Begroting 2018 Gemeente Etten-Leur

Transcriptie

1 Begroting 2018 Gemeente Etten-Leur

2 Begroting

3 Inhoudsopgave VOORWOORD... 5 DE BEGROTING TOEGELICHT...6 LEESWIJZER HOOFDLIJNEN BEGROTING VAN KADERNOTA NAAR BEGROTING RESULTAATBESTEMMINGEN / MUTATIES RESERVES RESERVE SOCIAAL DOMEIN ONTWIKKELING TAAKSTELLINGEN STRUCTUREEL EVENWICHT MEERJARENBEGROTING ONTWIKKELINGEN PER PROGRAMMA PROGRAMMA 1 BESTUUR EN DIENSTVERLENING PROGRAMMA 2 WONEN PROGRAMMA 3 LEVEN BELEIDSINDICATOREN PARAGRAFEN LOKALE HEFFINGEN WEERSTANDSVERMOGEN EN RISICOBEHEERSING ONDERHOUD KAPITAALGOEDEREN FINANCIERING BEDRIJFSVOERING VERBONDEN PARTIJEN GRONDBELEID & UITVOERINGSPROGRAMMA STRUCTUURVISIE PLUS INVESTERINGEN SUBSIDIES FINANCIËLE BEGROTING OVERZICHT VAN DE LASTEN EN BATEN FINANCIËLE POSITIE OVERZICHT BATEN EN LASTEN PER TAAKVELD MEERJARENRAMING Begroting

4 Begroting

5 Voorwoord De laatste begroting van deze raadsperiode ligt voor u. Weer een bijzonder moment. We kijken vooruit naar de komende vier jaar terwijl we weten dat een nieuwe gemeenteraad na maart 2018 de koers zal bepalen voor de periode Daarnaast doet de gemeenteraad dit met een nieuwe burgemeester. Het jaar 2018 staat in het teken van nieuwe gezichten, kennismaking en een nieuw raadsprogramma. Ambities vragen om strategische keuzes Wij dragen graag het stokje over aan een nieuw college met een begroting die op orde is. In deze begroting staan weinig nieuwe beleidsontwikkelingen. Dat is aan de nieuwe gemeenteraad. Lopend beleid vanuit het huidige raadsprogramma vormt de basis voor deze begroting. De septembercirculaire is in de cijfers verwerkt. De meerjarenbegroting is sluitend in de jaren 2020 en Een nette begroting waar de nieuwe gemeenteraad mee verder kan. We zien wel dat de nieuwe raad weer voor de uitdaging staat om de financiële positie van de gemeente sterk te houden. Daarvoor is het nodig om strategische keuzes te maken. Etten-Leur is ambitieus en wil op alle fronten het allerbeste voor haar inwoners. Dat zal zeker zo blijven, maar we zullen goed moeten kijken hoe we dat samen met de O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) zo kunnen houden. Zoals in de toekomstvisie al is gezegd: we kunnen het niet alleen. Het is een gezamenlijke inspanning van alle O s die ervoor moet zorgen dat Etten-Leur op alle gebieden zo compleet kan blijven. Informatie van de O s helpt daarbij Om de nieuwe gemeenteraad op weg te helpen met het raadsprogramma en de aanpassing van het beleid (beleidsactualisatie), inventariseren wij op dit moment bij zoveel mogelijk mensen wat zij belangrijk vinden in Etten-Leur, wat zij Etten-Leur toewensen, wat hun plannen zijn voor de komende jaren en wat zij zelf hieraan willen bijdragen. Dat doen we op diverse manieren. Team Etten-Leur is bezig met de Koerskaart, de gemeenteraad houdt een telefonische enquête en gaat op bezoek bij diverse partners van de gemeente en de organisatie brengt andere (landelijke en regionale) trends en ontwikkelingen in beeld. Al deze informatie geeft de nieuwe raad een basis om het beleid te actualiseren, strategische keuzes te maken en om de krachten met de O s te bundelen. Samen maken we Etten-Leur De afgelopen raadsperiode hebben we veel bereikt. Veel onderdelen van het raadsprogramma zijn gerealiseerd. En we hebben vooruitgang geboekt bij het realiseren van de doelen. Daar heeft iedereen hard aan gewerkt. Zonder de inzet van onze partners was dit resultaat niet mogelijk. We bedanken daarom iedereen voor deze inzet de afgelopen jaren, voor hun warme hart voor Etten- Leur en tomeloze energie om zich hiervoor in te blijven zetten. We vertrouwen erop dat het nieuwe gemeentebestuur weer mag rekenen op deze inzet. Samen zijn we Etten-Leur. Het college van burgemeester en wethouders. Begroting

6 De begroting toegelicht De Toekomstvisie: Etten-Leur doet het gewoon is nog steeds actueel en vormt onze leidraad. De visie kent vier centrale uitgangspunten. We gebruiken deze uitgangspunten om de agenda voor 2018 kort toe te lichten. Het gaat om mensen Onze inwoners waarderen de dienstverlening met een ruime voldoende (7). Een mooi resultaat. Er blijft nog voldoende te doen om deze waardering vast te houden. Wensen en behoeften veranderen snel. Het gebruik van de gemeentelijke website en sociale media in het directe contact neemt toe. Ook in 2018 breiden we het contact en aanbod via deze media uit. Belangrijk blijft het persoonlijk contact. Dit varieert van keukentafelgesprekken tot het spelen van de Koerskaart. In het sociaal domein deden we al veel ervaring op. Verbeteren willen we altijd. Extra aandacht krijgt het contact met de wijkteams. Het sociaal domein verdient veel aandacht. De kwetsbare inwoners staan voorop, maar de financiële consequenties kunnen groot zijn. We benutten de ervaring uit het sociaal domein bij andere projecten. We denken aan de nieuwe Omgevingswet. De verbeterdoelen van deze wet richten zich op meer ruimte voor initiatief en verbetering van de dienstverlening. Ondanks dat de invoering van de wet tot 2020/2021 is uitgesteld, willen we wel met de verbeterdoelen aan de slag. Inwoners zoeken onderling contact. Etten-Leur biedt een breed aanbod aan eigentijdse voorzieningen. Zij vormen plekken voor ontmoeting. In 2018 voegen we aan dit aanbod een nieuw gebouw toe voor de brede school Sonate in de wijk Grauwe Polder en een nieuw zwembad. We starten met de bouw van de nieuwe huisvesting voor het cultureel expertisecentrum Nieuwe Nobelaer. Samen met winkeliers en eigenaren maken we plannen om de ontmoetingsfunctie van het winkelhart en andere wijkcentra te versterken. Het gaat om samenwerking De begroting is gebaseerd op een bestuurlijke agenda. Op veel onderdelen zijn we afhankelijk van onze partners en willen we krachten bundelen. Samenwerking is nodig om de agenda tot een succes te maken. We bereiken dit alleen als helder is wat we willen bereiken, wat moet gebeuren en zeker ook hoe, met wie en wanneer. Op uitvoeringsniveau werken we regionaal op veel vlakken samen met De6 (Etten-Leur, Halderberge, Moerdijk, Roosendaal, Rucphen en Zundert). We trekken samen op met gemeenten uit de Baronie (onder andere Breda en Oosterhout) en pakken strategische onderwerpen aan met de gemeenten in de Regio West-Brabant (RWB). Daarnaast besteden we taken uit aan gemeenschappelijke regelingen. We volgen deze samenwerkingsverbanden kritisch. Want ook deze zijn continu in beweging. In 2018 hebben we bijvoorbeeld extra aandacht voor de herstructurering van de WVS (Werkvoorzieningsschap/leerwerkbedrijf) die in gang wordt gezet en de herpositionering van de RWB. Op lokaal niveau is de Woonstichting Etten-Leur een belangrijke partner. We vertrouwen erop dat na fusie met de Woonstichting AlleeWonen de huidige mate van samenwerking wordt voortgezet. Zeker nu vanaf volgend jaar een andere verdeelmodel gaat gelden voor de personen die nu nog in de maatschappelijke opvang of in een vorm van beschermd wonen verblijven. Zij krijgen straks een thuis in gewone woningen en wijken. Hulp van woningcorporaties en zorgaanbieders is daarvoor Begroting

7 nodig. Gemeente, Woonstichting en zorgaanbieders moeten sowieso hun samenwerking versterken om aan de groeiende groep kwetsbare personen een goed sociaal vangnet te bieden. Het gaat om balans We zetten in op een duurzame ontwikkeling. Een harmonieuze combinatie tussen de elementen mens (people), planeet/milieu (planet) en opbrengst/winst. Na een periode van crisis bloeit de economie. Ondernemers investeren weer, de werkgelegenheid groeit en de woningmarkt floreert. Het Werkplein heeft de opdracht om via extra uitstroom de arbeidsparticipatie te verbeteren. Daarnaast zetten we in op het stimuleren van talentontwikkeling, voorkomen van schooluitval en het bevorderen van de uitstroom uit de bijstand. Bijzondere aandacht gaat uit naar het verbeteren van de jeugdzorg. En we gaan verder aan de slag met de aanbevelingen van de Rekenkamer over armoede in Etten-Leur. In peilingen scoort de woon- en leefomgeving goed. Dat willen we zo houden. We staan aan het begin van twee ingrijpende transities gericht op een klimaatneutrale gemeente en circulaire economie in De gevolgen voor de leefomgeving nemen we mee in de Omgevingsvisie. De stappen om deze doelen te bereiken leggen we vast in een routekaart. Meer groen en extra ruimte voor water, minder afval per huishouden en meer duurzame energie van eigen bodem krijgen een vaste plek op de bestuurlijke agenda. Duurzaam bouwen krijgt steeds meer navolging. We zien dit terug in de plannen voor de woningbouw. Tot slot trekken we volgend jaar extra geld uit om op de lange termijn de kwaliteit van de openbare ruimte goed te houden. Een goede woon- en leefomgeving is een veilige omgeving. Registratiecijfers tonen een dalende trend. Inwoners zijn positiever over de veiligheid in de buurt. We moeten alert blijven. De invloed van de georganiseerde criminaliteit op het lokaal gezag neemt toe. Verkeersonveilige plekken brengen we in kaart en pakken we aan. Het gaat om andere rollen De rol van de overheid verandert. Taken en verantwoordelijkheden gaan over naar inwoners, professionele instellingen en maatschappelijke organisaties. De gemeente garandeert de basisvoorziening en een vangnet. En verbindt partijen bij de uitvoering van deze taken. De afgelopen vier jaar zijn met succes taken overgedragen. We denken aan de overdracht van het eigendom en/of beheer van gebouwen en terreinen. Het gesprek over overdracht van taken gaat door. In 2018 hopen we nieuwe successen te boeken. Verder zien we binnen de samenleving allerlei initiatieven die op eigen kracht tot stand komen. We moedigen dit aan en zijn bereid om dit op andere manieren dan subsidie te ondersteunen. Gezond financieel kader Een succesvolle uitvoering van de bestuurlijke agenda kan niet zonder een gezond financieel kader. De programmabegroting 2018 voldoet aan deze eisen. We blijven wel alert op de financiële positie. We moeten nog besparingen realiseren, dus behoedzaamheid is geboden. Gelukkig beschikken we over financiële buffers om risico s het hoofd te bieden. Begroting

8 De lasten van de inwoners en bedrijven nemen niet meer toe dan de landelijke indexering. En de doelstelling uit het raadsprogramma om tot vijf goedkoopste gemeenten van West-Brabant te horen, maken we ook komend jaar waar. Begroting

9 Leeswijzer Indeling begroting De hoofdlijnen van de begroting leest u in hoofdstuk 1. De tweede bestuursrapportage 2017 maakt ook onderdeel uit van dit hoofdstuk. In hoofdstuk 2 vermelden we de ontwikkelingen van de drie programma s. De paragrafen beschrijven we in hoofdstuk 3. De gedetailleerde financiële toelichting van de begroting vindt u in hoofdstuk 4. Besluit begroting en verantwoording Het aangepaste BBV verplicht gemeenten 39 beleidsindicatoren in het programma op te nemen. Deze indicatoren nemen we op in de productbladen. Hierdoor zijn de verplichte indicatoren zichtbaar bij de producten waarop deze betrekking hebben. Als een indicator in het bijlagenboek wordt voorafgegaan door de letters BBV dan betekent dit dat het één van de verplichte indicatoren is. De bron van deze indicatoren is de website Waarstaatjegemeente.nl (zie: dashboard -> Etten-Leur -> Besluit Begroting en Verantwoording). De peildatum van deze indicatoren is 29 augustus Wanneer in het beleidskader een dergelijke indicator bekend was en er een ambitie voor de komende jaren bij was afgesproken dan vermelden we die. Wanneer dit niet het geval is vermelden we dit met een streepje (-). Wilt u alle 39 indicatoren in één keer overzichtelijk in beeld zien? Dat overzicht vindt u in paragraaf 2.4. Financiële verantwoording We verantwoorden onze financiële cijfers op hoofdlijnen. Dat betekent dat we alleen afwijkingen van of hoger ten opzichte van de gewijzigde begroting toelichten. Bij de toelichting op het financiële resultaat zijn voordelen als een positief bedrag opgenomen en nadelen als een negatief bedrag. Als extra verduidelijking, geven we dit ook met een V(oordeel) of N(adeel) aan. De post overig gaat telkens over één of meerdere afwijkingen die elk afzonderlijk kleiner zijn dan Afronding We ronden de bedragen in de begroting af op Het kan zijn dat er in één overzicht of tussen overzichten afrondingsverschillen zijn. Begroting

10 Begroting

11 1. HOOFDLIJNEN BEGROTING 2018 Bij het opstellen van de begroting gebruikten we de toekomstvisie en het raadsprogramma als uitgangspunt. Het gaat over mensen, samenwerken, een andere rolverdeling en over balans. We houden deze uitgangspunten telkens voor ogen bij de keuzes die wij (op basis van het Beleidskader ) maken. Bovendien gaan we bewust om met de beschikbare middelen. De uitgangspunten zijn vastgelegd in de kadernota en de financiële consequenties daarvan verwerkten we in deze begroting. In dit hoofdstuk gaan we in op het verloop van het begrotingssaldo na vaststelling van de kadernota Van kadernota naar begroting Op 10 juli 2017 stelde de gemeenteraad de kadernota vast met het verzoek om geld te reserveren voor jeugd en politiek en een infographic over verbonden partijen. Deze wijzigingen namen we op in de begroting. In het volgende overzicht leest u een samenvatting van de financiële mutaties die zich voordeden na de kadernota. (bedragen x 1.000) Kadernota Effecten meicirculaire gemeentefonds Kadernota inclusief meicirculaire gemeentefonds Tweede bestuursrapportage Dienstverlening derden Post Onvoorzien CAO ontwikkeling Opbrengst BTW onderzoek Legesopbrengsten bouwen Parkeren (maaiveld) Personeel applicatiebeheer Septembercirculaire gemeentefonds Overig Wijzigingen begroting Jeugd en politiek/ infographic verbonden partijen Business Intelligence tool Werkplein Investeringsplan (kapitaallasten) Begroting

12 (bedragen x 1.000) Exploitatie parkeergarage Onderwijsagenda Personeelsbudget Overig Begroting 2017/ Effecten meicirculaire Gemeentefonds 2017 Voor een toelichting op de effecten van de meicirculaire verwijzen we naar de informatiebrief aan de gemeenteraad van 23 juni Tweede bestuursrapportage 2017 De peildatum van de tweede bestuursrapportage is 1 september In de productbladen nemen we de beleidsmatige en financiële ontwikkelingen per product op die op 1 september 2017 bekend waren en van invloed zijn op de uitvoering van de programmabegroting Deze productbladen namen we op in het bijlagenboek begroting De belangrijkste ontwikkelingen lichten we hieronder kort toe. 2.1 Dienstverlening derden Bij de dienstverlening aan derden houden we rekening met een risico opslag voor onvoorziene omstandigheden (bijvoorbeeld vervanging bij ziekte). We maken de inschatting dat deze risico's zich beperkt voor doen in Post onvoorzien Het restant van de post onvoorzien zetten we in voor de dekking van het negatieve saldo van deze tweede bestuursrapportage. 2.3 CAO ontwikkelingen Er is een principeakkoord gesloten over de nieuwe Cao Gemeenten. Het akkoord bevat een loonafspraak en afspraken over flexibiliteit en bewust belonen. De extra loonkosten van deze CAO en de aanpassing functiewaardering bedragen structureel ruim BTW onderzoek Een fiscaal adviesbureau voerde een onderzoek uit naar de BTW. Uit het rapport bleek dat we meer BTW kunnen terugvorderen en/of compenseren dan gedacht. Belangrijkste redenen hiervoor zijn de bijstelling van het mengpercentage en een aantal onderdelen waarbij we de BTW kostenverhogend verantwoordden maar deze gecompenseerd kon worden. De aanpassingen moet de Belastingdienst nog goedkeuren. We gaan ervan uit dat 75% door de Belastingdienst wordt goedgekeurd. Begroting

13 2.5 Legesopbrengsten bouwen De economie trekt aan. We verleenden meer omgevingsvergunningen voor bouwen. De legesinkomsten komen hoger uit. 2.6 Parkeren (maaiveld) In 2016 besloot de gemeenteraad het tariefstelsel voor parkeren in het centrum aan te passen. Dit besluit was nog niet verwerkt in de begroting. Het gelijk houden van het tarief voor parkeren op maaiveld en het gratis verstrekken van parkeervergunningen leidt tot minder inkomsten ( en ). 2.7 Personeel applicatiebeheer Van een achttal bedrijfskritische applicaties is het functioneel beheer niet georganiseerd. Door het gebrek aan technisch inzicht, geen brede kennis van informatie en het beheersvak, wordt weinig doorontwikkeld en worden risico s gelopen op informatiebeveiliging. In 2018 zetten we hier extra op in. 2.8 Septembercirculaire Gemeentefonds 2017 Vanuit de septembercirculaire stellen we de raming voor 2017 negatief bij. Dit wordt met name veroorzaakt door een lager accres en verrekeningen uit Begroting Jeugd en politiek / infographic verbonden partijen Om jeugd en politiek dichter bij elkaar te brengen reserveren we Ook maken we een infographic om meer inzicht te geven in de taak van de verbonden partijen. 3.2 Business Intelligence tool Op dit moment voeren we een tool in om informatie snel beschikbaar te krijgen (dashboard). De licentiekosten van deze software nemen we nu op in de begroting. 3.3 Werkplein We verwerkten de begroting van het Werkplein in onze begroting. De stijging van de bijdrage in de organisatie- en bedrijfsvoeringskosten van het Werkplein wordt veroorzaakt door hogere loonkosten en de uitbreiding van de formatie van de ondersteunende diensten. 3.4 Investeringsplan (kapitaallasten) Door meer te investeren zijn de kapitaallasten hoger dan waar we in de kadernota rekening mee hielden. Het overzicht van de investeringen leest u in de paragraaf investeringen en het bijlagenboek. 3.5 Exploitatie parkeergarage In 2018 besteden we de exploitatie van de parkeergarage opnieuw aan. We verwachten dat dit een jaarlijks voordeel van oplevert. Begroting

14 3.6 Onderwijsagenda De uitvoering van de onderwijsagenda kost in totaal jaarlijks Het grootste deel van dit bedrag betalen we uit bestaande begrotingsposten en uit een bijdrage van het onderwijs. In totaal is er een structurele extra bijdrage van nodig om tot uitvoering van de onderwijsagenda over te gaan. Het uitvoeren van deze onderwijsplannen zorgt er voor dat meer kinderen in Etten-Leur onderwijs volgen. Er komen extra onderwijs- en zorgvoorzieningen en het onderwijsaanbod wordt verder verrijkt waardoor leerlingen niet buiten Etten-Leur naar school hoeven. 3.7 Personeelsbudget Bij het opstellen van de begroting hanteerden we het uitgangspunt dat door stijging van periodieken en sociale premies de salarissen met 1,25% stijgen. Doordat steeds meer mensen aan het einde van hun salarisschaal zitten bleek dit percentage te hoog te zijn. We verlagen daarom meerjarig het totale personeelsbudget. 1.2 Resultaatbestemmingen / mutaties reserves Bij de tweede bestuursrapportage 2017 bekeken we of geplande werkzaamheden daadwerkelijk in 2017 uitgevoerd worden of dat we dit moeten uitstellen naar Als dat zo is, verlagen we de budgetten voor 2017 reserveren dit bedrag. Voor het jaar 2018 doen we juist het tegenovergestelde: we onttrekken aan de reserve en vergroten het budget. In feite anticiperen we hiermee op resultaatbestemmingen bij de jaarrekening van In deze bestuursrapportage verlagen we budgetten in 2017 met In 2018 verhogen we de budgetten met hetzelfde bedrag. Het gaat om voor de invoering van de Omgevingswet, voor bestemmingsplan Buitengebied en voor de aanpak van identiteits- en adresfraude. Mutaties reserves Voor een aantal producten is de afspraak dat plussen of minnen verrekend worden met de reserve. Dit is bijvoorbeeld zo bij het gesloten systeem binnen het sociaal domein. Deze afwijkingen hebben dus geen effect op het exploitatieresultaat, maar wel op de financiële positie van de gemeente. Bij de programma s geven we de mutaties bruto weer, zodat de gemeenteraad inzicht heeft in deze mutatie. Hieronder staan de belangrijkste mutaties opgenomen. (bedragen x 1.000) Mutaties in reserves (+= toevoeging, -=onttrekking) Toelichting: Bij een positief getal voegen we aan de reserves toe of onttrekken we minder aan de reserves. Bij een negatief getal onttrekken we aan de reserve of voegen we minder aan de reserves toe. Een toelichting op de diverse mutaties vindt u in de productbladen (zie bijlage 1 van het bijlagenboek). Hieronder lichten we nog wel de belangrijkste getallen toe. Begroting

15 In 2017 voegen we ruim 1 miljoen toe aan de reserves of onttrekken we minder. Dit gaat vooral over de volgende reserves: Reserve structuurvisie plus : toevoeging met name vanwege (tussentijdse) winstnemingen op diverse grondexploitaties Reserve rekeningsaldi : toevoeging vanwege overheveling van budget voor de invoering van de Omgevingswet, het bestemmingsplan Buitengebied en de aanpak van identiteits- en adresfraude Algemene risicoreserve : onttrekking vanwege een aanvullende storting in de voorziening pensioen politieke ambtsdragers Reserve elektronische dienstverlening : onttrekking vanwege kosten digitale dienstverlening In 2018 voegen we bijna toe aan de reserves. Het grootste gedeelte hiervan is een toevoeging aan de reserve structuurvisie plus ( ). Daarnaast onttrekken we aan de algemene risicoreserve, aan de reserve sociaal domein en aan de reserve rekeningsaldi. Ook in de jaren 2019, 2020 en 2021 zijn de mutaties in de reserves voornamelijk te verklaren door stortingen of onttrekkingen aan de reserve structuurvisie plus. 1.3 Reserve sociaal domein In de kadernota sprak de gemeenteraad af dat het sociaal domein financieel een gesloten systeem is. Reden hiervoor is, dat er op de budgetten van de nieuwe taken (drie decentralisaties) forse kortingen plaatsvonden. Door het vormen van een reserve kunnen deze tekorten tijdelijk opgevangen worden. Positieve en negatieve resultaten verrekenen we met deze reserve. Binnen het gesloten systeem vallen alle taken en voorzieningen in het kader van de Participatiewet, Minimabeleid, Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) en Jeugd, voor zover er sprake is van geïndiceerde zorg. Hieronder leest u het verloop van de reserve sociaal domein. De mutaties uit de tweede bestuursrapportage 2017 en de mutaties uit de begroting 2018 namen we hierin op. (bedragen x 1.000) Stand 1 januari Stortingen Onttrekkingen Stand 31 december Begroting

16 1.4 Ontwikkeling taakstellingen Om een sluitende begroting te presenteren nemen we bij de begroting diverse taakstellingen (dat betekent te realiseren besparingen ) op. In het onderstaande overzicht leest u de stand bij het opstellen van de kadernota: (bedragen x 1.000) Programma 1 Bestuur en dienstverlening Programma 2 Wonen Programma 3 Leven / sociaal domein Programma 3 Leven / overig Totaal taakstellingen De mutaties uit de tweede bestuursrapportage 2017 en de mutaties uit de begroting 2018 zijn: (bedragen x 1.000) Programma 1 Bestuur en dienstverlening Programma 2 Wonen Programma 3 Leven / sociaal domein Programma 3 Leven / overig Totaal taakstellingen Na de verwerking van de mutaties van de tweede bestuursrapportage 2017 en de begroting 2018 is de stand van zaken van de nog te realiseren taakstellingen als volgt: (bedragen x 1.000) Programma 1 Bestuur en dienstverlening Programma 2 Wonen Programma 3 Leven / sociaal domein Programma 3 Leven / overig Totaal taakstellingen Alle betrokken partijen (raad, college en organisatie) besteden continu aandacht aan het realiseren van de afgesproken taakstellingen. 1.5 Structureel evenwicht meerjarenbegroting Voor een structureel evenwicht in de begroting is het inzicht in de incidentele lasten en baten belangrijk. Bij incidentele lasten of baten gaat het om eenmalige zaken die zich gedurende maximaal 3 jaar voordoen. In hoofdlijn zijn lasten en baten structureel als deze jaarlijks in de begroting opgenomen (3 jaar of langer) zijn. Lasten en baten die korter dan 3 jaar worden opgenomen, zijn in principe incidenteel. Mutaties in de reserves zijn, op enkele uitzonderingen na, ook een incidentele last (storting in de reserve) of incidentele baat (onttrekking aan de reserve). In paragraaf Geraamde incidentele baten en lasten per programma leggen we uit welke incidentele lasten en baten we opnemen in de begroting. Het structureel resultaat ziet er als volgt uit: Begroting

17 (bedragen x 1.000) Saldo meerjarenbegroting Saldo incidentele baten en lasten (positieve bedragen betekent per saldo hogere incidentele lasten dan baten) Resultaat structureel Uit bovenstaande tabel blijkt dat er in de begroting 2018 meer incidentele lasten dan incidentele baten zijn opgenomen. Daardoor is het structurele resultaat minder negatief. In de richtlijnen van de provincie is aangegeven dat de gemeente in aanmerking komt voor het reguliere repressieve toezicht wanneer de begroting 2018 naar het oordeel van de provincie structureel in evenwicht of positief is. Mocht dit niet het geval zijn, dan dient de meerjarenraming voldoende aannemelijk te maken dat dit evenwicht uiterlijk in 2021 wordt bereikt. De begroting 2018 is niet in evenwicht, maar in de jaren daarna wel, waardoor met het aanbieden van deze begroting naar verwachting wordt voldaan aan de eis van de provincie. Begroting

18

19 2. Ontwikkelingen per programma Hoe meten we de maatschappelijke effecten van onze programma s op basis van effectindicatoren? Wat gaan we dan doen om die effecten te behalen? Hoe is dat gerelateerd aan de onderliggende producten? En wat gaat dat de komende jaren kosten in vergelijking met vorig jaar? In dit hoofdstuk hebben we dat voor de drie programma s uitgewerkt. Daarnaast geven we aan welke omgevingsfactoren een rol spelen binnen het programma. Programma-indeling We onderscheiden drie programma s en onder die programma s hangen in totaal 26 producten. De programma-indeling voor 2018 is als volgt: 1 Programma 1. Bestuur en dienstverlening Product 1.1 Gemeenteraad 1.2 College van B&W 1.3 Publieksdienstverlening 1.4 Dienstverlening aan derden 1.5 Financiën 2. Wonen 2.1 Ruimtelijke ordening en bouwen 2.3 Grondbedrijf 2.4 Mobiliteit 2.5 Veiligheid 2.6 Duurzaamheid 2.7 Wegen 2.8 Openbaar Groen 2.9 Riolering 2.10 Afval 2.11 Vastgoed 3. Leven 3.1 Maatschappelijke ondersteuning (Wmo) 3.2 Gezondheidszorg 3.3 Jeugd 3.5 Onderwijs 3.6 Voorschoolse voorzieningen 3.7 Sport 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie 3.9 Wijken 3.10 Werk 3.11 Inkomen 3.12 Minima In het bijlagenboek begroting 2018 bijlage 1 presenteren we de 26 producten. Per product geven we inzicht in de productdoelstellingen en de indicatoren die daar bij horen. Daarnaast geven we per doelstelling aan wat we in 2018 gaan doen om de doelstelling te realiseren. Vervolgens geven we inzicht in de productkosten en waaruit deze kosten betaald worden. Ten slotte benoemen we risico s waar we mogelijk bij de realisatie van de productdoelstellingen mee te maken krijgen. 1 De producten 2.2 Bouwen en 3.4 AWBZ zijn m.i.v. de begroting 2015 vervallen. Begroting

20 2.1 Programma 1 Bestuur en dienstverlening Ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 Beleidsmatige ontwikkelingen 2017 Privacy en informatieveiligheid Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) Onze organisatie is zich aan het voorbereiden op de AVG. Per 25 mei 2018 wordt de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) van toepassing. Dat betekent, dat er vanaf die datum dezelfde privacywetgeving geldt in de hele Europese Unie (EU). De Wet bescherming persoonsgegevens (Wbp) geldt dan niet meer. De AVG zorgt onder meer voor versterking en uitbreiding van privacyrechten, meer verantwoordelijkheden voor organisaties en de verplichting voor overheden om een Functionaris voor de Gegevensbescherming (FG) aan te stellen. Met de AVG krijgen alle Europese privacytoezichthouders ook stevige bevoegdheden, zoals het opleggen van zeer hoge boetes. Informatieveiligheid Op het gebied van informatieveiligheid zijn gemeenten vanaf 1 juli 2017 begonnen met de Eenduidige Normatiek Single Information Audit (ENSIA). Dit landelijke project heeft tot doel om een zo effectief en efficiënt mogelijk ingerichte manier van verantwoorden over informatieveiligheid te ontwikkelen en in te voeren. Dit is gebaseerd op de Baseline Informatiebeveiliging Nederlandse Gemeenten (BIG). Er dient zowel verantwoording aan de gemeenteraad als aan externe toezichthoudende instanties te worden afgelegd. In het jaarverslag over 2017 wordt verantwoording afgelegd over informatieveiligheid. Uitvoering Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? 1 e Berap 2 e Berap Dit programma bevat 45 productdoelstellingen. Hiervan verlopen er 41 volgens plan. We verwachten dat we 3 doelstellingen dit jaar niet geheel behalen. Bij 1 doelstelling vragen we ons af of er dit jaar daadwerkelijk resultaat wordt geboekt. De afwijkingen lichten we in het bijlagenboek bij de betreffende producten toe. De financiële ontwikkelingen van de tweede bestuurrapportage nemen we op bij de begroting (paragraaf 2.1.2) Begroting

