Regio in beeld Arbeidsmarktschets Drenthe

Transcriptie

1 Regio in beeld 2013 Arbeidsmarktschets Drenthe

2 Samenvatting In Drenthe krimpt de werkgelegenheid, stabiliseert het aantal vacatures en stijgt het aantal werkzoekenden. Economische recessie en bezuinigingen zorgen voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer perspectief. Verdere krimp werkgelegenheid De Nederlandse economie krimpt al sinds medio Ook in 2013 neemt de werkgelegenheid in Drenthe nog af. Dit geldt voor vrijwel alle sectoren. Alleen in zorg & welzijn groeit het aantal banen. Het verwachte economische herstel vanaf 2014 leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en productiviteit verhogen. De werkgelegenheid in Drenthe kenmerkt zich door een mix van seizoen- en conjunctuurgevoelige sectoren -industrie, bouw, detailhandel, landbouw en horeca- en een sterk ontwikkelde sector zorg & welzijn. Zorg & welzijn - de grootste werkgever in Drenthe - kent momenteel geen algemene personeelstekorten, maar wel tekorten in specifieke segmenten op hoog niveau. Voor zorg op lagere niveaus en voor de welzijnssector is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren groeit weliswaar de behoefte aan zorg als gevolg van de vergrijzing maar onduidelijkheid over recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen, maakt prognoses op dit moment onzeker. Hoewel industrie, detailhandel en bouw te maken hebben met krimp van banen door de economische recessie, biedt vervangingsvraag, geringe instroom en toenemende mobiliteit op termijn kansen voor werkzoekenden. Seizoenswerk is er in Drenthe vooral in de horeca en de landbouw. Bij economisch herstel profiteren uitzendbureaus en exportgeoriënteerde sectoren als de groothandel als eerste. De werkgelegenheid in binnenlands georiënteerde sectoren als horeca en detailhandel blijft min of meer stabiel. Stabilisatie aantal vacatures, later meer dynamiek Het afgelopen jaar stabiliseerde het aantal vacatures in Drenthe. Vooral de groei aan vacatures in zorg & welzijn dempte de gevolgen van de economische recessie. Verder is de Drentse vacaturemarkt seizoensgevoelig. In voorjaar en zomer is veel tijdelijk werk. De meeste vacatures in Drenthe ontstonden in 2012/2013 in detailhandel, horeca en zorg & welzijn. In 2014 neemt het aantal nieuwe vacatures in Drenthe weer toe. Van uitbreidingsvraag is echter nauwelijks sprake. Verder eisen de bezuinigingen hun tol. In het openbaar bestuur neemt het aantal vacatures in 2013 en 2014 fors af. Ook is de rol van zorg & welzijn als banenmotor de komende jaren beperkt. Economisch herstel zorgt echter al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. Ook vergrijzing draagt bij aan de vervangingsvraag. Vergrijzing en dynamiek: op termijn kansen Het aantal geregistreerde werkzoekenden in Drenthe is in de economische recessie opgelopen tot personen; 9,6% van de beroepsbevolking. Dit aantal neemt verder toe tot (14,1%) eind Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een groep werkzoekenden met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Nog steeds zijn werkzoekenden in Drenthe echter relatief laag opgeleid; 52% heeft geen startkwalificatie. De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Drenthe zeer ruim voor vrijwel alle beroepsgroepen. Alleen voor medische en economische op hoog niveau en voor specifieke technische is de verhouding vacatures / werkzoekenden gunstiger voor werkzoekenden. De toekomstige arbeidsmarkt biedt meer kansen voor werkzoekenden. Vergrijzing vooral in de collectieve sector, maar ook in industrie, bouw en vervoer en toenemende dynamiek zorgen de komende jaren voor vervangingsvraag die niet volledig door de instroom van jongeren kan worden opgevangen. Ook schoolkeuze speelt hierin een rol. Vooral voor het geringe aantal - werkzoekenden in medische zijn de perspectieven zeer goed. Ook voor grote groepen werkzoekenden met verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven gunstig. Uitdagingen voor de arbeidsmarkt De uitdagingen op de arbeidsmarkt van 2013/2014 liggen in het zichtbaar en bereikbaar maken van kansen voor werkzoekenden en in het anticiperen op mogelijke krapte in delen van de arbeidsmarkt als gevolg van verwacht economisch herstel, vergrijzing en ontgroening. Zichtbaar maken beschikbare vacatures en registratie van opleiding, ervaring en competenties van werkzoekenden om adequate matching mogelijk te maken. Samenwerking met uitzendbureaus om werkzoekenden te laten profiteren van tijdelijk werk in seizoensgebonden sectoren. Convenanten met zorginstellingen om groepen werkzoekenden te begeleiden naar werk in zorg. Personeel uit openbaar bestuur begeleiden van werk-naarwerk met scholingsfondsen, gebruikmakend van het netwerk van rijksdiensten en bedrijfsleven. Leraren basisonderwijs omscholen en begeleiden van werknaar-werk in voortgezet onderwijs. Verbetering aansluiting onderwijs arbeidsmarkt, om- en bijscholing om kwalitatieve mismatch technisch personeel aan te pakken. Hanteerbaar maken belemmeringen op het gebied van weten regelgeving, taal en cultuur om werken in Duitsland te bevorderen. Werkfit houden recent ingestroomde jonge, beter opgeleide werkzoekenden. Bevorderen reshoring van maakindustrie voor de grote groep werkzoekenden zonder startkwalificatie. Kijkend naar de uitdagingen op de Drenthe arbeidsmarkt, is duidelijk dat samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers cruciaal is. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 1

