! "#$
Voorwoord!"# $ % &$ ( ) % *+, # -.#-/ 0 1 " 23 4 13 1536 4
& 4 % 78 0# - &$
Samenvatting 9. / * * + & 9 #: 9 & ;. / < 9
4 + =.(>?) (:)/<! 4 * ( ) @! ; $ ( )A 4 A & B *
Inhoud & < 1 # 1 " <#?"33C"33D 5 2 <$A C 21 @ C 2" #*A D 22 : E 25 < 13 5 < 15 51 # 1F 5" & * 1D 52 1G 55 4 A "3 F "" F1 # $A "" F" "F F2 - "E F5 # 22 C H 53 D I 5C 5D!+!J? 1 F" @ F2
1 Inleiding 4 % @ 4 %.!:?1EEGK!$:"333K? 1ECCK"33"K41EEGK41EC"K > 1EGGK81EE"K- 1EE1K<4 @"332/ <#? 4 ) = ) $ A& ## 9 @ () 9 #. /# 1
#! 9 K K I De nieuwe bouwpraktijk Hoe zou de nieuwe bouwpraktijk er uit kunnen zien? De tekortkomingen van de oude bouwpraktijk hebben geleid tot een crisis. Sindsdien zijn verscheidene initiatieven opgestart om de sector te hervormen. Deze initiatieven hebben gemeen dat ze pleiten voor een fundamentele verandering. Meer dan voorheen wordt de urgentie daartoe gevoeld. Hieronder wordt puntsgewijs geschetst hoe een positief dynamische bouwsector er uit zou kunnen zien. 1. Bouwondernemingen bieden geïntegreerde oplossingen aan (eventueel aangevuld met services en diensten). Ze zijn niet langer reactieve aannemer. Indien zij kansen zien zullen ze aan (potentiële) klanten integrale oplossingen aanbieden. 2. De bouwondernemingen gaan uit van een businessmodel waarin geïntegreerde oplossingen worden geoptimaliseerd en de focus ligt op de ontwikkeling van product en services. Voor zover die oplossingen niet gestandaardiseerd zijn, wordt de oplossing geoptimaliseerd in constructieve interactie tussen klant en bouwonderneming (co-development). 3. De bouwondernemingen hebben hun strategische portefeuille op orde. Ze kiezen gericht voor investeren in een aantal Product-Markt-Technologie (Competence) combinaties. In de PMT willen ze en kunnen ze excelleren. 4. Elk project, waarin een klantspecifieke oplossing wordt gerealiseerd, [1] bouwt expliciet voort op kennis, ervaring, en netwerk van het voorgaande, en [2] wordt gezien als een prototype voor een volgend product in de betreffende PMTcC. Het gaat om doorlopend vernieuwen van producten en technologieën. Leren en verbeteren zijn geïncorporeerd in de werkwijze. 5. De onderneming ziet zich zelf als een kennisonderneming die zich realiseert [1] dat kennis doorlopend vernieuwd moet worden, [2] dat ze succesvoller zal zijn naarmate ze beter is het delen van kennis in een netwerk. Voor elke PMTcC kiest de bouw bouwonderneming een regierol voor de afstemming in de keten (gelegitimeerd door inhoud en niet door macht). Het bouwbedrijf heeft duurzame strategische samenwerkingsrelaties met toeleveranciers van sleuteltechnologie en knelpuntcapaciteiten. Dit uit zich door wederzijdse aansturing van leer- en ontwikkeltrajecten m.b.t. toekomstige projecten. zie volgende pagina voor vervolg "