21 2.1.2 Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. Wanneer vertrouwen? Afspraken nakomen Betrekken wanneer je nodig bent Geeft antwoord Transparantie Openheid Doen wat je zegt en wat van je wordt verwacht Tijdigheid Geld wordt goed besteed Ruimte voor initiatieven De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. De dienstverlening aan de vijf O s is tijds- en plaatsonafhankelijk, uitstekend en transparant. Digitaal waar mogelijk, fysiek contact waar nodig. Samenwerking levert voordelen op voor de kwaliteit en/of middelen. Geld wordt goed besteed: o De meerjarenraming is structureel sluitend. o Er is een goede balans tussen prijs (lokale lasten) en het kwaliteitsniveau (voorzieningenniveau diverse beleidsvelden). Verbonden partijen Aan de realisatie van de doelstelling samenwerking levert voordelen op voor de kwaliteit en/of middelen leveren de volgende verbonden partijen een bijdrage aan programma 1: - Gemeenschappelijke Regeling Regio West-Brabant - Rewin (Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Rewin West-Brabant) - Gemeenschappelijke Regeling Belastingsamenwerking West-Brabant - Gemeenschappelijke Regeling West-Brabants Archief - N.V. Bank Nederlandse Gemeenten (B.N.G.) - Gemeenschappelijke Regeling ICT West-Brabant-West - Stichting Inkoopbureau West-Brabant Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen wij naar de paragraaf 3.6 verbonden partijen. Begroting

22 Etten-Leur Landelijk Gemeenten inwoners Welke effectindicatoren hanteren we hierbij? Effectindicator Realisatie 2016 Begroting Percentage van de inwoners dat veel - heel veel vertrouwen heeft over de wijze waarop de gemeente wordt bestuurd. 1 Het gemiddelde rapportcijfer dat inwoners geven voor de samenwerking met inwoners en organisaties en de mate waarin zij worden betrokken bij de totstandkoming en uitvoering van beleid. 2 Algemeen oordeel van de inwoners over de individuele dienstverlening. 3 42% 29% 28% 43% 44% 45% 46% 47% 6,3 6,1 6,0 6,5 6,5 6,5 6,5 6,5 7,7 7,9-7,8 7,8 7,9 7,9 8,0 De plaats op de ranglijst gemeentelijke woonlasten in West-Brabant. 4 2 n.v.t. n.v.t. Minimaal plaats 5 Minimaal plaats 5 Minimaal plaats 5 Minimaal plaats 5 Minimaal plaats 5 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark data -> Inhoud: Instrumenten: Burgerpeiling: Relatie inwoner-gemeente: vertrouwen manier waarop de gemeente wordt bestuurd 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Samenwerking met inwoners Bij de deelnemende gemeenten WaarStaatJeGemeente.nl was in 2014 en 2015 de hoogste score 6,5 3 Bron: Dashboard Dienstverlening -voorheen Benchmark Publiekszaken- / rapportcijfer 1-10 / het cijfer betreft het gemiddelde van de scores in het Dashboard Dienstverlening op tevredenheid balie, telefoon en digitaal. 4 Bron: COELO Atlas (Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden) Beleidskader We investeren in de relatie met onze partners en zijn zelf een betrouwbare partner; Spreken is zilver, luisteren is goud; Etten-Leur is een krachtige entiteit in de regio en heeft regie op samenwerking; Dienstverlening digitaal waar het kan, persoonlijk waar het moet; Persoonlijk betekent met menselijke maat en gastheerschap. In het Bijlagenboek nemen we per product op wat de activiteiten voor 2018 zijn. Begroting

23 Wat kost het? Programma 1 Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van baten en lasten programma Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat programma Incidenteel Incidentele lasten Incidentele baten Resultaat structureel programma Begroting

24 Financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 (bedragen x 1.000) Saldo programma 1 conform startpositie Wijzigingen 2e bestuursrapportage Post Onvoorzien Voorziening APPA Algemene risico reserve Leges Adres- en ID fraude Reserve rekeningresultaat Ambitie dienstverlening Reserve ambitie dienstverlening Dienstverlening derden Algemene Uitkering (meicirculaire) Algemene Uitkering (septembercirculaire) Taakstelling bedrijfsvoering Voorziening dubieuze debiteuren CAO ontwikkeling BTW onderzoek Arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidsbeperking ICT kosten Reserve automatisering Applicatiebeheer Licenties Adviseur personeel en organisatie Fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering Kosten telefonie Investeringsimpuls en wijkteams Voorschoolse voorziening Peuters Overig Totaal wijzigingen 2e bestuursrapportage Begroting Overige mutaties Totaal wijzigingen begroting Saldo programma 1 begroting Begroting

25 Toelichting financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 Onderwerp Bedrag 2017 V/N Toelichting (bedragen x 1.000) 1. Post Onvoorzien 307 V Het restant van de post onvoorzien zetten we in voor de dekking van het negatieve saldo van deze tweede bestuursrapportage. 2. Voorziening APPA N Tot op heden berekenden we de hoogte van de voorziening Algemene Pensioenwet Politieke Ambtsdragers (APPA) zelf. Bij de jaarrekening 2016 maakte de accountant hier opmerkingen over. Vanaf heden baseren we de hoogte van de voorziening op berekeningen van RAET. Hieruit blijkt dat we extra geld in de voorziening moeten opnemen. Belangrijkste redenen hiervoor zijn de langere levensverwachting en een lager rentepercentage. 2. Algemene risico reserve V De extra storting in de voorziening APPA dekken we door een onttrekking aan de algemene risico reserve. 3. Leges -60 N Op basis van nieuwe prognoses stellen we de opbrengst naar beneden bij. Het aantal aangevraagde reisdocumenten, rijbewijzen en huwelijkssluitingen blijkt minder te zijn dan geraamd was. 4. Adres- en ID fraude 60 V Voor de aanpak van identiteit- en adresfraude maken we in 2017 een aantal stappen. We starten in 2017 op en gebruiken hiervoor een beperkt budget. Dit jaar ligt de nadruk op adresonderzoek. In 2018 richten we ons ook meer op identiteitfraude. We zetten daarvoor extra capaciteit in voor onderzoek, ontwikkeling, uitwerking en implementatie van de processen. In 2018 trainen we de medewerkers op beide gebieden. Om de werkzaamheden beter uit te voeren schaffen we dan onder andere ook apparatuur aan. 4. Reserve rekeningresultaat -60 N Het overschot op het budget adres- en ID fraude schuiven we door van 2017 naar Ambitie dienstverlening 106 V In 2017 voeren we 8 e-diensten burgerzaken in (o.a. aangifte overlijden en verhuizing). Door landelijke ontwikkelingen komen eid (electronische indentiteit) en operatie BRP (Basisregistratie Personen) nog niet tot uitvoering. 5. Reserve ambitie dienstverlening -106 N We onttrekken minder aan de reserve ambitie dienstverlening door de lagere kosten in Dienstverlening derden 135 V Bij de dienstverlening aan derden houden we rekening met een risico opslag voor onvoorziene omstandigheden (bijvoorbeeld vervanging bij ziekte). We maken de inschatting dat deze risico's zich beperkt voordoen in Algemene Uitkering (meicirculaire) 8. Algemene Uitkering (septembercirculaire) 695 V Vanuit de meicirculaire 2017 stellen we de raming voor 2017 positief bij. Via de raadsinformatiebrief van 23 juni 2017 informeerden we de raad hier al over. Tegenover een voordeel van op programma 1 staat een nadeel op programma 3 van N Vanuit de septembercirculaire 2017stellen we de raming voor 2017 negatief bij. Dit wordt vooral veroorzaakt door een lager accres en verrekeningen uit Taakstelling bedrijfsvoering 77 V De taakstelling voor 2017 bedroeg Deze taakstelling realiseerden we ruimschoots. We bezuinigen in meer op de taakstelling bedrijfsvoering 10. Voorziening dubieuze debiteuren -40 N Op basis van het huidige debiteurenbestand actualiseerden we de voorziening dubieuze debiteuren. Om de voorziening op peil te houden storten we extra in deze Begroting

26 Onderwerp Bedrag 2017 V/N Toelichting (bedragen x 1.000) voorziening. 11. CAO ontwikkeling -74 N Er is een principeakkoord gesloten over de nieuwe Cao Gemeenten. Het akkoord bevat een loonafspraak en afspraken over flexibiliteit en bewust belonen. De extra loonkosten van deze CAO en de aanpassing functiewaardering bedragen structureel ruim BTW onderzoek 253 V Een fiscaal adviesbureau voerde een onderzoek uit naar de BTW. Uit het rapport bleek dat we meer BTW kunnen terugvorderen en/of compenseren dan gedacht. Belangrijkste redenen hiervoor zijn de bijstelling van het mengpercentage en een aantal onderdelen waarbij we de BTW kostenverhogend verantwoordden maar deze gecompenseerd kon worden. De aanpassingen moet de Belastingdienst nog goedkeuren. We gaan ervan uit dat 75% door de Belastingdienst wordt goedgekeurd. 13. Arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidsbeperking 48 V Er is een wettelijke verplichting om als werkgever werkplekken beschikbaar te stellen voor garantiebanen. Wij voldoen nu aan de wettelijke verplichting. We namen in de meerjarenbegroting meer budget dan dat we de komende jaren nodig hebben om aan de wettelijke verplichting te blijven voldoen. We passen het budget daarom aan. 14. ICT kosten 37 V We maken de inschatting dat er in 2017 niet veel knelpunten in de ICT infrastructuur zullen zijn. 14. Reserve automatisering -37 N Hierdoor onttrekken we minder aan de reserve automatisering. 15. Applicatiebeheer 0 N Van een achttal bedrijfskritische applicaties is het functioneel beheer niet georganiseerd. Door het gebrek aan technisch inzicht, geen brede kennis van informatie en het beheersvak, wordt weinig doorontwikkeld en worden risico s gelopen op informatiebeveiliging. 16. Licenties -2 N Steeds meer processen worden verder geautomatiseerd en gedigitaliseerd. Hierdoor stijgen de kosten van de licenties. 17. Adviseur personeel en organisatie 18. Fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering 0 N In de afgelopen jaren zijn de personeelstaken sterk gegroeid. Dit heeft te maken met de ondersteuning van de Regio West Brabant en het Werkplein en verplichte taken door wet- en regelgeving. Hierdoor is uitbreiding van de formatie noodzakelijk. 0 N De Algemene Ledenvergadering van de VNG besloot dat de gemeenten op een aantal punten nauw samenwerken om de publieksdiensten te verbeteren. Bijvoorbeeld de Digitale Agenda De financiering van dergelijke gezamenlijke gemeentelijke activiteiten verliep tot en met 2017 door een uitname uit het Gemeentefonds. Met ingang van 2018 wordt de financieringsroute aangepast. De gelden voor de gezamenlijke gemeentelijke activiteiten worden vanaf dat moment niet meer onttrokken aan het Gemeentefonds maar naar rato bij alle gemeenten in rekening gebracht door de VNG. Hiervoor wordt het Fonds Gezamenlijke Gemeentelijke Uitvoering in het leven geroepen. 19. Kosten telefonie -51 N Hogere kosten door de overgang naar een nieuwe telefoonaanbieder. Begroting

27 Onderwerp Bedrag 2017 V/N Toelichting (bedragen x 1.000) 20. Investeringsimpuls en -93 N Administratieve overboeking (zie programma 3) wijkteams 21. Voorschoolse voorziening Peuters 42 V De extra middelen die we bij de algemene uitkering voor voorschoolse voorziening Peuters ontvingen zijn niet besteed. 22. Overig -43 N Overige mutaties tweede bestuursrapportage Mutaties begroting 2018 De grootste mutaties lichten we toe in hoofdstuk 1.1. Deze mutaties verdelen we over de drie programma's. Per programma lichten we deze mutaties niet toe. Veel mutaties worden namelijk veroorzaakt door een nieuwe verdeling van alle personeelskosten over de programma's. Deze verdeling verloopt neutraal. Begroting

28 Welke omgevingsfactoren zijn er? Thema Factoren Demografisch Ecologisch Sociaal Maatschappelijk Technologisch Economisch Politiek juridisch Mogelijke instroom arbeidsmigranten: invloed op dienstverlening (voorzieningen specifieke dienstverlening). Door veranderende samenstelling bevolking enerzijds behoefte aan toenemende digitalisering, anderzijds toenemende behoefte aan vangnetfuncties. Instroom van statushouders en mogelijke instroom van asielzoekers: invloed op dienstverlening (voorzieningen specifieke dienstverlening). Door toenemende digitalisering minder papierverbruik. Individualisering versus netwerksamenleving. Initiatieven van inwoners en partners. De mate waarin inwoners zelfredzaam kunnen en willen zijn. Digitalisering en beschikbaarheid gegevens door en voor inwoners, bedrijven en instellingen. Informatie en communicatie gaat steeds sneller door (toegankelijkheid) internet en andere digitale kanalen en media. Beveiligingsrisico s digitale gegevens en systemen. Privacybescherming. Werkloosheid. Aansluiting onderwijs op arbeidsmarkt. Leegstand. Bestedingspatroon Rijksoverheid. Opschaling en herindeling gemeenten. Samenwerking(sverbanden). Vernieuwing en versterking lokale democratie. Sturing vanuit landelijke overheid en/of Europa. Begroting

29 2.2 Programma 2 Wonen Ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 Beleidsmatige ontwikkelingen 2017 Omgevingswet Voor de jaren 2017 en 2018 reserveerden we geld om de invoering van de Omgevingswet voor te bereiden. In samenwerking met de De6 gemeenten werkten we aan een plan van aanpak. Dit document biedt gemeenten een leidraad voor de invoering van de wet. Als eerste stap werken we de ambitie uit. Nog dit jaar ontvangt de gemeenteraad hierover een voorstel (Koersdocument). De wet zou per 1 juli 2019 in werking treden. Voor de zomervakantie gaf de Minister van Infrastructuur en Milieu aan dat de invoeringsdatum van de wet verschuift naar 2020/2021. Gemeenten krijgen zo meer tijd voor de voorbereiding. De Minister adviseert gemeenten wel om aan de slag te gaan. Dit advies nemen we ter harte. De komende jaren willen we kennis over de wet verbreden en ervaring opdoen met een andere manier van werken. Ook zorgen we er voor dat op het moment van in werking treden we voldoen aan de wettelijke eisen. Tot nu toe zijn de uitgaven beperkt. Het voor de invoering van de Omgevingswet gereserveerde bedrag denken we wel volledig nodig te hebben. We willen dit bedrag hiervoor behouden. We sluiten niet uit dat er op termijn extra geld nodig is voor een soepele invoering van de wet. Juist door actief aan de slag te gaan, krijgen we daarin beter inzicht. Tracékeuze hoogspanningsverbinding Zuid-West 380 kv (Oost) Op 7 juli 2017 stelde de Minister van Economische Zaken het tracé voor het oostelijk deel van de 380 kv hoogspanningverbinding Zuid-West vast. Hij ging akkoord met de voorkeur van de provincie en betrokken gemeenten. De Regio West-Brabant zorgde voor coördinatie en onderlinge afstemming. Wethouder Dujardin was voorzitter van een bestuurlijk overleg. Vele uren van voorbereiding en overleg leidden tot dit positieve resultaat. De hoogspanningsverbinding komt niet over Etten-Leurs grondgebied. Niettemin blijven we andere gemeenten in het vervolgtraject ondersteuning bieden. Fusie Woonstichting Etten-Leur en Woonstichting AlleeWonen Vorig jaar spraken Woonstichting Etten-Leur en Woonstichting AlleeWonen de wens tot samenwerking uit. Zij kiezen voor een fusie. De gemeenten Etten-Leur, Breda en Roosendaal en huurdersbelangenverenigingen moeten met deze fusie instemmen. Het afgelopen half jaar hebben we samen een intensief proces doorlopen. Zowel ambtelijk als bestuurlijk vroeg dit om een extra inspanning. Begroting

30 Uitvoering Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? 1 e Berap 2 e Berap Dit programma bevat 119 productdoelstellingen. Hiervan verlopen er 106 volgens plan. We verwachten dat we 13 doelstellingen dit jaar niet geheel behalen. De afwijkingen lichten we in het bijlagenboek bij de betreffende producten toe. De financiële ontwikkelingen van de tweede bestuurrapportage nemen we op bij de begroting (paragraaf 2.2.2). Begroting

31 Etten-Leur Landelijk Gemeenten inwoners Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen bestaand stedelijk gebied. Wat is prettig werken en leven? Veilig Schoon en duurzaam Voorzieningen Bereikbaarheid Fijne buurt Groen Comfort Verbonden partijen Aan de realisatie van beide doelstellingen leveren de volgende verbonden partijen een bijdrage aan programma 2: - Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Midden en West-Brabant - Gemeenschappelijke Regeling Nazorg Gesloten Stortplaatsen Bavel-Dorst en Zevenbergen - Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant - N.V. Brabant Water Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen wij naar de paragraaf 3.6 verbonden partijen. Welke effectindicatoren hanteren we hierbij? Effectindicator Realisatie 2016 Begroting Score van het oordeel van 7,97 7,94 8,00 8,0 8,0 8,0 8,0 8,0 inwoners over hun buurt als woon- en leefomgeving. 1 Score voor verbondenheid met de buurt ,16 7,34 7,25 7,25 7,25 7,25 7,25 Percentage van de inwoners dat zich altijd of meestal veilig voelt in de buurt. 3 Stand van zaken duurzaamheid (Balans economie, ecologie en welbevinden) People Planet Profit) p.m. p.m. p.m. p.m. 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Buurt als leefomgeving 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Verbondenheid buurt 3 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Buurt is een veilige leefomgeving 4 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Energie en Klimaat > Duurzaamheidscore Begroting

32 Beleidskader We bouwen voor de vraag en bevorderen duurzaamheid. Burgers voelen zich veilig in hun buurt. Economie, ecologie en algemeen welbevinden zijn in balans. Je komt vlot en veilig van de ene naar de andere plek. Het openbaar gebied is toegankelijk en schoon. De kwaliteit van het groen wordt alleen behouden door meer inzet van bewoners en bedrijven. Geen vervuiling of schade door water. We scheiden ons afval en dragen samen zorg voor minder zwerfafval. Minder gemeentelijk vastgoed, kostprijsdekkende huur en meer samenwerken. In het Bijlagenboek nemen we per product op wat de activiteiten voor 2018 zijn. Wat kost het? 1 Programma 2 Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van baten en lasten programma Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat programma Incidenteel Incidentele lasten Incidentele baten Resultaat structureel programma Inclusief de baten en lasten van Grondbedrijf Begroting

33 Financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 (bedragen x 1.000) Saldo programma 2 conform startpositie Wijzigingen 2e bestuursrapportage Volkshuisvesting Reserve Volkshuisvesting Planologie Reserve rekeningresultaat Legesopbrengsten bouwen Parkeergarage Parkeren (maaiveld) Brede scholen 'Het Voortouw' en 'De Pijler' Algemene risicoreserve Zwembad De Banakker Openbare verlichting Verkoop snippergroen Onderhoud Plantsoenen Riolering Voorziening Riolering Afval Voorziening Afval Veiligheidsregio Brede school 'Sonate' Reserve onderwijshuisvesting Gemeentelijke gebouwen Algemene risicoreserve Overig Totaal wijzigingen 2e bestuursrapportage Begroting Overige mutaties Totaal wijzigingen begroting Saldo programma 2 begroting Begroting

34 Toelichting financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 Bedrag Toelichting Onderwerp 2017 V/N ( bedragen x 1.000) 1. Volkshuisvesting 65 V Vanwege het overleg over de fusie van Woonstichting Etten-Leur en Woonstichting AlleeWonen ontbrak de tijd om voorstellen uit te werken voor het stimuleren van woonaanpassing (Wonen met Gemak) en het bevorderen van de doorstroming (doorstroommakelaar). We pakken dit in 2018 op. 1. Reserve Volkshuisvesting -65 N Het overblijvende bedrag storten we voor dit jaar in de reserve Volkshuisvesting. Het bedrag gebruiken we in Planologie 190 V We houden dit jaar maximaal op de post 'planologie' over. Een deel van dit bedrag is bestemd voor de invoering van de Omgevingswet (zie beleidsmatige ontwikkelingen ). Het andere deel is onder andere nodig voor de aanpassing van het bestemmingsplan 'Buitengebied' aan provinciaal beleid. We pakten dit nog niet op. Veel tijd ging naar de tracékeuze voor de hoogspanningsverbinding 380 kv Zuid-West (Oost). 2. Reserve rekeningresultaat -190 N Het overschot op de post 'planologie' schuiven we door van 2017 naar Legesopbrengsten bouwen 634 V De economie trekt aan. We verleenden meer omgevingsvergunningen voor bouwen. De legesinkomsten komen hoger uit. 4. Parkeergarage -55 N In 2016 besloot de gemeenteraad het tariefstelsel voor parkeren in het centrum aan te passen. Dit besluit was nog niet verwerkt in de begroting. Het parkeren in de parkeergarage levert structureel minder op. 5. Parkeren (maaiveld) -100 N Het hierboven genoemde besluit gaat ook uit van het gelijk houden van het tarief voor parkeren op maaiveld en het gratis verstrekken van parkeervergunningen. Dit leidt tot minder inkomsten ( en ). 6. Brede scholen 'Het Voortouw' en 'De Pijler' -103 N In 2016 reserveerden we een bedrag om de verwarmingsinstallatie voor de brede school 'Het Voortouw' te vervangen en het gebouwbeheersysteem en de klimaatregelinstallatie voor de brede school 'De Pijler' te verbeteren. Het werk is aanbesteed. Het gereserveerde bedrag blijkt niet voldoende. 6. Algemene risicoreserve 103 V Dit bedrag halen we uit de algemene risicoreserve. 7. Zwembad De Banakker 0 N Administratieve overboeking (zie programma 3) 8. Openbare verlichting 53 V Het overschakelen op LED-verlichting leidt tot een lager energieverbruik. We hebben hierdoor een voordeel van Het onderhoud van de verlichting is uitbesteed aan een nieuwe aannemer. Hij werkt efficiënter. Ook ontvingen we meer vergoedingen voor schade aan lantaarnpalen ( ). Begroting

35 Bedrag Toelichting Onderwerp 2017 V/N ( bedragen x 1.000) 9. Verkoop snippergroen 68 V We verwachten meer opbrengsten uit verkoop van snippergroen ( ). Een deel van dit bedrag benutten we voor de opdracht om in de wijk 'Centrum-West' illegaal gebruik van groen op te sporen en gebruikers aan te schrijven ( ). 10. Onderhoud Plantsoenen -60 N Een droog voorjaar leidt tot hogere onderhoudskosten. 11. Riolering 390 V We voeren niet alle geplande werkzaamheden aan het riool uit. Afstemming met andere werkzaamheden en personeelswisselingen leiden tot uitstel. We geven dit jaar minder uit. Daarnaast verwachten we meer opbrengsten uit rioolheffing. 11. Voorziening Riolering -390 N Het resultaat voegen we toe aan de 'Voorziening riolering'. 12. Afval -298 N De kosten voor inzameling en verwerking van afval zijn gestegen. Inwoners bieden steeds minder de minicontainer voor restafval aan. We verwachten minder opbrengsten uit nabetaling. 12. Voorziening Afval 298 V De extra kosten halen we uit de 'Voorziening afval'. 13. Veiligheidsregio 39 V De Veiligheidsregio keerde winst over het jaar 2016 uit. We hebben daardoor dit jaar een voordeel van Op 27 juni 2017 stemde de gemeenteraad in met een eenmalige (extra) bijdrage van voor het jaar Brede school 'Sonate' 189 V De aannemer levert in 2018 de nieuwbouw voor de brede school 'Sonate' op. Vanaf dat moment nemen we kosten voor rente en afschrijving in de begroting op. De reservering in de 'Begroting 2017' vervalt. 14. Reserve onderwijshuisvesting -189 N We halen minder uit de 'Reserve onderwijshuisvesting'. 15. Gemeentelijke gebouwen 155 V In 2017 en 2018 treffen we maatregelen om gemeentelijke gebouwen beter bereikbaar en toegankelijk voor mensen met een beperking te maken. We combineren dit met maatregelen om het energieverbruik terug te dringen. De afschrijving van deze investering start nadat de werkzaamheden zijn uitgevoerd. De reservering voor dit jaar vervalt. 15. Algemene risicoreserve -155 N We halen minder uit de algemene risicoreserve. 16. Overig 24 V Overige mutaties tweede bestuursrapportage Mutaties begroting 2018 De grootste mutaties lichten we toe in hoofdstuk 1.1. Deze mutaties verdelen we over de drie programma's. Per programma lichten we deze mutaties niet toe. Veel mutaties worden namelijk veroorzaakt door een nieuwe verdeling van alle personeelskosten over de programma's. Deze verdeling verloopt neutraal. Begroting

36 Omgevingsfactoren Thema Demografisch Ecologisch Sociaal maatschappelijk Technologisch Economisch Politiek juridisch Factoren Veranderende bevolkingssamenstelling (ontgroening, vergrijzing, arbeidsmigratie) Klimaatverandering, vervuiling en uitputting van grondstoffen. Burgerparticipatie, individualisering versus netwerksamenleving, flexibilisering arbeidsmarkt en toenemend beroep op zelfredzaamheid burger (waaronder langer thuis wonen). Digitalisering en innovatie. Fluctuaties in de economische groei. Terugtredende overheid, uitvoering van meer taken op lokaal of via samenwerking op regionaal niveau in combinatie met eigen verantwoordelijkheid partners (onze inwoners, maatschappelijke organisaties, Ondernemers, Onderwijs ) Begroting

37 2.3 Programma 3 Leven Ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 Beleidsmatige ontwikkelingen 2017 Huishoudelijke ondersteuning/dienstencheques Tijdens de begrotingsbehandeling voor 2017 bepaalde de gemeenteraad dat alle inwoners die gebruik maken van de voorziening Huishoudelijke Ondersteuning tien dienstencheques gratis ontvangen. Daarmee konden zij extra uren Huishoudelijke Ondersteuning inkopen. Hiervoor werd een bedrag van vanuit 2016 overgeheveld naar Uit onze administratie blijkt dat hiervan eind juli 2017 nog een bedrag resteert van Omdat we hierop nog bestedingen verwachten, stellen wij voor om dit bedrag te laten staan. Bij de jaarrekening 2017 presenteren wij u een definitief beeld over de besteding van het beschikbare bedrag voor de dienstencheques. Etten-Leur Actief De gemeente Etten-Leur neemt deel aan de brede impuls combinatiefuncties. Voor de uitvoering stelden we samen met onze partners een plan van aanpak Etten-Leur Actief vast. Hiervoor is een budget van beschikbaar. Op het activiteiten- en communicatiebudget is voor 2017 nog een bedrag van beschikbaar. De komende maanden onderzoeken we verder op welke wijze we een aantal activiteiten dit jaar nog kunnen vormgeven. Daarom stellen we voor het resterende activiteiten- en communicatiebudget voor 2017 te behouden. De besparingen op de personeels- en coördinatiekosten hebben we wel afgeraamd. Uitvoering Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? 1 e Berap 2e Berap Dit programma bevat 97 productdoelstellingen. Hiervan verlopen er 92 volgens plan. We verwachten dat we 5 doelstellingen dit jaar niet geheel behalen. De afwijkingen lichten we in het bijlagenboek bij de betreffende producten toe. De financiële ontwikkelingen van de tweede bestuurrapportage nemen we op bij de begroting (paragraaf 2.3.2). Begroting

38 2.3.2 Begroting 2018 Welke maatschappelijk effecten willen we bereiken? In Etten-Leur kan iedereen meedoen en voorzien in de kosten van levensonderhoud. Doelstellingen op programmaniveau De gemeente sluit aan op wat inwoners werkelijk nodig hebben om deel te kunnen (blijven) nemen aan de samenleving. De gemeente creëert in samenwerking met de O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving. De gemeente faciliteert in samenwerking met de O s een voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen. De gemeente heeft zorg voor verenigingen en organisaties waarbij de inzet van vrijwilligers essentieel is. Iedereen die op arbeid is aangewezen om te voorzien in de kosten van levensonderhoud participeert naar vermogen op de arbeidsmarkt. Iedereen die niet kan voorzien in een eigen inkomen, kan aanspraak maken op een inkomensvoorziening. Iedereen die aanspraak maakt op een inkomensvoorziening levert naar vermogen een bijdrage aan de samenleving. De gemeente voorkomt dat inwoners onder de armoedegrens leven. Wat houdt het in dat iedereen mee kan doen? Vrije keuze Iedereen is welkom Vraaggericht aanbod Geen drempels Hulp en ondersteuning Voldoende en toegankelijk aanbod van voorzieningen Sociale contacten Wat houdt het in om te kunnen voorzien in de kosten van levensonderhoud? Werk Eigen inkomen Inkomensvoorziening indien nodig Werkgelegenheid Verbonden partijen Aan de realisatie van onderstaande doelstellingen: de gemeente creëert in samenwerking met de O s de basisvoorwaarden om naar vermogen mee te kunnen doen in de samenleving; iedereen die op arbeid is aangewezen om te voorzien in de kosten van levensonderhoud participeert naar vermogen op de arbeidsmarkt; iedereen die niet kan voorzien in een eigen inkomen, kan aanspraak maken op een inkomensvoorziening; iedereen die aanspraak maakt op een inkomensvoorziening levert naar vermogen een bijdrage aan de samenleving; de gemeente voorkomt dat inwoners onder de armoedegrens leven leveren de volgende verbonden partijen een bijdrage aan programma 3: - Gemeenschappelijke Regeling Schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten regio West-Brabant; - Gemeenschappelijke Regeling GGD West-Brabant; - Gemeenschappelijke Regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord; - Gemeenschappelijke Regeling Werkvoorzieningschap West Noord-Brabant (WVS); - Gemeenschappelijke Regeling Werkplein Hart van West-Brabant. Voor een gedetailleerd overzicht verwijzen wij naar de paragraaf 3.6 verbonden partijen. Begroting