3 Verdere krimp werkgelegenheid Na een voorzichtig herstel van de economie in 2010 en de eerste helft van 2011, kromp de Nederlandse economie vanaf medio 2011 opnieuw. Pas in 2014 wordt weer economische groei verwacht. Dit jaar krimpt de werkgelegenheid in Drenthe nog, in vrijwel alle sectoren. Uitzondering is zorg & welzijn waar het aantal banen (licht) groeit. Mix van seizoen, conjunctuur en zorg & welzijn Zorg & welzijn, industrie, zakelijke diensten en detailhandel zijn in Drenthe de grootste sectoren. Landbouw, bouw en horeca bepalen verder het karakter van de Drentse werkgelegenheid. Van de banen in Drenthe bevindt zich 75% ( banen) in deze sectoren. Ten opzichte van het Nederlandse beeld valt op dat vooral een aantal conjunctuur- en seizoensgevoelige sectoren sterk vertegenwoordigd is. De sterk ontwikkelde sector zorg & welzijn heeft meer te maken met de dynamiek van overheidsbeleid, bezuinigingen en demografische ontwikkelingen. Afbeelding 1: Werkgelegenheid per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling Drenthe, 2012 ontwikkeling werkgelegenheid 5% 3% 1% -1% -3% -5% Groei Krimp ICT Groothandel Financiële diensten Overige diensten Transport Onderwijs Zakelijke diensten Openbaar bestuur ondervertegenwoordiging t.o.v. Nederland Zorg en welzijn Horeca Landbouw Detailhandel Bouwnijverheid Industrie oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland Bovenstaande afbeelding geeft een beeld van omvang en ontwikkeling van de werkgelegenheid in Drenthe per sector in De afbeelding geeft drie zaken weer: Hoe groter de bol hoe hoger het aantal banen in de sector. In totaal waren er in 2012 ongeveer banen. Boven de horizontale lijn is er sprake van groei van de werkgelegenheid; daaronder is sprake van krimp. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regio gelijk is aan het aandeel van een sector in Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel kleiner; rechts van die lijn is het regionale aandeel van die sector groter. Het kwadrant rechtsboven laat sectoren zien die belangrijk zijn voor de regio (oververtegenwoordigd) en die groeien. Kortom, de meest gunstige positie voor de regio. Het kwadrant rechtsonder brengt sectoren van belang voor de regio in beeld, waar sprake is van krimp van de werkgelegenheid. De sectoren in het kwadrant linksonder krimpen en zijn ondervertegenwoordigd. Het kwadrant linksboven laat sectoren zien die groeien, maar ook ondervertegenwoordigd zijn ten opzichte van Nederland. Bijna alle sectoren in de Drentse economie hebben te maken gehad met krimp van de werkgelegenheid in Uitzondering is zorg & welzijn. In de sectoren transport en ICT is sprake van een kleine krimp. Bouw en openbaar bestuur hebben te maken met de grootste krimp. Zorg & welzijn: geen algemene tekorten Zorg & welzijn is de grootste werkgever in Drenthe, vooral in het noorden van de arbeidsmarktregio. Er werken mensen; 21% van de beroepsbevolking. Verpleging, verzorging & thuiszorg (VVT) is de grootste branche. De geestelijke gezondheidszorg (GGZ) en ziekenhuizen bieden relatief veel werkgelegenheid op de hogere niveaus, VVT op de lagere niveaus. Gehandicaptenzorg neemt een tussenpositie in. De afgelopen jaren groeide de werkgelegenheid in de zorg gestaag. De komende jaren groeit weliswaar de behoefte aan zorg - als gevolg van de vergrijzing maar onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen (Regeerakkoord) maakt prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg op dit moment onzeker. Het Centraal Planbureau (CPB) voorziet werkgelegenheidsgroei, maar minder dan zonder deze maatregelen het geval was geweest. De sector zelf, vooral de VVT, houdt rekening met gedwongen ontslagen. In algemene zin neemt de werkgelegenheid in de zorg op de lagere niveaus af en op de hogere niveaus (vanaf mbo-3) toe. Op dit moment zijn er geen algemene personeelstekorten. Wel zijn er tekorten in specifieke segmenten. Voor bepaalde beroepsgroepen, bijvoorbeeld gespecialiseerde verpleegkundigen of artsspecialisten is de arbeidsmarkt krap. Voor zorg op de lagere niveaus is de arbeidsmarkt aanzienlijk ruimer. De komende jaren doen zich evenmin grote tekorten in de zorg voor. Er worden wel tekorten aan verzorgenden verwacht, al is de omvang daarvan onzeker vanwege de maatregelen in het regeerakkoord. Ook voor andere (bijvoorbeeld artsen en apothekers) worden tekorten voorzien. Voor de lagere zorgniveaus (helpenden en zorghulpen) worden overschotten verwacht. Op de langere termijn na 2015 zorgt vergrijzing voor toenemende tekorten. De welzijnssector bestaande uit welzijn & maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang - heeft te maken met overschotten aan personeel. Vooral de kinderopvang heeft het moeilijk. Overheidsbezuinigingen maken het gebruik van kinderopvang duurder. Verder maken (werkloze) ouders minder vaak gebruik van kinderopvang. De vooruitzichten voor de welzijnsbranches zijn matig. Structurele krimp en kansen in de industrie Zuidoost-Drenthe kent een omvangrijke industriesector. Vooral chemie, metaal en metalektro zijn er sterk ontwikkeld. Het aantal banen in de industrie krimpt structureel. Al sinds 2008 blijkt het aantal banen in de Nederlandse industrie ieder jaar te dalen. Dit is in lijn met de algemene trend: een afname van industriële werkgelegenheid, verplaatsing van eenvoudige en grootschalige productieactiviteiten naar het buitenland en een toename van de arbeidsproductiviteit. Vooral de conjunctuurgevoelige Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 2

4 metaalindustrie en metalektro hebben momenteel last van de onzekerheid op de wereldmarkt en de stagnerende bouwmarkt. De industrie heeft echter ook te maken met vergrijzing en een beperkte instroom van jongeren uit het technisch onderwijs. Vooral de procesindustrie (operators, procestechnologen) en de metalektro (lassers, elektromonteurs) krijgen hiermee te maken. Perspectieven in de detailhandel De detailhandel ondervindt direct de gevolgen van het lage consumentenvertrouwen. De detailhandel laat dan ook een tweedeling zien: waar de foodsector te maken heeft met een stijgende omzet, daalt de omzet in de non-foodsector (ING Economisch Bureau). Desondanks kent de sector detailhandel veel vacatures en een hoge vacaturegraad. Het gaat hier in veel gevallen echter om vacatures voor een beperkt aantal uren en op tijdelijke basis. Omdat ondernemers voor de meeste vacatures in de detailhandel weinig tot geen werkervaringeisen stellen, zijn er goede instroomkansen voor schoolverlaters en (aankomend) verkoopmedewerkers op de niveaus 1 en 2. Daarnaast biedt de opkomst van webwinkels perspectief op nieuwe soorten banen die goed aansluiten bij jongeren die slim en snel met internet kunnen omgaan. Ook in de logistieke sfeer ontstaat, vanwege de veranderingen in de aanvoerkanalen nieuwe banen (bezorgen en transport). Dat betekent dat in de detailhandel perspectieven aanwezig zijn voor functies waarvoor mbo-2 volstaat. Vergrijzing in krimpende landbouw Hoewel de landbouw met nog geen banen geen grote sector is, is deze in Drenthe relatief sterk vertegenwoordigd. De werkgelegenheid in de landbouw vertoont een voortdurende daling. Deze daling is voor een deel gecompenseerd door een toename van flexibele arbeid. Ook in Drenthe levert deze sector veel seizoensgebonden tijdelijk werk. Hoewel de werkgelegenheid de komende jaren blijft dalen, groeit het aantal vacatures in de periode als gevolg van een omvangrijke vervangingsvraag door vergrijzing en hoge mobiliteit. Bouwsector afhankelijk van woningmarkt Met banen is de bouwsector in Drenthe sterk vertegenwoordigd. De sector biedt relatief veel werk voor mensen zonder startkwalificatie. De werkgelegenheid in de bouw is de afgelopen vier jaar echter onafgebroken gedaald als gevolg van de crisis op de woningmarkt. Door de crisis hebben bedrijven hun personeelsbestand teruggebracht tot een vaste kern. Een grotere personeelsbehoefte wordt met inhuur van zelfstandigen en uitzendkrachten opgevangen. Het dieptepunt wordt afhankelijk van de ontwikkelingen op de woningmarkt, investeringen in infrastructuur en de stand van de Nederlandse economie naar verwachting in 2014 bereikt. Vanaf 2015 trekt de werkgelegenheid dan weer aan. De vergrijzing in de sector en de geringe instroom van jongeren vanuit de bouwopleidingen zorgt in de jaren daarna voor een omvangrijke vervangingsvraag. Seizoenswerk in de horeca Drenthe kent met banen relatief veel werkgelegenheid in de horeca; voor ongeveer tweederde is dit op elementair of lager niveau. In het hoogseizoen biedt de sector veel extra tijdelijk werk. Het aantal WW-uitkeringen aan mensen uit de sector is meer dan verdubbeld sinds 2009 en het aantal vacatures is fors lager dan bij het uitbreken van de economische crisis. In 2013 nemen de bestedingen in de horeca verder af. Ondanks de crisis is de horeca door de vele personeelswisselingen en het ontbreken van de noodzaak van een gerichte vooropleiding - nog steeds een kansrijke sector voor schoolverlaters en zij-instromers. Afbeelding 2: Verwachte ontwikkeling werkgelegenheid Drenthe, Totaal Openbaar bestuur Financiele dienstverlening Industrie Agrarische sector Onderwijs Transport Detailhandel Bouwnijverheid Zorg/welzijn Overige diensten Horeca Informatie en communicatie Groothandel Zakelijke dienstverlening -5% -4% -3% -2% -1% 0% 1% 2% Drenthe Nederland Verwachte krimp van de werkgelegenheid In 2013 en 2014 krimpt naar verwachting de werkgelegenheid. Economische groei leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en productiviteit verhogen. De krimp doet zich echter niet meer in alle sectoren voor. Uitzendbureaus profiteren als eerste van het economisch herstel, aangezien bedrijven in eerste instantie vooral tijdelijk personeel inzetten om hogere productie te realiseren. De werkgelegenheid in export georiënteerde sectoren (zoals delen van de industrie en de groothandel) ontwikkelt zich relatief gunstig in 2014 als gevolg van gunstige economische ontwikkelingen in ons omringende landen. De werkgelegenheid in binnenlands georiënteerde sectoren (zoals horeca, detailhandel, cultuur en recreatie) blijft min of meer stabiel in Aan de herstructurering in de financiële dienstverlening is nog geen einde gekomen: de werkgelegenheid krimpt in 2014 verder. Er lijkt wel een einde te komen aan de sterke daling van de werkgelegenheid in de bouw: de werkgelegenheid krimpt in 2014 gering. De werkgelegenheid in zorg & welzijn laat groei zien, maar veel minder dan voorheen door bezuinigingsmaatregelen. Gezien de bezuinigingen bij de overheid, moet ook in 2014 gerekend worden op een forse werkgelegenheidskrimp in het openbaar bestuur. Een krimpende werkgelegenheid in de meeste sectoren van de Drentse economie is een ongunstige uitgangssituatie voor werkzoekenden op de arbeidsmarkt. Ook andere factoren zoals het aantal vacatures, het aantal concurrerende werkzoekenden en mogelijkheden voor mobiliteit en flexibiliteit - beïnvloeden de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt. In het volgende hoofdstuk gaan we in op de vacaturemarkt in Drenthe. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 3

