Verenso Jaarcongres 2011 Revalideren, functioneren, participeren Programma (uitgebreide versie) 08.30 Ontvangst en registratie 09.00 Algemene ledenvergadering Verenso 10.10 Opening jaarcongres Petra Borsje, specialist ouderengeneeskunde Thebe regio ZO, Goirle voorzitter congrescommissie 10.15 Jaarrede Mieke Draijer, specialist ouderengeneeskunde, voorzitter Verenso 10.35 Geriatrische revalidatie, toen, nu en straks Schetsen van toekomstige ontwikkelingen in het licht van de historie Prof. dr. Wilco Achterberg, hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde, LUMC, Leiden 11.00 Revalidatie bij kwetsbare ouderen: hoe krijgen we echt transmurale zorg? Geriatrische revalidatiezorg gaat nu vooral over de wenselijkheid van extra behandeling gericht op functieherstel. Ook nieuwe bekostigingsvormen, als transitietarieven, versterken deze oriëntatie: extra behandelintensiteit in de klinische setting moet gepaard gaan met kortere opnameduur. Verbreding van het perspectief is zeker nodig. Allereerst door geriatrische revalidatie te verbinden met een omvattend beeld van kwetsbaarheid bij ouderen op hoge leeftijd. GRZ moet dan gaan over een zorgdriehoek waarin per patiënt een variabel aanbod bestaat van medische begeleiding, verpleging & verzorging, functiegerichte training. Vervolgens door werken aan herstel naar thuis weer zoveel mogelijk redzaam. GRZ is dan niet langer op weg naar dbc s maar een transmuraal traject waarin bijvoorbeeld ook aandacht voor het netwerk thuis een plek kan hebben. In enkele regio s wordt in deze richting gewerkt; die voorbeelden worden in de presentatie betrokken. IN het verlengde ervan gaan we nieuwe eisen stellen aan het aanbod en bekostiging van toekomstige GRZ: minder dbc-denken meer transmurale zorg naar zelfredzaamheid thuis. Dr. Jan Coolen, directeur Zorgondersteuning, Cordaan, Amsterdam 11.30 Koffie/theepauze
11.55 Aanvang parallelsessies, ronde 1 Maak uw keuze uit sessie A1 t/m E1 A1 COPD-revalidatie in het verpleeghuis Leonoor van Dam van Isselt, specialist ouderengeneeskunde, zorggroep Solis, Deventer COPD-revalidatie, samenwerking tussen eerste en tweede lijn Wim Mulder, huisarts, Drunen B1 Invloed van neuropsychiatrische symptomen en therapie-intensiteit op de uitkomst van revalidatie na een beroerte in het verpleeghuis Deze lezing is tweeledig. Enerzijds zal iets worden verteld over therapie-intensiteit en de invloed op de uitkomst van revalidatie. Tevens zal worden stilgestaan bij de determinanten van motivatie. Anderzijds zal de prevalentie en de verandering van neuropsychiatrische symptomen bij CVA revalidanten in het verpleeghuis worden besproken Monica Spruit-van Eijk, specialist ouderengeneeskunde/onderzoeker, Zorgcombinatie Nieuwe Maas, Vlaardingen; Radboud Universiteit, Nijmegen Bianca Buijck, wetenschappelijk onderzoeker, De Zorgboog, Bakel; Radboud Universiteit, Nijmegen CVA revalidatie: wat weten we wel en wat nog niet Multidisciplinaire revalidatie na een beroerte is zinvol. De laatste jaren verschijnen er zeer veel publicaties over effectiviteit van nieuwe interventies. Training met hoge intensiteit, constraint-induced movement therapy en fitness training lijken effectief. Activiteiten van dagelijks leven kunnen worden verbeterd door inzet van ET. Onderzoek naar de behandeling van communicatieve, cognitieve en emotionele problemen, het verbeteren van dagbesteding en het verminderen van ervaren zorglast is nog schaars maar wellicht belangrijker dan behandeling van motorische tekorten. In de lezing zal een overzicht worden gegeven van aantal aspecten en evidence van CVA revalidatie aan de hand van het ICF model Dr. Anne Visser-Meily, revalidatiearts/onderzoeker, UMCU en Kenniscentrum Revalidatiegeneeskunde Utrecht C1 Cognitieve revalidatie: alleen stimuleren of ook compenseren? Het ouder wordende brein werkt anders dan het jonge brein (HAROLD-hypothese, Hemispheric Asymmetry Reduction in Older Adults) en dat heeft gevolgen voor de revalidatie van gestoorde breinmechanismen. Wat is zinvoller en effectiever in deze context; de hersenen non-specifiek stimuleren zoals in allerlei commerciële Braintrain programma s wordt geadviseerd of is het effectiever om oudere mensen compensatiestrategieën aan te leren? Prof. dr. Luciano Fasotti, klinisch neuropsycholoog, Sint Maartenskliniek, Nijmegen