39 Etten-Leur Landelijk Gemeenten inwoners Welke effectindicatoren hanteren we hierbij? Effectindicator Realisatie 2016 Begroting Percentage inwoners dat (zeer) tevreden is over het aanbod van (gezondheids) zorgvoorzieningen 1 Percentage van inwoners dat (zeer) tevreden is over het aanbod van sportvoorzieningen 1 Percentage van inwoners dat (zeer) tevreden is over de nabijheid van aanbod basisonderwijs 2 Waardering 6,6-6,4 6,7 6,9 7,0 7,0 7,0 ondersteuning om te kunnen participeren in de maatschappij door inwoners met een beperking of in een zorgwekkende situatie 1 BBV Personen met een 27,4 41,3 26, bijstandsuitkering (aantal per inwoners 18 jaar en ouder) 3 BBV Netto arbeidsparticipatie 68,1 66,5 65, (percentage van de werkzame beroepsbevolking ten opzichte van de (potentiële) beroepsbevolking 3 BBV Percentage kinderen (tot 18 jaar) dat in een gezin leeft dat van een bijstandsuitkering moet rondkomen 4 5,07 (2015) 6,58 (2015) 4,32 (2015) Bij de ambitie bij de begroting 2016 tot en met 2020 is uitgegaan van het uitgangspunt van het Beleidskader Gemeente Etten-Leur , namelijk het behoud van het voorzieningenniveau. Hierdoor kan het zijn dat deze percentages lager zijn dan de behaalde scores. Voor de BBV indicatoren formuleerden we nog geen ambities voor de komende jaren. 1 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling 2 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Onderwijs 3 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Besluit Begroting en Verantwoording 4 Bron: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Jeugd en Jeugdhulpverlening Begroting

40 Beleidskader Eigen verantwoordelijkheid, initiatief en sociaal netwerk, met vangnet van de gemeente. Gezond zijn doe je zelf, maar de gemeente helpt met preventie. De jeugd doet actief mee. Brede scholen zijn het sociale hart van de wijk. Breed aanbod sportvoorzieningen behouden. Maximaal ruimte voor particulier ondernemerschap voor cultuur(-educatie), toerisme en recreatie. Samen werken aan de sociale structuur. Werk boven uitkering. Voldoende werkgelegenheid. Draagkrachtnorm van 120%. In het Bijlagenboek nemen we per product op wat de activiteiten voor 2018 zijn. Wat kost het? Programma 3 Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van baten en lasten programma Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat programma Incidenteel Incidentele lasten Incidentele baten Resultaat structureel programma Begroting

41 Financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 * Deze posten verrekenen we geheel of gedeeltelijk met de reserve sociaal domein (bedragen x 1.000) Saldo programma 3 conform startpositie Wijzigingen 2e bestuursrapportage Boete Welzorg Wmo* Huishoudelijke ondersteuning * Begeleiding Wmo Zorg in Natura Wmo en Begeleiding Wmo PGB * 4. Eigen bijdrage CAK * Deeltaxi * Minimabeleid/maatschappelijke participatie* Beschermd wonen Gemeentefonds beschermd wonen Gemeentefonds sociaal domein* Bedrijfsvoering Wmo en Jeugd* Investeringsimpuls en wijkteams Werkbegroting jeugd* Afrekening PGB 2016* Leerlingenvervoer Te realiseren besparing re-integratie* Te realiseren besparing extra uitstroom* Uitkeringen maatschappelijke participatie * Uitkeringen bijstand* Afrekening Werkplein 2016 * Uitkeringen bijzondere bijstand* Mutatie reserve Sociaal Domein * Toeristisch fonds, budget vrijval Toeristisch fonds, storting reserve Zwembad De Banakker Energiekosten organisatie Algemene Uitkering (meicirculaire) Algemene Uitkering (septembercirculaire) Overig* Totaal wijzigingen 2e bestuursrapportage Begroting Overige mutaties Totaal wijzigingen begroting Saldo programma 3 begroting Begroting

42 Toelichting financiële ontwikkelingen tweede bestuursrapportage 2017 en begroting 2018 * Deze posten verrekenen we geheel of gedeeltelijk met de reserve sociaal domein Bedrag Toelichting Onderwerp 2017 V/N (bedragen x 1.000) 1. Boete Welzorg Wmo* 68 V Door het niet nakomen van de contractafspraken hebben wij leverancier Welzorg een boete opgelegd voor het 1e kwartaal Met ingang van 1 mei contracteerden we een andere leverancier (Medipoint/HartingBank) voor de levering van hulpmiddelen. 2. Huishoudelijke ondersteuning * 62 V Er zijn minder kosten voor huishoudelijke ondersteuning dan geraamd, omdat we met ingang van 2016 invoerden dat de woning schoon en leefbaar moet zijn (resultaatfinanciering). Het aantal gebruikers is stabiel. 3. Begeleiding Wmo Zorg in Natura Wmo en Begeleiding Wmo PGB * 120 V Het voordeel wordt veroorzaakt door een lager gebruik van het persoonsgebonden budget voor de maatwerkvoorziening begeleiding. Daar tegenover staat een hoger gebruik van Zorg in Natura van de maatwerkvoorziening begeleiding. Vanaf 2016 is er sprake van een verschuiving van PGB naar ZIN, welke zich in 2017 stabiliseert. Dit wordt verwerkt in de begroting. 4. Eigen bijdrage CAK * -350 N Er zijn minder inkomsten uit eigen bijdrage, omdat we voor de jaren 2017 en 2018 besloten om de eigen bijdrage voor de maatwerkvoorziening begeleiding op 0 te stellen. Daarnaast wijzigde het Rijk de eigen bijdrage regeling om een specifiek aantal doelgroepen extra te ontzien. Omdat het Centraal Administratie Kantoor (CAK) altijd volgend is, worden de effecten pas nu zichtbaar. 5. Deeltaxi * -125 N De kosten voor het gebruik van de deeltaxi stegen, omdat voor het eerst sinds lange tijd de instroom groter is dan de uitstroom. Het bindend OV-advies van de provincie verplicht reizigers gebruik te maken van het reguliere openbaar vervoer wanneer dit passend is. Zij kunnen geen gebruik meer maken van het vrije reizigerstarief. Dit veroorzaakt een toeloop op de Wmodeeltaxi. 6. Minimabeleid/maatschappelijke participatie* 146 V Bij de eerste bestuursrapportage 2017 constateerden we een tekort op bijzondere bijstand en maatschappelijke participatie. Door een actieve benadering en voorlichting zien we een hoger gebruik van de collectieve ziektekostenverzekering, webshop en bijzondere bijstand. We verhoogden het budget met Dit blijkt nu teveel. Begroting

43 Bedrag Toelichting Onderwerp 2017 V/N (bedragen x 1.000) 7. Beschermd wonen -158 N Voorzieningen van Beschermd Wonen worden op basis van de huidige Wet Maatschappelijke Ondersteuning uitgevoerd door centrumgemeente Breda. Het Rijk keerde per abuis de bijdrage voor een specifieke doelgroep uit via het gemeentefonds. Dit bedrag storten we nu door aan de gemeente Breda. 7. Gemeentefonds beschermd wonen 158 V Zie punt Gemeentefonds sociaal domein* 675 V Met de gemeentefondscirculaires 2016 en 2017 ontvingen we extra middelen voor de uitvoering van Wmo en jeugdzorg. Deze middelen geven we niet uit. 9. Bedrijfsvoering Wmo en Jeugd* -112 N De verplichte interne controle voor Jeugd en Wmo begroten we voor 2017 op Van dit bedrag heeft nog betrekking op Investeringsimpuls en wijkteams 69 V Administratie overboeking (zie programma 1) 11. Werkbegroting jeugd* 119 V In juli 2017 stelden de portefeuillehouders de werkbegroting Jeugd opnieuw vast. Deze gewijzigde werkbegroting levert een voordelig saldo op. We ontvangen de gegevens over het daadwerkelijke zorggebruik in het vierde kwartaal. 12. Afrekening PGB 2016* 123 V Bij de jaarrekening 2016 gingen we uit van 100% verzilvering van de toegekende Persoonsgebonden Budgetten (PGB). Uit de afrekening van de Sociale Verzekerings Bank (SVB) blijkt dat minder is gedeclareerd dan waar men recht op had. 13. Leerlingenvervoer -70 N Het vervoer van leerlingen naar schakelklassen in Breda brachten wij voorheen ten laste van het onderwijsachterstandenbeleid. Deze kosten komen nu ten laste van het leerlingenvervoer. Daarnaast is sprake van een duurdere aanbesteding omdat we hogere kwaliteitseisen stelden. Ook zijn er meer duurdere ritten naar locaties in Rotterdam, Vught en St. Michielsgestel. 14. Te realiseren besparing re-integratie* -55 N Bij de oprichting van het Werkplein maakten we in regionaal verband afspraken over mogelijke besparingen op de bedrijfsvoering. Hiervoor namen wij in onze begroting een te realiseren besparing. We verwachten deze besparing niet te behalen. 15. Te realiseren besparing extra uitstroom* -770 N In 2017 is nog steeds sprake van een hoge instroom van het aantal uitkeringsgerechtigden. Ondanks alle re-integratie inspanningen blijft de beoogde uitstroom achter. Het gaat vooral om de uitkeringsgerechtigden met een afstand tot de arbeidsmarkt. We verwachten dat we deze besparing in 2017 niet behalen. 16. Uitkeringen maatschappelijke participatie * 133 V Het voorschot voor het Werkplein baseerden wij op hun tweede bestuursrapportage Daarin zat een foute berekening van de uitkering Begroting

44 Onderwerp Bedrag 2017 V/N Toelichting (bedragen x 1.000) maatschappelijke participatie. Dit corrigeren we nu. 17. Uitkeringen bijstand* -234 N De uitkeringslasten zijn hoger dan verwacht door toename van het aantal uitkeringsgerechtigden in de tweede helft van De Werkplein begroting 2017 wijzigde hierdoor. 18. Afrekening Werkplein 2016 * 46 V De organisatie- en bedrijfsvoeringskosten Werkplein waren in 2016 lager door minder inhuur en arbeidskosten. 19. Uitkeringen bijzondere bijstand* -84 N Op verzoek van de gemeenten streeft het Werkplein naar een hoger gebruik van bijzondere bijstand door inwoners. Deze ontwikkelingen voerde het Werkplein door in haar begroting. 20. Mutatie reserve Sociaal Domein * 110 V Zoals afgesproken verrekenen we de wijzigingen binnen het gesloten systeem sociaal domein met de reserve. 21. Toeristisch fonds, budget vrijval 30 V Het toeristisch fonds gaat niet door. 21. Toeristisch fonds, storting reserve -30 N Het budget storten we in de algemene risicoreserve. 22. Zwembad De Banakker 0 N Administratieve overboeking (zie programma 2) 23. Energiekosten organisatie 31 V Op basis van verbruik pasten we de budgetten voor gas, water, electra en telefonie aan. 24. Algemene Uitkering (meicirculaire) -380 N Op basis van de meicirculaire 2017 stellen we de raming voor 2017 positief bij. Via de raadsinformatiebrief van 23 juni 2017 informeerden we de raad hier al over. Tegenover een voordeel van op programma 1 staat een nadeel op programma 3 van Algemene Uitkering (septembercirculaire) 0 N Op basis van de septembercirculaire 2017 stellen we de budgetten bij. 26. Overig* -105 N Overige mutaties tweede bestuursrapportage Mutaties begroting 2018 De grootste mutaties lichten we toe in hoofdstuk 1.1. Deze mutaties verdelen we over de drie programma's. Per programma lichten we deze mutaties niet toe. Veel mutaties worden namelijk veroorzaakt door een nieuwe verdeling van alle personeelskosten over de programma's. Deze verdeling verloopt neutraal. * Deze posten verrekenen we geheel of gedeeltelijk met de reserve sociaal domein Begroting

45 Welke omgevingsfactoren zijn er? Thema Factoren Demografisch Sociaal maatschappelijk Technologisch Economisch Politiek juridisch Veranderende bevolkingssamenstelling (vergrijzing, ontgroening, hogere levensverwachting, opleidingsniveau, hoger percentage alleenstaanden, toename arbeidsmigratie) Drie decentralisaties en de snelheid van de transformatie van Jeugdzorg, Wet maatschappelijke ondersteuning en Participatiewet Individualisering versus netwerksamenleving De mate waarin inwoners zelfredzaam kunnen en willen zijn Toegenomen werkloosheid als gevolg van de crisis Ongezonde leefstijl en de gevolgen daarvoor voor de samenleving Flexibilisering van de arbeidsmarkt Toename eenoudergezinnen Toename schuldenproblematiek Toename algeheel opleidingsniveau Toegankelijkheid van informatie neemt toe: interneteconomie Verdergaande automatisering en innovatie Domotica (technologische ontwikkelingen bij het wonen) Social media Digitalisering dienstverlening versus de menselijke maat Toegenomen werkloosheid Aantrekkende economie Toename arbeidsmigranten Wet Markt en Overheid (kostprijsdekkend tarief/eerlijke concurrentie) Verhoging eigen bijdragen voor voorzieningen Schaalvergroting De toegenomen verantwoordelijkheden als gevolg van de drie decentralisaties: uitvoering van meer taken op lokaal niveau, meer samenwerking op regionaal niveau in combinatie met eigen verantwoordelijkheid partners (andere 4 O s: Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs) Politieke continuïteit Toename claimcultuur Inzet op verdergaande vorm van privatisering Terugtredende overheid Rijksbezuinigingen Begroting

46 2.4 Beleidsindicatoren De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en Kwaliteitsinstituut Nederlandse Gemeenten (KING) ontwikkelden voor de gemeenten een lijst van indicatoren. Met deze indicatoren kunnen raadsleden zich een beeld vormen over behaalde en te behalen beleidsresultaten. Op de website vindt u op het dashboard een speciale tegel Besluit Begroting en Verantwoording. Daar wordt ook de inhoud van de indicatoren toegelicht. De hieronder vermelde indicatoren vindt u daar terug. indicator waarde eenheid Woonlasten eenpersoonshuishouden 2017 Etten-Leur 629 euro 2017 Nederland 644 Woonlasten meerpersoonshuishouden 2017 Etten-Leur 661 euro 2017 Nederland 723 WOZ-waarde woningen 2016 Etten-Leur 224 euro x Nederland 209 Nieuwbouw woningen 2014 Etten-Leur 4,1 per woningen 2014 Nederland 6,0 Fijn huishoudelijk restafval 2015 Etten-Leur 119 kg per inwoner 2015 Nederland 200 Hernieuwbare elektriciteit 2015 Etten-Leur 17,3 % 2015 Nederland 11,8 Misdrijven Winkeldiefstal 2016 Etten-Leur 1,2 per inwoners 2016 Nederland 2,3 Diefstal uit woning 2016 Etten-Leur 2,1 per inwoners 2016 Nederland 3,3 Geweldsmisdrijven 2016 Etten-Leur 6,0 per inwoners 2016 Nederland 5,3 Vernieling en beschadiging 2016 Etten-Leur 6,5 per inwoners 2016 Nederland 5,6 Verwijzingen Halt 2016 Etten-Leur 121,2 per inwoners 2016 Nederland 137,4 Harde kern jongeren 2014 Etten-Leur 0,2 per inwoners 2014 Nederland 1,3 Jongeren met delict voor rechter 2015 Etten-Leur 1,14 % 2015 Nederland 1,45 Ziekenhuisopname 2015 Etten-Leur 6 % verkeersongeval met een motorvoertuig 2015 Nederland 8 Ziekenhuisopname 2015 Etten-Leur 6 % vervoersongeval met een fietser 2015 Nederland 9 Begroting

47 indicator waarde eenheid Demografische druk 2017 Etten-Leur 72,6 % 2017 Nederland 69,0 Niet-wekelijkse sporters Etten-Leur % Nederland Banen 2016 Etten-Leur 744,5 per inwoners 2016 Nederland 744,0 tussen jaar Vestigingen 2016 Etten-Leur 117,2 per inwoners 2016 Nederland 134,0 tussen jaar Netto arbeidsparticipatie 2016 Etten-Leur 68,1 % 2016 Nederland 65,8 Bruto gemeentelijk product 2013 Etten-Leur 101 index (verwacht/gemeten) 2013 Nederland 100 Functiemenging 2016 Etten-Leur 52,9 % 2016 Nederland 52,1 indicator waarde eenheid Bijstandsuitkeringen 2016 Etten-Leur 27,4 per inwoners van 2016 Nederland 41,3 18 jaar en ouder Aantal re-integratievoorzieningen 2016 Etten-Leur 9,8 per inwoners van 2016 Nederland 25,5 tussen jaar Wmo-cliënten met een 2016 Etten-Leur 56 per inwoners maatwerkarrangement 2016 Nederland 62 Achterstand onder jeugd % kinderen in armoede 2015 Etten-Leur 5,07 % 2015 Nederland 6,58 % jeugdwerkloosheid 2015 Etten-Leur 1,26 % 2015 Nederland 1,52 % Voortijdige schoolverlaters 2015 Etten-Leur % niet gemeten door WSJG 2015 Nederland Absoluut verzuim 2016 Etten-Leur 3,77 per inwoners 2016 Nederland 2,01 tussen 5-18 jaar Relatief verzuim 2016 Etten-Leur 31,54 per inwoners 2016 Nederland 26,88 tussen 5-18 jaar Jongeren met jeugdhulp 2016 Etten-Leur 10,9 % van alle jongeren tot 18 jaar 2016 Nederland 10,7 Jongeren met jeugdreclassering 2016 Etten-Leur 0,5 % 2016 Nederland 0,5 Jongeren met jeugdbescherming 2016 Etten-Leur 1,1 % 2016 Nederland 1,2 Begroting

48 Overige verplichte indicatoren: overige verplichte indicatoren waarde eenheid Formatie Fte 2016 Etten-Leur 6,9 per inwoners 2016 Nederland - Bezetting Fte 2016 Etten-Leur 6,9 per inwoners 2016 Nederland - Apparaatskosten 2016 Etten-Leur 556 euro per inwoner 2016 Nederland - Externe inhuur 2016 Etten-Leur 6,4 kosten als % van de totale loonsom Nederland totale kosten inhuur externen Overhead 2018 Etten-Leur 10,9 kosten overhead als % van 2016 Nederland - de totale lasten Begroting

49 3. Paragrafen Inleiding De begroting bestaat grofweg uit twee onderdelen: het financiële gedeelte en het beleidsmatige gedeelte. Het beleidsmatige gedeelte bestaat ook weer uit twee onderdelen: de programma s en de paragrafen. De programma s bespraken we in het vorige hoofdstuk. In de paragrafen gaat het met name over beheersmatige aspecten. Dit zijn aspecten die financiële gevolgen hebben of die van belang zijn voor het realiseren van de programma s. De afbeelding hieronder geeft de relatie tussen de programma s en paragrafen visueel weer. Programma Bestuur en dienstverlening Programma Wonen Programma Leven Verplichte paragrafen Lokale heffingen, Weerstandsvermogen en risicobeheersing, Onderhoud kapitaalgoederen, Financiering, Bedrijfsvoering, Verbonden partijen, Grondbeleid Niet verplichte paragrafen Investeringen en Subsidies Door de integratie van de tweede bestuursrapportage 2017 in de begroting is de stand van zaken 2017 naast de verwachte ontwikkelingen voor 2018 voor de paragrafen in dit hoofdstuk opgenomen. Begroting

50 3.1 Lokale heffingen Omschrijving Bij lokale heffingen gaat het om inkomsten die de gemeente ontvangt van inwoners. We maken onderscheid tussen belastingen en rechten. Belastingen zijn geldbedragen die inwoners betalen, zonder dat de gemeente daarvoor een directe tegenprestatie levert. Onroerendezaakbelasting (OZB) is een voorbeeld. Rechten betalen inwoners om kosten die de gemeente maakt te kunnen dekken. Dit zijn bijvoorbeeld rioolheffing en leges. Beleid en ontwikkelingen Lokale heffingen De tarieven van alle lokale heffingen passen we jaarlijks op basis van de Kadernota aan. Voor de tariefstijging van alle belastingen gaan we uit van het gemiddelde consumentenprijsindexcijfer over 2016 (begrotingsjaar t-2). Voor deze begroting is dat 0,3%. Verder geldt voor alle rechten dat deze kostendekkend zijn. Dit is ook wat maximaal toegestaan is. Leges Bij de stijging van de leges zoeken we aansluiting bij de uitgangspunten voor de stijging van de loonkosten. Dit omdat het grootste deel van de legeskosten bestaan uit loonkosten. We gaan voor deze begroting uit van een stijging van 3,50%. Kwijtschelding Onder bepaalde voorwaarden verlenen we een kwijtschelding voor de rioolheffing en de afvalstoffenheffing. Deze kwijtschelding geldt alleen voor inwoners met een inkomen van minder dan 100% van de bijstandsnorm. Overzicht hoofdlijnen van de diverse lokale heffingen Belasting OZB Hondenbelasting Precariobelasting Parkeerbelasting Hoofdlijnen Eigenaren van woningen en eigenaren en gebruikers van bedrijfspanden en andere onroerende zaken moeten OZB betalen. De hoogte van het bedrag hangt af van de waarde van de onroerende zaak. Degene die één of meer honden heeft, betaalt hondenbelasting. Voor de eerste hond geldt een lager bedrag dan voor de andere honden. Precariobelasting is een vergoeding voor het hebben van voorwerpen op, onder of boven de openbare gemeentegrond. Voorbeelden zijn reclamevoorwerpen aan de gevel, uitgestalde goederen of een terras. Parkeerbelasting wordt betaald voor het parkeren van een voertuig op daartoe aangewezen plaatsen. Begroting

51 Rechten Reinigingsheffingen Rioolheffingen Lijkbezorgingsrechten Leges Marktgelden Hoofdlijnen Reinigingsheffingen bestaan uit afvalstoffenheffing en reinigingsrechten. Afvalstoffenheffing is een vergoeding voor de inzameling en verwerking van huishoudelijke afvalstoffen. Bedrijven, winkels en dergelijke kunnen de gemeente vragen het afval op te halen. Het reinigingsrecht is een vergoeding daarvoor. De gemeente zorgt voor de inzameling, het transport en de zuivering van het afvalwater, het afvloeiend hemelwater en het grondwater. De gemeente zorgt ook voor het beperken van nadelige gevolgen van de grondwaterstand voor gebouwen. De gebruiker van een woning, bedrijfspand of gebouw met een (in)directe aansluiting op de gemeentelijke riolering betaalt een vast tarief rioolheffing. Gebruikers die meer dan 500m³ per jaar afvoeren, betalen boven de 500 m³ een bedrag per m³. Dit recht wordt geheven voor het gebruik van diensten van de gemeente in verband met de begraafplaats. De gemeente brengt voor tal van diensten kosten in rekening bij de aanvrager. Deze kosten worden leges genoemd. Vaak gaat het om administratieve diensten zoals het aanvragen van een paspoort, rijbewijs of een bouwvergunning. Voor het innemen van een standplaats brengen we marktgeld in rekening. Een standplaats kan op een marktterrein zijn of op een andere openbare plaats die bestemd is voor het ten verkoop uitstallen, het aanbieden of voorradig hebben en voor het verkopen van goederen, eetwaren en andere artikelen. Lokale lastendruk Het Centrum voor Onderzoek van de Economie van de Lagere Overheden (COELO) geeft jaarlijks de Atlas van de lokale lasten uit. Deze Atlas geeft inzicht in de woonlasten (afvalstoffenheffing, rioolheffing en OZB) per gemeente en de positie die de gemeenten ten opzichte van elkaar innemen. Wat de woonlasten betreft willen wij bij de 5 goedkoopste gemeenten van West-Brabant behoren. Op basis van de COELO-atlas 2017 neemt Etten-Leur de vijfde plaats in Meerpersoonshuishoudens Begroting

52 In onderstaand overzicht zijn de tarieven 2017 en 2018 voor rioolheffing, afvalstoffenheffing, het reinigingsrecht en hondenbelastingen weergegeven. De OZB nemen we niet mee, omdat de hoogte van de belasting wordt beïnvloed door de (individuele) waardeontwikkelingen. Ook andere lokale heffingen nemen we niet mee, omdat deze minder vaak voorkomen. Lokale heffing inwoners Rioolheffing Vast bedrag 207,00 200,40 Per m³ > 500 m³ 0,28 0,28 Afvalstoffenheffing Vast bedrag 162,00 165,00 Extra container 4,80 7,20 Hondenbelasting Eerste hond 53,76 53,92 Andere honden 134,40 134,80 Lokale heffing bedrijven Reinigingsrecht Vast bedrag 150,00 156,00 Extra container 4,80 7,20 Geraamde inkomsten In onderstaand overzicht staat de begrote opbrengst per belastingsoort. De begrote opbrengst van de lokale heffingen in 2018 bedraagt Jaarrekening Begroting Begroting Belastingsoort (Bedragen x 1.000) OZB Reinigingsheffingen Rioolheffingen Hondenbelasting Lijkbezorgingsrechten Precariobelasting Leges omgevingsvergunningen Overige leges Marktgelden Parkeerbelasting Totaal Kostendekkendheid tarieven Het Besluit Begroting en Verantwoording schrijft voor een overzicht in hoofdlijnen op te nemen van de diverse heffingen. We maken inzichtelijk hoe we er voor zorgen dat de tarieven niet hoger dan kostendekkend zijn. Kostendekkend betekent dat de verwachte opbrengsten niet hoger zijn dan de verwachte kosten. Begroting

53 Overhead Bij de kosten houden we rekening met een opslag van 79% voor overhead op de salariskosten en de kosten van inhuur derden. Compensabele BTW Voor overheidstaken kunnen gemeenten de BTW die ze moeten betalen declareren bij het BTWcompensatiefonds. Denk hierbij aan afvalinzameling of rioolwerkzaamheden. Hierdoor is de BTW per saldo geen kostenpost voor de gemeente. Het BTW-compensatiefonds wordt echter gevoed door gemeenten zelf. Hiervoor zijn gemeenten gekort op de uitkering vanuit het Gemeentefonds. Door deze korting op het Gemeentefonds is het toegestaan om het BTW-bedrag in de berekening van het tarief mee te nemen. Marktgeld We verhoogden de tarieven met 0,3%. Kostendekkendheid Marktgeld (bedragen x 1.000) Lasten 41 Toe te rekenen kosten: Overhead 20 Totale kosten 61 Opbrengst 45 Dekkingspercentage 74% Lijkbezorgingsrechten Kostendekkendheid Lijkbezorgingsrechten (bedragen x 1.000) Lasten beheer begraafplaats 160 Eenmalige kosten project -42 Beheerskosten Binnentuin en Stationsstraat -31 Netto kosten 87 Toe te rekenen kosten: Overhead 50 Totale kosten 137 Opbrengst 107 Dekkingspercentage 78% Begroting

54 Reinigingsheffingen (afvalstoffenheffing en reinigingsrecht). Voor de reinigingsheffingen geldt ook als uitgangspunt dat deze 100% kostendekkend moet zijn. Kostendekkendheid Reinigingsheffingen (bedragen x 1.000) Lasten taakveld reiniging Inkomsten taakveld reiniging (exclusief afvalstoffenheffing) Netto kosten Toe te rekenen kosten: Overhead 439 BTW 575 Onttrekking voorziening -104 Totale kosten Opbrengst heffingen Dekkingspercentage 100% Rioolheffing Voor de rioolheffing geldt het huidige verbreed gemeentelijk rioleringsplan (VGRP) als uitgangspunt. Het uitgangspunt is dat deze 100% kostendekkend moet zijn. Kostendekkendheid Rioolheffing (Bedragen x 1.000) Lasten taakveld riool Netto kosten Toe te rekenen kosten: Overhead 195 BTW 379 Onttrekking voorziening -221 Totale kosten Opbrengst heffingen Dekkingspercentage 100% Begroting

55 Leges De gemeente brengt voor een aantal diensten de kosten in rekening bij de aanvrager. Deze kosten noemen we leges. In de volgende tabel geven we per hoofdstuk van de tarieventabel inzicht in de mate van kostendekkendheid. Hoofdstuk Titel I (bedragen x 1.000) Kosten opbrengsten % 1 Burgerlijke stand % 2 Reisdocumenten % 3 Rijbewijzen % 4 Verstrekkingen uit Basisregistratie personen % 5 Verstrekkingen uit het kiezersregister 6 Verstrekkingen op grond van Wet bescherming persoonsgegevens 7 Bestuursstukken 8 Vastgoedinformatie 9 Overige publiekszaken % 10 Gemeentearchief 12 Leegstandswet 14 Marktstandplaatsen 15 Winkeltijdenwet 16 Kansspelen 17 Telecommunicatie % 18 Verkeer en vervoer 19 Diversen % Hoofdstuk Titel II Kosten opbrengsten % 1 Begripsomschrijvingen 2 Vooroverleg/beoordeling conceptoverleg % 3 Omgevingsvergunning % 4 Vermindering 5 Teruggaaf 6 Intrekking omgevingsvergunning 7 Wijziging omgevingsvergunning als gevolg van wijziging project 8 Bestemmingswijzigingen zonder activiteiten % 11 In deze Titel niet benoemde beschikking Hoofdstuk Titel III Kosten opbrengsten % 1 Horeca % 2 Organiseren evenementen of markten % 3 Prostitutiebedrijven 7 Niet benoemde vergunning, ontheffing of andere beschikking Totaal % In de tabel met geraamde inkomsten is een legesopbrengst geraamd van In bovenstaande tabel komt de opbrengst uit op In het eerste bedrag zijn de leges voor naturalisaties meegenomen. Deze leges worden niet geheven op basis van de legesverordening. Begroting