5 Stabilisatie vacatures In de periode van juli 2012 tot juli 2013 is het aantal nieuwe vacatures in Drenthe vrijwel gelijk aan de vier kwartalen daarvoor. Deze perioden worden hierna kortweg aangeduid als 2012/2013 en 2011/2012. Gemiddeld in Nederland daalde het aantal vacatures. Bescheiden economische groei leidt in 2014 tot meer tijdelijk werk, meer baanwisselingen en meer vacatures. Stabilisatie vacatures In 2012/2013 ontstonden in Drenthe vacatures; vrijwel gelijk aan het jaar ervoor (+1%). Afbeelding 3 laat zien dat er in 2012 minder nieuwe vacatures ontstonden dan in het jaar ervoor. In de eerste kwartalen van 2013 neemt het aantal nieuwe vacatures echter weer toe. Afbeelding 3: Ontwikkeling nieuwe vacatures Drenthe, Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q2 Q3 Q4 Q1 Q In 2014 meer vacatures door meer dynamiek Na een jarenlange afname tijdens de economische crisis, neemt in 2014 het aantal nieuwe vacatures in Drenthe weer toe (+14%). Van uitbreidingsvraag is echter nauwelijks sprake. Economische groei leidt pas met vertraging tot extra banen, aangezien ondernemers in eerste instantie bezettingsgraad en arbeidsproductiviteit verhogen. Daar staat tegenover dat het effect van labour hoarding goeddeels is uitgewerkt. In het begin van de crisis werd personeel zo lang mogelijk in dienst gehouden. Een deel hiervan verloor later alsnog zijn baan. Bedrijven werken nu met een zo klein mogelijke bezetting. Hoe kleiner de overcapaciteit aan personeel in 2014, hoe eerder werkgevers bij economisch herstel behoefte krijgen aan nieuw personeel. Economisch herstel zorgt echter al eerder voor meer dynamiek op de arbeidsmarkt. Meer mensen durven weer van baan te veranderen. Ook het gebruik van meer en kortere tijdelijke contracten zorgt voor meer beweging op de arbeidsmarkt. Dat biedt meer kansen op werk voor werkzoekenden, ook voor mensen met grotere afstand tot de arbeidsmarkt. Ten slotte draagt ook de vergrijzing bij aan de vervangingsvraag. Een toenemende trend is dat werkgevers bij vervanging kwalitatief andere/hogere eisen stellen aan nieuw personeel. Meeste vacatures in detailhandel, horeca en zorg De meeste vacatures in Drenthe ontstonden in 2012/2013 in detailhandel. Het betreft hier evenals in de horeca - veelal tijdelijk en seizoensgebonden werk voor een beperkt aantal uren per week, veelal op laag niveau. Volledige vacatures voor langere tijd ontstonden relatief vaak in zorg & welzijn. In zorg & welzijn, ICT, transport en bouw nam het aantal vacatures in 2012/2013 toe. In de overige sectoren was sprake van krimp, vooral in de detailhandel, onderwijs en openbaar bestuur. Afbeelding 4 geeft een beeld van omvang en ontwikkeling van het aantal nieuwe vacatures in Drenthe per sector in 2012/2013. Hoe groter de bol, hoe meer vacatures. De horizontale lijn is de scheiding tussen groei (erboven) of krimp (eronder) van het aantal vacatures. De verticale lijn markeert de situatie waarin het aandeel van een sector in de regionale vacaturemarkt gelijk is aan het aandeel van een sector in heel Nederland. Links van die lijn is het regionale aandeel van een sector kleiner, rechts van die lijn groter. Afbeelding 4: Nieuwe vacatures per sector Drenthe, 2012/2013 ontwikkeling vacatures 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% ICT Transport Zakelijke diensten Groothandel Openbaar bestuur Onderwijs Overige diensten Zorg/welzijn Industrie Financiële diensten Detailhandel Landbouw Horeca Bouw ondervertegenwoordiging oververtegenwoordiging t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Vergelijking met afbeelding 1 van de werkgelegenheid geeft opvallende overeenkomsten en verschillen. De duidelijkste overeenkomst is het belang van de zorg & welzijn voor de arbeidsmarktregio Drenthe. Vooral de groei van het aantal vacatures in de grote sector zorg & welzijn heeft in de afgelopen jaren gezorgd voor een minder ongunstige ontwikkeling van het aantal vacatures op de Drentse arbeidsmarkt. De bezuinigingen beginnen echter hun tol te eisen. Onduidelijkheid over de effecten van recente maatregelen om de zorgkosten te beheersen, maakt prognoses over de werkgelegenheidsontwikkeling in de zorg momenteel onzeker. Er is sprake van een tweedeling; vooral in de thuiszorg wordt rekening gehouden met een groot aantal gedwongen ontslagen, terwijl er nog steeds een tekort is aan verpleegkundigen, artsen en therapeuten. De rol van zorg & welzijn als banenmotor lijkt voor de komende jaren in tegenstelling tot de afgelopen jaren - beperkt. Opvallend verschil met de samenstelling van de werkgelegenheid is het geringe aantal vacatures in de industrie. Ook valt het relatief grote aantal vacatures in de horeca op. Zoals gezegd betreft dit veelal tijdelijk, seizoensgebonden werk. Drenthe heeft verder naar verhouding weinig vacatures in ICT, openbaar bestuur, financiële en zakelijke diensten, groothandel en transport. Deze sectoren zijn ook qua werkgelegenheid in Drenthe minder sterk ontwikkeld. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 4