6. Voor elke PMTcC heeft de bouwonderneming een netwerk richting maatschappelijke organisaties, onderzoeksinstellingen en opleidingsinstituten. In de regierol bewaakt ze ook dat toeleveranciers en afnemers hun positie met de kennisinfrastructuur zo vooruitstreven mogelijk vervullen. Op de centrale posities in de bouwonderneming zitten personen, die [1] zicht hebben op maatschappelijke ontwikkelingen en [2] inzicht hebben in processen van productontwikkeling. De PMTcC worden getrokken door personen die vanuit klantpositie gezien het gebruik van de producten kunnen doorleven, en hun trots ontlenen aan het verbeteren van functionaliteit. 7. De overheid ziet de bouw als een economisch en maatschappelijk relevante sector. Ze onderkent dat de hardware van de BV Nederland door de bouw wordt gemaakt, onderhouden en deels zelf ontwikkeld en geëxploiteerd. De overheid kent en onderkent de meerdere rollen die ze richting de bouwsector vervuld, en brengt die rollen in evenwicht (en evenwichtig bouwbeleid). Ze kent en onderkent de structurele imperfecties van markten in de bouw, en speelt daar adequaat op in om een positieve marktdynamiek zeker te stellen (in haar beleid t.a.v. inkoop, technologieontwikkeling en mededinging). G De rijksopdrachtgevers leggen zich toe op professioneel opdrachtgeverschap. Ze gebruiken een pallet aan markbenaderingen met als doel de aanbieders te prikkelen tot doorontwikkelen van de bestaande objecten en oplossingen. Daarin zien de opdrachtgevers niet alleen de kosten maar ook het maatschappelijk rendement. Ze nemen actief deel in de kennisinfrastructuur, en dagen de sector uit tot toekomstgericht onderzoek en de schets van vergezichten A.G. Dorée 2
2 PSIBouw project 2006-2007 <#? <#? %. / 9(& % ) % 1 <?9$A$ A$ * A 9 $ A " & # 9 A < > 9 $ A @ 9 + +! 5
& + & 9 K K K!??4 4 0? &H? & @ @ %: 0 $ :<& & B & L!? 0: 7@% B H 4 0? 8< L F
3 Systeemintegrator zijn. Wat betekent dat? # 1 - A$ A! ()4 - * & 4( )4 & <. "33F/ :$ * + + B 9 1 %?9 C
( ) 9 & *#:! +. "33D/) I!? +! H!"# < H< *K * ( + ).? > "331K? "331K "33FK- 1EEFK 1EEDK "332K$1EEG/H< &9 #: >. 1/+ *4 D
71& H< &H<! 9 & H<*.0@@/ L0@@ ()$0@@ ()( )()().>$"335/ - ()?H< 4 () () % H< * * H< * & ; G
< +4 9. / 4 H< *. "335K "33C/4 (=) $! I. "33FK "332/ H<* 1 @ <. * / " H; % ; E
4 & " 7"@.1EEGK- 1EEF/ % &! <, 1 H?! + 13
" #? > H.1EE3/9. /K. / 9 * & ;.M52/ ; ; > # % 9 #<@E3319K K 11
&(()?,:<& :<& I? #<@ E331! 1EE5"333 4#<@E331 N #<@E331 * B,0! 0 0 *. A/. > / 0! # B < O 1"
+ 7&,!!-!!- % +!!-!!-!!- 12
4 Systeemintegratoren in de bouw H< H< * 9 + % H< 7 * 4 H<*, - A$ A@ M21& 9 1!, -! 9 ". / + 2 K -!-! 15
% 1F!? 4 = () (>). ( )() ()/ PP I 4 #?.H > < "33F/ "335?>IB$$# =?>I B$$ 133 - ( > ). ( > ) / "33D> @ > 9.?7-@ /? 4 7*#.<?&/ 4 = 8
?"33D H =.H "33D/ & $ = H <.?%!"33C/4?%! 9 ( ).H"33D/"33C!?? 9 > 4A4 PP () 9 A 4 1C
% 0- " # 4. / - * 9 2 72< & @ * + + * 1D
* & K. / PP %! # ) <#?.<#? "33FK? "335/ <. /./ # 9!. /< < 4 K 1G
< K!! @. / *K 4 *! * @? 4 4 #. /. / & 9 1E
< K 4 * @ ( ) %% +!# K & 9(!).1 H/ & H H <! B= & L?! 15F3 (! ) &!.Q><"33F/ B () "3
- "333A * + & 4 K 4 K.*/ - * A "1
5 De drijvende kracht achter systeeminnovatie # K ) (! ) PP ).? "335/ ( ) <#?9! 1 2 # @ 4 4 &."335/? : 4!. / ""
*, 4 K K #: 0 4 PP 4 - ()+A?? I 1 & 11 1" + " & "1 "" "2
() % ( ) () & 9 11 1" ) "1 "".)/ <. /, ( ) @ K 11"1 I.11/."1/ L 4 9 < "5
4 9 < N 4 #. / K * 1 "F, # PP + 9 K < PP. 9 / 9 4! 9 +.