56 3.2 Weerstandsvermogen en risicobeheersing Omschrijving Het weerstandsvermogen is de relatie tussen alle bekende risico s waarvoor we geen maatregelen nemen en de weerstandscapaciteit. De weerstandscapaciteit bestaat uit de mogelijkheden en de middelen die de gemeente heeft (of kan hebben) om onvoorziene kosten op te vangen. Deze paragraaf geeft inzicht in de mate waarin de gemeente Etten-Leur risico s met financiële gevolgen op kan vangen, zonder dat we hiervoor direct het beleid moeten aanpassen. Door de financiële risico s te beheersen en de weerstandscapaciteit hierop af te stemmen, voorkomen we dat elk risico dat zich voordoet direct dwingt tot bezuinigen of lastenverzwaring. Relatie met de Programma s In de verschillende producten (zie bijlage 1 Bijlagenboek begroting 2018) benoemen we de risico s. De inventarisatie van deze risico s komt samen in deze paragraaf. Risico s Beleid De uitgangspunten voor risicomanagement zijn bepaald in het Beleidskader Hierin vragen we aandacht voor het vergroten van het risicobewustzijn, de organisatorische inbedding van het risicobeheer en de verbetering van de informatievoorziening. Inventarisatie Voor de geïnventariseerde risico s in de begroting 2018 bepalen we een risicoscore. De risicoscore is de kans dat het risico zich voordoet vermenigvuldigd met het geldgevolg. Risicoscorekaart In de kaart leest u hoeveel risico s we hebben van een bepaalde grootte en hoe vaak deze risico s voorkomen: x > < x < < x < < x < x < < of 1x per 5 jaar 1x per 5 jaar 1x per 2 jaar 1 x per jaar > 1x per jaar Begroting

57 De 10 grootste risico s zijn: 1. Herverdeeleffecten Algemene uitkering Gemeentefonds; 2. Grondbedrijf: Spoorzone. De invulling van de locatie Spoorzone is op dit moment volop in onderzoek. De verschillende varianten hebben ieder een eigen financieel gevolg. Binnen de reserve exploitatierisico s hebben we hiervoor een extra bedrag gereserveerd om dit risico op te vangen; 3. Crisismanagement: gevolgschade van een calamiteit voor rekening van de gemeente; 4. Integriteit (imago en financieel): risico van aantasting reputatie, vertrouwen en de mogelijke financiële consequenties; 5. Aanspraak op wachtgeld door (tussentijdse) wijzigingen in samenstelling van het college; 6. De O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) pakken in onvoldoende mate hun veranderende rol op waardoor de doelstellingen uit de Toekomstvisie Etten-Leur doet het gewoon niet of slechts gedeeltelijk worden behaald; 7. ICT-risico s: we werken met een verouderde ICT infrastructuur. Het risico dat zich problemen voordoen neemt hierdoor toe. Zodra ICT West-Brabant-West de nieuwe infrastructuur installeert daalt dit risico. 8. Het aanbod van de onderwijsinstellingen sluit niet aan op de behoeften uit de arbeidsmarkt. De vacatures kunnen niet ingevuld worden met het risico op extra uitkeringslasten. 9. Onvoldoende beschikbaarheid van banen voor de doelgroep van de Participatiewet (garantiebanen voor inwoners met arbeidsvermogen maar die niet het wettelijk minimum loon kunnen verdienen, voornamelijk vanwege een beperking); 10. Ondermijningsrisico; de ontwikkelingen in de maatschappij laten zien dat de vermenging van de onderwereld en bovenwereld een toenemend risico is. Weerstandsvermogen De weerstandscapaciteit bestaat uit de mogelijkheden en de middelen die de gemeente heeft (of kan hebben) om onvoorziene kosten op te vangen. Beschikbare weerstandscapaciteit In de tabel hieronder leest u de weerstandscapaciteit die de gemeente beschikbaar heeft. Prognose saldo begroting Algemene risicoreserve (*) Reserve exploitatierisico s Onbenutte belastingcapaciteit Post onvoorzien Stille reserves Totaal beschikbare weerstandscapaciteit (*) Uitgangspunt voor bepaling van dit bedrag is de stand van de reserve bij het opstellen van de begroting 2018 minus de claims die op deze reserve rusten. p.m. p.m. Begroting

58 Benodigde weerstandscapaciteit We voerden een risicosimulatie uit. Uit deze simulatie volgt dat het 90% zeker is dat we alle risico s kunnen opvangen met een bedrag van Dit bedrag is daarom de benodigde weerstandscapaciteit. Ratio van het weerstandsvermogen De ratio van het weerstandsvermogen geeft de verhouding weer van de beschikbare weerstandscapaciteit ten opzichte van de benodigde weerstandscapaciteit. Op basis van de risicosimulatie is de ratio 1,8. Bij de jaarrekening over 2016 bedroeg de weerstandsratio 1,9. In het Beleidskader is bepaald dat de ratio minimaal 1,0 moet zijn. Bij de behandeling van de begroting 2016 heeft de wethouder toegezegd dat de weerstandsratio de komende jaren ten minste 1,1 zal bedragen. Ratio weerstandsvermogen Betekenis > 2,0 Uitstekend 1,4 < x < 2,0 Ruim voldoende 1,0 < x < 1,4 Voldoende 0,8 < x < 1,0 Matig 0,6 < x < 0,8 Onvoldoende < 0,6 Ruim onvoldoende Stille reserves De totale omvang van het gemeentelijk vastgoed vertegenwoordigt een bepaalde waarde. Een deel van het vastgoed stoten we de komende jaren af. Als de marktwaarde hoger is dan de boekwaarde van dit vastgoed is er sprake van een stille reserve. Omvang, verkoopbaarheid, de gebruiksmogelijkheden en de (on)mogelijkheid om het vastgoed of de locaties te herontwikkelen bepalen de marktwaarde. Deze factoren blijven onzeker en zijn lastig te beïnvloeden. De stille reserves brengen we jaarlijks in beeld bij de kadernota. Grote projecten Het college houdt grip op de sturing en verantwoording van projecten. Tegelijk met het vaststellen van de begroting 2018 wijst de gemeenteraad een aantal grote projecten aan die dusdanig van belang zijn dat de raad daar actief in wil sturen. Voor 2018 zijn dit de volgende projecten: - Nieuwbouw Nieuwe Nobelaer - Nieuwbouw zwembad Op de rapportagemomenten van de planning & control cyclus in juni en november geven we inzicht in de grote projecten, inclusief het gevoerde risicomanagement. Per project geven we inzicht in: 1. Realisatie maatschappelijke effecten; 2. Risico's; 3. Politiek-bestuurlijk draagvlak; Begroting

59 4. Algemene en externe omgeving; 5. Veiligheid; 6. Financiën; 7. Planning; 8. Kwaliteit uitvoering; 9. Capaciteit organisatie en samenwerking partners Financiële kengetallen In het Besluit Begroting en Verantwoording gemeenten en provincies (BBV) is bepaald dat in de paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing vijf kengetallen worden opgenomen. Kengetallen en de financiële positie van de gemeente De kengetallen zijn getallen die de verhouding uitdrukken tussen bepaalde onderdelen van de begroting of de balans en kunnen helpen bij de beoordeling van de financiële positie. Deze kengetallen hebben geen functie als normeringsinstrument, maar zijn juist bedoeld om de gemeentelijke financiële positie voor raadsleden inzichtelijker te maken en de onderlinge vergelijkbaarheid tussen gemeenten te vergroten. Met behulp van de kengetallen maken we inzichtelijk(er) over hoeveel (financiële) ruimte de gemeente beschikt om structurele en incidentele lasten te kunnen dekken of opvangen of hoeveel schulden de gemeente heeft ten opzichte van haar eigen middelen. Ze geven zodoende inzicht in de financiële weerbaar- en wendbaarheid. Het is overigens niet mogelijk om een individueel kengetal te gebruiken voor de beoordeling van de financiële positie. De kengetallen geven alleen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding een goed beeld van de financiële positie van de gemeente. Vijf financiële kengetallen De kengetallen die we opnemen in onze begroting zijn: Netto schuldquote: de netto schuldquote geeft een indicatie van de druk van de rentelasten en de aflossingen op de exploitatie. Hoe lager het percentage, hoe kleiner de schulden. Solvabiliteitsratio: het kengetal solvabiliteitsrisico geeft inzicht in de mate waarin het bezit op de balans gefinancierd is door het eigen vermogen. Hoe hoger de solvabiliteitsratio, hoe groter de weerbaarheid. Grondexploitatie: het kengetal grondexploitatie laat zien hoe groot de grondpositie is ten opzichte van het totaal van de baten in de programmabegroting. Hoe lager het percentage, hoe beter. Structurele exploitatieruimte: op het moment dat tegenover structurele lasten incidentele baten staan, ontstaat er op enig moment een probleem in de begroting. Het kengetal structurele exploitatieruimte laat zien of dit het geval is. Hoe hoger het percentage, hoe beter. Belastingcapaciteit: dit kengetal geeft inzicht in de mate waarin de gemeente een financiële tegenvaller kan opvangen of in hoeverre er ruimte is voor nieuw beleid. Hoe lager het percentage hoe beter. Begroting

60 Een uitgebreidere toelichting op onder andere de wijze waarop we de kengetallen berekenen is opgenomen in bijlage 9 van het bijlagenboek. De kengetallen voor 2018 en de meerjarenraming In onderstaande tabel staan de kengetallen voor de begroting 2018 en de meerjarenraming Door ook de kengetallen uit de rekening 2015 en 2016 en de begroting 2017 op te nemen, krijgen we een beeld van het verloop van de kengetallen. Begroting 2018 Verloop van de kengetallen Kengetal Categorie Rekening Rekening Begroting Begroting MJR MJR MJR 1. Netto schuldquote a. zonder correctie doorgeleende gelden b. met correctie doorgeleende gelden A 49% 39% 60% 73% 63% 61% 63% A 41% 35% 55% 69% 59% 58% 60% 2. Solvabiliteitsratio B 35% 36% 33% 25% 26% 27% 26% 3. Grondexploitatie A 27% 18% 15% 10% 1% 3% 5% 4. Structurele exploitatieruimte C 1% 2% 0% -1% 0% 1% 1% 5. Belastingcapaciteit A 93% 93% 91% 91% 95% 96% 97% Kengetallen en de signaleringswaarde In de tabel hierboven is op basis van de signaleringswaarden van de provinciaal toezichthouder ook de aanduiding van de categorie van de kengetallen van de begroting 2018 opgenomen. De kengetallen zijn primair bedoeld als instrument voor de raad en worden niet gebruikt als extra normeringsinstrument in het kader van het financieel toezicht door de provincies of het Rijk. De gezamenlijke provinciale toezichthouders hebben echter geconstateerd dat het financiële beeld dat uit de kengetallen naar voren komt ook voor de toezichthouder belangrijk is voor het inzicht in de financiële positie van de gemeente. Er is door de toezichthouders daarom besloten om voor het verkrijgen van een goed beeld, aan te sluiten bij de zogeheten signaleringswaarden die afkomstig zijn uit onder meer de stresstest voor gemeenten. In de tabel hieronder is te zien welke waarden bij welke categorie (A, B of C) behoren. Categorie A is het minst risicovol en categorie C het meest risicovol. Op basis van deze indeling is in de tabel hierboven per kengetal van de begroting 2018 de categorie aangeduid. Begroting

61 Kengetal Categorie A Categorie B Categorie C 1. Netto schuldquote a. zonder correctie doorgeleend < 90% % > 130 % gelden b. met correctie doorgeleende gelden < 90% % > 130 % 2. Solvabiliteitsratio > 50% % < 20 % 3. Grondexploitatie < 20 % % > 35 % 4. Structurele exploitatieruimte Begroting > 0% Begroting 0% Begroting < 0% 5. Belastingcapaciteit < 95% % > 105 % Beoordeling Als de kengetallen gezamenlijk en in hun onderlinge verhouding worden beoordeeld, komen wij tot een positief beeld van de financiële positie van de gemeente Etten-Leur. Alleen het kengetal met betrekking tot de structurele begrotingsruimte is voor het begrotingsjaar 2018 niet positief, hoewel dat in de jaren daarna wel verbetert. De netto schuldquotes dalen de komende jaren en de mogelijke impact van de grondexploitatie op de financiële positie wordt de komende jaren verkleind. De solvabiliteitsratio zal zich in de komende jaren naar verwachting gaan stabiliseren rond de 25% en blijft hiermee boven de ondergrens van 20%. De gepresenteerde kengetallen geven het college dan ook vooralsnog geen aanleiding om de gemeenteraad te adviseren het ingezette financiële beleid (op onderdelen) aan te passen. Ontwikkeling van de kengetallen Op basis van de kengetallen uit de begroting 2018 en de meerjarenraming, zien we de volgende ontwikkelingen in de komende jaren: 1. De netto schuldquotes mét en zonder correctie voor doorgeleende gelden dalen naar verwachting de komende jaren. De gemeente lost af op de door haar afgesloten geldleningen. Ook op de verstrekte geldleningen, voornamelijk hypotheken aan (voormalige) gemeenteambtenaren wordt de komende jaren afgelost. Ten opzichte van 2015 stijgt de netto schuldquote, omdat de gemeente geld aantrekt voor de uitvoering van investeringsprojecten, zoals het nieuwe zwembad, Nieuwe Nobelaer en rioleringsprojecten. 2. De solvabiliteitsratio blijft de komende jaren stabiel rond de 25%. Met name als gevolg van de aflossingen op de leningenportefeuille. Ten opzichte van 2015 en 2016 is de ratio wel gedaald. De afname van de solvabiliteit komt door de omzetting van de egalisatiereserves voor riolering en afval in voorzieningen. 3. Ook het kengetal grondexploitatie ontwikkelt zich in de komende jaren in positieve zin. Als gevolg van de grondverkopen daalt de boekwaarde op de bouwgronden in exploitatie. 4. Op het moment dat tegenover structurele lasten incidentele baten staan, ontstaat er op enig moment een probleem in de begroting. Het kengetal structurele exploitatieruimte laat zien of dit het geval is. Een positief percentage betekent dat de structurele baten toereikend zijn om de structurele lasten te dekken. Een negatief percentage betekent dat structurele lasten deels uit incidentele baten worden gedekt. Begroting

62 Voor 2018 is het kengetal berekend op -1% (categorie C), maar in de volgende begrotingsjaren stijgt het kengetal naar 1%. Met andere woorden dan ontstaat er structurele ruimte in de exploitatiebegroting. Een positieve ontwikkeling. 5. Voor de lokale lasten is het kengetal belastingcapaciteit voorgeschreven. Het laat zien hoe de belastingdruk in Etten-Leur zich verhoudt ten opzichte van het landelijk gemiddelde van het vorig jaar. Het gaat hier dan om de onroerendezaakbelasting (OZB), rioolheffing en afvalstoffenheffing. De achtergrond van dit kengetal is dat wanneer er laag wordt gescoord ten opzichte van het gemiddelde er ruimte is om de lokale lasten te verhogen om eventuele financiële tegenvallers op te vangen of nieuw beleid te realiseren. Het streven van Etten-Leur om bij de 5 goedkoopste gemeenten van West-Brabant te behoren zien we ook terug in dit kengetal. In 2018 zit Etten-Leur op 91% ten opzichte van het landelijk gemiddelde van Dit komt voornamelijk door de verlaging van de tarieven voor rioolheffing en afvalstoffenheffing. In de jaren daarna loopt het kengetal op naar 97%. Dit komt omdat de belastingdruk in Etten-Leur in de komende jaren ook wordt afgezet ten opzichte van het landelijk gemiddelde van Het laat nu wel zien of de lasten wel of niet toenemen in de toekomst en als gevolg daarvan de tarieven. Begroting

63 3.3 Onderhoud kapitaalgoederen Omschrijving Kapitaalgoederen zijn goederen waarvoor een langdurige investering nodig is, bijvoorbeeld gebouwen en wegen. In deze paragraaf beschrijven we het beleid over het onderhoud van kapitaalgoederen. Daarnaast geven we informatie over de uitgaven voor dit onderhoud. De kapitaalgoederen zijn verdeeld in: Kapitaalgoederen openbaar gebied; Kapitaalgoederen gebouwen; Kapitaalgoederen sportaccommodaties. Relatie met de Programma s De paragraaf onderhoud kapitaalgoederen heeft een relatie met: Wonen: mobiliteit, veiligheid, wegen, openbaar groen, riolering, afval, vastgoed gebouwen en sportvoorzieningen. Tweede bestuursrapportage 2017 Geen bijzonderheden Begroting 2018 Beleid en ontwikkelingen onderhoud kapitaalgoederen openbaar gebied De gemeente kent voor het Onderhoud Kapitaalgoederen onderhoud openbaar gebied de volgende beheerplannen: Beheerplan Naam Beheerplan Vaststelling Actualisatie Kwaliteitsniveau Achterstallig onderhoud Beheren op Beheren op Niveau ) Verschillend 2) nee Niveau (wegen, openbaar groen en openbare verlichting) Openbare Beleidsplan ) Technisch 4) nee Verlichting Openbare Verlichting Groenbeheer Groenbeleidsnota Structuur 5) nee Riolering Sloten en waterlopen Collectieve Afvalcontainers Parkeerautomaten Verbreed Gemeentelijk RioleringsPlan Normen zoals vastgelegd in de documentatie van RIONED (platform voor rioolzorg) Slootbeheerplan Normen vanuit het baggerplan van Waterschap Brabantse Delta nee Gemeentelijk 2013 n.n.b. n.v.t. nee Afvalbeheer Plan 6) Investeringsplan, n.v.t. nee vervangen in 2013 nee Begroting

64 1) Op basis van de weginspectie in 2016 rekenen we de meerjarenraming in 2018 opnieuw door voor de komende 50 jaar. Hier zitten ook andere structuurelementen aan gekoppeld zoals aanzicht, groen, verlichting, meubilair enz. 2) Het kwaliteitsniveau is per beheerlocatie vastgesteld, zoals woonwijken, centrum, buitengebied. Zie daarvoor ook de productbladen in het bijlagenboek. 3) Het beleidsplan Openbare Verlichting loopt mee met de beleidsactualisatie in ) Gebaseerd op technische normen, zoals verlichtingsniveau, jaren van aanleg en dergelijke. 5) De Groenbeleidsnota richt zich op de belangrijke groenstructuren en de kwantiteit van het aanwezige openbaar groen. 6) Het Gemeentelijk Afvalbeheer Plan zal in de volgende raadsperiode worden geactualiseerd. De hierboven genoemde beheerplannen zijn herbevestigd bij de vaststelling van het beleidskader Normen kwaliteit Voor wegen, openbaar groen en deels openbare verlichting legden we de kwaliteitseisen vast in de notitie Beheren op Niveau. Dit leest u ook in de productbladen. Deze normering sluit aan op de normen van het kenniscentrum voor verkeer, vervoer en infrastructuur CROW. In Etten-Leur gebruiken we niveau 5 en niveau 1 niet. Niveau 5 is te kostbaar en niveau 1 mag niet voorkomen. Prestatie-indicator Centrumgebied (gewenst niveau:4) 3, Bijzondere omgeving (gewenst niveau:4) 3, Groengebieden (gewenst niveau:4) 3, Hoofdwegenstructuur (gewenst niveau:3) 3, Fietspaden (gewenst niveau:4) 3, Woonwijken (gewenst niveau:3) 3, Buitengebied (gewenst niveau:2) 3, Bedrijventerrein (gewenst niveau:3) 3, Kapitaalgoed Beheren op Niveau (wegen, openbaar groen en openbare verlichting) Riolering Sloten en waterlopen Collectieve Afvalcontainers Hoofdlijnen In de nota Beheren op Niveau (BON) is vastgelegd aan welk kwaliteitsniveau de openbare ruimte moet voldoen en hoeveel geld daarvoor nodig is. Jaarlijks beoordelen we in hoeverre we voldoen aan het kwaliteitsniveau die de raad vaststelde. Iedere twee jaar vindt op basis van een technische opname (staat van de verhardingen), de marktontwikkelingen (prijs) en de groei van de gemeente (toename areaal openbaar gebied) een berekening plaats van de benodigde middelen voor het onderhoud op de lange termijn. Hieruit volgt de benodigde jaarlijkse storting in de voorziening BON. Uit recente berekening blijkt dat het stortingsbedrag op de lange termijn moet groeien naar een bedrag van circa 6,1 miljoen per jaar. De gemeenteraad informeerden we eerder hierover. Om op termijn naar het gewenste bedrag toe te groeien verhogen we de storting vanaf 2018 structureel van 3,5 naar 4,1 miljoen. De tussentijdse evaluatie van het nieuwe Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) rondden we in 2016 af. De evaluatie leidde niet tot aanpassingen van het VGRP. Omdat met de komst van de Omgevingswet de wettelijke plicht tot het opstellen van een VGRP is vervallen onderzoeken we hoe we dit in de toekomst verder oppakken. In het Slootbeheerplan namen we de gemeentelijke werkzaamheden en de werkzaamheden van het Waterschap op. Een onderdeel van het Gemeentelijk Afvalbeheerplan (GAP) is het inzamelen van diverse afvalstromen op wijkniveau en het inzamelen van restafval en papier bij appartementen. Voor beiden maken we gebruik van collectieve afvalcontainers: Begroting

65 Kapitaalgoed Hoofdlijnen openbare verzamelcontainers voor glas, kunststof, textiel en blik en niet-openbare verzamelcontainers voor restafval en papier. De kosten voor onderhoud en vervanging van deze afvalcontainers nemen we mee in de berekening van afvalstoffenheffing en reinigingsrecht. Vanaf 2018 kijken we naar de doorontwikkeling van afval naar grondstof: op welke wijze gaat Etten-Leur dit organiseren en welke financiële consequenties heeft dit? Uitgaven voor onderhoud kapitaalgoederen openbaar gebied Beheren op Niveau Vanuit de voorziening Beheren op Niveau (BON) financieren we het jaarlijks lang cyclisch onderhoud (renovatie). Het gaat hierbij om het lang cyclisch onderhoud aan: Verhardingen (wegen, voet- en fietspaden) Openbaar groen Openbare Verlichting VerkeersRegelInstallatie (VRI) Straatmeubilair Speeltoestellen Sloten en waterlopen Westpolderplas In onderstaande tabel leest u het verloop van de voorziening Beheren op Niveau: Beheren op Niveau Stand per 1 januari Stortingen in de onderhoudsvoorziening Benodigd voor onderhoud Stand per 31 december Begroting

66 Exploitatiekosten: In onderstaande tabel leest u de opgenomen jaarlijkse exploitatiekosten van het kort cyclisch onderhoud (zoals maaien, kleine reparaties, enzovoort.) van deze onderdelen. Voor het totaaloverzicht is tevens de jaarlijkse storting in de voorziening opgenomen Klein onderhoud Wegen Klein onderhoud Groen Klein onderhoud verlichting Klein onderhoud Sloten en waterlopen 3 Storting voorziening BON Overige stortingen Afschrijvingen Totaal Riolering In het vastgestelde Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) berekenden we ook de kosten en dekkingsmiddelen voor riolering. Om gedurende een langere periode een stabiel tarief voor onze inwoners te hebben, kozen we ervoor om te werken met een egalisatiereserve riolering en een voorziening egalisatie riolering. Vanaf 2017 is de egalisatiereserve riolering omgezet in de voorziening riolering. (bijlage 8 bijlagenboek). In onderstaande tabel leest u de opgenomen exploitatiekosten van de productgroep Riolering: Klein onderhoud Afschrijvingen Totaal Collectieve afvalcontainers Voor het inzamelen van het huishoudelijk afval (rest en papier) plaatsen we bij appartementcomplexen ondergrondse collectieve afvalcontainers. Als dit niet gaat, plaatsen we bovengrondse containers. Daarnaast zamelen we een aantal afvalstromen (glas, kunststof, textiel en blik) centraal in via (ondergrondse) collectieve afvalcontainers in de wijk. Ook staan er op diverse plaatsen collectieve afvalcontainers voor incontinentiemateriaal. De kosten namen we op in de afvalbegroting en verwerken we in de afvaltarieven voor de inwoners. 1 Inclusief straatmeubilair en speelvoorzieningen 2 Inclusief verkeerregelinstallaties 3 Inclusief Westpolderplas Begroting

67 In onderstaande tabel leest u de opgenomen exploitatiekosten voor collectieve afvalcontainers: Klein onderhoud Groot onderhoud Afschrijvingen Totaal Parkeermeters In onderstaande tabel leest u de opgenomen exploitatiekosten voor parkeermeters: Klein onderhoud Afschrijvingen Totaal Beleid en ontwikkelingen onderhoud gebouwen De gemeente kent voor het Onderhoud Gebouwen het volgende beheerplan: Beheerplan Naam Beheerplan Vaststelling Actualisatie Kwaliteitsniveau Achterstallig onderhoud Gebouwen Meerjaren onderhoudsplanning gemeentelijke objecten ) nee 1) We onderhouden de panden op het niveau goed. Behalve panden die worden gesloopt, gerenoveerd of verkocht. Deze onderhouden we op het niveau minimum. Onder niveau goed verstaan we: het gebouw voldoet aan alle wet- en regelgeving en heeft een beperkte hoeveelheid achterstallig onderhoud. Onder niveau minimum verstaan we: alleen uitvoeren van het onderhoud wat hoogst noodzakelijk is om het gebouw veilig en volgens de wet- en regelgeving te gebruiken. Het college stelt elk jaar de meerjaren onderhoudsplanning gemeentelijke objecten vast (MJOP). In deze onderhoudsplanning maken we een inschatting van de onderhoudswerkzaamheden voor de volgende tien jaren. Op 13 juli 2013 stelde het college ook de uitgangspunten voor het niveau van onderhoud vast. Voor de inzet van het gemeentelijk vastgoed hanteren we de accommodatienota als leidraad. Op basis van de huidige 10-jarenonderhoudsplanning is daarmee de voorziening voor de komende 10 jaar toereikend. In 2018 leveren we het zwembad de Banakker en de Brede school Sonate op. Uitgaven voor onderhoud kapitaalgoederen gebouwen In onderstaande tabel leest u het verloop van de voorziening Gebouwen: Stand per 1 januari Stortingen in de onderhoudsvoorziening Benodigd voor onderhoud Stand per 31 december Begroting

68 In onderstaande tabel leest u de opgenomen exploitatiekosten voor gebouwen, inclusief de storting voor groot onderhoud Klein onderhoud Groot onderhoud Totaal Beleid en ontwikkelingen onderhoud buitensportaccommodaties en gymlokalen De gemeente kent voor het Onderhoud Buitensportaccommodaties en gymlokalen het volgende beheerplan: Beheerplannen Naam Beheerplan Vaststelling Actualisatie Kwaliteitsniveau Achterstallig onderhoud Buitensportaccommodaties nee Gymlokalen Plan grootschalig onderhoud Buitensportaccommodaties Planmatig onderhoud gymnastiekinventaris 2009 n.n.b. Op basis van de normen van NOC*NSF en Kennisinstituut Kiwa ISAsport 2009 n.n.b. Normen KVLO (Koninklijke Vereniging van Leraren Lichamelijke Opvoeding) en richtlijnen van NOC*NSF Buitensportaccommodaties Voor het periodiek grootschalig onderhoud van buitensportaccommodaties (sportvelden en de atletiekbaan) reserveren we jaarlijks in een onderhoudsvoorziening. We verwachten dat dit voldoende is voor het geplande onderhoud op de lange termijn. nee De reguliere onderhoudswerkzaamheden in 2018 bestaat uit het vervangen van de mat van het kunstgrashockeyveld ( ). Voor de jaren tot en met 2021 staan alleen reguliere onderhoudswerkzaamheden op het programma. We plannen de vervanging van de kunstgrasvelden op basis van de verwachte technische en economische levensduur. Voordat we daadwerkelijk besluiten om een veld te vervangen, voeren we altijd eerst een technische keuring uit. Als uit de keuring blijkt dat de levensduur langer is, dan houden we die uiteraard aan. Gymlokalen Voor het periodiek grootschalig onderhoud van gymlokalen reserveren we sinds 2009 geld in een onderhoudsvoorziening. Aan deze voorziening voegen we elk jaar toe. De geplande onderhoudswerkzaamheden voor de gymlokalen betalen we uit deze voorziening. Het bedrag is voldoende om voor een langere periode het gewenste kwaliteitsniveau te houden. Begroting

69 Uitgaven voor onderhoud kapitaalgoederen sportvoorzieningen In onderstaande tabel leest u het verloop van de voorziening Buitensportaccommodaties: Stand per 1 januari Stortingen in de onderhoudsvoorziening Benodigd voor onderhoud Stand per 31 december In onderstaande tabel leest u het verloop van de voorziening gymlokalen: Stand per 1 januari Stortingen in de onderhoudsvoorziening Benodigd voor onderhoud Stand per 31 december Uitgaven voor onderhoud sportvoorzieningen In onderstaande tabel leest u de opgenomen exploitatiekosten voor sportvoorzieningen, inclusief de storting voor groot onderhoud: Klein onderhoud buitensport Klein onderhoud gymlokalen Storting voorziening buitensport Storting voorziening gymlokalen Afschrijvingen buitensport Afschrijvingen gymlokalen Totaal Begroting