Foutloos leren bij hersenletsel en bij dementie Allereerst zal ik in een korte uiteenzetting de werking van het geheugen en van executieve functies toelichten en wat daarin kan misgaan bij hersenletsel (NAH) en bij dementie. Op basis van meerdere onderzoeken is bekend dat het aanleren of het herleren van vaardigheden en kennis in geval van hersenschade het beste op een foutloze wijze kan gebeuren. Momenteel doen wij onderzoek naar de toepassing van foutloos leren bij het aanleren van een compensatiestrategie voor executieve stoornissen. Daarnaast vindt er momenteel implementatieonderzoek plaats in verschillende verpleeghuizen in Nederland van foutloos leren bij het (her)leren van alledaagse vaardigheden bij mensen met dementie. Dr. Danielle Boelen, GZ-psycholoog i.o./klinisch neuropsycholoog, Sint Maartenskliniek; UMC St Radboud, Nijmegen D1 Overheveling financiering geriatrische revalidatie; gaat de patiënt er op vooruit? - Consequentie voor uitkomst patiënten en therapie inzet - Is er wel ruimte voor verkorting van opnameduur? - Wat vindt de patiënt van de concentratie van revalidatiebedden en de mogelijkheden van intensieve therapie Dr. Romke van Balen, specialist ouderengeneeskunde, Laurens locatie Antonius Binnenweg, Rotterdam Eduard Bakkers, fysiotherapeut, Pieter van Foreest, Delft Patiënt of vertegenwoordiger namens een patiënt E1 Vrees voor pijn beperkender dan pijn zelf? Een innovatieve behandeling Deelnemers zullen - Inzicht verwerven in leerprocessen die vrees voor pijn beïnvloeden - Kennis nemen van meetinstrumenten die vrees voor pijn in kaart brengen - Op de hoogte gesteld worden van recente cognitief-geragsmatige behandelingen die vrees voor pijn reduceren - Uitgenodigd worden om te reflecteren over hun eigen attitude t.o.v. chronische pijn Prof. Johan Vlaeyen, hoogleraar, Katholieke Universiteit Leuven; Universiteit van Maastricht De richtlijn pijn bij kwetsbare ouderen Uitleg over inhoud en achtergrond richtlijn Prof. dr. Wilco Achterberg, hoogleraar Institutionele Zorg en Ouderengeneeskunde, LUMC, Leiden 13.15 Lunchpauze 13.30 Mogelijkheid tot het volgen van een vijftal lunchsessies of de posterpresentaties (optioneel) I Preventie en behandeling van veneuze trombo-embolie bij ouderen - Voorkomen van veneuze trombo-embolie bij ouderen - Diagnostiek van VTE bij ouderen - Preventie en behandeling van VTE bij ouderen Dr. Menno Huisman, internist vasculaire geneeskunde, LUMC, Leiden
II Medicatieveiligheid in verpleeg- en verzorgingshuizen Ongelukken en rampen maken vaak een onuitwisbare indruk op ons. Het is vaak anders met de kleine rampjes met medicatie die zich in de zorg voltrekken. Jaarlijks storten inde Nederlandse ziekenhuizen drie vliegtuigen neer zonder overlevenden. Medicatiefouten leiden namelijk tot een geschat aantal doden van 1300 per jaar in de ziekenhuizen. Onbekend is hoeveel medische fouten me schade er in verpleeg- en verzorgingshuizen optreden. Alle reden dus om de medicatieveiligheid te bevorderen en hiervoor krijgt u in deze lezing handvatten aangereikt. Dr. Patricia van den Bemt, ziekenhuisapotheker/universitair hoofddocent, Apotheek Erasmus MC, Rotterdam III Least the most het verminderen van vrijheidsbeperkende maatregelen in het verpleeghuis Presentatie van een keuzemethodiek least the most. Dit concept helpt de eindverantwoordelijken bij het zoeken naar een meer veilige en humane oplossing voor complexe situaties gekoppeld aan vrijheidsbeperkende maatregelen. Aan de hand van praktijdvoorbeelden wordt getoond en verteld welke alternatieven er zijn om vrijheidsbeperkende maatregelen terug te dringen binnen het verpleeghuis. Kasper Brands, commercieel directeur, It-Fits BV, Tilburg Ine