5"/ # F 7F : 114.1/.1/!!.1/.1/ @ $.1>1/."/ : "C
PP :. R / "D 3456 Q4 +? # $ : & < 7 <H H I Q4! 9. / & 9 (>) $R4 7$56 : :%@? @ < - @! + 4H% :I 4. /. /!. /
4 4 07! 56! 9. / %:# %:# 4? 8+ &56 4< : & "G
@! :$:& 9 0956 & & L4 L4 9 & L4)? L4) L4 &< - &! 9./ 1 "E : -, % A$
A # 4 4 + : # (@ # ).8 "33C/9.!$:"33C/@ PP.!$:"33CKH"332/ I.M22/9 1 @ " H; * 9 ;. C/ 23
7C:* = 4 *. 1/ 21 % L =.?>41EEFKH>01EEFKB > 1EECK><"331K- >H1EE5K <>1EED/!<% L.! "333K>:"333K>"33CK><1EEGK B"335KB1EEGKB"333KL "33CKL>? 1EEFK1EECK:1EGCK"33"/ H# L.?>-"335K? > 4"33CK?"33""335K> - "335K P > "335K > B "33"K "33CK "33FK 0 "33CK- > "335K%>:1EEDK>P"33FK>8 1EEFK&"33CKS> "33"/K
@# L.H "332K H > H"33CK"33CK7 >&"33CKL ><"33C/ :1< ;! <= ;! > & ;!.1/T.1/.1/.1/."/."/."/."/."/.2/.2/.2/.2/.5/ R+.1/.1/.1/."/."/."/."/."/."/ R."/.2/.2/.2/ +.2/.2/.F/.F/.F/.C/ +.D/ +.D/ <.G/.G/.G/.G/ +.E/ 2"
;! <=.G/.E/.E/.E/.13111"/ ).12/.12/.12/ T9+! 1% - 1 $ PP () @ + + = +!=. / + 22
? @!,8& 34 @? 91/ "/ 2/ ) 5/ ()F/ #* O: H; 4? @!<$@:! + 25
$;@! ",2@A @ 7$ @? 9 1/ % "/. / 2/ *5/. / * H; # B + " :%@?@ 5 4 @ :%@ 2F
;$*,:& 07! @? 91/%:# "/ 2/. / H 4 H; @ L * *! * 9 2C
>,>@ 8+ & @? 91/ "/ = 2/ H; # # ) 2D
0,89!- 09 @ * && L4 I H; 4!! * : 4 2G
: = $= AB 1 7 $ A LA "! #A A#A A 2 # A 2E
6 Conclusies % &. "/ # * &+ + 9 & 9 #: 4 ;. / 9 1 9 53
" 9 +! & 9 1 " + R + 2 K I >. /? PP @ I 8? "33D H = &?%! 9( ) 51
! PP9 ) A & @%#.% / K )= ) 4 9 * & @ * + + * * & K. / PP +! & % 9 5"
52 K!./ @. / *K! * < #. /. / & 0, K 9 K -
+ @ :!B#!. ; / * 9 ; # :1MF2 55
: # ( )K & PP () @. / 5F
7 Uitdagingen voor de toekomst B % %? %K "31F.? % "33C/ "31F $ 1 B 9 @ A ) A @ A $ A 4 () A " L 2 @./ 5C
Referenties!B."333/H 9!.2/5"F5FF!:?.1EEG/ 9! :?!$:."333/!! "9! $:!$:."33C/#$%! "9! $:!$:."33C/&!9! $:?%!."33C/!()(* "1"12?!- >- 0."335/0 +,.2/1521F5?7> 48."33C/# 9:+ )$* -.5/F5FFC1??!B."33"/: 9<. /#! -.5/2112"3??!B."335/- 0&1+2!!#! *-.2/ 22D25F?%."33C//" 9?%?-.1ECC/3)")"!4 )!H.I0/9HI?<L>40-.1EEF/ &1#!."/2522DG?<>!."331/I+ 9 :,+ +)!.1/1DE?<!> 0."331/0 9$ 5D