6 Vacatures voor lager opgeleiden vooral in detailhandel en horeca In de vorige paragraaf zagen we dat in detailhandel, horeca en zorg & welzijn in Drenthe de meeste vacatures ontstaan. Afbeelding 5 toont het aantal nieuwe vacatures per sector, onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag (ongeschoold/vmbo), middelbaar (mbo/havo/vwo) en hoog (hbo/wo). De grafiek geeft daarmee nader inzicht in de kansen van werkzoekenden op werk naar beroepsniveau. Onder werkzoekenden met een grotere afstand tot de arbeidsmarkt bevinden zich veel elementair en lager opgeleiden. In Drenthe is 48% van alle nieuwe vacatures op laag niveau. De meeste nieuwe vacatures op lager niveau komen voor in de detailhandel en horeca. Ook in zakelijke diensten, industrie, transport en landbouw zijn relatief veel vacatures op laag niveau. Veel van de vacatures op laag niveau zijn tijdelijk en/of deeltijdvacatures en worden via uitzendbureaus door scholieren en studenten ingevuld. Afbeelding 5: Nieuwe vacatures per sector naar beroepsniveau Drenthe, 2012/2013 Detailhandel Zorg/welzijn Horeca Zakelijke diensten Industrie Bouw Overige diensten Groothandel Onderwijs eveneens tekorten aan personeel op. Bekende voorbeelden hiervan zijn de ICT en de techniek. Deze deelmarkten hebben al langer te maken met krapte. Om deze knelpunten op te lossen, richt een deel van de werkgevers zich op werving in het buitenland. Dit wordt nog sterker op het moment dat de Nederlandse economie aantrekt. Grootste vraag naar verzorgend & dienstverlenend personeel Afbeelding 6 geeft inzicht in het aantal nieuwe vacatures naar beroepsniveau en beroepsklasse. In de meeste vacatures wordt gevraagd naar verzorgend & dienstverlenend personeel (op laag en middelbaar niveau). Daarnaast is er een aanzienlijke behoefte aan economisch-administratief personeel (op alle niveaus) en aan technisch & industrieel personeel (op laag en middelbaar niveau). Afbeelding 6: Nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau Drenthe, 2012/2013 Verzorgende en dienstverlenende Economisch-administratieve Technische en industrie Medische en paramedische Transport Sociaal-culturele Informatica Agrarische Pedagogische Openbare orde- en veiligheids Financiële diensten ICT Transport Landbouw Openbaar bestuur laag middelbaar hoog Op middelbaar niveau komen minder vacatures voor. Voor werkzoekenden met een middelbare opleiding zijn er in deze regio vooral kansen in zorg & welzijn, detailhandel, industrie en groothandel. Normaal gesproken zijn er ook in de bouw veel vacatures op middelbaar niveau. De krimp die deze sector nu al enige tijd treft, zorgt er echter voor dat het aantal vacatures in deze sector gering is. Vacatures voor hoog opgeleide werkzoekenden zijn vooral te vinden in zorg & welzijn, onderwijs en in de zakelijke diensten (onder andere specialistische zakelijke dienstverlening). Andere sectoren met relatief veel banen voor hoger opgeleiden zoals ICT en openbaar bestuur zijn in Drenthe ondervertegenwoordigd. Dit vertaalt zich in een gering aantal vacatures voor hoger opgeleiden in deze sectoren. Dat het aantal nieuwe vacatures als gevolg van de crisis stagneert en de arbeidsmarkt ruim is, wil nog niet zeggen dat er geen moeilijk in te vullen vacatures zijn. Binnen bepaalde deelmarkten treden - naast overschotten - laag middelbaar hoog Seizoensgebonden vacatures Een groot deel van de werkgelegenheid in Drenthe is seizoensgebonden. Sterk vertegenwoordigde sectoren als bouw, horeca en landbouw kennen werkpieken in het voorjaar en de zomermaanden. Ook de detailhandel profiteert van het toeristenseizoen. Dit zorgt ervoor dat het aantal vacatures hoog is in voorjaar en zomer en laag is in de herfst en de winter. Het betreft hier vooral tijdelijk werk. Ook de zakelijke diensten waar de uitzendbureaus deel van uitmaken laat in deze maanden daarom een opleving van het aantal vacatures zien. Ook over de grens in Duitsland zijn veel seizoensgebonden vacatures in horeca, bouw en industrie. De kans op vast werk voor een werkzoekende hangt niet alleen af van de beschikbaarheid van vacatures. Ook andere factoren spelen een rol. Zoals de groeiende inzet van flexwerkers en zzp ers. De daling van het aandeel vaste werknemers is een structurele verandering in de vraag naar personeel, die zich de komende jaren verder voortzet. Eén van de belangrijkste factoren, die van invloed is op de kans op werk, is de aanwezigheid van concurrerend aanbod op de arbeidsmarkt. De aanbodzijde van de arbeidsmarkt komt in het volgende hoofdstuk aan bod. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 5