70 3.4 Financiering Omschrijving Financiering is de manier waarop de gemeente geld aantrekt of geld (tijdelijk) belegt. Dit noemen we de financieringsfunctie. De Wet Financiële Decentrale Overheden (Wet fido) geeft het kader waarbinnen we de financieringsfunctie uitvoeren. Relatie met de Programma s In elk programma zijn verschillende doelen opgenomen. De financieringsfunctie zorgt ervoor dat het benodigde geld beschikbaar is om die doelen te realiseren. Beleid en ontwikkelingen Renteontwikkelingen en strategie voor financiering Het rentepercentage van leningen staat nog steeds op een laag niveau. Dit geldt vooral voor kortlopende leningen. Als er geld nodig is financieren we dit zoveel mogelijk met een kortlopende lening. Er geldt wel een kasgeldlimiet, zie daarvoor het onderdeel Kasgeldlimiet. Langlopende leningen gaan we in principe aan voor 10 jaar. Als er sprake is van een gunstig rentepercentage, onderzoeken we of een langere looptijd gewenst is. Financieringsbehoefte en leningen Het totaalbedrag aan opgenomen leningen bedraagt begin 2018 ruim 60 miljoen. Het gemiddelde rentepercentage hiervan is 2,4% We verwachten begin 2018 nog voor 5 miljoen bij de schatkist te hebben ondergebracht. Dit is het bedrag dat we (nog) niet nodig hebben voor financiering van investeringen en dergelijke. Voor (grote) uitgaven voor onder andere bredescholen, het zwembad, Nieuwe Nobelaer, rioleringsprojecten en reconstructies van wegen sluiten we in 2018 nieuwe leningen af. Om deze investeringen te financieren zetten we eerst de eigen financieringsmiddelen (reserves en voorzieningen) in. Het geld wat we dan tekort komen lenen we. We verwachten hiervoor 10 miljoen aan kortlopende geldleningen af te sluiten. Hoe hoog de financieringsbehoefte daadwerkelijk wordt, is met name afhankelijk van het tijdstip waarop de uitgaven plaatsvinden en de opbrengsten die we binnen het grondbedrijf realiseren. Voor de leningen die verder nodig zijn om te voorzien in de financieringsbehoefte, gaan we in de begroting 2018 uit van een rentepercentage van 0,25% voor kortlopende leningen (korter dan 1 jaar). Voor de langlopende leningen gaan we uit van een rentepercentage van 1,4%. Kasgeldlimiet De kasgeldlimiet is het maximale bedrag waarmee een financieringstekort met een kortlopende lening gefinancierd mag worden (Wet fido). De tabel hieronder geeft de kasgeldlimiet voor 2018 weer. Kasgeldlimiet (bedragen x 1.000) 2018 Begrotingstotaal Toegestane kasgeldlimiet (8,5%) Begroting

71 Renterisiconorm Om te voorkomen dat er jaarlijks grote wijzigingen zijn in de rentelasten, is de renterisiconorm voorgeschreven (Wet fido). De jaarlijkse aflossingen en wijzigingen in de rente (bijvoorbeeld bij een rente-vast periode) mogen niet meer dan 20% van het begrotingstotaal zijn. Renterisiconorm (bedragen x 1.000) Begrotingstotaal Renterisiconorm 20% van het begrotingstotaal Aflossingen vaste schuld Ruimte onder de renterisiconorm Uit de tabel blijkt dat de gemeente ruimschoots voldoet aan de renterisiconorm. Renteschema Het Besluit Begroting en Verantwoording bevat de aanbeveling om onderstaand renteschema op te nemen. Renteschema (bedragen x 1.000) 1. De externe rentelasten over korte en lange financiering Rentelasten verwacht financieringstekort De externe rentebaten -165 Saldo rentelasten en rentebaten De rente die aan grondexploitatie moet worden doorberekend De rente van projectfinancieringen die aan het betreffende taakveld moet 0 worden toegerekend -272 Aan taakvelden toe te rekenen rente Rente over eigen vermogen - 7. Rente over voorzieningen (gewaardeerd op contante waarde) - 8. Totaal aan taakvelden toe te rekenen rente De aan taakvelden toegerekende rente (renteomslag) Renteresultaat op het taakveld treasury -196 Uit bovenstaand schema valt het volgende op te maken: 1. De totale rentelasten over de huidige leningen bedragen Om in 2018 alle uitgaven te kunnen betalen verwachten nog geld te moeten lenen. De rentelasten hiervoor worden begroot op De totale rentebaten worden begroot op zodat de netto rentelast bedraagt. 4. Een bedrag van wordt toegerekend aan de grondexploitaties (1,61% over boekwaarde van ). 8. De netto rentelast bedraagt De boekwaarde van de activa bedraagt De omslagrente is dus 0,84%. Deze is afgerond op 1,0%. 9. Aan overige activa wordt toegerekend (1,0% over boekwaarde van ). Begroting

72 10. Het renteresultaat bedraagt (het verschil tussen de 1,0% en 0,84%). Dit bedrag komt ten gunste van het begrotingssaldo. Bijlagenboek Bijlage 4: Staat van opgenomen langlopende geldleningen Begroting

73 3.5 Bedrijfsvoering De organisatie ontwikkelt zich om te blijven voldoen aan de wensen en behoeften van de samenleving nu en in de toekomst. De leidraad daarvoor is de toekomstvisie die in 2012 is vastgesteld en het beleidskader In de afgelopen jaren wijzigden we de structuur van de organisatie, zetten we in op de wijze van sturing van de organisatie en investeerden we in de gedragsontwikkeling van medewerkers. Uitgangspunt is de eigen kracht van de organisatie. In 2018 stellen we de organisatieontwikkeling bij in overleg met het nieuwe college. Dit doen we op basis van het nieuwe raadsprogramma en beleidskader. Beleidsactualisatie in 2018 In 2018 wordt het nieuwe beleidskader door de nieuwe gemeenteraad vastgesteld en verwerkt in de begroting 2019 en verder. Dan is duidelijk wat de organisatie nodig heeft (mensen en middelen) om de nieuwe bestuurlijke doelstellingen te bereiken. De organisatie gaat daarbij nog steeds uit van de leidende principes uit de Toekomstvisie: het gaat om mensen, samenwerken, balans en andere rollen. De principes waarbij we ervan uitgaan dat we samen optrekken met de 5 O s (Onderwijs, Ondernemers, Overheden, maatschappelijke Organisaties en Onze inwoners), omdat we alleen samen de Toekomstvisie kunnen realiseren. Taakstelling bedrijfsvoering De taakstelling voor 2017 bedroeg Deze taakstelling realiseerden we ruimschoots. We stellen voor om vrij te laten vallen om een deel van het verwachte tekort over 2017 op te vangen. Ook de taakstelling voor 2018 van gaan we naar verwachting realiseren. Voor 2019 bedraagt de taakstelling Hiervoor zijn we goed op weg. Er resteert nog een opgave van Momenteel onderzoeken we de mogelijkheden om de resterende opgave voor 2019 te realiseren en welke investeringen hiervoor nodig zijn. We onderzoeken de mogelijkheden om de bestaande capaciteit en middelen te benutten voor het optimaliseren van de bedrijfsvoering. Daarom vragen we bij deze begroting geen extra budget voor Loonkosten De Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) en de vakbonden FNV, CNV en CMHF sloten een principeakkoord over de nieuwe Cao Gemeenten. Het akkoord bevat een loonafspraak en afspraken over flexibiliteit, harmonisatie verlof en bewust belonen. De Cao loopt van 1 mei 2017 tot 1 januari De VNG startte een ledenraadpleging voor de Cao Gemeenten. De salarisverhogingen zien er als volgt uit: Per 1 augustus 2017 stegen de salarissen met 1,0%. Het Individueel Keuzebudget stijgt per 1 december 2017 met 0,5%. Per 1 januari 2018 stijgen de salarissen met 1,5%. Het Individueel Keuzebudget stijgt per 1 juli 2018 met 0,25%. Met een looptijd van twintig maanden streven beide partijen naar stabiliteit in de gemeentelijke sector. De VNG en de vakbonden gebruiken deze periode voor de uitwerking van de Cao-afspraken en de voorbereiding op de implementatie van de Wet Normalisering Rechtspositie Ambtenaren. We Begroting

74 verwerkten de financiële gevolgen van deze nieuwe Cao in de tweede bestuursrapportage en de begroting. Bijlagenboek: Bijlage 5: Overzicht personele sterkte 2017 Begroting

75 3.6 Verbonden partijen Omschrijving Verbonden partijen zijn organisaties waarin de gemeente een bestuurlijk en een financieel belang heeft. We spreken over bestuurlijk belang wanneer de gemeente een zetel heeft in het bestuur van die organisatie of wanneer de gemeente stemrecht heeft. De gemeente heeft op die manier zeggenschap in de organisatie. We spreken over een financieel belang wanneer de gemeente de kosten draagt als de organisatie failliet gaat of als de organisatie haar verplichtingen niet nakomt. Of als de gemeente risico draagt over ingelegd kapitaal, zoals bij het bezit van aandelen. Relatie met de Programma s Verbonden partijen hebben relaties met alle programma s. De relatie van de verschillende verbonden partijen met de programma s lichten we in dit hoofdstuk toe. Tweede bestuursrapportage Werkplein Hart van West-Brabant Het algemeen bestuur van het Werkplein Hart van West-Brabant stelde in juli 2017 een gewijzigde begroting 2017 vast. Door een sterke toename van het aantal bijstandsgerechtigden in de tweede helft van 2016 bleek de oorspronkelijke Werkpleinbegroting 2017 achterhaald. Door hogere uitkeringslasten en de consequenties voor de personele formatie als gevolg van de stijging van het aantal bijstandsgerechtigden was het noodzakelijk de begroting aan te passen. WVS-groep Het algemeen bestuur van WVS stelde, door gewijzigd rijksbeleid, in april 2017 een herziene begroting 2017 vast. Hiertoe is in de nieuwe WVS-begroting de gemeentelijke bijdrage 2017 voor Etten-Leur verhoogd. In de tweede bestuursrapportage verwerken we dit in de gemeentebegroting. Volgens afspraak brengen we dit ten laste van de reserve sociaal domein. Zienswijzen Op 27 juni 2017 nam de gemeenteraad kennis van de ontwerpbegroting 2018 van de verschillende gemeenschappelijke regelingen. Een gemeenschappelijke regeling is een vorm van een verbonden partij. Gemeenschappelijke regelingen (GR) zijn samenwerkingsverbanden tussen openbare lichamen zoals gemeenten, provincies en waterschappen. De gemeenteraad besloot op 27 juni zienswijzen in te dienen over de ontwerpbegrotingen van de Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) West- Brabant, Voortijdig Schoolverzuim en voortijdig schoolverlaten (bureau Leerplicht), Regionale Ambulancevoorziening, West-Brabants Archief, Regio West-Brabant, het Werkplein, de Omgevingsdienst, de Veiligheidsregio en het Werkvoorzieningschap. De reacties van de gemeenschappelijke regelingen op de zienswijzen kunt u vinden op het raadsinformatie systeem ( Richtlijnen kaders begroting 2019 van de gemeenschappelijke regelingen In het Beleidskader zijn de beleidsuitgangspunten en doelstellingen vastgelegd over regionale samenwerkingsverbanden. De nota verbonden partijen is een uitwerking hiervan. Deze nota stelde de gemeenteraad op 23 juni 2015 vast. Spelregel 4 van de nota bepaalt dat jaarlijks in november de Begroting

76 deelnemers van de verbonden partij richtlijnen aan de verbonden partij stuurt waarop de beleidsmatige en financiële kaders gebaseerd dienen te worden. Als uitwerking hiervan schrijft deze paragraaf de volgende financiële richtlijnen voor: Het Dagelijks Bestuur (DB) van de Gemeenschappelijke Regeling (GR) biedt een structureel financieel sluitende meerjarenbegroting aan de deelnemers. De gehanteerde begrotingsuitgangspunten door de GR zijn inzichtelijk; De begroting gaat uit van ongewijzigd beleid. Dat wil zeggen dat geen nieuwe taken of uitbreiding van bestaande taken in de primitieve begroting mogen worden opgenomen. Tenzij dit eerder door het Algemeen Bestuur is besloten; De begroting voldoet aan het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV); Een positief resultaat vloeit terug naar de deelnemers. De GR kan hiervan afwijken; het DB legt dan een expliciet en gemotiveerd voorstel tot resultaatbestemming voor aan het Algemeen Bestuur van de GR. De loonontwikkeling volgt conform de geldende CAO van de betreffende GR. Voor de meerjarige ontwikkeling van de salariskosten dient, indien van toepassing, rekening gehouden te worden met de werkelijke periodieken. Meerjarige mutaties in de werkgeverslasten zijn onderbouwd. Voor deze zaken kan niet worden volstaan met een vast percentage per jaar; Het prijsindexcijfer van de algemene prijsontwikkeling BBP uit de septembercirculaire 2017 (of een actuelere circulaire) is de basis voor de toe te passen indexering voor de begroting 2019 inclusief meerjarenraming; In de paragraaf Weerstandsvermogen en risicobeheersing is aandacht voor de risico s door deze te kwantificeren en prioriteren. Bij de gemeenschappelijke regelingen Regio West-Brabant, de Veiligheidsregio, West-Brabants Archief, de Omgevingsdienst, Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) West-Brabant, Regionale Ambulancevoorziening, het Werkvoorzieningschap en het Werkplein zijn ook beleidsmatige richtlijnen opgenomen. Verbonden partijen In deze paragraaf nemen we per verbonden partij de informatie op die relevant is voor de begroting Voor het register verbonden partijen verwijzen we naar de gemeentelijke website. ( Begroting

77 Programma Bestuur en dienstverlening Gemeenschappelijke Regeling Regio West-Brabant (RWB) Vestigingsplaats Etten-Leur Beoogd effect Strategische positionering van West-Brabant, de belangenbehartiging en lobby van de 19 gemeenten extern naar provincies, rijk en Brussel; Het vormen van een netwerkorganisatie en een centraal punt waar vragen van samenwerkingspartners samen komen en waar colleges elkaar ontmoeten voor integrale vraagstukken en netwerken. Beleidsvoornemens Uitvoering geven aan de Strategische Agenda West-Brabant Bijdrage gemeente Begroting 2016: apparaatskosten Begroting 2017: Begroting 2018: Begroting 2016: programmakosten Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Richtlijnen kaders begroting 2019 Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Met het Uitvoeringsprogramma van de Strategische Agenda wordt ingespeeld op de ontwikkelingen om de regio heen (havens Rotterdam, Antwerpen, economische kracht Brabant). De RWB brengt de belangen van West-Brabant in bij verschillende overleggen. Het West-Brabants belang is ook het Etten-Leurs belang. In de RWB worden krachten gebundeld in een taak die niet effectief kan worden uitgevoerd door de 19 individuele gemeenten. In geld of kostenbesparingen is de opbrengst van de RWB niet aan te geven. 1. Het uitvoeringsprogramma van het economisch ruimtelijk ontwikkelprogramma geeft richting en uitvoering aan de gestelde ambities van het ontwikkelprogramma. Focus blijft een aandachtspunt. 2. In de 2 e bestuursrapportage wordt een voortgangsrapportage verwacht over de realisering van het uitvoeringsprogramma en over het Onderzoek- en Ontwikkelfonds. 3. De begroting 2019 geeft inzicht in de core business taken van de RWB en maakt ook de financiële gevolgen voor zowel RWB als Rewin inzichtelijk. Begroting

78 NV Rewin (Regionale Ontwikkelingsmaatschappij Rewin West-Brabant) Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Breda Versterken van de regionale economie door bedrijven te stimuleren in West-Brabant te investeren. Ondersteuning bij kantoor- en bedrijfsvestiging en versterken van de topsectoren logistiek, maintenance en biobased economy in de regio door samen met bedrijven nieuwe producten, diensten of vormen van samenwerking te ontwikkelen. De Raad van Commissarissen heeft op 1 april 2016 het Meerjaren Productplan vastgesteld. In dit plan ligt het accent op de speerpuntensectoren van de Strategische Agenda, logistiek, maintenance en biobased economy. Onderdelen hierbij zijn acquisitie, business development, arbeidsmarkt en vestigingsklimaat. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari 2018 onbekend 31 december 2018 onbekend Vreemd vermogen 1 januari december januari 2018 onbekend 31 december 2018 onbekend Resultaat Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Gemeenschappelijke Regeling Belastingsamenwerking West-Brabant (BWB) Vestigingsplaats Etten-Leur Beoogd effect Het realiseren van een kwalitatief beter belastingproduct richting belastingplichtigen. Beleidsvoornemens Kwaliteit leveren op het gebied van belastingen tegen zo laag mogelijke kosten. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Begroting

79 Gemeenschappelijke Regeling West-Brabants Archief (WBA) Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Bergen op Zoom Voldoen aan de wettelijke verplichting die voortvloeit uit de Archiefwet 1995 en het delen van informatie uit de beheerde archieven aan belangstellenden. Nu papier zijn langste tijd heeft gehad is het moment niet ver meer dat er volledig digitale archieven aan de WBA zullen worden overgedragen. Het WBA neemt daar een leidende rol in. Het is immers een wettelijke plicht om geselecteerde informatie, dus ook de digitale, voor het nageslacht te bewaren en belangrijker nog, blijvend te kunnen raadplegen. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Richtlijnen kaders begroting 2019 Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. E-depot De voortgang van het project E-depot is van groot belang voor het op juiste wijze bewaren van digitale archiefstukken. De volgende mijlpalen dienen uiterlijk in 2019 gefaciliteerd of gerealiseerd te zijn vanuit het WBA: Van alle WBA-deelnemers is een eerste inventarisatie gedaan van informatie die openbaar ontsloten en opvraagbaar kan worden via het e-depot. Het e-depot is getoetst en voldoet aan de geldende wettelijke eisen. In het e-depot zal per deelnemer een eigen gedeelte ingericht worden. De afspraken over de beheers-, verantwoordelijkheids- en openbaarheidsaspecten van dit eigen gedeelte is in samenwerking met de deelnemers vastgesteld. Afspraken over eventuele vervroegde overbrenging zijn vastgesteld. Evaluatie In het bedrijfsplan dat is opgesteld voor het WBA is afgesproken dat er in 2020 een integrale evaluatie dient plaats te vinden. Dit kan/zal gevolgen hebben voor de verdeelsleutel van de kosten, ook omdat het aantal strekkende meters archief dan niet meer bepalend kan zijn voor de kostenverdeling. Het e-depot en de kosten die daarmee gemoeid zijn zullen ook mee gaan wegen. Om tot een gedragen evaluatie te kunnen komen, is het van belang in 2019 de opdracht voor deze evaluatie te formuleren en de eventuele uitvoeringskosten van de evaluatie te begroten voor Begroting

80 NV Bank Nederlandse Gemeenten (B.N.G.) Vestigingsplaats Beoogd effect Bijdrage gemeente Den Haag Duurzaam bijdragen aan het laag houden van de kosten van maatschappelijke voorzieningen voor de burger aandelen Eigen vermogen 1 januari december januari 2018 onbekend 31 december 2018 onbekend Vreemd vermogen 1 januari december januari 2018 onbekend 31 december 2018 onbekend Resultaat 2016: : onbekend Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Gemeenschappelijk Regeling ICT West-Brabant-West Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Moerdijk Kwalitatief hoogwaardige en doelmatige uitvoering van de bedrijfsvoering van de opgedragen taken. meer kwaliteit en continuïteit in de taakuitvoering minder kwetsbaarheid efficiëntere inzet van schaarse middelen en personeel betere bezetting/benutting van de technische infrastructuur minder meerkosten meer professionaliteit door meer ruimte voor specialisatie Bijdrage gemeente Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Begroting

81 Stichting Inkoopbureau West-Brabant Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Bijdrage gemeente Etten-Leur Professioneel inkoop- en aanbestedingsbeleid Het professioneel inkopen en aanbesteden van werken, goederen en diensten die de gemeente aan wil schaffen. Begroting 2016: 10 dagdelen Begroting 2017: 10 dagdelen Begroting 2018: 12 dagdelen Eigen vermogen 1 januari december januari 2018 een stichting is niet verplicht een begroting op te stellen 31 december 2018 een stichting is niet verplicht een begroting op te stellen Vreemd vermogen 1 januari december januari 2018 een stichting is niet verplicht een begroting op te stellen 31 december 2018 een stichting is niet verplicht een begroting op te stellen Resultaat geen informatie beschikbaar Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Programma Wonen Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Midden en West-Brabant Vestigingsplaats Tilburg Beoogd effect Beleidsvoornemens Een doelmatige en slagvaardige hulpverlening verzekeren, mede op basis van een gecoördineerde voorbereiding, met behoud van een bestuurlijke en operationele verankering op lokaal niveau. Zich rekening houdend met trends en ontwikkelingen - actief inzetten voor een veiligere samenleving door: Slagvaardige en vakbekwame veiligheidszorg te leveren Verantwoord om te gaan met risico s De organisatie continu door te ontwikkelen Informatie en communicatie te optimaliseren. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s De begroting 2018 van de Veiligheidsregio bevat een rapportage over de risico s. Per Begroting

82 Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Midden en West-Brabant thema worden de risico s gemeld. Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Richtlijnen kaders begroting 2019 Dit samenwerkingsverband is een wettelijke verplichting. Gesteld kan worden dat de taken op het gebied van veiligheid door individuele gemeenten niet kunnen worden uitgevoerd met de kwaliteit die nodig is. Hoe zich dat vertaalt in concrete besparingen is niet te kwantificeren. Vanuit gemeenten wordt druk gezet op structurele bezuinigingen. In de periode is dan een bezuiniging verwezenlijkt van 7,9 miljoen. Aanvullende financiële richtlijnen 1. De Veiligheidsregio geeft in de kaderbrief aan hoe het voor de begroting 2019 gevraagde extra budget ( ) wordt ingepast in de bestaande budgetten (volgens de begroting 2017) 2. De begroting 2019 bevat een geactualiseerd (realistisch in omvang en tijd) meerjarig investeringsplan. Tevens dient men aan te geven of het plafond van de reserve kapitaallasten nog gehandhaafd dient te blijven op 8,7 miljoen. Beleidsinhoudelijke richtlijnen De Veiligheidsregio heeft als taak zorg te dragen voor crisisbeheersing, risicobeheersing, brandweerzorg, bevolkingszorg en geneeskundige hulpverlening bij rampen en crises met als doel gezamenlijk de fysieke veiligheid en maatschappelijke continuïteit in de regio te borgen. Zodoende draagt de veiligheidsregio Midden- en West-Brabant bij aan een veilige omgeving. 1. In het beleidsplan zijn in totaal 40 actiepunten opgenomen, die uiterlijk in 2019 moeten zijn gerealiseerd. Deze actiepunten zijn vooral gericht op continuïteit van beleid en kwaliteit. In de kaderbrief 2019 geeft de Veiligheidsregio aan welke actiepunten in 2019 centraal staan. In de begroting geeft de Veiligheidsregio aan op welke wijze deze actiepunten worden ingevuld. 2. De begroting 2019 bevat informatie en kengetallen met informatie over toezicht en handhaving van : BRZO (Besluit Risico s en Zware Ongevallen) BRZO + (bedrijven die bijna vergelijkbaar zijn met BRZO) Zorg(instellingen) Overig 3. De begroting 2019 bevat kengetallen/ informatie over de omvang van het ambtelijk apparaat /organisatie alsmede van de financiële ramingen daarvan: aantal vrijwilligers aantal beroeps repressief (uitrukdienst) aantal medewerkers risicobeheersing (advies & vergunningverlening, toezicht & handhaving) aantal medewerkers overig (uitgesplitst naar overhead, veiligheidsbureau) aantal medewerkers witte kolom (gezondheid), oranje kolom (gemeentelijk) opgave van het materieel (per categorie) en het aantal posten. 4. Prestaties apparaat De begroting 2019 bevat informatie en kengetallen (voor zover nog niet opgenomen en zo mogelijk steeds op een eenduidige manier) over a. Onderdeel repressie aantal uitrukken (uitgesplitst zoals nu) en uitgesplitst naar scenario. inzetten vrijwilligers, beroeps, witte en oranje kolom. Begroting

83 Gemeenschappelijke Regeling Veiligheidsregio Midden en West-Brabant overschrijdingen inzetten slachtoffers brand en ongevallen gevaarlijke stoffen, infectieziekten cat A. b. Onderdeel preparatie planvorming (RCP Regionaal Crisis Plan-, RBP Rampen Bestrijdings Plan-, lbp Incident Bestrijdings Plan-, bereikbaarheidskaarten) (M)OTO -Multidisciplinair Opleiden Trainen Oefenen- (brandweer, witte kolom, oranje kolom, multi). Gebieden waar wordt voldaan aan het regionaal beleid voor bluswater en bereikbaarheid inzet toolbox c. Onderdeel preventie/pro-actief advisering Ruimtelijke ordening en projecten Evenementen Vergunningen Milieu (BRZO, BRZO+, overig) Vergunningen Bouw voorlichting voldoen van de brandweerkazernes aan gezond en veilig werken d. Onderdeel meldkamer stand van zaken m.b.t. capaciteit en inzet CACO s (calamiteiten coördinatoren) e. Onderdeel controles, toezicht en handhaving hoe staat het met de implementatie van het basistakenpakket? een algemene rapportage over de bevindingen van de controles (aantallen, overtredingen, opgelegde sancties) met zo mogelijk een differentiatie per gemeente. f. De begroting geeft goed zichtbaar weer welke baten van externen (bijv. verkregen via Safety Village) worden verkregen. Gemeenschappelijke Regeling Nazorg Gesloten Stortplaatsen Bavel-Dorst en Zevenbergen Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Breda Eeuwigdurende nazorgverplichting ten aanzien van de (gesloten) Afvalstoffenberging Bavel-Dorst en de Regionale Stortplaats Zevenbergen. Behartigen van zaken en activiteiten gericht op de eeuwigdurende nazorgverplichtingen van de 12 deelnemende gemeenten ten aanzien van de Afvalstoffenberging Bavel-Dorst en de Regionale Stortplaats Zevenbergen. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december Begroting

84 Gemeenschappelijke Regeling Nazorg Gesloten Stortplaatsen Bavel-Dorst en Zevenbergen 1 januari december Resultaat Risico s Met ingang van 2014 is de gemeenschappelijke regeling onderworpen aan de Wet Schatkistbankieren. Deze wet heeft voor de gemeenschappelijke regeling een negatief effect op de beleggingsrendementen. Het verschil in rendement is ongeveer 0,5% oplopend tot 1,5%. Dit heeft directe gevolgen voor het op peil houden van de voorzieningen. De deelnemende gemeenten dragen hier financieel aan bij. Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Tilburg Een bijdrage te leveren aan een leefbare en veilige werk- en leefomgeving voor de regio. Het professioneel en efficiënt uitvoeren van milieutaken van de deelnemers en het nakomen van contractuele verplichtingen die zijn aangegaan met de deelnemers. Het verbeteren van de uitvoering van de taken. De OMWB streeft naar een uniforme wijze van uitvoering van de wettelijke basistaken. Het streven daarbij is te komen tot een zogenaamde Midden- West-Brabantse norm (MWB-norm) voor het uitvoeringsniveau. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s 1. Niet betalen facturen door verschillen van inzicht met opdrachtgevers: Geschillen met deelnemers over sociaal beleidskader (overgang personeel voormalige RMD gemeenten): Hoger ziekteverzuim dan geraamd: Hogere kosten (vanwege inhuur en ICT) dan begroot: Het zijn gewogen risico s (voor nadere toelichting, zie pagina 33 van de begroting 2018 OMWB). Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Dit samenwerkingsverband is een wettelijke verplichting waar gemeente Etten-Leur kritisch naar kijkt. Theoretisch is efficiency in de bedrijfsvoering mogelijk, echter op dit moment wordt de besparingsdoelstelling niet behaald. Het samenwerkingsverband is nog jong. Op termijn mogen positieve effecten op de 3 K s wel worden verwacht. Op dit moment is de gemeente Etten-Leur nog niet tevreden en volgt zij de OMWB nauwlettend. Richtlijnen kaders 1. De motie van 13 juli 2016 (financiële deelnemersbijdrage baseren op Begroting

85 Gemeenschappelijke Regeling Omgevingsdienst Midden- en West-Brabant (OMWB) begroting 2019 werkprogramma) is verwerkt in de kaders van de begroting 2019, zodanig dat de vastgestelde werkprogramma s leidend zijn voor de geraamde bijdrage van de deelnemer in de begroting De OMWB is opgericht voor de uitvoering van de VTH (Vergunningverlening, Toezicht en Handhaving) taken milieu (basistakenpakket). In onze ogen dient dit het uitgangspunt te blijven. De OMWB blijft zich hierop richten. Dit dient terug te komen in de begroting. 3. Van de omgevingsdienst wordt verwacht dat zij enige flexibiliteit heeft om extra opdrachten/taken uit te voeren die in het lopend jaar aan de dienst worden opgedragen en die (in 2018) bij het opstellen van het werkprogramma door de deelnemers niet waren te voorzien. Het is wel van belang om aan de omvang van die extra taken buiten werkprogramma duidelijke grenzen te stellen. Getroffen maatregelen om aan deze richtlijn te voldoen duidelijk zichtbaar in de begroting 2019 opnemen. 4. Het traject Huis op Orde wordt in 2018 afgerond. In de begroting 2019 worden hiervoor geen extra middelen opgenomen. De gevolgen en gerealiseerde (positieve) effecten duidelijk zichtbaar opnemen in de begroting 2019 e.v. 5. Verbetertraject automatisering en informatievoorziening: Effecten (financieel, personeel, etc.) duidelijk zichtbaar verwerken in de begroting 2019 e.v. 6. Invoering Omgevingswet per 2021: Gevolgen zover al zichtbaar verwerken in de begroting 2019 maar ook de effecten voor de bedrijfsvoering vanaf De kosten voor werkvoorbereiding en begeleiding (voorheen coördinatiekosten) zijn in de begroting 2018 geraamd op 10 %. Voor de begroting 2018 hebben de deelnemers hiermee ingestemd met het nadrukkelijke verzoek om voor de jaren erna een grondige analyse uit te voeren. Voor de kaders begroting 2019 gaan we er dan ook vanuit dat wordt uitgegaan van een percentage dat gebaseerd is op een grondige analyse en op een sobere en efficiënte werkvoorbereiding. NV Brabant Water Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Bijdrage gemeente Den Bosch Winnen, zuiveren en distribueren van water voor huishoudens en bedrijfsleven Water leveren uit de beste bronnen. Deze waterlevering voor de toekomst veilig stellen door goed te zorgen voor de waterwingebieden. Producten en diensten aanbieden op een hoog niveau. Klantgericht, kostenbewust, met moderne techniek en actieve zorg voor de omgeving aandelen Eigen vermogen 1 januari december januari 2018 geen informatie beschikbaar 31 december 2018 geen informatie beschikbaar Vreemd vermogen 1 januari december januari 2018 geen informatie beschikbaar 31 december 2018 geen informatie beschikbaar Resultaat geen informatie beschikbaar Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Begroting