Smeets, stafmedewerker Zorg, Lückerheidekliniek, Kerkrade IV In iedere specialist ouderengeneeskunde schuilt een manager. Ontdek in deze interactieve workshop uw persoonlijke effectiviteit ten aanzien van managementtaken. Het is een verdieping van de voordracht tijden het jaarcongres van 2010 maar ook geschikt voor degenen die er toen niet bij waren Monique Eland, managing consultant, BKV, Breda V Ysis, het EPD van GeriMedica Laatste ontwikkelingen T. Ferguson, specialist ouderengeneeskunde, GERION / GeriMedica Posterpresentaties: verschillende onderzoekers geven een korte mondelinge toelichting op hun recent verricht wetenschappelijk onderzoek 14.20 Aanvang parallelsessies, ronde 2 Maak uw keuze uit sessie A2 t/m E2 A2 Multidisciplinaire richtlijn hartrevalidatie 2011 Spreker nader bekend te maken CVA en antistolling; middel erger dan de kwaal? Ik ben een 72 jarige vrouw, onzeker ter been na mijn CVA en heb atrium fibrilleren. Ik val ook wel eens. De ene zegt dat bloedverdunners voor mij gevaarlijk zijn, de ander dat ik ze moet slikken. Help mij! Dr. Tim Simmers, cardioloog, Amphia Ziekenhuis, Breda
B2 De multidisciplinaire richtlijn Parkinson 2010; horen, zien en voelen In deze voordracht wordt vooral aandacht besteed aan het selecteren van specifieke informatie uit de anamnese (het horen) en het neurologische onderzoek (zien en voelen) om tot een juiste diagnose ziekte van Parkinson te komen, waarbij het herkennen van red flags een belangrijke doelstelling is. Daarnaast zal ook aandacht besteed worden aan de therapeutische opties en wanneer die ingezet moeten worden. Dr. Teus van Laar, neuroloog, UMC Groningen Multidisciplinaire richtlijn Parkinson vanuit revalidatieperspectief Achtergronden, praktische aanbevelingen, klinimetrie en ervaringen van parkinsonrevalidatie. Dr. Marleen Schönherr, revalidatiearts, Centrum voor Revalidatie UMCG, Groningen C2 Cognitie en Psychiatrie, een paar apart; een public health benadering Psychiatrische problemen komen veel voor bij patiënten met cognitieve problemen of dementie. De huidige zorg (m.n. belevingsgericht) heeft een positief effect. Toevoeging van integratieve psychotherapeutische interventies in het kader van reactivering en rehabilitatie verdubbelt dit effect en halveert tevens de ervaren belasting van de mantelzorger. Lessen voor een public health benadering. Dr. Ton Bakker, bestuurder Behandeling & Zorg, Argos Zorggroep, Schiedam Vroege interventies voor mensen met dementie en hun mantelzorgers: nieuwe ontwikkelingen - Nieuwe ontwikkelingen in Nederland - De rol van ICT-toepassingen - Onderzoeksresultaten m.b.t. een selectie van interventies die in ontwikkeling zijn Prof. dr. Anne Margriet Pot, Hoofd Programma Ouderen, Trimbos-instituut, Utrecht D2 Ervaringen en lessen uit de Proeftuinen Geriatrische revalidatiezorg voor ketenzorg, organisatie en samenwerking Als procesbegeleiders van de proeftuinen geriatrische revalidatiezorg zullen Antoinette Bolscher en Hannie Fonk vertellen over de ervaringen die in de 17 proeftuinen worden opgedaan bij het ontwikkelen en uitvoeren van geriatrische revalidatiezorg. Kernthema s daarin zijn: ketenzorg, organisatie van zorg en samenwerking. Mr. Antoinette Bolscher MPM, consultant, Antoinette Bolscher Consultancy, Leusden Hannie Fonk, consultant, Zorgplus, Eemnes Proeftuinen in de praktijk: eerst zaaien op het terrein van samenwerking en organisatie, dan oogsten in de keten Opzetten proeftuinen geriatrische revalidatie in de praktijk, in de keten en in de eigen organisatie: ervaringen, succesfactoren, knelpunten en resultaten Marian van Gaasbeek, manager behandeling en begeleiding transmurale zorg / specialist ouderengeneeskunde, Stichting Azora, locatie Antonia, Terborg