7 Op termijn kansen voor werkzoekenden De economische recessie van de afgelopen jaren zorgt voor minder werkgelegenheid, weinig vacatures en meer werkzoekenden in Drenthe. Het conjunctuurgevoelige karakter van de regionale werkgelegenheid zorgt voor een zeer ruime arbeidsmarkt met beperkte kansen voor werkzoekenden. Bezuinigingen beperken de kansen op werk in de collectieve sector. Verwacht economisch herstel, vergrijzing, beperkte instroom van schoolverlaters en mobiliteit bieden werkzoekenden op termijn meer kansen op de arbeidsmarkt. Geregistreerde werkzoekenden toegenomen Het aantal niet-werkende werkzoekenden (nww) - vanaf hier geregistreerde werkzoekenden genoemd - in Drenthe is het afgelopen jaar fors toegenomen. De economische recessie versterkt door de bezuinigingen in de collectieve sector - heeft voor een toename van geregistreerde werkzoekenden met 13% gezorgd. Wel is dit veel minder dan het landelijk gemiddelde van 37%. Eind juni 2013 bedraagt het aantal geregistreerde werkzoekenden personen. Verdere toename geregistreerde werkzoekenden Komende periode neemt het aantal geregistreerde werkzoekenden in Drenthe naar verwachting verder toe tot (14,1%) eind In heel Nederland staan dan werkzoekenden geregistreerd (9,3%). Het verwachte economisch herstel zorgt pas na 2014 voor minder werkzoekenden. In eerste instantie leidt de aantrekkende economie tot een toename van arbeidsproductiviteit, pas later tot meer banen. Afbeelding 8 laat het verwachte nww-percentage eind 2014 zien voor de verschillende arbeidsmarktregio s in Nederland. Het aantal geregistreerde werkzoekenden kan, als gevolg van verscherpte gemeentelijke controle op de registratieplicht van werkzoekenden met een bijstandsuitkering, nog extra toenemen. Afbeelding 8: Verwacht nww-percentage per regio December 2014 Verwacht nww-percentage december % of meer 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% minder dan 5% Afbeelding 7 toont per gemeente de stand van de geregistreerde werkzoekenden in procenten van de beroepsbevolking (nww-percentage). Eind juni 2013 ligt dit percentage in Drenthe op 9,6%, tegen 8,1% in heel Nederland. De gemeente met het hoogste aandeel werkzoekenden is Hoogeveen, dat met 12,0% ruim boven het landelijk gemiddelde uitstijgt. De meeste Drentse gemeenten hebben nww-percentages (ruim) boven het landelijk gemiddelde. Alleen de gemeenten De Wolden en Midden- Drenthe zitten met nww-percentages rond 5,5% (ruim) onder het landelijk gemiddelde. Afbeelding 7: Nww-percentage per gemeente Drenthe, juni 2013 Nww-percentage juni % of meer 7% tot 8% 6% tot 7% 5% tot 6% minder dan 5% Midden-Drenthe Borger-Odoorn Het aantal WW-uitkeringen bevestigt het beeld van een fors toenemend aantal geregistreerde werkzoekenden. Eind juni 2013 waren er WW-uitkeringen in Drenthe. Een jaar eerder waren dat er 5.300; een toename van 36%. De Wolden Hoogeveen Coevorden Emmen Werkzoekenden hoger gekwalificeerd De grote instroom van werkzoekenden in het afgelopen jaar heeft geleid tot een geregistreerde werkzoekendengroep met gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt; jonger, hoger opgeleid en korter werkzoekend. Hoewel jongeren tot 27 jaar nog steeds een klein deel (14%) van alle geregistreerde werkzoekenden in Drenthe vormen, is hun aandeel het afgelopen jaar toegenomen. De instroom aan nieuwe werkzoekenden in het afgelopen jaar bestaat voor meer dan een kwart uit jongeren tot 27 jaar. Jongeren beschikken vaker over een flexibel contract Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 6

8 en een kort arbeidsverleden, waarmee hun positie in economisch slechte tijden kwetsbaar is. Werkzoekenden in Drenthe zijn relatief laag opgeleid. Het aandeel middelbaar en hoog opgeleide geregistreerde werkzoekenden steeg het afgelopen jaar tot respectievelijk 35% en 11%. Banen voor hoger opgeleiden bevindingen zich voornamelijk in de collectieve sector. Nog steeds heeft meer dan de helft van de geregistreerde werkzoekenden (52%) echter geen startkwalificatie. Zij komen vooral in aanmerking voor vacatures op elementair en lager niveau, veelal in detailhandel, horeca, industrie en transport (zie afbeeldingen 5 en 6). Op het moment dat de economie verbetert, profiteren als eerste werkzoekenden met een korte afstand tot de arbeidsmarkt. Voor werkzoekenden met een grote afstand tot de arbeidsmarkt blijft het in eerste instantie nog moeilijk om werk te vinden. Vooral werkzoekenden in techniek & industrie en verzorging & dienstverlening op laag niveau Afbeelding 9 geeft inzicht in het beroep en het beroepsniveau waaronder werkzoekenden staan geregistreerd. In Drenthe zoeken de meeste werkzoekenden werk in technische & industrie en in verzorgende & dienstverlenende. 60% van alle werkzoekenden staat voor een van de in deze beroepsgroepen ingeschreven. Het gaat hierbij in veel gevallen om op laag niveau, zoals productiemedewerkers, bouwvakkers, interieurverzorgers en winkelpersoneel, die veel voorkomen in de sectoren industrie, bouw en detailhandel; grote en in Drenthe oververtegenwoordigde sectoren. Werkzoekenden in economisch-administratieve zoeken vaker werk op middelbaar niveau in als administratief of commercieel medewerker in financiële en zakelijke diensten en openbaar bestuur. Relatief weinig werkzoekenden staan geregistreerd voor medische & paramedische in de grootste sector van Drenthe; zorg & welzijn. Afbeelding 9: Geregistreerde werkzoekenden naar beroepsgroep en beroepsniveau Drenthe, juni 2013 Technische en industrie Economisch-administratieve Verzorgende en dienstverlenende Transport Sociaal-culturele Pedagogische Informatica Medische en paramedische Agrarische Openbare orde- en veiligheids laag middelbaar hoog Afgezet tegen de nieuwe vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau (afbeelding 6) valt op dat er vooral voor de grote groep werkzoekenden in technische & industrie op laag niveau zeer weinig vacatures zijn. In mindere mate geldt dit ook voor de verzorgende, voor economisch-administratieve op laag en middelbaar niveau en voor de technische & industrie op middelbaar niveau. Voor werkzoekenden met hogere zorg en hogere economisch administratieve, is het vacatureaanbod momenteel minder ongunstig, al is er voor geen van de beroepsgroepen sprake van krapte. Uitstroom WW-gerechtigden: dynamiek aanwezig Hoewel de economische recessie het vinden van werk bemoeilijkt, blijft dynamiek op de arbeidsmarkt aanwezig. Dit blijkt uit de reden voor het beëindigen van de WWuitkering. Afbeelding 10 geeft het verloop hiervan weer. Afbeelding 10: Reden beëindiging WW-uitkering Drenthe, % 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% jan-09 jan-10 jan-11 jan-12 jan-13 Werk Bereik max WW Overig Ongeveer 60% van de WW-uitkeringen in Drenthe eindigt met een werkhervatting; verreweg het hoogste percentage in Nederland. Het aandeel werkhervattingen is in de afgelopen jaren ondanks de economische recessie ook vrijwel stabiel gebleven. Dit relatief hoge percentage geeft aan dat er nog steeds redelijke kansen zijn om vanuit de WW-uitkering werk te vinden. Ook in de zeer ruime arbeidsmarkt ontstaan vacatures; vooral door vervangingsvraag. Meer nog dan conjuncturele schommelingen hebben de seizoenen invloed op de beëindiging van de WW in Drenthe. Doordat een groot deel van de vacatures in het voorjaar en de zomer ontstaan, is het percentage werkhervattingen dan fors hoger dan in de wintermaanden. Dit onderstreept het seizoensgebonden karakter van grote delen van de werkgelegenheid (en werkloosheid) in horeca, agrarische sector, bouw en industrie - in Drenthe. Arbeidsmarkt in Drenthe zeer ruim De afname van het aantal vacatures en de toename van het aantal geregistreerde werkzoekenden maakt de arbeidsmarkt in Drenthe in het tweede kwartaal 2013 zeer ruim. Afbeelding 11 geeft voor de verschillende sectoren van de economie in Drenthe een beeld van de spanning op de arbeidsmarkt; de verhouding tussen het aantal vacatures en het aantal kortdurend werkzoekenden. Uit de afbeelding blijkt dat in 2013 voor vrijwel alle beroepsgroepen in Drenthe de arbeidsmarkt zeer ruim is. Alleen voor medische is sprake van een minder ruime arbeidsmarktsituatie. Deze zijn veelal geschikt voor werkzoekenden met een opleiding op mid- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 7