86 Programma Samenleven Gemeenschappelijke Regeling schoolverzuim en Voortijdig Schoolverlaten regio West-Brabant Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Breda Bijdragen aan het terugdringen van het aantal voortijdige schoolverlaters. Uitvoeren Leerplichtwet Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. Gemeenschappelijke Regeling Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) West Brabant Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Breda Gezonde burgers die vanuit eigen kracht een bijdrage leveren aan de maatschappij. De GGD ziet de volgende relevante maatschappelijke ontwikkelingen: Zorg voor jezelf (burgerkracht) en elkaar, de focus van de GGD ligt op de hele levenslijn. De GGD weet de kwetsbare burgers te vinden, op te vangen en te begeleiden. De GGD speelt in op de on-line maatschappij. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: Begroting 2018: Samen met de Veiligheidsregio wordt er gewerkt aan vergroten van de zelfredzaamheid en risicogerichtheid van burgers en bedrijven. Daarnaast zijn er beleidsuitdagingen op het gebied van infectieziekten, de omgevingswet en jeugdgezondheidszorg. Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Begroting

87 Gemeenschappelijke Regeling Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) West Brabant Risico s 1. Doorvoering van de flexibilisering en vermindering van de plustaken (facultatieve taken) kan leiden tot ongedekte vaste kosten. 2. Besluitvorming rondom basistakenpakket jeugdgezondheidszorg leidt mogelijk alsnog tot een begrotingswijziging. 3. Er is een hogere indexering toegepast dan in de richtlijnen was opgenomen. 4. In 2018 wordt een nieuwe huisvestingsvisie vastgesteld. Hierbij hoort via doelomschrijvingen besluitvorming over de bestemmingsreserve huisvesting. 5. De GGD participeert (bestuurlijk en/of financieel) in een aantal samenwerkingsverbanden die onderdeel zijn van de GGD-begroting. Onduidelijk is welke(e) belang en risico s hieraan verbonden zijn. Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Richtlijnen kaders begroting 2019 Dit samenwerkingsverband is een wettelijk verplichting op basis van de Wet publieke gezondheid. Het is onze plicht om deze instelling, samen met 17 andere gemeenten, in stand te houden. De gedachte achter dit samenwerkingsverband is wel dat het bundelen van krachten in één organisatie leidt tot kwaliteitsverbetering en kostenbeheersing. Omdat dit is ingevoerd vanuit een wettelijke verplichting is niet concreet te maken wat dit aan (financiële) besparingen oplevert. Stelling is wel dat als individuele gemeenten deze taken zelf moeten uitvoeren, dit niet efficiënt en effectief zou zijn. Er is echter geen realistische vergelijking te maken waarmee besparingen in exacte bedragen kunnen worden aangetoond. 1. De GGD is in het leven geroepen om namens de West-Brabantse gemeenten uitvoering te geven aan de in de Wet Publieke gezondheid aan de gemeenten opgedragen taken. Zij voert op onderdelen ook taken uit die vallen onder andere wetgeving bijvoorbeeld de wet Veiligheidsregio s en adviseert de gemeenten rond actuele ontwikkelingen zoals in het kader van de Omgevingswet waarin gezondheid een belangrijk uitgangspunt is. 2. Van de GGD wordt verwacht dat zij vanuit de invalshoek publieke gezondheid aansluit op regionale en lokale uitdagingen waar gemeenten voor staan (bijvoorbeeld in relatie tot Wmo en Jeugdzorg) én op de behoeften en vragen van burgers (vraaggericht werken). 3. De GGD blijft zoeken naar mogelijkheden tot flexibilisering en modernisering van haar producten en dienstenaanbod (in de vorm van plus- of markttaken). Doel is een kleiner basispakket en daardoor meer keuzevrijheid voor gemeenten. 4. De GGD geeft bij nieuw beleid/nieuwe taken per definitie aan of en hoe bestaande taken niet meer of anders (kunnen) worden uitgevoerd. Op deze wijze blijven gemeenten met de GGD in gesprek over welke producten en diensten daadwerkelijk tot haar basistaken gerekend moeten worden. 5. De GGD biedt ondersteuning aan en werkt samen met gemeenten, maatschappelijke organisaties, onderwijsinstellingen en andere partners met als doel dat zoveel mogelijk inwoners zo gezond, zelfredzaam en zo lang mogelijk kunnen blijven meedoen in de samenleving. Positieve gezondheid is hét uitgangspunt binnen het GGD-handelen: burgers worden vooral aangezet tot het voeren van eigen regie met gebruik van eigen mogelijkheden en hun eigen sociaal netwerk. 6. Voor burgers die dit niet kunnen levert de GGD, in samenwerking met ketenpartners, haar bijdrage aan een adequaat vangnet. Het gaat hier om kwetsbare kinderen en hun gezinssystemen, laaggeletterden, campingbewoners, (dreigend) dak- en thuislozen en ouderen die de regie over hun eigen leven dreigen te verliezen. Begroting

88 Gemeenschappelijke Regeling Gemeentelijke Gezondheidsdienst (GGD) West Brabant 7. In nauw overleg met de gemeenten werkt de GGD aan de implementatie van het vernieuwde Basispakket JGZ. Dit gebeurt conform de in het AB van 6 juli 2017 plaatsgevonden besluitvorming. 8. De GGD komt met nader uitgewerkte voorstellen op basis waarvan tijdig besluitvorming kan plaatsvinden over de borging van het uitstapprogramma voor prostituees (RUPS) en de sociaal-medische zorg voor dak- en thuislozen per Dit gebeurt conform de in het AB van 6 juli 2017 plaatsgevonden besluitvorming. 9. De GGD zorgt indien nodig voor actualisatie van prestatie-indicatoren waarmee de belangrijkste te behalen resultaten binnen de diverse productgroepen helder in beeld gebracht worden. Extra aandacht gaat uit naar het product Jeugdgezondheidszorg gelet op het vernieuwde Basispakket JGZ. 10. In dit kader dient de GGD rekening te houden met de verplichte indicatoren uit het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV). Gemeenschappelijke Regeling Regionale Ambulancevoorziening Brabant Midden-West-Noord (RAV) Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Tilburg Kwalitatief hoogwaardige ambulancezorg die binnen de wettelijke aanrijtijden ter plaatse is. Het leveren van kwalitatief hoogwaardige ambulancezorg die binnen de wettelijke aanrijtijden ter plaatse is en binnen de budgettaire kaders wordt gerealiseerd. Het behouden van de ambulancevoorziening. Bijdrage gemeente Begroting 2016: 0 De GR wordt niet door bijdragen van gemeenten Begroting 2017: 0 gefinancierd. Begroting 2018: 0 Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat Risico s Richtlijnen kaders begroting 2019 Op basis van de begroting zijn er geen substantiële risico s te benoemen. 1. De kwaliteit en de continuïteit van de ambulancezorg blijft in 2019 gewaarborgd ondanks het nog te nemen besluit over de vergunningverlening en het onderzoek naar de nieuwe rechtsvorm. 2. Een eventuele overgang naar een nieuwe organisatiestructuur heeft geen nadelige (financiële) consequenties voor de gemeenten en gemeenten worden tijdens het hele proces tijdig en volledig geïnformeerd. 3. De RAV heeft het verhoogde budget voor uitbreiding van de ambulancezorg met ingang van 2019 volledig ingezet en hiermee haar capaciteit zodanig uitgebreid dat een dekking (het aantal inwoners dat binnen een bepaalde rijtijd kan worden bereikt) van 94,5% wordt behaald. Begroting

89 Gemeenschappelijke Regeling Werkvoorzieningschap Noord-Brabant (WVS) Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Roosendaal Bieden van werkgelegenheid aan arbeidsgehandicapten die geen perspectief hebben op de reguliere arbeidsmarkt. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet is de Sociale Werkvoorziening (Wsw) afgesloten voor nieuwe instroom. Daarmee wordt de Wsw grotendeels een sterfhuisconstructie. Wel kunnen gemeenten nog nieuwe arbeidsplaatsen beschut werken creëren, maar daarbij gaat het om aanzienlijk kleinere aantallen dan voorheen in de Wsw het geval was. Op termijn kunnen naar verwachting nog ongeveer 1/3 van het huidige aantal arbeidsplaatsen voor arbeidsgehandicapten bij WVS in stand worden gehouden. In het kader van de herstructurering van WVS is besloten WVS om te gaan vormen tot een leerwerkbedrijf, waarbij WVS een rol gaat spelen bij de arbeidsontwikkeling van het brede scala aan doelgroepen van de Participatiewet. Momenteel wordt de concrete invulling van het leerwerkbedrijf van WVS en de ketensamenwerking die met de twee Werkpleinen in de WVS-regio (Werkplein HvWB en ISD Brabantse Wal) tot stand moet gaan komen, uitgewerkt. Het uiteindelijke doel is het zodanig herstructureren van de WVS-groep, zodat zij in staat is: Invulling te geven aan hun veranderende rol binnen de Participatiewet; Effectief en efficiënt samen te kunnen werken met, en aan te kunnen sluiten bij het Werkplein Hart van West-Brabant; Toekomstige financiële tekorten in de gehele keten van werk en inkomen te kunnen beperken en het gezamenlijk resultaat met het Werkplein Hart van West-Brabant te optimaliseren. Bijdrage gemeente Begroting 2016: Begroting 2017: (aangepaste begroting) Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat / * * na een aanvullende gemeentelijke bijdrage ad Risico s De afgelopen jaren is er al fors bezuinigd op de rijksbijdrage WSW. En de komende jaren bouwt deze rijksbijdrage verder af. Deze bezuinigingen kunnen niet opgevangen worden door een toename in de productiviteit van de sociale werkplaats populatie. Ook het terugbrengen van de loonkosten is niet mogelijk omdat WSW-banen en lonen bij wet en CAO gegarandeerd zijn. Bovendien bestaat er nog altijd onzekerheid over de mate en Begroting

90 Gemeenschappelijke Regeling Werkvoorzieningschap Noord-Brabant (WVS) wijze van afbouw van de WSW-sector onder de Participatiewet en de afbouw van de WSW-rijkssubsidie die daarbij hoort. Hierdoor komt de exploitatie van WVS onder druk te staan. Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Richtlijnen kaders begroting 2019 Een besparing is niet exact te kwantificeren maar de Gemeenschappelijke Regeling WVS is onder andere door schaalvoordeel in staat meer werk voor mensen met een arbeidsbeperking tegen lagere kosten te realiseren. Dit komt naar voren door lagere organisatiekosten en facilitaire kosten dan wanneer de negen deelnemende gemeenten elk afzonderlijk een sociaal werkbedrijf in stand zouden moeten houden. Ook maakt het groter aantal werknemers van de sociale werkvoorziening het eenvoudiger om geschikte mensen voor opdrachten te kunnen leveren. Daarmee levert het samenwerkingsverband een positief effect op de 3 K s. Aanvullende financiële richtlijnen 1. De gevolgen van de besluitvorming over het herstructureringsproces worden verwerkt in de begroting. 2. Wat betreft gezamenlijke activiteiten met het werkplein Hart van West-Brabant en de ISD Brabantse Wal, zorgt WVS er voor dat hetgeen daarover in haar begroting is opgenomen aansluit bij de begrotingen van het werkplein en de ISD. De drie begrotingen zijn de basis voor de ketenbegroting. Beleidsmatige richtlijnen WVS begroting 2019 WVS-groep dient haar activiteiten en inspanningen in samenhang te bezien met het Werkplein HvWB en de ISD Brabantse Wal. Hierbij dient het resultaat van de drie organisaties tezamen optimaal te zijn. 1. De activiteiten van de WVS-groep vormen een keten met de activiteiten van het Werkplein HvWB en de ISD. Voor de monitoring van de keten stellen de WVS, Werkplein en ISD in samenwerking met de gemeenten gezamenlijk een ketenbegroting op. WVS-groep dient haar begroting zodanig op te stellen dat de beoogde ketenmonitoring daadwerkelijk kan plaatsvinden. De drie begrotingen zijn qua aantallen en terminologie op elkaar afgestemd. 2. WVS-groep dient zich binnen de termijnen van de besluiten over het herstructureringsproces om te vormen tot een leer-werkbedrijf voor de bredere doelgroep van de Participatiewet. 3. WVS-groep werkt, samen met het Werkplein en de ISD: a) vanuit de vraag van de werkgever aan het versterken van vaardigheden en competenties van werkzoekenden en het ontwikkelen van activiteiten op het gebied van werk of participatie; b) aan het creëren van Beschut werk voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking en/of indicatie beschut werken. 4. WVS-groep maakt inzichtelijk welke activiteiten en risico s verbonden zijn aan de afbouw van het huidige SW bestand en stelt maatregelen voor om nadelige financiële gevolgen daarvan zoveel mogelijk te beperken. 5. WVS-groep besteedt aandacht aan de visie en ambitie rondom de herstructurering. Waarbij de uitkomsten van de herstructureringsopdracht vertaald worden in interne concrete doelstellingen en acties, die bijdragen aan het realiseren van de ketenbrede doelstellingen van het herstructureringsplan. Tevens maakt de WVS de ambitie duidelijk in de afbouw van het SW bestand. Begroting

91 Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Sociale Dienst Werkplein Hart van West-Brabant Vestigingsplaats Beoogd effect Beleidsvoornemens Bijdrage gemeente Etten-Leur Efficiënte en effectieve uitvoering van de Participatiewet en bijbehorende inkomensondersteunende regelingen Ioaw, Ioaz (Wet Inkomensvoorziening oudere en gedeeltelijke arbeidsongeschikte werkloze werknemers/ - gewezen zelfstandigen) en BBZ (Besluit Bijstandsverlening Zelfstandigen) en het minimabeleid. Effectieve en efficiënte inzet op re-integratie, in samenwerking met ketenpartners en het ondernemersveld, gericht op het beperken van de instroom in en het bevorderen van uitstroom uit de uitkering; Extra inzet op daling uitkeringsbestand door aanvullende uitstroombevorderende maatregelen; Bevorderen maatschappelijke participatie uitkeringsgerechtigden; Focus op rechtmatige en efficiënte uitvoering van het onderdeel inkomensondersteuning, met aandacht voor handhaving en terugvordering/ verhaal; Het bevorderen van de deelname aan het maatschappelijke verkeer door minima door middel van het terugdringen van het niet-gebruik van bijzondere bijstand en minimaregelingen. Begroting 2016: (aangepaste begroting) Begroting 2017: Begroting 2018: Eigen vermogen 1 januari december januari december Vreemd vermogen 1 januari december januari december Resultaat 2016: : 0 Risico s Het financiële kader voor de vorming van de Gemeenschappelijke regeling Werkplein HvWB berust voor een deel op een efficiencyslag die behaald wordt door de schaalvergroting die we met de Gemeenschappelijke regeling realiseren. Concreet is deze efficiencyslag vertaald in een taakstelling op de personele formatie. Per 1 januari 2015 is echter de Participatiewet in werking getreden. Dit betekent een uitbreiding van doelgroepen en taken op het terrein van werk en inkomen. Tevens is sprake van een toegenomen aantal statushouders dat de afgelopen jaren gehuisvest is. Met het toegenomen aantal uitkeringsgerechtigden als gevolg van beide ontwikkelingen is in het bedrijfsplan Werkplein HvWB geen rekening gehouden. Het risico bestaat dat hierdoor het realiseren van de personele taakstelling onder druk komt te staan. Effect op kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing (3K s) Reden voor het aangaan van de Gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West- Brabant is het streven naar efficiency in de bedrijfsvoering en het borgen van een kwalitatief goede dienstverlening op het terrein van werk en inkomen. Positieve effecten op de 3K s zijn op langere termijn te verwachten. Dit samenwerkingsverband is nog jong en zoals gebruikelijk kost het enkele jaren om dit effect gerealiseerd te zien. In de begroting van het Werkplein HvWB is uitgegaan van historische kosten Begroting

92 Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Sociale Dienst Werkplein Hart van West-Brabant Richtlijnen kaders begroting 2019 en is aangegeven dat een doorvertaling van financiële consequenties zal plaatsvinden op basis van nog te maken beleidkeuzes. Het Werkplein HvWB is in ontwikkeling en wil komen tot structurele organisatieverbeteringen die moeten leiden tot de gewenste kostenbeheersing. Het oplopende uitkeringsbestand geeft aanleiding om beleidsmaatregelen te treffen om het bijstandsvolume (en daarmee de uitkeringslasten) naar beneden te brengen. Dat vraagt om een investering in een stevige aanpak van werk en inkomen. Aanvullende financiële richtlijnen 1. De gevolgen van de besluitvorming over het herstructureringsproces worden verwerkt in de begroting. 2. Wat betreft gezamenlijke activiteiten met het WVS en de ISD Brabantse Wal, zorgt Werkplein HvWB er voor dat hetgeen daarover in haar begroting is opgenomen aansluit bij de begrotingen van het WVS en de ISD. De drie begrotingen zijn de basis voor de ketenbegroting 3. In de begroting dient in ieder programma meerjarig een beeld geschetst te worden van de aantallen (tevens in- en uitstroom). De financiële consequenties hiervan dienen te worden verwerkt in de (meerjaren-) begroting (ook consequenties voor bedrijfsvoeringskosten en rekenregel formatie). 4. De verdeelsleutel voor de doorbelasting van de bedrijfsvoeringskosten aan de gemeenten vanaf 2019 wordt geëvalueerd en mogelijk aangepast. De resultaten hiervan dienen te worden verwerkt in de begroting 2019 en verder. 5. Voor de meerjarig ontwikkeling van de salariskosten dient rekening gehouden te worden met de werkelijke periodieken. Meerjarige mutaties in de werkgeverslasten dienen onderbouwd te worden. Voor deze zaken kan niet worden volstaan met een vast percentage per jaar zonder onderbouwing. Beleidsmatige richtlijnen begroting 2019 Werkplein Hart van West-Brabant 1. Het Werkplein HvWB stelt een begroting voor het jaar 2019 op waarin de ambities van de deelnemende gemeenten tot het terugdringen van het aantal uitkeringsgerechtigden en -lasten tot uitdrukking komt; 2. Het Werkplein HvWB gaat voorafgaand aan het opstellen van de begroting 2019 met de deelnemende gemeenten in gesprek over de concrete ambities van de gemeenten voor 2019 op het terrein van werk en inkomen; 3. De begroting 2019 dient een duidelijke onderbouwing te bevatten van de manier waarop het Werkplein deze ambities gaat realiseren, alsmede de lasten die daarmee gepaard gaan; 4. De onderbouwing bevat concrete maatregelen die afdoende zijn om aanspraak te kunnen maken (door gemeente) op een uitkering in het kader van de vangnetregeling mocht er over 2019 uiteindelijk onverhoopt toch sprake zijn van een overschrijding van het rijksbudget voor uitkeringslasten (BUIG-budgetten); 5. De begroting 2019 van het Werkplein is opgesteld overeenkomstig het gedachtegoed van de herstructurering en de ketensamenwerking met de WVSgroep. Het Werkplein HvWB en WVS-groep dienen beiden hun activiteiten en inspanningen in samenhang te bezien, waarbij het resultaat van de organisaties tezamen optimaal dient te zijn. Dit dient tot uitdrukking te komen in een integrale ketenbegroting; 6. Het Werkplein HvWB en de WVS-groep werken vanuit de vraag van de werkgever aan het versterken van vaardigheden en competenties van werkzoekenden en het Begroting

93 Gemeenschappelijke Regeling Intergemeentelijke Sociale Dienst Werkplein Hart van West-Brabant ontwikkelen van activiteiten op het gebied van werk of participatie inclusief voor werkzoekenden met een arbeidsbeperking en/of indicatie beschut werken; 7. De begroting 2019 van het Werkplein HvWB is tot stand gekomen in afstemming met WVS-Groep. Aantallen leerwerktrajecten, participanten en beschut werk zijn realistisch, afgestemd en afgesproken met WVS. Ook de gebruikte terminologie is op elkaar afgestemd. Begroting

94 3.7 Grondbeleid & Uitvoeringsprogramma Structuurvisie Plus In deze paragraaf geven wij naast de verplichte toelichting op het grondbeleid, ook een toelichting op het Uitvoeringsprogramma Structuurvisie Plus. Die visie heeft invloed op projecten in de programma s Wonen en Leven. Daarom bestaat deze paragraaf uit de volgende onderdelen: de algemene ontwikkeling; de ontwikkelingen binnen de projecten van de Structuurvisie Plus op het werkveld van Programma 2 Wonen; de ontwikkelingen binnen de projecten van de Structuurvisie Plus op het werkveld van Programma 3 Leven. Na de toelichting op de ontwikkelingen benoemen we de risico s. Algemene ontwikkelingen De Structuurvisie Plus 2020 geeft een beeld van de veranderingen in het bestaand stedelijk gebied en van de toekomstige uitbreiding daarvan tot Voor alle projecten maakten we een planning en een berekening van kosten en inkomsten (= het uitvoeringsprogramma). De opvolger van de Structuurvisie Plus 2020, de nieuwe Omgevingsvisie van de gemeente Etten-Leur is in voorbereiding. We bieden die naar verwachting in 2018, samen met een aangepaste nota Grondbeleid, aan de raad ter vaststelling aan. Als basis voor de nieuwe Omgevingsvisie dienen de Toekomstvisie (2012) en het Beleidskader Programma 2 Wonen Wonen De regionale afspraken over de woningbouwproductie voor de periode zijn gebaseerd op de provinciale Bevolkings- en woningbouwbehoefteprognoses. Het gemeentelijk programma voor de periode tot 2021 baseerden we op het Beleidskader Daarin stelt de gemeenteraad zich tot doel in de periode minstens woningen te bouwen. De woningen komen onder andere in Schoenmakershoek-Oost, De Streek en op diverse binnenstedelijke locaties. In 2017 herijken we het woningbouwprogramma. Bij de eerste bestuursrapportage 2018 voeren we eventuele wijzigingen door in de begroting. Een gedetailleerd overzicht van het woningbouwprogramma per 1 januari 2018 staat in de bijlage Woningbouwprogramma Het overzicht sluit aan op de regionale afspraken en biedt inzicht in de lopende afspraken en de verkoopprognose voor de komende jaren. Met de provincie wordt in BOEL-verband (Breda,Oosterhout,Etten-Leur) gesproken over de extra toevoeging van woningen door een andere bestemming van onder andere (kantoor) gebouwen. Programma 3 Leven Sport Op sportgebied staat 2018 in het teken van de realisatie van het nieuwe zwembad De Banakker. De bouw van het zwembad is inmiddels gestart. De oplevering verwachten we april /mei Begroting

95 Educatie Met de oplevering medio 2018 van de Brede school Sonate in de wijk Grauwe Polder zijn alle brede scholen in Etten-leur gerealiseerd. Cultuur In de periode bouwen we een nieuw cultureel centrum op het terrein van het oude zwembad de Banakker. De aanbesteding voor de bouw van het cultureel centrum is inmiddels opgestart. De oplevering verwachten we medio Na realisatie van de school Sonate, het nieuwe zwembad Banakker en het nieuwe cultureel centrum zijn er geen nieuwe wensen meer voor het programma leven in de huidige structuurvisie. Werken: bedrijventerreinen De beleidsontwikkelingen over de aanleg van een nieuw bedrijventerrein zijn erg onzeker. We verwachten in de loop van 2017 duidelijkheid te krijgen over het provinciebeleid en wat dat betekent voor Etten-Leur. Samen met een analyse van de verkeersafwikkeling nemen we dat mee in de nieuwe Omgevingsvisie. Voorraad bedrijventerreinen Een overzicht van de totale voorraad aan bedrijfskavels bij het Grondbedrijf staat in de bijlage Uitgifte bedrijventerreinen, kantoorlocaties en detailhandel Wanneer we de voorraad bedrijfskavels afzetten tegen de prognose, dan is de bestaande voorraad voor kleinschalige bedrijvigheid tot 2020 voldoende. Grootschalige bedrijven (meer dan 1 hectare) kunnen we niet meer onderbrengen. Behalve de gemeente hebben ook anderen een beperkt aantal bedrijfskavels in de verkoop. We blijven attent op mogelijkheden om op het bestaande bedrijventerrein (strategisch gelegen) gronden te verwerven die we na herstructurering weer in de markt kunnen zetten. Werken: detailhandel Bij detailhandel ligt het accent op het Winkelhart, wijk- en buurtcentra en de locatie Trivium. In het Beleidskader formuleerden we de opdracht om de leegstand te bestrijden. Deze opdracht sluit aan op regionale afspraken. Samen met vastgoedeigenaren en ondernemers kijken we naar de positie van het Winkelhart en andere centra. We werken aan concrete maatregelen om de leegstand aan te pakken. Voor het Winkelhart zetten we onder andere in op gezamenlijk centrummanagement. Ook bestaat de noodzaak om het totale winkelaanbod terug te brengen. In de Omgevingsvisie komen we met voorstellen. De meeste winkelpanden zijn in eigendom van derden. Werken: kantoren Een groei in de zakelijke dienstverlening in de komende jaren kunnen we opvangen zonder ontwikkeling van nieuwe locaties. De locaties van derden in het gebied Oostpoort bieden nog mogelijkheden. De daadwerkelijke bouw van nieuwe kantoren volgt de ontwikkeling in de markt. In regionaal verband zijn afspraken gemaakt om daar waar mogelijk het volume te laten krimpen. Begroting

96 Risico s De financiële bedrijfsvoering van het grondbedrijf is zo opgezet dat we risico s in principe opvangen zonder dat we een beroep doen op de algemene dienst van de gemeente. In de onderstaande tabel is aangegeven: wat het actuele risicoprofiel is van de complexen, wat het noodzakelijke weerstandsvermogen moet zijn op basis van de risicoberekening, de verwachte exploitatieresultaten, en het aantal m² grond die in eigendom zijn. (bedrag x 1.000) Risicoprofiel Bruto benodigd weerstandsvermogen Prognose resultaat Voorraad gronden Grondexploitaties m² Op basis van de hoogte van het risicoprofiel ( 12,9 miljoen) is een weerstandsvermogen nodig van 4,5 miljoen. Uit het overzicht van onze reserves blijkt dat de Reserve exploitatie risico s toereikend is. Een gedetailleerd overzicht van de grondexploitatierisico s staat in de bijlage Risico s grondexploitaties per 1 januari Daarin staat ook een totale berekening van het weerstandsvermogen dat nodig is. Het is van belang om tegenvallende gronduitgiften, de invoering van het nieuwe Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) en de Vennootschapsbelasting op te blijven vangen binnen de beschikbare middelen van het grondbedrijf. De ontwikkelingen worden daarom nauwlettend gevolgd. In het bijlagenboek begroting 2018 zijn onderstaande specificaties opgenomen: 6.1 Uitgifte grond voor woningbouw Uitgifte bedrijventerreinen, kantoorlocaties en detailhandel Risico s grondexploitaties per 1 januari Financiële verantwoording uitvoeringsprogramma Structuurvisie. Begroting

97 3.8 Investeringen Omschrijving In deze paragraaf geven we inzicht in het beleid en de ontwikkelingen van de investeringen. Relatie met de Programma s Om de gewenste maatschappelijke effecten binnen de programma s te realiseren zijn investeringen nodig. Op dit moment investeren we vooral binnen het programma wonen en dan met name in de realisatie van het gemeentelijk rioleringsplan. Tweede Bestuursrapportage 2017 In de tweede bestuursrapportage 2017 stellen we de volgende wijzigingen voor: Verhoging (+) Nieuw Investeringen 2018 (bedragen * 1.000) Verlaging (-) kredtietbedrag 1. Klimaatinstallatie Voortouw-Pijler Nieuw zwembad Nieuwe Nobelaer Urnenmuur VGRP (lozing via aanliggend rioleringsgebied) VGRP (afkoppeling Leur-Oost) Digitalisering P&C proces Totaal investeringen Toelichting 1. Klimaatinstallatie Voortouw-Pijler Bij de bredescholen Het Voortouw en De Pijler brengen we de klimaatinstallaties op orde. Hier is eerder al geld voor beschikbaar gesteld. De werkzaamheden zijn medio 2017 aanbesteed. Daaruit blijkt dat er extra nodig is. Oorzaak is een tegenvallende aanbesteding en de reeds gemaakte kosten voor noodmaatregelen. We vervangen ook alle lichtarmaturen. De kosten hiervan bedragen Deze kosten berekenen we door aan de beheersstichtingen van Het Voortouw en De Pijler. Per saldo heeft dit voor ons geen financieel gevolg. Omdat de beheersstichtingen de financiële middelen hiervoor nu niet hebben financieren wij dit voor. De beheersstichtingen betalen dit in 15 jaar aan ons terug. 2. Nieuw zwembad en 3. Nieuwe Nobelaer In 2016 is het krediet voor Nieuwe Nobelaer met 2 miljoen verlaagd. Dit had 1 miljoen moeten zijn. Het andere miljoen had betrekking op het krediet voor het nieuwe zwembad. Dat corrigeren we nu. 4. Urnenmuur Het oorspronkelijke krediet is berekend zonder BTW. Ook leiden een zwaardere fundering voor de muur en extra straatwerk tot extra kosten. Begroting