E2 Crisisopnames psychogeriatrie, zijn ze te voorkomen? Om te bekijken of crisisopnames PG te voorkomen zijn heb ik een groep crisisopnames vergeleken met een groep reguliere opnames PG. Hieruit kwamen verschillen naar voren in het profiel van de persoon die werd opgenomen en verschillen in de zorg die in de thuissituatie was ingeschakeld. In mijn lezing zal ik aangeven welke patiënten een verhoogd risico lopen op een crisisopname en welke zorg thuis een crisisopname kan voorkomen. Annette van Kerkhof, AIOS ouderengeneeskunde, Zorggroep Apeldoorn e.o. Invloed van antipsychotica gebruik op de kwaliteit van het leven van dementerende bewoners in het verpleeghuis Gebruik van antipsychotica bij dementerende bewoners is geassocieerd met hoog risico op gezondheidsproblemen. Onduidelijk of antipsychotica zelf eventueel een negatief effect hebben op kwaliteit van leven, los van gedragsproblematiek waar ze voor worden gebruikt. Met een observationeel longitudinaal cohort studie waarbij 290 dementiepatiënten in 9 verschillende verpleeghuizen over een periode van twee jaar worden gevolgd proberen wij een antwoord te geven op deze vraag. Julia van de Ven-Vakhteeva MD, specialist ouderengeneeskunde, De Zorgboog, locatie St Jozefsheil, Bakel Toename multimorbiditeit bij verpleeghuisbewoners in de laatste tien jaar De gemiddelde zorgzwaarte van de verpleeghuisbewoner is hoger dan een aantal jaren geleden (cijfers CBS). Het is echter onduidelijk of de multimorbiditeit van de verpleeghuisbewoner is gestegen. Uit onze studie blijkt dat de multimorbiditeit van verpleeghuisbewoners, gemeten met de Charlsonscore, in de laatste tien jaar significant is toegenomen. Daarnaast was er een significante stijging van de opnameleeftijd bij PGbewoners, en een trend in verkorte opnameduur en daarmee een kortere levensverwachting in het verpleeghuis. Mireille Boesten, AIOS specialist ouderengeneeskunde, Magentazorg, verpleeghuis Oudtburgh, Bergen NH 15.40 Koffie/theepauze 16.10 Aanvang parallelsessies, ronde 3 Maak uw keuze uit sessie A3 t/m E3 A3 Valangst: een belangrijke factor in de revalidatie na een heupfractuur - Opzet onderzoekstraject naar valangst na een heupfractuur - Presenteren van resultaten uit cross-sectioneel onderzoek naar valangst na een heupfractuur: prevalentie, determinanten en gevolgen - Discussie van de resultaten en presenteren van de vervolgstappen Jan Visschedijk, specialist ouderengeneeskunde, Zorggroep Solis, Deventer Multidisciplinaire richtlijn amputatie en prothesiologie Presentatie van de belangrijkste aanbevelingen geformuleerd in de richtlijn, betreffende chirurgische aspecten, post-operatief management, revalidatieaspecten en prothesiologie Dr. Harmen van der Linde, revalidatiearts, UMC St Radboud, Nijmegen Marieke Paping, revalidatiearts, Rijndam revalidatiecentrum, Rotterdam
B3 Visuele beperkingen bij ouderen Visuele beperkingen komen veel voor bij ouderen maar worden lang niet altijd onderkend. Hoe komt dat toch? Het gevolg kan zijn dat ouderen minder zelfstandig functioneren, minder initiatief tonen, zich onveilig of angstig voelen en soms zelfs dat ze probleemgedrag laten zien. Wat is hieraan te doen? Na deze lezing kunt u de signalen van slechtziendheid herkennen en weet u hoe Bartiméus onderzoek doet. Bovendien krijgt u een aantal algemene adviezen voor de begeleiding van slechtziende ouderen én voor het inrichten van hun omgeving. Marianne Pietersen, ambulant begeleider, Bartiméus, Gouda Slechthorendheid bij ouderen Meer dan de helft van de mensen boven 75 jaar is slechthorend. Dit geeft vooral problemen in rumoerige ruimtes en bij slechte akoestiek zoals een gemeenschapsruimte. Hoe onderken je gehoorverlies bij ouderen? Hoe zinvol is het aanpassen van hoortoestellen? Wat voor maatregelen kun je verder nog nemen? Ir. Tim Prinzen, klinisch fysicus-audioloog, Pento Audiologisch Centrum, Amersfoort C3 Advance care planning bij dementie. Hoe prepareren mensen met de ziekte van Alzheimer zich voor de toekomst en in hoeverre houden zij zich bezig met het plannen van toekomstige zorg? Resultaten van kwalitatieve interviews met mensen die recent deze diagnose kregen geven een beeld. Daarnaast worden verschillende modellen van advance care planning gepresenteerd welke is het meest geschikt om deze