9 delbaar en hoog niveau, zoals verpleegkundigen en artsen. Voor technische & industrie en verzorgende & dienstverlenende geldt een zeer ruime arbeidsmarkt. Deze zijn sterk vertegenwoordigd in industrie, detailhandel en horeca; sectoren die naast zorg & welzijn het grootste deel van de werkgelegenheid in Drenthe vormen. Een zeer ruime arbeidsmarkt beperkt de kansen voor werkzoekenden op het vinden van werk. Afbeelding 11: Spanning naar beroepsgroep Drenthe, 2e kwartaal 2013 Totaal Informatica Medische en paramedische Openbare orde- en veiligheids Economisch-administratieve Pedagogische Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Sociaal-culturele Transport Agrarische 0zeer ruim 0,5ruim gemiddeld 1 1,5 krap zeer 2 krap 2,5 Drenthe Nederland Een ruime arbeidsmarkt voor een beroepsgroep betekent overigens niet dat er binnen die beroepsgroep geen functies zijn waarvoor werkgevers moeilijk geschikt personeel kunnen vinden. Zo staan er op dit moment in Drenthe relatief veel vacatures open voor medische op hoog niveau. Het gaat dan om verpleegkundigen en artsen. Ook voor economische op WO-niveau, zoals organisatiekundigen en economen, geldt een minder ruime arbeidsmarkt. Het aantal werkzoekenden dat voor deze staat ingeschreven, is echter gering. Ook voor technische als elektronicamonteurs, technisch systeemanalisten en werktuigbouwkundigen is de arbeidsmarkt in Drenthe op dit moment krap. Op termijn uitstroommogelijkheden Door de economische situatie stagneert momenteel de vraag naar nieuwe arbeidskrachten. Op het moment dat het economisch herstel optreedt, nemen de uitstroommogelijkheden voor werkzoekenden toe. Demografische ontwikkelingen, zoals vergrijzing en ontgroening, spelen een grote rol op de arbeidsmarkt op middellange termijn. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, schoolkeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) de arbeidsmarktperspectieven tot 2016 per beroepsgroep. Ook conjunctuurgevoeligheid, ontwikkelingen binnen de sector en uitwijkmogelijkheden spelen hierbij een rol. Het ROA verwacht knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers en daarmee goede tot zeer goede perspectieven voor werkzoekenden in vooral technische en zorg. Maar ook voor die veelvuldig onder werkzoekenden in Drenthe voorkomen, zoals bouwvakkers, interieurverzorgers en chauffeurs, zijn de arbeidsmarktperspectieven voor werkzoekenden op middellange termijn goed. Van alle geregistreerde werkzoekenden in Drenthe is 45% op zoek naar een baan met goede arbeidsmarktperspectieven. Afbeelding 12 geeft een beeld van de kansen van werkzoekenden op de arbeidsmarkt op dit moment en op middellange termijn. De omvang van de bol geeft een beeld van het aantal werkzoekenden in een bepaalde beroepsgroep. De horizontale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op de huidige arbeidsmarkt. De as toont de spanningsindicator. Links op de as is er sprake van een ruime arbeidsmarkt; rechts op de as is de arbeidsmarkt krap. De verticale as geeft een indicatie van de kansen van werkzoekenden op middellange termijn. De as toont verwachte knelpunten in de personeelsvoorziening voor werkgevers in 2016 voor de verschillende beroepsgroepen (ROA). Aan de bovenkant van de as is er sprake van grote knelpunten voor werkgevers (en goede perspectieven voor werkzoekenden); aan de onderkant van de as is sprake van geringe knelpunten voor werkgevers (en minder goede perspectieven voor werkzoekenden). Uit de afbeelding blijkt dat de arbeidsmarkt in Drenthe op dit moment voor geen van de beroepsgroepen krap is. Alleen voor enkele individuele technische en voor medische op hoog niveau is de arbeidsmarkt momenteel krap. Voor deze staan momenteel vrijwel geen werkzoekenden ingeschreven. Afbeelding 12: Kansen voor werkzoekenden Drenthe, 2013 en middellange termijn Verzorgende en dienstverlenende Technische en industrie Agrarische Openbare orde- en veiligheids ruime arbeidsmarkt Sociaal-culturele Bronnen: UWV, ROA Transport grote verwachte knelpunten voor werkgevers Pedagogische Economischadministratieve Informatica Medische en Paramedische geringe verwachte knelpunten voor werkgevers krappe arbeidsmarkt De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2016) biedt meer kansen voor werkzoekenden. De toekomstperspectieven zijn zeer goed voor werkzoekenden in medische & paramedische, zoals verpleegkundigen, artsen en doktersassistenten. Voor deze staan weinig werkzoekenden in Drenthe geregistreerd. Ook voor verzorgende & dienstverlenende, technische & industrie en pedagogische zijn de toekomstperspectieven goed. Een groot deel van de werkzoekenden staat ingeschreven voor een van deze. Het gaat hier dan om als weg- en waterbouwkundigen, monteurs, installateurs, verkopers en leraren. Van alle werkzoekenden staat 45% ingeschreven voor een beroep met goede toekomstperspectieven. Dit biedt kansen op het vinden van werk op middellange termijn. Eco- Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 8

