21 e eeuwse vaardigheden inzetten in het voortgezet onderwijs Maaike Rodenboog, SLO m.rodenboog@slo.nl
SLO, nationaal expertisecentrum leerplanontwikkeling Onafhankelijke, niet-commerciële positie als landelijke kennisinstelling Curriculumontwikkeling: ontwikkelen en onderhouden van landelijke leerplankaders (kerndoelen, eindtermen, examenprogramma s, referentieniveaus) ondersteunen en adviseren van OCW m.b.t. leerplanontwikkeling uitvoering van onderzoek ter ondersteuning van deze twee hoofdtaken primair en voortgezet onderwijs (incl. speciaal onderwijs) Ketenpartners, incl. uitgevers & lerarenopleidingen
Onderwijs 2032 Kenmerken van toekomstgericht onderwijs De leerling ontwikkelt kennis en vaardigheden door creativiteit en nieuwsgierigheid in te zetten; De leerling vormt zijn persoonlijkheid; De leerling leert omgaan met vrijheid en verantwoordelijkheid en over grenzen heen te kijken; De leerling leert de kansen van de digitale wereld te benutten; De leerling krijgt betekenisvol onderwijs.
Welk onderwijs nu voor straks? Onderzoek door SLO? Wat zijn de vaardigheden van de toekomst? Hoeveel aandacht is er voor deze vaardigheden? Focus op primair en voortgezet onderwijs Hoe zag het onderzoek eruit? Debat gevolgd en literatuuronderzoek gedaan om te bepalen om welke vaardigheden het zou moeten gaan Kerndoelen en leermiddelen onderzocht Vragenlijst en case studies van scholen Discussiebijeenkomsten met leraren en andere experts
Analyse kerndoelen & referentieniveaus 21e eeuwse vaardigheden komen de orde, maar in geringe mate Meeste aandacht voor: Communiceren Zelfregulering Sociale en culturele vaardigheden Weinig aandacht voor: Probleemoplosvaardigheden Samenwerken Digitale vaardigheden Creativiteit
Analyse van leermiddelen Weinig doelgericht, substantieel en systematisch aandacht voor de vaardigheden in leermiddelen Weinig aandacht voor probleemoplosvaardigheden, creatief denken en sociale en culturele vaardigheden Meer aandacht voor de vaardigheden in geïntegreerde methodes
Conclusie vragenlijst en interviews bij schoolleiders en leraren 21 e eeuwse vaardigheden komen weinig structureel en doelgericht aan de orde in de les Leraren hebben meer houvast nodig Gegeven het belang van de vaardigheden is meer aandacht wenselijk
Wat gebeurt er in de lespraktijk? 21 e eeuwse vaardigheden worden belangrijk gevonden Soms tot regelmatig aandacht voor de vaardigheden in de les Meer aandacht voor vaardigheden in po dan in vo (- onderbouw)
Aanbevelingen Curriculaire uitwerking Lokale ruimte voor scholen Uitwerken van vaardigheden in wenselijke doelen en voorbeeldmatige leeractiviteiten (leerlijnen) Leermiddelen Meer aandacht voor de vaardigheden en betere ontsluiting daarvan in methodes en additionele leermiddelen Professionalisering Nascholing en uitwisseling goed praktijkvoorbeelden Beoordelingsinstrumenten Ontwikkeling van handzame en relevante instrumenten
21 e eeuwse vaardigheden Creatief denken Kritisch denken Probleem oplossen Communiceren Samenwerken Digitale vaardigheden Sociale en culturele vaardigheden Zelfregulering bedenken van nieuwe ideeën en deze kunnen uitwerken en analyseren kunnen formuleren van een eigen onderbouwde visie of mening (h)erkennen van een probleem of tot een plan kunnen komen om het probleem op te lossen effectief en efficiënt overbrengen en ontvangen van een boodschap gezamenlijk realiseren van een doel en anderen daarbij kunnen aanvullen en ondersteunen effectief en efficiënt gebruik van ICT effectief leren, werken en leven met mensen met verschillende etnische, culturele en sociale achtergronden realiseren van doelgericht en passend gedrag
Aanvulling Digitale vaardigheden, daaronder verstaan we: ICT-(basis)vaardigheden kunnen omgaan met ICT Mediawijsheid bewust, actief en kritisch omgaan met media Informatievaardigheden zoeken, selecteren, verwerken en gebruiken van relevante informatie Computational thinking het (her)formuleren van problemen op een zodanige manier dat het mogelijk wordt om een computer of ander gereedschap te gebruiken om het probleem op te lossen