98 5. en 6. Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) In het VGRP was een bedrag van opgenomen voor lozing via het aanliggende rioleringsgebied. Hiervoor was apart krediet beschikbaar. Bij de uitvoering zijn deze kosten echter opgenomen in het krediet van de Afkoppeling Leur-Oost. We brengen dit bedrag nu over als een administratieve correctie en dat heeft geen financiële gevolgen. 7. Digitalisering P&C-proces De aanschaf van een programma maakt het werken aan de Planning & Control cyclus efficiënter. Bovendien biedt dit programma de mogelijkheid om de documenten digitaal beschikbaar te stellen. Begroting 2018 Begin 2017 was er een totaalbedrag van ruim 65 miljoen voor investeringen beschikbaar. Hier is tot op heden ongeveer 6 miljoen van uitgegeven zodat er nog 59 miljoen over is. omschrijving investering (bedragen x 1.000) nog beschikbaar Brede scholen Nieuw zwembad Nieuwe Nobelaer Vervanging riolering (met name Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan VGRP) overige investeringen Een groot gedeelte van deze investeringen heeft een lange doorlooptijd. We geven dat geld pas in 2018 en later uit. In onze financiële verordening zijn de afschrijvingstermijnen voor investeringen opgenomen. Die termijnen gebruikten we bij het opstellen van het Investeringsplan Ontwikkelingen Zoals hierboven aangegeven, is er momenteel nog zo n 59 miljoen beschikbaar (peildatum 1 september 2017) voor in totaal 56 investeringen. De grootste investeringen zijn: de bouw van scholen, zwembad, Nieuwe Nobelaer en voor de riolering. Daarnaast moeten ook nieuwe investeringen mogelijk gemaakt worden. Met de vaststelling van de begroting stelt de gemeenteraad ook de middelen beschikbaar voor de nieuwe investeringen. Begroting

99 Hieronder leest u een samenvatting van het investeringsplan: Programma (bedragen * 1.000) bedrag kapitaal- bedrag kapitaal- bedrag kapitaal- bedrag kapitaallasten lasten lasten lasten 1. Bestuur en dienstverlening Wonen Totaal investeringen Dekking door (bedragen * 1.000) bedrag kapitaal- bedrag kapitaal- bedrag kapitaal- bedrag kapitaallasten lasten lasten lasten Tarieven Voorziening Reserves Investeringsruimte Totaal investeringen Toelichting investeringsplan 2018: In het bijlagenboek nemen we alle geplande investeringen op. De grootste leest u hieronder: Investeringen 2018 (bedragen * 1.000) Vervanging riolering - Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) Parkeerterrein Spoorlaan 175 Gemeentelijk Verkeers- en vervoersplan (GVVP) 100 Aanpassing gemeentelijk vastgoed (duurzaam en WMO) overige investeringen (< ) 560 Totaal investeringen Bijlagenboek: Bijlage 3: Investeringsplan Begroting

100 3.9 Subsidies Omschrijving De paragraaf Subsidies gaat over twee onderdelen. Aan de ene kant verstrekt de gemeente aan partners subsidie, omdat zij doelen van het gemeentelijk beleid realiseren. Aan de andere kant verricht de gemeente inspanningen om zelf subsidies te verwerven. In deze paragraaf gaan we in op de hoofdlijnen van beide onderdelen. Subsidieverstrekking In de Toekomstvisie schetsen we een beeld van de samenleving zoals zij deze in 2030 voor ogen heeft. Dit beeld laat een veranderende rol zien voor de 5 O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden). Samenwerken met partners en eigen kracht zijn daarin sleutelbegrippen. Om dit beeld in 2030 werkelijkheid te laten worden, maakten we nieuwe afspraken met onze partners. Subsidie is een instrument om de gestelde maatschappelijke effecten te bereiken. De gemeente verstrekt dan ook subsidie voor het programma Leven op het gebied van welzijn, zorg, buurtbeheer, sport, cultuur, toerisme & recreatie, enzovoorts. Onder de noemer van werk en inkomen verstrekt de gemeente subsidies op het gebied van armoedebestrijding. Voor het programma Wonen verstrekt de gemeente subsidie voor het in stand houden en restaureren van monumenten. Tweede bestuursrapportage 2017 Voor 2017 reserveerden we een bedrag van voor subsidies. Hiervan is tot nu toe uitgekeerd. Er kunnen gedurende 2017 nog eenmalige subsidies aangevraagd worden. Begroting 2018 Samen met de organisaties en verenigingen kijken we hoe we hen nog verder kunnen begeleiden naar meer zelfstandigheid. In de gesprekken komen allerlei onderwerpen aan de orde. Bijvoorbeeld de verhoging van de bezettingsgraad van een clubgebouw en de voorwaarden daarvoor. Zelfwerkzaamheid en de mogelijkheden tot samenwerken bij inkoop en het besparen van kosten zijn ook onderwerp van gesprek. Hieronder leest u de gereserveerde bedragen voor subsidieverlening: Subsidies (bedragen x 1.000) Wonen Samenleven Totaal We gaan ervan uit dat door een andere werkwijze van de organisatie en door de opbrengsten in het accommodatiebeleid de gewenste besparingen kunnen worden behaald. Begroting

101 De belangrijkste actiepunten en aandachtspunten voor het subsidiejaar 2018 Algemeen Uit de evaluatie van de eerste aanvraagronde van het vernieuwde subsidie- en ondersteuningsbeleid komen de volgende punten. - De verenigingen zijn na het eerste jaar bekend met de werkwijze van het nieuwe subsidie- en ondersteuningsbeleid. Daar waar nodig voeren we met hen verduidelijkende gesprekken. - Op de ruim 100 subsidies behandelde de bezwarencommissie 2 bezwaren. Dit geeft aan dat de uitvoering van het nieuwe subsidie- en ondersteuningsbeleid vlot verliep. - We scherpen de Algemene Subsidie Verordening op enkele inhoudelijke punten aan. Hiernaast is er een update Model Algemene Subsidieverordening van de VNG beschikbaar. De wijzigingen die de VNG hierin voorstelt nemen we meteen mee. - We maken een subsidieregel voor de aanvraag van een incidentele subsidie. Een incidentele subsidie is voor activiteiten/evenementen met een eenmalig of projectmatig karakter. De subsidieregel geeft richtlijnen voor de voorwaarden voor en de hoogte van de mogelijke subsidie. - We passen de subsidieregel Cultuur aan. Culturele organisaties hebben behoefte aan duidelijkere richtlijnen voor het verstrekken van subsidie. - Voor het beleidsveld cultuur doen we een pilot met het verstrekken van meerjarensubsidies. Op basis van de subsidieaanvragen en nadere gesprekken bekijken we welke organisaties/ verenigingen hiervoor in aanmerking komen. - De interne processen in de verwerking van de aanvraag, behandeling en toekenning van subsidies hebben continue de aandacht. De 1-loketfunctie wordt verder ingericht en het streven is om met een webformulier te gaan werken. Nieuwe Nobelaer Op basis van de lopende beschikking ontvangt Nieuwe Nobelaer een subsidie van per jaar. Deze beschikking eindigt op 1 juli In het najaar 2017 stelt de gemeenteraad een nieuwe beschikking vast. Hierbij wordt rekening gehouden met actuele (Europese) regelgeving en de prestatieafspraken die we maakten met de Stichting Nieuwe Nobelaer. In de huidige meerjarenbegroting namen we vanaf 1 juli 2018 een bedrag van per jaar op. Subsidieverwerving We vragen alleen de subsidies aan die passen in en bijdragen aan ons eigen beleid. Bij een groot deel van de subsidiemogelijkheden is er sprake van cofinanciering. Dat betekent dat de subsidie wordt verstrekt onder de voorwaarde dat de gemeente een deel van het benodigde bedrag bijdraagt. Als de gemeente niet in staat is geld bij te dragen, maken we geen aanspraak op cofinanciering. Begroting

102

103 4. Financiële begroting In het vorige hoofdstuk beschrijven we de beleidsvoornemens en de financiële middelen die hierbij horen. Maar daarnaast bevat deze begroting ook een financieel deel. In dit hoofdstuk lichten we deze financiële begroting toe. In het Besluit Begroting en Verantwoording Provincies en Gemeenten (BBV) zijn hiervoor eisen gesteld. In paragraaf 4.2 geven we inzicht in de financiële positie (balans) van de gemeente. Aan de hand van de meerjarenraming (paragraaf 4.4) geven we inzicht in de uitgangspunten en het verloop van het meerjarig begrotingssaldo. 4.1 Overzicht van de lasten en baten Totaaloverzicht per programma Het totaaloverzicht hieronder geeft inzicht in de lasten en baten per programma voor de begroting Daarnaast geeft het inzicht in het saldo van de algemene dekkingsmiddelen, de raming van de post onvoorzien, de mutaties in de reserves en de incidentele lasten en baten. Deze gegevens staan naast de jaarrekeningcijfers 2016 en de gewijzigde begrotingscijfers 2017 na tweede bestuursrapportage In de volgende subparagrafen lichten we de verschillende onderdelen van dit totaaloverzicht toe. Programma Jaarrekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo 1. Bestuur en dienstverlening 2. Wonen Samenleven Subtotaal programma's Algemene dekkingsmiddelen Lokale heffingen Uitkering Gemeentefonds Dividenden Saldo financieringsfunctie Overige algemene dekkingsmiddelen Subtotaal algemene dekkingsmiddelen Overhead Heffing VPB Post onvoorzien Totaal saldo van baten en lasten Toevoeging en onttrekkingen reserves Resultaat Incidenteel Incidentele lasten en baten Resultaat structureel Begroting

104 4.1.2 Toelichting algemene dekkingsmiddelen De algemene dekkingsmiddelen zijn opgebouwd uit lokale heffingen, de algemene uitkering uit het Gemeentefonds, dividenden, het saldo uit de financieringsfunctie en de overige algemene dekkingsmiddelen. Hieronder lichten we deze posten afzonderlijk toe. Lokale heffingen Lokale heffingen bestaan uit de verschillende belastingen die de gemeente Etten-Leur doorrekent aan de inwoners. Het gaat dan om belastingen waar geen specifieke prestatie van de gemeente tegenover staat. Voor de onroerendezaakbelasting (OZB) gaan we uit van de actuele woningprognoses en een indexering van 0,3%. De opbrengst honden- en precariobelasting zijn verhoogd met 0,3%. (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 Onroerendezaakbelasting Baatbelasting Hondenbelasting Precariobelasting Totaal lokale heffingen Uitkering Gemeentefonds Alle gemeenten ontvangen geld van het Rijk om hun taken uit te voeren. We noemen dat de uitkering Gemeentefonds. Deze uitkering mogen we overal voor inzetten. De raming voor de uitkering Gemeentefonds baseren we op de september circulaire 2017 en tegen actuele prijzen. Dit betekent dat we in de raming van de algemene uitkering de loon- en prijsontwikkeling van de rijksuitgaven meenemen. In de kadernota hielden we rekening met de gevolgen vanuit de decembercirculaire Uitkering sociaal domein Naast de algemene uitkering, ontvangt de gemeente budgetten voor de gedecentraliseerde taken in het sociaal domein (de 3 D s). Toch zijn ook deze middelen aan te merken als algemene dekkingsmiddelen. Deze middelen worden namelijk via een integratie uitkering ter beschikking gesteld en dat betekent dat ze vrij besteedbaar zijn. Maar, wij zetten deze middelen niet in als algemene middelen. Ons uitgangspunt blijft dat de bedragen die we voor de 3 D s ontvangen, beschikbaar blijven voor de taken binnen het sociaal domein (gesloten systeem sociaal domein). Begroting

105 De raming In de tabel hierna leest u welk bedrag wij hebben gekregen in 2016 en 2017 en welk bedrag we verwachten te krijgen in (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 Algemene uitkering Integratie-uitkering sociaal domein Totaal uitkering gemeentefonds Ten opzichte van eerdere ramingen vallen er een aantal zaken op, namelijk: - Op basis van de meicirculaire en septembercirculaire 2017 stijgt de algemene uitkering in 2018 met In 2021 loopt dit op naar 1,3 miljoen. Dit wordt voornamelijk verklaard door een hogere inflatieverwachting. Dit werkt door in een hogere compensatie voor de loon- en prijsontwikkeling; - We ontvangen in meer voor het sociaal domein. Dit loopt op naar in Dit komt voornamelijk door de volgende twee zaken: 1. de uitkering van de loon- en prijsbijstelling 2017 en compensatie voor volumegroei; 2. overdracht van de subsidiëring van een aantal landelijk werkende instanties. Een voorbeeld hiervan is de Kindertelefoon (van gemeenten naar het Rijk) en hogere kosten van de Sociale verzekeringsbank voor de werkzaamheden die zij voor gemeenten verrichten voor de persoonsgebonden budget (PGB)-administratie. Dividenden De gemeente is aandeelhouder van de Bank Nederlandse Gemeenten. Jaarlijks ontvangt de gemeente een dividend. Hierbij wordt uitgegaan van een standaard dividend van Afhankelijk van de resultaten van de BNG kan dit bedrag hoger of lager uitvallen. Gewijzigde (bedragen x 1.000) Rekening 2016 begroting 2017 Begroting 2018 Bank Nederlandse Gemeenten Financieringsfunctie Onder het saldo van de financieringsfunctie verstaan we het verschil tussen de te betalen en te ontvangen rente. In 2018 bedraagt is dit saldo naar verwachting (te betalen). (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 Rentelasten Rentebaten Saldo financieringsfunctie Begroting

106 Overige algemene dekkingsmiddelen Vanaf 1 januari 2017 is het nieuwe Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) in werking getreden. Het nieuwe BBV adviseert om geen bespaarde rente meer te berekenen over de eigen financieringsmiddelen. Wij hebben dit advies opgevolgd en hebben vanaf 2017 geen bespaarde rente meer. (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 Bespaarde rente reserves en voorzieningen Overhead Vanaf 2017 zijn gemeenten verplicht de overhead centraal in de begroting op te nemen. Overhead is gedefinieerd als: alle kosten die samenhangen met de sturing en ondersteuning van de medewerkers in het primaire proces. Op hoofdlijnen betreft dit de volgende kosten: Huisvesting en facilitaire zaken (inclusief beveiliging); Leidinggevenden primair proces; Financiën, Toezicht en Controle gericht op eigen organisatie; Personeel en organisatie; Inkoop (inclusief aanbesteding en contractmanagement); Interne en externe communicatie; Juridische zaken; Bestuurszaken en bestuursondersteuning (exclusief griffie); Informatievoorziening en automatisering; Documentaire informatievoorziening; Managementondersteuning primair proces. Inkomsten worden in mindering gebracht op de overhead. Opbouw overhead (bedragen x 1.000) Totale overheadkosten Totale overheadinkomsten (met name dienstverlening RWB, Werkplein en Zundert) Totale overhead Toerekening aan investeringen, Grondexploitaties en voorzieningen Netto saldo overhead De totale overhead bedraagt 11,8 miljoen. Op dit bedrag brengen we 1,1 miljoen in mindering. Deze kosten rekenen we toe aan investeringen, grondexploitaties en voorzieningen. Het bedrag aan overhead dat we in de begroting opnemen is dus 10,6 miljoen. Op hoofdlijnen ziet de opbouw van de overhead er als volgt uit: (in dit overzicht zijn de opbrengsten die worden gerealiseerd NIET meegenomen). Begroting

107 Opbouw overhead 8% 6% 5% 21% Informatievoorziening en automatisering Facilitaire zaken en huisvesting Financien, Toezicht en Controle 9% Leiding primair proces Personeel en organisatie / Juridische zaken 10% 15% Algemeen Bestuurszaken en bestuursondersteuning Dienstverlening derden 12% 14% Interne en externe communicatie Toerekening aan tarieven Omdat de overhead nu op één centrale plaats in de begroting is opgenomen moeten we de overhead buiten de administratie om (extracomptabel) aan de tarieven toerekenen. Deze toerekening doen we op basis van personeelslasten. Het overhead percentage berekenen we door de overheadkosten te delen door de personeelslasten. Dit percentage bedraagt 79%. Concreet betekent dit dat we bij het opstellen van de tarieven voor elke euro personeelslast op het taakveld/product we er 79 cent overhead bij opnemen Vennootschapsbelasting (Vpb) Gemeenten zijn vanaf 1 januari 2016 VPB-plichtig. We moeten van de belastingdienst nog een aantal zaken duidelijk krijgen (onder andere de uitgangspunten met betrekking tot het Grondbedrijf, vermogensbeheer en parkeren). Voorlopig nemen we een bedrag van op voor de jaren 2017 tot en met 2019 en voor de jaren 2020 en Post onvoorzien De post onvoorzien ramen wij bij de gemeente Etten-Leur in totaal en dus niet per programma. In de begroting 2018 namen we hiervoor een bedrag van op. (bedragen x 1.000) Rekening 2016 Gewijzigde begroting 2017 Begroting 2018 Onvoorzien Begroting

108 4.2 Financiële positie 2018 In deze paragraaf geven we inzicht in de financiële positie van de gemeente aan de hand van de geprognosticeerde balans 2018, het EMU-saldo en de reserves en voorzieningen. De financiële positie geeft een beeld van hoe financieel gezond de gemeente is Geprognosticeerde begin- en eindbalans 2018 In onderstaande tabel geven we op basis van de begroting de (vereenvoudigde) balans voor 2018 en de meerjarenraming weer. (bedragen x 1.000) Prognose Prognose Prognose Prognose Prognose Vaste activa (investeringen) Financiële vaste activa Vlottende activa (grondvoorraad) Overig pm pm pm pm pm Totaal activa Vaste passiva (reserves) Voorzieningen Schulden Overig pm pm pm pm pm Totaal passiva Hieronder leest u de toelichting op deze balans: Activa Vaste activa Door investeringen in (met name) scholenbouw, zwembad en riolering neemt de boekwaarde van vaste activa in 2018 toe. Vlottende activa Het grootste gedeelte van de vlottende activa betreft de grondvoorraden van het grondbedrijf. In 2018 en 2019 zal de boekwaarde door grondverkopen afnemen. Passiva Vaste passiva Onder de vaste passiva vallen alle reserves. De verwachting is dat de reserves in de komende jaren nagenoeg op hetzelfde niveau blijven. In het bijlagenboek is in paragraaf 8.2 een overzicht opgenomen van de mutaties in de reserves. Voorzieningen De voorzieningen zullen elk jaar gaan dalen. Dit wordt onder andere veroorzaakt door bestedingen van de voorziening Beheren op niveau. In het bijlagenboek is in paragraaf 8.3 een overzicht opgenomen van de mutaties in de voorzieningen. Begroting

109 Langlopende en kortlopende schulden Om de investeringen te financieren zetten we eerst de eigen financieringsmiddelen (reserves en voorzieningen) in. Het geld wat we dan tekort komen lenen we. Hoeveel we precies moeten lenen is erg afhankelijk van de snelheid waarmee investeringen en grondexploitaties gerealiseerd worden. In 2018 of 2019 zal naar verwachting externe financiering (leningen) nodig zijn. In paragraaf 3.4 Financiering gaan we verder in op de financieringsstrategie. Bijlagenboek: Bijlage 4 Staat van opgenomen langlopende geldleningen Bijlage 7.1 Staat financiële vaste activa Bijlage 7.2 Staat materiële vaste activa EMU-saldo Het EMU-saldo (Economische en Monetaire Unie) is een in Europees verband gehanteerd en gedefinieerd macro-economisch begrip. Het kan worden omschreven als het verschil tussen de inkomsten en uitgaven van de overheid (collectieve sector). Het EMU-saldo van een gemeente kan in de jaren sterk fluctueren. Hierbij dient bijvoorbeeld gedacht te worden aan investeringsuitgaven in een bepaald jaar (uitgaven) of grondverkopen (inkomsten). Op basis van het Besluit Begroting en Verantwoording (BBV) nemen we in de begroting een berekening van het EMU-saldo op over het vorige begrotingsjaar, het begrotingsjaar en het jaar volgend op het begrotingsjaar. Op basis van de begroting 2018 ziet het EMU-saldo van de gemeente Etten-Leur er als volgt uit: (bedragen x ) EMU-saldo - -17,0 8,0 Zoals uit bovenstaande tabel blijkt verwachten we voor het komende jaar een tekort op het EMUsaldo. Dit tekort wordt onder andere veroorzaakt door de geplande investeringen in Reserves en voorzieningen Met de vaststelling van de financiële positie reserves en voorzieningen 2017 in hoofdstuk 3 van het bijlagenboek Kadernota is nut en noodzaak van de daarin opgenomen reserves en voorzieningen vastgelegd. De uitgangspunten die zijn opgenomen in het hoofdstuk financiële positie reserves en voorzieningen zijn leidend geweest bij het opstellen van de begroting In deze paragraaf leest u de verwachte ontwikkelingen van de reserves en voorzieningen in het begrotingsjaar 2018 en volgende jaren. Begroting

110 Reserves In het onderstaande overzicht geven we het verwachte verloop van de reserves voor het begrotingsjaar 2018 weer. In het bijlagenboek begroting 2018 is in bijlage 8.1 een overzicht per reserve opgenomen met de begin- en eindsaldi 2018 en de begrote toevoegingen en onttrekkingen. Categorie reserves (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Onttrekking t.g.v. exploitatie Stand Algemene reserves Bestemmingsreserves (dekking) Bestemmingsreserves (overig) Reserves Grondbedrijf Totaal reserves Hieronder lichten we de belangrijkste mutaties toe: Algemene reserves In 2018 onttrekken we aan de algemene reserves. Deze onttrekkingen hebben betrekking op: overheveling naar de reserve optimalisatie bedrijfsvoering voor het vormen van een innovatiebudget om de besparingen op de bedrijfsvoering te realiseren ( ). Dit is conform het besluit van november Hierin werd tevens vastgelegd dat dit geld pas beschikbaar wordt gesteld als de besteding onderbouwd is. dekking voor de aanpassing van gemeentelijke panden op het gebied van duurzaamheid en/of toegankelijkheid en bruikbaarheid voor personen met een beperking Wmo proof ( waarvan doorschuift van 2017 naar 2018). dekking voor de afschrijving van de investeringskosten van de nieuwbouw zwembad De Banakker die we niet via de huur terug kunnen verdienen zoals bijvoorbeeld advieskosten, sloopkosten en planschade ( ). dekking voor een aantal activiteiten waarvan we uitvoering (gedeeltelijk) overhevelen van 2017 naar 2018, waaronder de invoering van de Omgevingswet, het bestemmingsplan Buitengebied en de aanpak van identiteits- en adresfraude ( ). Bestemmingsreserves (dekkingsreserves) Deze reserves worden als dekking ingezet om af te schrijven op activa met economisch nut (met name onderwijs- en sportaccommodaties). Bestemmingsreserves (overig) Toevoeging Overheveling van de algemene risicoreserve naar de reserve optimalisatie bedrijfsvoering voor het vormen van een innovatiebudget om de besparingen op de bedrijfsvoering te realiseren ( ). Dit is conform het besluit van november Hierin werd tevens vastgelegd dat dit geld pas beschikbaar wordt gesteld als de besteding onderbouwd is. Verrekening van voordelige saldi gesloten systeem sociaal domein met de reserve sociaal domein ( ). Begroting

111 Onttrekking Dekking kosten van automatisering ( ), digitale dienstverlening ( ), volkshuisvestingsprojecten ( ) en jeugdbeleid ( ). Verrekening van nadelige saldi gesloten systeem sociaal domein met de reserve sociaal domein ( ). Reserves grondbedrijf Toevoeging overheveling van reserve structuurvisie plus naar reserve compenserend groen (saldoregulatie ) (tussentijdse) winstnemingen op diverse grondexploitaties ( ) Onttrekking overheveling van reserve structuurvisie plus naar reserve compenserend groen (saldoregulatie ) dekking kosten aanleg ecologische verbindingszones ( ), realisatie van kunstwerken en culturele elementen in de wijken ( ), af te dragen vennootschapsbelasting ( ) en bijdrage in de kosten van de nieuwbouw zwembad De Banakker ( ). In onderstaand overzicht geven we op hoofdlijnen het verloop van de reservepositie in meerjarig perspectief weer: Categorie reserves (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Onttrekking t.g.v. exploitatie Stand Algemene reserves Bestemmingsreserves (dekking) Bestemmingsreserves (overig) Reserves Grondbedrijf Totaal reserves Categorie reserves (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Onttrekking t.g.v. exploitatie Stand Algemene reserves Bestemmingsreserves (dekking) Bestemmingsreserves (overig) Reserves Grondbedrijf Totaal reserves Categorie reserves (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Onttrekking t.g.v. exploitatie Stand Algemene reserves Bestemmingsreserves (dekking) Bestemmingsreserves (overig) Reserves Grondbedrijf Totaal reserves Begroting

112 Voorzieningen In het onderstaande overzicht geven we het verwachte verloop van de voorzieningen voor het begrotingsjaar 2018 weer. In het bijlagenboek begroting 2018 is in bijlage 8.3 een overzicht per voorziening opgenomen met de begin- en eindsaldi 2018 en de begrote toevoegingen en onttrekkingen. Categorie voorzieningen (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Aanwending of vrijval Stand Onderhoudsvoorzieningen Overige voorzieningen Voorzieningen Grondbedrijf Totaal voorzieningen Hieronder lichten we de belangrijkste mutaties toe: Onderhoudsvoorzieningen op basis van meerjarenonderhoudsplanningen voor gebouwen, sportaccommodaties, inventaris gymlokalen en de openbare ruimte worden jaarlijks de werkelijke kosten onttrokken en een gemiddeld bedrag gestort in de onderhoudsvoorzieningen. Overige voorzieningen op basis van het Verbreed Gemeentelijk Rioleringsplan (VGRP) wordt via het riooltarief gespaard voor toekomstige rioolvervangingsinvesteringen. Hiervoor wordt jaarlijks een bedrag in de voorziening vervanging riolering gestort. aan de voorziening vervanging riolering wordt jaarlijks onttrokken voor (bovengrondse) wegwerkzaamheden die een relatie hebben met riolering. Daarnaast wordt deze voorziening aangewend als dekking voor gerealiseerde rioolvervangingsinvesteringen. In 2017 zijn de egalisatiereserves riolering en reiniging omgezet naar een voorziening. Het doel van deze nieuwe voorzieningen is het verrekenen van eventuele voor- of nadelige resultaten op de producten riolering en afval. Voorzieningen Grondbedrijf Deze voorziening is bedoeld om het berekende negatieve resultaat op exploitaties of projecten op te vangen. In onderstaande overzicht geven we op hoofdlijnen het verloop van de voorzieningen in meerjarig perspectief weer: Categorie voorzieningen (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Aanwending of vrijval Stand Onderhoudsvoorzieningen Overige voorzieningen Voorzieningen Grondbedrijf Totaal voorzieningen Begroting

113 Categorie voorzieningen (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Aanwending of vrijval Stand Onderhoudsvoorzieningen Overige voorzieningen Voorzieningen Grondbedrijf Totaal voorzieningen Categorie voorzieningen (bedragen x 1.000) Stand Toevoeging t.l.v. exploitatie Aanwending of vrijval Stand Onderhoudsvoorzieningen Overige voorzieningen Voorzieningen Grondbedrijf Totaal voorzieningen Bijlagenboek: Bijlage 8.1: Staat reserves Bijlage 8.2: Mutaties reserves Bijlage 8.3: Staat voorzieningen Begroting

114 4.3 Overzicht baten en lasten per taakveld Om de gemeenten onderling te vergelijken gebruiken we de verplichte indeling in thema s en taakvelden. De begrootte baten en lasten per taakveld leest u in de overzichten hieronder. Thema 0 Bestuur en ondersteuning Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 0-1 Bestuur Burgerzaken Beheer overige gebouwen en gronden Overhead Treasury Onroerendezaakbelasting woningen Onroerendezaakbelasting niet-woningen Parkeerbelasting Belastingen overig Algemene uitkering en overige uitkeringen gemeentefonds Overige baten en lasten Vennootschapsbelasting Mutaties reserves Resultaat rekening baten en lasten Totaal thema Thema 1 Veiligheid Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 1-1 Crisisbeheersing en brandweer Openbare orde en veiligheid Totaal thema Thema 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 2-1 Verkeer en vervoer Parkeren Recreatieve havens Economische havens en waterwegen Openbaar vervoer Totaal thema Begroting

115 Thema 3 Economische zaken Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 3-1 Economische ontwikkeling Fysieke bedrijfsinfrastructuur Bedrijfsloket en regelingen Economische promotie Totaal thema Thema 4 Onderwijs Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 4-1 Openbaar basisonderwijs Onderwijs huisvesting Onderwijsbeleid en leerlingenzaken Totaal thema Thema 5 Sport, cultuur en recreatie Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 5-1 Sportbeleid en activering Sportaccommodaties Cultuurpresentatie, productie en participatie Musea Cultureel erfgoed Media Openbaar groen en recreatie Totaal thema Thema 6 Sociaal domein Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 6-1 Samenkracht en burgerparticipatie Wijkteams Inkomensregelingen Begeleide participatie Arbeidsparticipatie Maatwerkvoorzieningen (WMO) Maatwerkdienstverlening Maatwerkdienstverlening Geëscaleerde zorg Geëscaleerde zorg Totaal thema Begroting