10 nomisch-administratieve, zoals administratief en commercieel medewerkers, en sociaal-culturele bieden geringe toekomstperspectieven. Wel is in deze prognoses nog geen rekening gehouden met de nieuwste kabinetsbezuinigingen en de laatste, verslechterde, economische prognoses van het CPB. Vergrijzing vooral in collectieve sector en vervoer & telecom Vergrijzing speelt een belangrijke rol bij het ontstaan van kansen voor werkzoekenden. De mate van vergrijzing verschilt per sector. Afbeelding 13 geeft het aantal en het aandeel 55-plussers per sector weer. In Drenthe zijn vooral overheid, onderwijs en vervoer & telecom sterk vergrijsd. Ook industrie, zorg & welzijn en bouw zijn vergrijsde sectoren. In de handel & reparatie en horeca & catering speelt de vergrijzing geen rol. Afbeelding 13: Vergrijzing per sector Drenthe, 2012 Overige dienstverlening Financiele instellingen Landbouw, bosbouw en visserij Horeca en catering Bouwnijverheid Vervoer en telecom Handel en reparatie Onderwijs Zakelijke dienstverlening Overheid Industrie Zorg en welzijn niet vergrijsd gemiddeld vergrijsd sterk vergrijsd Vergrijzing speelt in de komende jaren een belangrijke rol. In totaal verlaten de komende tien jaar in Drenthe bijna mensen de arbeidsmarkt als gevolg van het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. In de meest vergrijsde sectoren betekent dit dat meer dan een kwart van de werknemers met pensioen gaat. Hoewel niet al het personeel dat met pensioen gaat vervangen wordt, kan vergrijzing in Drenthe voor een aanzienlijke vervangingsvraag zorgen. In Drenthe zijn de sectoren overheid en onderwijs het meest vergrijsd. Beide sectoren krijgen de komende jaren te maken met bezuinigingen. Het gevolg is dat instellingen in deze sectoren niet al het personeel vervangen dat met pensioen gaat. Voor de werkgelegenheid in het onderwijs zijn ook de leerlingenaantallen van invloed. In het voortgezet onderwijs stijgt het aantal leerlingen de komende jaren. Per saldo verwacht UWV na 2014 een opleving van vacatures in overheid en voortgezet onderwijs als gevolg van vervangingsvraag. Na 2017 nemen ook de vacatures in het primair onderwijs toe. In de bouw, vervoer & telecom en industrie bepaalt de conjuncturele ontwikkeling het moment waarop en de mate waarin de gevolgen van vergrijzing zichtbaar worden in een toename van vacatures. Het CPB verwacht voor dit jaar nog een krimp van de economie. Het herstel zet volgens het CPB eind 2013 in. In 2014 is een lichte economische groei mogelijk. Versterkt door het geringe aantal schoolverlaters van technische opleidingen, leidt het aantrekken van de economie in deze sectoren tot een sterk groeiend aantal vacatures voor technisch personeel. De sector die het meest te maken krijgt met de gevolgen van de vergrijzing is zorg & welzijn. Niet alleen verlaten de komende jaren in Drenthe meer dan jarigen deze sector, ook is er sprake van een toenemende zorgvraag als gevolg van de vergrijzing. Door bezuinigingsmaatregelen staat de werkgelegenheid in deze sector echter onder druk in vooral de ouderenzorg, thuiszorg, jeugdhulpverlening en kinderopvang. De werkgelegenheid groeit dan ook veel minder dan in voorgaande jaren. Overbruggen van afstand De economische recessie van de afgelopen jaren heeft gezorgd voor een zeer ruime arbeidsmarkt in Drenthe. Het aantal werkzoekenden nam fors toe en de werkgelegenheid nam af. Toch zorgt vervangingsvraag nog steeds voor dynamiek, zodat 60% van de WW-uitkeringen eindigt met een werkhervatting; verreweg het hoogste percentage in Nederland. Drenthe kent veel seizoensgebonden werkgelegenheid (en werkloosheid) in horeca, agrarische sector, bouw en industrie. Voor werkzoekenden met verzorgende & dienstverlenende in detailhandel en met medische in zorg & welzijn zijn nog vacatures beschikbaar, al is het aantal gegadigden voor deze vacatures de afgelopen jaren fors toegenomen. Dit laatste is echter vooral het geval voor werkzoekenden in lage industriële ; de grootste groep werkzoekenden in Drenthe. De nieuwe instroom van middelbaar en hoger opgeleide werkzoekenden heeft gemiddeld een kleinere afstand tot de arbeidsmarkt. Dit maakt hen beter bemiddelbaar. Ondanks een licht afnemende beroepsbevolking in Drenthe en verwacht economisch hestel, neemt de komende jaren het aantal werkzoekenden niet af. Het verwachte economisch herstel leidt in eerste instantie immers niet tot meer banen. Wel neemt in 2014 de dynamiek op de arbeidsmarkt en daarmee het aantal vacatures toe; vooral in de zakelijke diensten (waaronder uitzendbureaus) en de exportgerelateerde industrie. De groeiende groep werkzoekenden met kleinere afstand tot de arbeidsmarkt profiteert als eerste van de toename aan vacatures. Vergrijzing en ontgroening zorgen op middellange termijn voor een verder toename van uitstroommogelijkheden naar vooral technische en zorg. Ook in verzorgende en pedagogische ontstaan dan opnieuw kansen. In hoeverre werkzoekenden de kansen op werk - nu en op middellange termijn - kunnen verzilveren, hangt mede af van de mogelijkheid en de bereidheid om te bewegen in de richting van, sectoren en regio s waar kansen liggen. Ook het verkleinen van de kwalitatieve mismatch is een voorwaarde voor het vinden van werk. Vooral veel werkzoekenden die staan ingeschreven voor technische en medische beschikken niet over de juiste diploma s om in aanmerking te komen voor de beschikbare vacatures. Het overbruggen van de afstand tussen de gevraagde en de genoten opleiding is dan ook een van de grootste uitdagingen in de huidige arbeidsmarkt. In het afsluitende hoofdstuk staan deze en andere uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst centraal. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 9

11 Uitdagingen voor de arbeidsmarkt van de toekomst Hoewel de huidige zeer ruime arbeidsmarkt het voor een groeiende groep werkzoekenden moeilijk maakt om werk te vinden, biedt de aanwezige dynamiek nog steeds mogelijkheden. Flexibiliteit en mobiliteit van werkzoekenden vergroten de slagingskansen. Werkgevers ondervinden alleen voor zorg en enkele technische knelpunten bij het invullen van vacatures. De arbeidsmarkt op langere termijn biedt meer perspectief aan werkzoekenden, maar zorgt voor meer knelpunten bij werkgevers. Kansen zichtbaar maken en anticiperen op herstel De uitdagingen op de arbeidsmarkt van 2013/2014 liggen enerzijds in het zichtbaar en bereikbaar maken van kansen voor werkzoekenden en tegelijkertijd in het anticiperen op mogelijke krapte in delen van de arbeidsmarkt als gevolg van economisch herstel, vergrijzing en ontgroening. Vervangingsvraag zorgt voor dynamiek op de arbeidsmarkt. Vooral in detailhandel, horeca en zorg & welzijn ontstaan in 2013/2014 duizenden vacatures. Verwacht herstel van de economie zorgt vanaf 2014 voor verdere toename van de dynamiek. Veel vacatures verschijnen nog slechts op internet / sociale media. Ook neemt het aantal gegadigden per vacature toe. Om werkzoekenden te laten profiteren, moeten alle vacatures zichtbaar zijn. Voor een adequate matching van werkzoekenden en vacatures is het verder van belang dat alle werkzoekenden als zodanig staan geregistreerd, inclusief leeftijd, opleiding, ervaring en competenties. Veel werkgelegenheid in Drenthe is seizoensgebonden. Sterk aanwezige sectoren als bouw, horeca en landbouw kennen werkpieken in het voorjaar en de zomermaanden. Ook de detailhandel profiteert van het toeristenseizoen. Uitzendbureaus spelen een grote rol in de uitstroom van mensen met een uitkering naar werk. Intensivering van de samenwerking met uitzendbureaus moet ervoor zorgen dat nog meer geregistreerde werkzoekenden in aanmerking komen voor deze banen. Hoewel zorg & welzijn niet langer de grote banenmotor is, biedt de sector ook in 2013/2014 kansen; vooral voor hoger opgeleiden. Het afsluiten van convenanten maakt begeleiding van werkzoekenden (via zij-instroom en scholing) naar werk in de zorg mogelijk. Bezuinigingen, concentratie van rijksdiensten en automatisering in het openbaar bestuur zorgen voor ontslag van administratief personeel en beveiligingspersoneel. Op middellange termijn zorgt vergrijzing in het openbaar bestuur voor een toename van vacatures die echter naar aard en niveau verschillen van de huidige werkgelegenheid. De in het openbaar bestuur gangbare - sociale plannen met zoektermijnen voorafgaand aan het ontslag en budgetten voor omscholing kunnen worden ingezet voor gerichte scholing. Ook moet door afstemmen tussen verschillende rijksdiensten, door samenwerking met het bedrijfsleven en door het inzetten van scholingsfondsen - optimaal gebruik worden gemaakt van de mogelijkheden voor het begeleiden van werk-naar-werk. Ook in het onderwijs zorgen ontgroening en bezuinigingen voor ontslagen, vooral in het basisonderwijs. Op termijn ontstaan ook hier vacatures door vergrijzing; vooral in het voortgezet onderwijs. Met om- en bijscholing kan een deel van het personeel uit het basisonderwijs van werk-naarwerk worden begeleid naar het voortgezet onderwijs. Technische als procesoperator, elektromonteur en lasser kennen nu al krapte door vergrijzing en geringe instroom van jongeren uit het technisch onderwijs. Verder is onder werkzoekenden in deze sprake van kwalitatieve mismatch ; veel werkzoekenden die voor deze staan ingeschreven, beschikken niet over de benodigde diploma s. Verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt (beïnvloeden schoolkeuze), het realiseren van extra instroom aan technisch personeel, het inventariseren van kwalitatieve mismatches en het oplossen hiervan door gerichte scholing zijn nodig om personeelstekorten te voorkomen. De Duitse economie presteert de laatste jaren beter dan de Nederlandse. Ook hebben de Duitse grensregio s te maken met de gevolgen van vergrijzing en ontgroening. Als gevolg hiervan hebben bedrijven er personeelstekorten; vooral in zorg & welzijn, techniek, bouw en productiewerk. Dit zorgt nu al voor plaatsingen van Nederlandse werkzoekenden in Duitsland. Werkzoekenden uit de grensgemeenten kunnen vaker in aanmerking komen voor banen in Duitsland mits belemmeringen op het gebied van wet- en regelgeving, taal en cultuur hanteerbaar worden gemaakt. De grote instroom van jonge, beter opgeleide werkzoekenden heeft het afgelopen jaar geleid tot een werkzoekendenbestand met kortere afstand tot de arbeidsmarkt. Op het moment dat de economie aantrekt, kan deze groep werkzoekenden als eerste profiteren. Voorwaarde is dat deze groep (jongeren) de aansluiting met de arbeidsmarkt behoudt, door het blijven opdoen van werkervaring in tijdelijk werk en stages en door het volgen van scholing. Nog steeds heeft echter bijna de helft van de werkzoekenden geen startkwalificatie. Het gaat hier in veel gevallen om productiemedewerkers. Onderzocht moet worden of door het creëren van gunstige vestigingsvoorwaarden hoogwaardige maakindustrie teruggehaald kan worden naar de arbeidsmarktregio. De uitdagingen waarvoor de arbeidsmarkt Drenthe zich in 2013/2014 gesteld ziet, zijn fors, complex en overlappen meerdere beleidsterreinen en werkgebieden. Kijkend naar de uitdagingen op de Drentse arbeidsmarkt, is duidelijk dat samenwerking tussen overheid, onderwijs en ondernemers cruciaal is. De beschikbaar gestelde aanvullende financiële middelen in het kader van Actieplan Jeugdwerkloosheid, Techniekpact en Sectorplannen geven de partijen op de arbeidsmarkt meer armslag om bovenstaande uitdagingen aan te gaan. Het richten van de energie op dezelfde uitdagingen vanuit een gemeenschappelijk vertrekpunt - maakt dat de middelen effectief worden ingezet. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 10