Project 21V te volgen via de website www.curriculumvandetoekomst.slo.nl Leerplankaders In 2015 probleemoplosvaardigheden, creatief denken en digitale geletterdheid omdat uit het onderzoek van 2014 bleek dat deze vaardigheden op dit moment het moeilijkst uit te voeren, onduidelijk of nog weinig bekend zijn Ontwerpen, ontwikkelen en evalueren van voorbeeldmatige uitwerkingen Probleemoplossen, creatief denken en digitale geletterdheid, kritisch denken, zelfregulering Nederlands, kunst en cultuur, rekenen/wiskunde en aardrijkskunde/natuurkunde QuickScans 21e eeuwse vaardigheden Inzicht in de manier waarop kaders en instrumenten voor het volgen en beoordelen van leerlingen ontworpen en ontwikkeld kunnen worden Inventarisatie huidige onderwijspraktijk & internationale studie
curriculumvandetoekomst.slo.nl
21 e eeuwse vaardigheden
Leerplankader per vaardigheid 2015: Creativiteit, Probleemoplossen, Digitale geletterdheid (ICT- (basis)vaardigheden, mediawijsheid, informatievaardigheden en computational thinking) 2016: Kritisch denken, zelfregulering Opbouw van de leerplankaders Inleiding met definitie Waarom aandacht aan besteden in het onderwijs? Uitwerking in inhouden en (tussen)doelen Voorbeeld(les)uitwerkingen
Voorbeeld: probleemoplossend denken en handelen Probleemoplossen is het proces dat moet leiden tot een oplossing voor een probleem (of een behoefte, een vraagstuk, vraagstelling), waarbij het meer gaat om het proces dat leidt tot het oplossen van het probleem dan om het vinden van de oplossing zelf. Het proces (al dan niet cyclisch): Problemen signaleren en verkennen Problemen analyseren en definiëren Probleemoplosstrategieën kennen en genereren Probleemoplosstrategieën analyseren en selecteren Mogelijke oplossingen genereren Beargumenteerde beslissingen nemen Toepassen en evalueren van de oplossing
Beschikbare voorbeeldmaterialen VO Probleemoplossen Kunst & Cultuur Nederlands Natuurkunde Aardrijkskunde Wiskunde Creativiteit Kunst & Cultuur Aardrijkskunde Digitale geletterdheid Wiskunde Nederlands
Korte discussie in groepjes Groepen van 4 a 5 personen Keuze voor een van de vaardigheden (probleemoplossend denken en handelen, creatief denken of mediawijsheid) Bespreek met uw groep: op welke manier de gekozen vaardigheid op dit moment aan bod komt (apart, geïntegreerd, overstijgend, anders?) op welk moment de vaardigheid aan bod komt (leerjaren? projecten? anders?) wat voor soort materialen u op dit moment zelf al gebruikt (methoden/materialen, zelf ontwikkeld, anders?)
Activiteit Creativiteit & Probleemoplossend denken en handelen Stap 1: QuickScan invullen Stap 2: Maak groepjes van 4 à 5 personen Stap 3: Kies met de groep op basis van wat u ingevuld heeft de vaardigheid uit waarover u het gaat hebben: creativiteit of probleemoplossen (of een combinatie?). De keuze kan bijvoorbeeld bepaald worden door de uitkomsten: waar u al veel mee doet, of juist waar u nog veel vragen bij heeft.
Activiteit Stap 4: Bedenk hoe deze vaardigheid in het onderwijs aan bod kan komen in verschillende leerjaren. in een apart vak creativiteit/probleemoplossen aanbieden of geïntegreerd in andere vakken, of activiteiten die met leerlingen uit verschillende leerjaren uitgevoerd kunnen worden Een leerling is creatief als hij/zij een onderzoekende en houding heeft, creatieve denktechnieken kent en kan toepassen, durft te denken buiten de gebaande paden en nieuwe samenhangen kan zien, risico s durft te nemen en fouten kan zien als leermogelijkheden. Een leerling is een probleemoplosser als hij/zij een onderzoekende houding heeft, problemen kan (h)erkennen, belangrijke vragen kan stellen en beantwoorden, kritisch te beschouwen wat anderen over een onderwerp zeggen, kan presenteren /communiceren, samen kan werken met anderen, kennis kan uitbreiden door verbreding en verdieping, innovaties kan bedenken.
Activiteit Stap 5: wat heeft u als school of als leraar nodig om de vaardigheid creativiteit/probleemoplossen te integreren in het onderwijs? Heeft u de vaardigheden al op een bepaalde manier vorm gegeven? Heeft u meer ondersteuning nodig in de vorm van uitwerkingen, instrumenten, etc.? Stap 6: Schrijf per groepje de belangrijkste punten op die u vanochtend besproken heeft Stap 7: Neem deze punten mee om tijdens een teamvergadering te bespreken, of..
Discussie in groepjes Bespreek met elkaar of en op welke manier het materiaal dat nu voor scholen ontwikkeld wordt gebruikt kan worden (kan het gebruikt worden? moet het anders? zijn er aanpassingen nodig? op welke manier?) op welke manier SLO en scholen ook in 2016 samen kunnen werken op het gebied van 21 e eeuwse vaardigheden (waar is behoefte aan?) Terugkoppeling van de ideeën