerlingen van het zesde leerjaar (in juni 2001) en enkele 1-A klassen van het secundair onderwijs (in september 2001) om na te gaan of de toets qua niveau goed was ingeschat. Via statistische analyses bleek welke items (vragen) of toetsonderdelen minder betrouwbaar waren. Zo kon de toets herwerkt worden en in mei 2002 opnieuw afgenomen bij een 300-tal anderstalige nieuwkomers. Op basis van deze gegevens werkten we de definitieve toets af. 5. Wat met de resultaten? Hoe moeten leerkrachten de resultaten van de leerlingen interpreteren? Om op die vraag te kunnen antwoorden, moet je je eerst afvragen wat de toets eigenlijk meet. De TASAN meet welke talige vaardigheden de leerling al beschikt en over welke nog niet. Wat kan een

5 leerling al en waar heeft hij nog ondersteuning bij nodig? De toets bevestigt de eigen observaties van de leerkracht of stelt zijn beeld van de leerling bij. Grofweg zou je drie groepen kunnen onderscheiden: 1. de leerlingen die de toets op alle vlakken goed aankunnen: zij kunnen doorstromen mits ondersteuning bij nieuwe inhouden, vreemde talen, de leerlingen die al over enkele vaardigheden beschikken, maar op bepaalde toetsonderdelen (te) laag scoren. Dat kan zijn omdat ze moeite hebben met een specifieke vaardigheid (bijvoorbeeld schrijven), maar ook bijvoorbeeld omdat ze nog moeite hebben met abstracte teksten of met de hogere verwerkingsniveaus,... Afhankelijk van de scores van de leerlingen is het mogelijk om aan te geven op welke vlakken de ondersteuning zich moet situeren. Deze ondersteuning kan voor een groot deel gebeuren in de klas zelf door de leerkracht. Deze kan onderwerpen meer concreet maken, op een andere manier vragen stellen, toetsen enkel inhoudelijk beoordelen en niet vormelijk, andere leerlingen mee inschakelen... Eventueel kan een vervolgschoolcoach of extra begeleiding van een leerkracht of leerling ook een bijkomende oplossing vormen de leerlingen die uitvallen op het merendeel van de vaardigheden. Zij zouden eigenlijk de kans moeten krijgen nog een periode onthaalonderwijs te krijgen en/of (als ze in het basisonderwijs zitten) een jaar over te doen omdat ze nog onvoldoende taalvaardig zijn om succesvol door te stromen. Bij de interpretatie en het gebruik van de resultaten mag de leerkracht nooit alleen van de toets uitgaan. Eigen observaties, andere toetsresultaten, gesprekken met de leerling en de ouders zijn minstens even belangrijk. De manier waarop anderstalige nieuwkomers worden opgevangen in de school waar de nieuwkomer naar zal doorstromen is ook van belang. Gaat het om een school die vertrouwd is met deze leerlingen of eerder niet? 6. In de praktijk Momenteel is er structureel geen specifieke ondersteuning voorzien voor anderstalige nieuwkomers die na het onthaaljaar doorstromen. Of er opvolging of extra ondersteuning is voor deze leerlingen is afhankelijk van de goede wil van leerkrachten, die gelukkig op vele scholen aanwezig is. Eén van de factoren die doorstroming kan vergemakkelijken is een samenwerking tussen de onthaalschool en de vervolgschool waar de leerling naar doorstroomt. In sommige regio s, zoals bijvoorbeeld Maasmechelen ontstaat er al stilaan een overleg tussen basisscholen en secundaire scholen over de netten heen. Jammer genoeg horen wij toch nog vaak verhalen van leerlingen die gemotiveerd en vol goede moed de onthaalklas verlaten en ondanks alles (nog vaker dan Nederlandstalige leerlingen) in een richting terecht komen waar ze zich niet volledig kunnen ontplooien. Wij hopen mee te bouwen aan een oplossing voor dit probleem en geloven dat deze toets een stapje in de goede richting kan betekenen. Door de toets krijgen we een beter beeld van wat we van anderstalige leerlingen na één jaar onthaalonderwijs mogen verwachten. Misschien kunnen we op die manier de (soms hoge) verwachtingen van leerkrachten, ouders, het beleid en onszelf bijstellen. De toets vormt ook een hulpmiddel om een beter zicht te krijgen op welke ondersteuning leerlingen na het onthaaljaar vooral nog nodig hebben. Extra ondersteuning die op veel scholen welkom zou zijn. Mie Sterckx