12 Begrippenlijst Beroepsbevolking Personen die minstens twaalf uur per week (willen) werken, of actief op zoek zijn naar werk voor 12 uur. Als leeftijdscriterium geldt jaar. Geregistreerde werkzoekenden Personen die bij UWV als werkzoekende staan ingeschreven en die niet of minder dan 12 uur werken. Ook bekent als de niet-werkende werkzoekenden (nww). Krappe arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is krap wanneer er veel openstaande vacatures zijn in verhouding tot het aantal geregistreerde werkzoekenden. Kwalitatieve mismatch Bij kwalitatieve discrepanties sluiten vraag en aanbod niet op elkaar aan, omdat de eigenschappen die werkgevers vragen niet overeenkomen met de eigenschappen die werkzoekenden aanbieden. Labour hoarding Het in dienst houden van personeel zonder dat er voldoende werk is. Nieuwe vacatures Alle vacatures die in een kalenderjaar ontstaan. NWW-percentage De omvang van het aantal geregistreerde werkzoekenden uitgedrukt als percentage van de beroepsbevolking. Ruime arbeidsmarkt De arbeidsmarkt is ruim wanneer er veel geregistreerde werkzoekenden zijn in verhouding tot het aantal openstaande vacatures. Spanningsindicator Geeft de verhouding tussen het aantal openstaande vacatures en het aantal direct inzetbare werkzoekenden korter dan zes maanden ingeschreven. Startkwalificatie Een startkwalificatie wordt behaald met het succesvol afronden van het havo of het vwo, of met het behalen van een diploma van een mbo-opleiding op niveau 2. Uitbreidingsvacatures De vraag naar nieuwe arbeidskrachten van bedrijven die groeien en meer personeel nodig hebben. Deze wordt bepaald door de omvang van de productie en productiviteit. Vacature Een arbeidsplaats waarvoor, binnen of buiten een arbeidsorganisatie, personeel wordt gezocht dat onmiddellijk of zo spoedig mogelijk geplaatst kan worden. Vervangingsvacature Het aantal vacatures dat vervuld moet worden om na vertrek van werknemers het aantal banen van werknemers op het oorspronkelijke peil te houden. Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 11

13 Bronnen CPB Concept Macro Economische Verkenning, CPB Policy Brief Juniraming 2013: Economische vooruitzichten 2013 en 2014, juni Eemsdelta EZ Economische Visie Eemsdelta 2030, oktober E til Arbeidsmarktonderzoek Drenthe, Ontwikkelingen en prognoses op de Drentse arbeidsmarkt, januari ING Economisch Bureau, Groeiende tweedeling in de detailhandel, januari ROA De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot 2016, december RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, onderwijs, december RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, procesindustrie, voedings- en genotsmiddelenindustrie, december RWI Sectorschets arbeidsmarktinformatie, zakelijke dienstverlening, december UWV Arbeidsmarktprognose , juni UWV Duiding arbeidsmarktontwikkelingen 2013-III, augustus UWV Nieuwe arbeidsmarktgegevens over de vraagzijde, november UWV Sectorbeschrijving Bouwnijverheid, april UWV Sectorbeschrijving De horeca, catering en verblijfsrecreatie, mei UWV Sectorbeschrijving De Overheid, januari UWV Sectorbeschrijving De Zorg, januari UWV Sectorbeschrijving Land- en tuinbouw, februari UWV Sectorbeschrijving De Metalektro en Metaalnijverheid, januari UWV Sectorbeschrijving Welzijn, jeugdzorg en kinderopvang, september Regio in beeld, arbeidsmarktschets Drenthe 12

14 Colofon Regio in beeld, oktober 2013 De arbeidsmarktschets is een jaarlijkse uitgave van UWV. Redactieadres UWV WERKbedrijf, afdeling Arbeidsmarktinformatie en -advies Postbus HG Amsterdam Auteur Erik Oosterveld Eindredactie Annelies van den Brink en Roelof van der Velde Regio samenstelling De arbeidsmarktregio Drenthe is het werkgebied van de Werkpleinen Hoogeveen en Zuidoost-Drenthe. De gemeenten Borger-Odoorn, Coevorden, De Wolden, Emmen, Hoogeveen en Midden-Drenthe maken deel uit van deze arbeidsmarktregio. Disclaimer Meer informatie is te vinden op Alles uit deze uitgave mag worden overgenomen, echter uitsluitend met bronvermelding. Aan deze uitgave kunnen geen rechten worden ontleend. UWV 2013