doelgroep te ondersteunen? Marike de Boer MSc, onderzoeker, VU Medisch Centrum; EMGO Instituut, Amsterdam Psychogeriatrische observatie en revalidatie voor een uitdagende doelgroep Na een plaatsbepaling en globale definitie van de doelgroep en het geboden zorgprogramma worden resultaten van een praktijkonderzoek gepresenteerd. Casuïstiek kleurt het beeld verder in, discussie over grensverlegging. Hennie Dercksen, specialist ouderengeneeskunde, Zorgcombinatie Zwolle D3 Samen uit de war Doel van de voordracht is het beland van het herkennen en het behandelen van een delier onderkennen. Daarnaast een kennismaking met de wijze waarom Pleyade haar delierrevalidatie ingericht heeft. Matthijs Arens, specialist ouderengeneeskunde, Pleyade, Arnhem Delier en revalidatie in de thuissituatie Delier kan het herstelproces na ernstige ziekte of na een operatie ernstig verstoren en vertragen. Ook bij ouderen die zelfstandig thuis on in verzorgingshuis wonen en bij ouderen die ter revalidatie tijdelijk in een verzorgingshuis zijn opgenomen, belemmeren psychiatrische en cognitieve (rest)symptomen van delier vaak het herstel. In deze bijdrage zal worden ingegaan op de (on)mogelijkheden om deze negatieve invloed van delier op revalidatie te voorkomen of te beperken. Anne Stroomer-van Wijk, sociaal geriater, Parnassia, Den Haag
E3 Tijdbesteding van patiënten met een beroerte in verpleeghuizen - Inzicht verkrijgen in de tijdsbesteding van patiënten met een beroerte opgenomen iop revalidatieafdelingen van verpleeghuizen in Nederland - Inzicht verkrijgen in een mogelijk verband tussen tijdsbesteding en de verschillende verpleeghuizen, sekse, leeftijd en functionele status. - Inzicht verkrijgen hoe het revalidatieproces op gebied van tijdsbesteding door patiënten geoptimaliseerd kan worden Chantal Vermeulen, RN MSc, nurse practitioner/verplegingswetenschapper, Vitalis behandel groep, Eindhoven Kwaliteit van het farmacotherapieoverleg in Nederlandse verpleeghuizen Het farmacotherapieoverleg (FTO) is een overlegstructuur bestaande uit artsen en apotheker(s) ter bevordering van het voorschrijfbeleid. Het FTO richt zich op het maken van afspraken over het farmacotherapeutisch beleid in een bepaalde regio of organisatie. Ook in verpleeghuizen is het gebruikelijk dat specialisten ouderengeneeskunde en apotheker(s) FTO-bijeenkomsten houden. Deze presentatie toont de resultaten van een onderzoek naar de kwaliteit en het functioneren van het FTO in Nederlandse verpleeghuizen. Paul Geels, specialist ouderengeneeskunde/onderzoeker, Instituut voor verantwoord medicijngebruik, Utrecht Waarom schrijven specialisten ouderengeneeskunde psychofarmaca voor? Psychofarmaco (PF) zijn beperkt effectief voor de behandeling van probleemgedrag. Desondanks worden deze middelen regelmatig voorgescheven. Uit onderzoek blijkt dat niet alleen patiëntfactoren (hoogte van probleemgedrag) een reden zijn voor voorschrijven van PF maar ook werkdruk van het verzorgend personeel en afdelingsgrootte. Dr. Sytse Zuidema, specialist ouderengeneeskunde/senior onderzoeker/sectiehoofd, UMC St Radboud, Nijmegen; UMC Groningen 17.30 Uitreiking prijzen Call for Abstracts en afsluiting Congrescommissie 2011 B.M.J.W. Blaauw, sociaal geriater, GGZinGeest, locatie Amstelmere, Amstelveen P. Borsje, specialist ouderengeneeskunde, Thebe regio ZO, Goirle; voorzitter congrescommissie A. Dandachi, AIOS Ouderengeneeskunde, UMC St Radboud, Nijmegen N. Dorkhom, specialist ouderengeneeskunde R. Dijkman, specialist ouderengeneeskunde, SHDH, Haarlem K. Franchimon, specialist ouderengeneeskunde, Beweging 3.0, locatie St. Elisabeth, Amersfoort F.J.A. Kieftenburg, specialist ouderengeneeskunde, Careyn, locatie De Plantage, Brielle I. Meuleman-Peperkamp, specialist ouderengeneeskunde, Zorggroep Zuid-Gelderland, Nijmegen L. van Overbeek, AIOS Ouderengeneeskunde, Gerion Amsterdam S.J. Roufs, sociaal geriater en programmamanager, Centrum Ouderenpsychiatrie GGzE, Eindhoven P.E. le Rütte, beleidsmedewerker, Verenso, Utrecht