A 5.5/FED C"1 H."332/: ##! *.2/2F51 H>H!0."33C/?94. /#! -5.2/""E "2C H."33D/"69H HB>048.1EEF/? 0&1$,* #!.F/2D52E1 :0>:?<."333/! 0&1#! 5.1/21C1!."335/- 9!,++)!-.F/D"DDFC!?:>-."33C/H #,3#! 6.2/2E!?:>-."33D/@ 9< <,#!#! -5."/ 1G2 >- -."335/% 9<. /#! -.2/2"2 222 H>!."33C/@ * &1#! -.2/CFECCE -B><!."33C/: 9: >. / #! -5.2/22225C P!B>4."335/! 9# +#! 2*.G/G"D!>BL4."33"/: 9# +* #! 2.D/C"1-7L7UU@ B>< %."33"/4! ),1* -.5/"2D 8><.1EEG/: 9H &1 #! -.5/CC3CDE 5G
48.1EEG/ )!3)1)1L 9 :# 4.1EC"/1)" "1)L 9- <@ 7 :8>&."33C/- )*3)!#! 7.2/151G B."335/H &1#! 7."/"51"FD B!>!L.1EEC/9 0&1$,#! -.C/5DG5EC B.1EEG/!!#! 07.5/ "E221D B%%>!."333/<!#*! 0.2/"32"1F 8#-."335/$1!"49I :!."33C/:+ +,FCDFDG 7>4.1EGG/8"" 9<? ><-."331/$ 0&1#! )-9.2/2C" 2DF - >H0?.1EE3/! + -.1/E23 -.1EEG/+ )$5.C/CGED13 -!>!."33F/<9!,++)!.C/113E1152 4!H>: :."33F/? 0&1 )9.E/1"531"F3 808>?.1EE"// ))" ("9<- @ 87."33C/@ 9H #!$:.4/&!2."F23/ 9! $: 5E
008!B>."33C!"33C/+* ) <+#H?4 :% L0><!."33C/@ 9: +!#! 06."/1211F3 L."33C/: 9!+ &1#! -.2/C2GCFG LB>? H.1EEF/H +1#! -6.2/15C1C2 - - L+:>@S.1EEF/# +9:, ++)!."/2C2533 - - >."335/% 9?,0&13)!#! 6.1/ CGE" - 7.1EE1/&)"!!**!"9$ - - - >H.1EE5/ 0&1$, #!.F/2ED51D %H>:H?.1EED/L +#! 2 "FE"D3 $$00$><L.1EEC/# 9%.1/11C!.1EED/:O )$.G/1"C1!."332/H9 - +#!! >-.4/3)" 1!.115 12"/@+ 9@+ I!!>-."332/3)" 1! @+ 9@+ I F3
7>P!B."33F/! +#! 2 -.C/FC1 7>87.1EEF/# 9: +#! 2* -.1/52F1 <#?."33F/$! 5B9<#? QB$><-."33F/ 1) *"/!*!* "55!- #! <!:+?."335/:)1%B9? - >$8."335/- $$!. +.5/ 55F5FG <S- >- 4.1EED/: 0&1#! )-.1/C5DC <4@- 4- & @- > - &$."332/3 1"* 9-4 :?.1EGC/%9?! #! 06.1/2DF1 &&<8#->&8:."33C/! )2!!/!6.2/1FD1D2 $B.1EEG/ 9I! ),1 * 5.F/"CG"DE S>."33"/: I<!9! N,0* 1 "#! 7.CRD/CD"CGD - 88><."33"/# &!-.C/D31D12 F1
Appendix A Bronvermelding bij tabel 1 1.?>41EEF/ ".- >H1EE5/ 2.B1EEG/ 5.>:"333/ F.>"33C/ C.H"332/ D.L><"33C/ G.?> 4"33C/ E.?"335/ 13.>- "335/ 11.P>"335/ 1"."33F/ 12.%>:1EED/ F"
Over de auteurs - I : H- > 4!PP8 -!? :I 4?4H@ B &?! 1#-?H F2!PP- @ R./?@ %L? # : - H - H+ &>$ 8 # :I. / 4 I : I 4./ +