116 Thema 7 Volksgezondheid en milieu Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 7-1 Volksgezondheid Riolering Afval Milieubeheer Begraafplaatsen Totaal thema Thema 8 Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo 8-1 Ruimtelijke ordening Grondexploitatie (niet-bedrijven terreinen) Wonen en bouwen Totaal thema Totaal Taakveld (bedragen x 1.000) Lasten Baten Saldo Thema 0 Bestuur en ondersteuning Thema 1 Veiligheid Thema 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Thema 3 Economische zaken Thema 4 Onderwijs Thema 5 Sport, cultuur en recreatie Thema 6 Sociaal domein Thema 7 Volksgezondheid en milieu Thema 8 Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing Totaal Begroting

117 In de grafieken hieronder ziet u hoe de lasten en baten verdeeld zijn over de thema s: Lasten Thema 0 Bestuur en ondersteuning Thema 1 Veiligheid -9% -7% -19% Thema 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Thema 3 Economische zaken -3% Thema 4 Onderwijs -7% Thema 5 Sport, cultuur en recreatie -5% 0% Thema 6 Sociaal domein -39% -11% Thema 7 Volksgezondheid en milieu Thema 8 Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing Baten 8% 8% Thema 0 Bestuur en ondersteuning Thema 1 Veiligheid Thema 2 Verkeer, vervoer en waterstaat Thema 3 Economische zaken 1% 0% 10% Thema 4 Onderwijs Thema 5 Sport, cultuur en recreatie 0% 2% 0% 71% Thema 6 Sociaal domein Thema 7 Volksgezondheid en milieu Thema 8 Volkshuisvesting, ruimtelijke ordening en stedelijke vernieuwing Begroting

118 Begroting

119 4.4 Meerjarenraming De begroting gaat voornamelijk over het jaar Maar we geven in de begroting ook inzicht in de drie jaren volgend op het begrotingsjaar. In deze paragraaf schetsen we eerst de uitgangspunten en daarna ziet u in één tabel het beeld van de meerjarenraming Uitgangspunten meerjarenraming Hieronder leest u de uitgangspunten van de meerjarenraming. Inwoner- en woningaantallen De actuele cijfers baseren we op de prognoses van onze eigen organisatie op basis van de Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG). Aangezien de definitie van een woning(eenheid) voor de verschillende onderdelen binnen de begroting verschillend is, geven we in onderstaande tabel ook de mutatie van de woningaantallen als kader mee Aantal inwoners Jaarlijkse groei woningvoorraad Personeelslasten De personeelslasten indexeren we met de verwachte ontwikkeling van de CAO en reguliere aanpassingen als gevolg van periodieke salarisverhogingen en premies: CAO ontwikkelingen 3,25% 1,00% 1,00% 1,00% Periodieke verhogingen en premies 1,25% 1,25% 1,25% 1,25% Bij het opstellen van de begroting hanteerden we het uitgangspunt dat door stijging van periodieken en sociale premies de salarissen vanaf 2019 met 1,25% stijgen. Doordat steeds meer mensen aan het einde van hun salarisschaal zitten bleek dit percentage te hoog te zijn. We verlagen daarom meerjarig het totale personeelsbudget. Kosten derden Voor de kosten derden zoals inhuur personeel, energie, duurzame zaken en overige goederen en diensten gelden de volgende indexeringspercentages: Inhuur personeel 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Duurzame zaken 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Overige goederen en diensten 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Sociale verstrekkingen in natura aan personen 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Energie 0,00% 0,00% 0,00% 0,00% Begroting

120 De percentages bepalen we naar aanleiding van de publicatie van het gemiddelde consumentenprijsindexcijfer door het CBS 1. Het gemiddelde consumentenprijsindexcijfer over 2016 (t-2) bedroeg 0,3 %. De tarieven van de afgesloten energie contracten voor 2018 dalen. Omdat de kosten ook afhankelijk zijn van het verbruik stellen we de tariefontwikkeling op 0%. Post onvoorzien In de meerjarenraming nemen we de post onvoorzien op: (bedragen x 1.000) Onvoorzien Gemeentelijke opbrengsten Voor de gemeentelijke opbrengsten rekenden we in de begroting met de verhogingen die we in de kadernota aangaven Onroerendezaakbelasting (OZB) 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Hondenbelasting 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Precariobelasting 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Bij de vaststelling van de begroting worden ook de leges en tarieven voor 2018 vastgesteld. De wijzigingen naar aanleiding van de vaststelling van de leges en tarieven zijn opgenomen in de 1e begrotingswijziging Overige Leges 3,50% 2,25% 2,25% 2,25% Huren en pachten 0,30% 0,30% 0,30% 0,30% Overige inkomsten 2,30% 2,30% 2,30% 2,30% 1 Persbericht CBS 5 januari 2017 Begroting

121 Bedragen x Overzicht meerjarenraming De meerjarenraming ziet er op basis van de vastgestelde uitgangspunten als volgt uit: (bedragen x 1.000) Raming 2018 Raming 2019 Raming 2020 Raming 2021 Programma Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo Lasten Baten Saldo 1. Bestuur en dienstverlening Wonen Leven Totaal saldo van baten en lasten Toevoeging en onttrekkingen reserves Resultaat Incidentele lasten en baten Resultaat structureel Meerjarenraming Raming exclusief reserves Begroting

122

123 4.4.3 Beoogde structurele toevoegingen en onttrekkingen reserves In het bijlagenboek begroting 2018 leest u in bijlage 8.2 een overzicht van de begrote toevoegingen en onttrekkingen aan de reserves. Toevoegingen aan en onttrekkingen uit de reserves beschouwen we in principe als incidenteel. Behalve als het gaat om reguliere onttrekkingen aan financieringsreserves en dekkingsreserves (kapitaallasten) of om onttrekkingen uit een toereikende (bestemmings)reserve gedurende een periode van minimaal 3 jaar met als doel het dekken van structurele lasten. In het overzicht hierna leest u daarom de structurele mutaties in de reserves, zoals voorgeschreven in artikel 19, onder d. van het BBV. Lasten (stortingen reserves) Bedragen x Niet van toepassing Totaal stortingen reserves Baten (onttrekkingen reserves) Bedragen x Dekkingsreserve kapitaallasten Onderwijs Dekkingsreserve kapitaallasten Sportvoorzieningen Totaal onttrekkingen reserves Begroting

124 4.4.4 Geraamde incidentele lasten en baten per programma Bij het opstellen van de begroting stellen we een overzicht van incidentele baten en lasten op. We doen dit om te beoordelen of er sprake is van materieel evenwicht (structurele lasten worden gedekt door structurele baten). Deze cijfers gebruikt de provincie voor hun beoordeling als toezichthouder. In hoofdlijn zijn baten en lasten structureel als deze jaarlijks in de begroting zijn opgenomen (drie jaar of langer). Baten en lasten die korter dan drie jaar worden opgenomen, zijn in principe incidenteel. Mutaties in de reserves zijn, op enkele uitzonderingen na, ook een incidentele last (storting in de reserve) of incidentele baat (onttrekking aan de reserve). In de meerjarenraming namen we per programma de volgende incidentele lasten en baten op: Begroting Begroting Begroting Begroting (bedragen x 1.000) Incidentele lasten 1. Bestuur en dienstverlening Wonen Leven Totaal incidentele lasten Incidentele baten 1. Bestuur en dienstverlening Wonen Leven Totaal incidentele baten Saldo incidentele baten en lasten Toelichting: Hieronder leest u een actueel overzicht van incidentele baten en lasten per programma. Posten groter dan namen we afzonderlijk in de tabellen op. Posten kleiner dan voegden we samen onder overig. Incidentele baten en lasten groter dan lichten we toe met uitzondering van de neutrale posten. Neutrale posten zijn baten of lasten die we verrekenen met een reserve. In de tabel staat dan onder baten en lasten hetzelfde bedrag. Begroting

125 PROGRAMMA 1 Omschrijving (bedragen x 1.000) ( L = Lasten, B = Baten) L B L B L B L B Onvoorziene uitgaven onderhoud gebouwen (zie 1) Verkiezingen (zie 2) Knelpuntenpot personeel (zie 3) Onderuitputting kapitaallasten investeringen (zie 4) Post onvoorzien (zie 5) Begeleiding statushouders (dekking uit middelen bestuursakkoord verhoogde 33 asielinstroom) Aanpak identiteits- en adresfraude 60 Aanpak identiteits- en adresfraude (dekking uit reserve rekeningsaldi) Optimalisatie bedrijfsvoering (storting in reserve optimalisatie bedrijfsvoering) Optimalisatie bedrijfsvoering (dekking uit algemene risicoreserve) Digitale dienstverlening Digitale dienstverlening (dekking uit reserve elektronische dienstverlening) Aanschaf computerprogrammatuur Aanschaf computerprogrammatuur (dekking uit reserve Automatisering) Sociaal domein, saldo gesloten systeem Sociaal domein (dekking uit reserve sociaal domein) Af te dragen vennootschapsbelasting Af te dragen vennootschapsbelasting (dekking uit reserve exploitatierisico's) Overige incidentele baten en lasten Totaal Onvoorziene uitgaven onderhoud gebouwen Voor onvoorzien onderhoud aan de gebouwen nemen we binnen programma 1 jaarlijks een bedrag in de begroting op. 2. Verkiezingen In 2018, 2019 en 2021 vinden er verkiezingen plaats. De lasten hiervan zien we als incidentele lasten. 3. Knelpuntenpot personeel De onvoorziene personeelslasten (knelpuntenpot) merken we als incidentele lasten aan. 4. Onderuitputting kapitaallasten Etten-Leur kent de systematiek dat voor de investeringen die we opnemen in het investeringsplan, we in het eerste jaar van de investering (wanneer deze nog niet is afgerond) geen kapitaallasten Begroting

126 ramen. Dit heet onderuitputting kapitaallasten. Daarom nemen we de niet geraamde kapitaallasten als incidenteel voordeel op in het overzicht incidentele lasten en baten. 5. Post onvoorzien De post onvoorzien beschouwen we volledig als incidentele last en bedraagt per jaar PROGRAMMA 2 Omschrijving (bedragen x 1.000) ( L = Lasten, B = Baten) L B L B L B L B Project BVL (zie 1) Project BVL (subsidie provincie) Onvoorziene uitgaven onderhoud gebouwen (zie 2) Invoering Omgevingswet (zie 3) 260 Invoering Omgevingswet (dekking uit reserve rekeningsaldi) 100 Realisatie Kunst in de wijk Realisatie Kunst in de wijk (dekking uit reserve cultuur) Project Wonen met Gemak en Doorstroommakelaar 90 Project Wonen met Gemak en Doorstroommakelaar (dekking uit reserve 90 Volkshuisvesting Bestemmingsplannen 90 Bestemmingsplannen (dekking uit reserve rekeningsaldi) 90 Aanpassen gemeentelijk vastgoed duurzaamheid / WMO proof maken Aanpassen gemeentelijk vastgoed duurzaamheid / WMO proof maken (dekking uit algemene risicoreserve) Nieuwbouw zwembad De Banakker Nieuwbouw zwembad De Banakker (dekking uit algemene risicoreserve en reserve structuurvisie plus) Baten en lasten grondexploitatie Stortingen en onttrekkingen aan reserves grondbedrijf Overige incidentele baten en lasten Totaal Project BVL Vanuit de provinciale subsidie Mensgerichte maatregelen van bekostigen we de continuering van het BVL (Brabants Verkeersveiligheidslabel) project van De overige draagt de gemeente bij. Aangezien het project en de subsidie eindig zijn, zien we deze als incidentele lasten en baten. Begroting

127 2. Onvoorziene uitgaven onderhoud gebouwen Voor onvoorzien onderhoud aan de gebouwen nemen we binnen programma 2 jaarlijks een bedrag in de begroting op. 3. Omgevingswet De eenmalige transitiekosten in verband met de invoering van de nieuwe Omgevingswet in 2018 ramen we op Dit geld zetten we in voor onder andere procesbegeleiding, opleidingen en aansluiten op landelijke ICT-voorzieningen. De wet zou per 1 juli 2019 in werking treden. Voor de zomervakantie gaf de Minister van Infrastructuur en Milieu aan dat de invoeringsdatum van de wet verschuift naar 2020/2021. Gemeenten krijgen zo meer tijd voor de voorbereiding. Een deel van het budget voor de transitiekosten ( ) wordt overgeheveld van 2017 naar Dat deel dekken we uit de reserve Rekeningsaldi. PROGRAMMA 3 Omschrijving (bedragen x 1.000) ( L = Lasten, B = Baten) L B L B L B L B Werkbudget herstructurering WVS en ketensamenwerking 27 Bewonersinitiatieven Begeleiding statushouders (zie 1) 159 Begeleiding statushouders, bijdrage COA 126 Nieuwbouw Nieuwe Nobelaer, afschrijving ineens niet te activeren kosten Nieuwbouw Nieuwe Nobelaer, afschrijving ineens niet te activeren kosten (dekking uit algemene risicoreserve) Sociaal domein, saldo gesloten systeem Sociaal domein (storting in en onttrekking aan reserve sociaal domein) Overige incidentele baten en lasten Overige incidentele baten en lasten (dekking uit reserves) 13 8 Totaal Statushouders (o.a. huisvesting) Voor de opvang van de statushouders ontvingen we een vergoeding van het Centrum Opvang Asielzoekers (COA). Daar staan incidentele uitgaven zoals kosten voor huisvesting en begeleiding tegenover. De gemeente ontvangt ook nog een bedrag van van het Rijk op grond van het bestuursakkoord verhoogde asielinstroom. Dit bedrag staat in de tabel onder programma 1. Recapitulatie alle programma s Omschrijving (bedragen x 1.000) ( L = Lasten, B = Baten) L B L B L B L B Programma 1 Bestuur en dienstverlening Programma 2 Wonen Programma 3 Leven Totaal Begroting

128 Begroting

129 Bijlagenboek Begroting 2018 Gemeente Etten-Leur

130 Bijlagenboek Begroting

131 Inhoudsopgave INHOUDSOPGAVE... 3 BIJLAGE 1: PRODUCTBLADEN... 5 PROGRAMMA BESTUUR EN DIENSTVERLENING... 5 Product 1.1 Gemeenteraad Stand van zaken 1 september Product 1.1 Gemeenteraad Begroting Product 1.2 College van B&W Stand van zaken 1 september Product 1.2 College van B&W Begroting Product 1.3 Publieksdienstverlening Stand van zaken 1 september Product 1.3 Publieksdienstverlening Begroting Product 1.4 Dienstverlening aan derden Stand van zaken 1 september Product 1.4 Dienstverlening aan derden Begroting Product 1.5 Financiën Stand van zaken 1 september Product 1.5 Financiën Begroting PROGRAMMA WONEN Product 2.1 Ruimtelijke ordening Stand van zaken 1 september Product 2.1 Ruimtelijke ordening Begroting Product 2.3 Grondbedrijf Stand van zaken 1 september Product 2.3 Grondbedrijf Begroting Product 2.4 Mobiliteit Stand van zaken 1 september Product 2.4 Mobiliteit Begroting Product 2.5 Veiligheid Stand van zaken 1 september Product 2.5 Veiligheid Begroting Product 2.6 Duurzaamheid Stand van zaken 1 september Product 2.6 Duurzaamheid Begroting Product 2.7 Wegen Stand van zaken 1 september Product 2.7 Wegen Begroting Product 2.8 Openbaar Groen Stand van zaken 1 september Product 2.8 Openbaar Groen Begroting Product 2.9 Riolering Stand van zaken 1 september Product 2.9 Riolering Begroting Product 2.10 Afval Stand van zaken 1 september Product 2.10 Afval Begroting Product 2.11 Vastgoed Stand van zaken 1 september Product 2.11 Vastgoed Begroting PROGRAMMA LEVEN Product 3.1 Maatschappelijke ondersteuning Stand van zaken 1 september Product 3.1 Maatschappelijke ondersteuning Begroting Product 3.2 Gezondheidszorg Stand van zaken 1 september Product 3.2 Gezondheidszorg Begroting Product 3.3 Jeugd Stand van zaken 1 september Product 3.3 Jeugd Begroting Product 3.5 Onderwijs Stand van zaken 1 september Product 3.5 Onderwijs Begroting Product 3.6 Voorschoolse voorzieningen Stand van zaken 1 september Product 3.6 Voorschoolse voorzieningen Begroting Product 3.7 Sport Stand van zaken 1 september Product 3.7 Sport Begroting Product 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie Stand van zaken 1 september Product 3.8 Cultuur, toerisme en recreatie Begroting Product 3.9 Wijken Stand van zaken 1 september Bijlagenboek Begroting

132 Product 3.9 Wijken Begroting Product 3.10 Werk Stand van zaken 1 september Product 3.10 Werk Begroting Product 3.11 Inkomen Stand van zaken 1 september Product 3.11 Inkomen Begroting Product 3.12 Minima Stand van zaken 1 september Product 3.12 Minima Begroting BIJLAGE 2: GROTE PROJECTEN NIEUWBOUW NIEUWE NOBELAER NIEUWBOUW ZWEMBAD BIJLAGE 3: INVESTERINGSPLAN BIJLAGE 4: STAAT VAN OPGENOMEN LANGLOPENDE GELDLENINGEN BIJLAGE 5: OVERZICHT PERSONELE STERKTE BIJLAGE 6: GRONDBELEID UITGIFTE GROND VOOR WONINGBOUW UITGIFTE BEDRIJVENTERREINEN, KANTOORLOCATIES EN DETAILHANDEL RISICO S GRONDEXPLOITATIES PER 1 JANUARI FINANCIËLE VERANTWOORDING UITVOERINGSPROGRAMMA STRUCTUURVISIE BIJLAGE 7: ACTIVASTATEN STAAT FINANCIËLE VASTE ACTIVA STAAT MATERIËLE VASTE ACTIVA BIJLAGE 8 RESERVES EN VOORZIENINGEN STAAT RESERVES MUTATIES RESERVES STAAT VOORZIENINGEN BIJLAGE 9: FINANCIËLE KENGETALLEN Bijlagenboek Begroting

133 Bijlage 1: Productbladen Programma bestuur en dienstverlening Producten: 1.1 Gemeenteraad 1.2 College van B&W 1.3 Publieksdienstverlening 1.4 Dienstverlening aan derden 1.5 Financiën Bijlagenboek Begroting

134 Product 1.1 Gemeenteraad Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Het organiseren van twee op basis van de actualiteit gerichte wijkbijeenkomsten en een gemeentebrede themabijeenkomst. Toelichting De gemeenteraad organiseert iedere twee weken 'de raad op bezoek'. Wijkbijeenkomsten en gemeentebrede themabijeenkomsten vinden daarom niet plaats. Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten 3-3 Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves - - Onttrekking reserves Resultaat product Onderwerp Bedrag V/N Overig -7 N Resultaat product -7 N Bijlagenboek Begroting

135 Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 7 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

136 Product 1.1 Gemeenteraad Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We investeren in de relatie met onze partners en zijn zelf een betrouwbare partner De gemeente zet de ontmoeting, de relatie met en de initiatieven van de O s centraal. De gemeente staat open voor initiatieven van partners en maakt het mogelijk dat deze initiatieven een bijdrage leveren aan de gewenste maatschappelijke effecten. 38% van de inwoners vond in 2014 dat de gemeente voldoende ruimte biedt voor ideeën en initiatieven van inwoners. In 2015 is dat gestegen naar 40% en in 2016 naar 41%. Dit is hoger dan bij gemeenten in dezelfde grootteklasse ( inwoners), gemeenten in onze provincie en in Nederland. Het vergt van alle partijen een verandering van denken en doen. Het doel is dat dit in de loop van de jaren langzaam maar zeker stijgt. Uit de rapportage van de burgerpeiling Waarstaatjegemeente blijkt dat de samenwerking tussen gemeente en inwoners heel belangrijk wordt gevonden. De inwoners waardeerden de samenwerking met inwoners en organisaties en de mate waarin zij worden betrokken bij de totstandkoming en uitvoering van beleid in 2014 met een 6,2. In 2015 is dit cijfer gelijk gebleven. In 2016 steeg dit cijfer naar een 6,3. Dat geldt ook voor het landelijke (2014: 6,0, 2015: 6,0 en 2016: 6,1) en het provinciale (2014: 6,0, 2015: 6,0 en 2016: 6,1) cijfer. Vergeleken met Etten-Leur is dat nog altijd 0,2% lager dan het landelijke cijfer en het provinciale cijfer. Voor gemeente in dezelfde grootteklasse is het cijfer gestegen van 5,9 in 2014 naar 6,1 in 2015 en weer gedaald naar 6,0 in We willen dat de inwoners de samenwerking tussen gemeente en inwoners in 2019 met minimaal een 6,5 waarderen. Spreken is zilver, luisteren is goud Uitgangspunten voor communicatie zijn: Communicatie is een verantwoordelijkheid van iedereen en is integraal onderdeel van het handelen van de gemeente. Inwoners kunnen gemakkelijk de benodigde informatie vinden. We communiceren in heldere woorden en beelden. In 2014 werd communicatie en informatievoorziening beoordeeld met een 6,8; in 2015 en 2016 is dit cijfer hetzelfde gebleven. In 2019 wil de gemeente minimaal een 7,5 scoren. Etten-Leur is een krachtige entiteit in de regio en heeft regie op samenwerking Gemeente Etten-Leur blijft inzetten op regionale samenwerking. We werken aan duidelijke afspraken over en met deze samenwerkingsverbanden. De samenwerking wordt aangegaan vanuit eigen kracht Bijlagenboek Begroting

137 met als doel kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing. Het college handelt hierin als vooruitgeschoven post en betrekt de gemeenteraad zodanig dat het vertrouwen in samenwerkingsverbanden goed is. Dit is transparant en voor iedereen duidelijk weergegeven in de P&C documenten. Doelstelling 1 Volksvertegenwoordiging, kaderstelling en controle Indicator Waardering alle inspanningen van de gemeente 6,9 6,9 6,9 6,9 7,0 7,0 Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Alle inspanningen van de gemeente Doelstelling 2 De vijf O s actief betrekken bij de vaststelling van beleid Indicator De door de raad vast te stellen beleidsplannen worden 100% 100% 100% 100% 100% 100% geagendeerd tijdens de raad luistert Bron: eigen analyse agenda de raad luistert Doelstelling 3 Het laten kiezen van volksvertegenwoordigers Indicator Opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen ,0% Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Benchmark Data - > bestuur en organisatie -> opkomstpercentage gemeenteraadsverkiezingen Doelstelling 4 Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet Indicator Een goedkeurende controleverklaring op getrouwheid en rechtmatigheid Bron: controleverklaringen extern accountant Doelstelling 5 Een doelmatig en doeltreffend bestuur Ja Ja Ja Ja Ja Ja Indicator Positief oordeel in de rapportage van de Rekenkamer West-Brabant over de doelmatigheid en doeltreffendheid van het onderzochte beleid(sonderdeel) Ja Ja Ja Ja Ja Ja Bron: rapporten Rekenkamer West-Brabant Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling 1. Volksvertegenwoordiging, kaderstelling en controle Te doen De gemeenteraad ondersteunen bij de volksvertegenwoordigende, kaderstellende en controlerende taak door het organiseren van de vergaderingen tijdens raadsmaandagen (presidiumvergaderingen, de raad luistert, de raad debatteert en de raad besluit ). Controleren van het uitvoeren van het raadsprogramma en het Beleidskader Een inwerkprogramma maken en uitvoeren voor de nieuwe gemeenteraad De gemeenteraad ondersteunen bij het opstellen van het Bijlagenboek Begroting

138 Doelstelling 2. De vijf O s actief betrekken bij de vaststelling van beleid 3. Het laten kiezen van volksvertegenwoordigers 4. Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet 5. Een doelmatig en doeltreffend bestuur Te doen raadsprogramma en het beleidskader Bij iedere raadscyclus wordt ruimte gemaakt voor een op basis van de raadskalender voor het komende jaar gericht bezoek aan één van de vijf O s. Onderdeel van een dergelijk bezoek is in ieder geval ophalen wat de betreffende O van de gemeente verwacht/nodig heeft in het kader van overheidsparticipatie. De resultaten van deze bezoeken worden waar nodig verwerkt in (aanvullende) kaderstelling. Met de gemeenteraad het gesprek voeren over wat recent verschenen rapporten betekenen voor de werkwijze van de gemeenteraad zelf en de wijze van het actief betrekken van de vijf O s. Bij de raad luistert informatie te verzamelen over de kwaliteit van burgerparticipatie bij gemeentelijke plannen. Blijven organiseren van jaarlijkse gesprekken met partners over doelstellingen voorafgaand aan de jaarrekening (wat hebben we bereikt) en kadernota (wat doen we om bij te sturen) alsmede de begroting (wat doen we komend jaar). Op 21 maart 2018 vinden de verkiezingen voor de leden van de gemeenteraad plaats Het onderzoeken en neerleggen van de bevindingen over de getrouwheid en de rechtmatigheid van jaarrekening en -verslag in een rapportage door de externe accountant. De aansturing van de accountant namens de gemeenteraad vindt plaats door het audit committee. Het aanbesteden van de accountantsdienstverlening Het meten van het oordeel van de burger door middel van het uitvoeren van een burgerpeiling. Het onderzoeken van de doelmatigheid en doeltreffendheid van het gevoerde bestuur door de onafhankelijke Rekenkamer West- Brabant. Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Bijlagenboek Begroting

139 Risico s Risico 1. De gemeente en/of de O s pakken in onvoldoende mate hun veranderende rol op waardoor de doelstellingen uit de Toekomstvisie Etten-Leur doet het gewoon niet of slechts gedeeltelijk worden behaald. 2. Risico op een minder goede samenwerking tussen raad - college - organisatie (voorbeeld: de bezuinigingen kunnen leiden tot moeilijkheden wanneer partijen het niet eens kunnen worden over de bezuinigingsvoorstellen). 3. Imagorisico. 4. Overheids- en burgerparticipatie zijn onvoldoende ingebed waardoor beleid niet in samenwerking tot stand komt en de samenwerking met de O s onvoldoende van de grond komt. 5. Integriteit (zowel financieel als imago) waardoor de politiek en het bestuur aan gezag verliezen, proceskosten moeten worden gemaakt en besluiten vertraagd of vernietigd kunnen worden. 6. Verbindend besturen met daarbij behorende rollen en sturingsmodel komt onvoldoende tot stand waardoor de doelstellingen uit de Toekomstvisie Etten-Leur doet het gewoon niet of slechts gedeeltelijk worden behaald. 7. De afstemming tussen colleges en gemeenteraden in de regio komt onvoldoende tot stand waardoor de grip op en sturing aan verbonden partijen achter blijft bij het gestelde in de kadernota verbonden partijen. Bijlagenboek Begroting

140 Product 1.2 College van B&W Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Onderwerp Bedrag V/N Resultaat 2016 Regio West Brabant 33 V Voorziening APPA N Algemene risico reserve V Overig -45 N Resultaat product -12 N Bijlagenboek Begroting

141 Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 6 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

142 Product 1.2 College van B&W Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: In Etten-Leur is ruimte voor initiatieven: taken worden op een volwaardige en gelijkwaardige wijze uitgevoerd door de vijf O s, uitgaande van de eigen verantwoordelijkheid. De gemeente betrekt de vijf O s bij en informeert de vijf O s over de voorbereiding, vaststelling en uitvoering van beleid. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Zoals we bij productblad 1.1 Gemeenteraad al hebben aangegeven: investeren wij in de relatie met onze partners en zijn zelf een betrouwbare partner, hanteren we voor onze communicatie het uitgangspunt spreken is zilver, luisteren is goud en willen we een krachtige entiteit zijn in de regio en regie hebben op samenwerking. Voor de gehele tekst verwijzen we naar productblad 1.1 Gemeenteraad. Doelstelling 1 Voorbereiding en uitvoering beleid Indicator Het gemiddelde rapportcijfer dat inwoners geven voor 6,8 7,1 7,3 7,5 7,5 7,5 de communicatie en voorlichting van de gemeente. Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb -> communicatie en voorlichting. Doelstelling 2 De vijf O s actief betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van beleid Indicator Het percentage inwoners dat vindt dat de gemeente inwoners voldoende betrekt bij haar plannen, activiteiten en voorzieningen. 45% 46% 46% 46% 46% 46% Het percentrage inwoners dat vindt dat de gemeente voldoende luistert naar de mening van inwoners. 37% 40% 40% 41% 41% 41% Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb -> betrekken inwoners bij plannen, activiteiten en voorzieningen Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb -> luistert naar mening inwoners Doelstelling 3 Het college B&W verwelkomt initiatieven van de vijf O s Indicator Het percentage inwoners dat vindt dat inwoners en organisaties voldoende ruimte krijgen om ideeën en initiatieven te realiseren. 41% 41% 42% 42% 43% 43% Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> spinnenweb -> ruimte initiatieven realiseren Bijlagenboek Begroting

143 Doelstelling 4 Een doelmatig en doeltreffend bestuur. Indicator Positief oordeel in rapportage 213a Gemeentewet over de doelmatigheid en doeltreffendheid van het/de onderzochte beleid(sonderdelen). Ja Ja Ja Ja Ja Ja Bron: rapport 213a Gemeentewet ten behoeve van de gemeenteraad Doelstelling 5 Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet Indicator Een goedkeurende controleverklaring op getrouwheid Ja Ja Ja Ja Ja Ja en rechtmatigheid. Bron: controleverklaring Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling 1. Voorbereiding en uitvoering beleid. 2. De vijf O s actief betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van beleid 3. Het college B&W verwelkomt initiatieven van de vijf O s 4. Een doelmatig en doeltreffend bestuur 5. Een getrouwe en rechtmatige verantwoording over de middeleninzet Te doen Het College B&W ondersteunen bij hun bestuurstaak. Uitvoeren communicatieplan. Plannen voor nieuwe beeldtaal ontwikkelen. Inwoners actief en in een vroegtijdig stadium betrekken bij de voorbereiding en uitvoering van beleid. De vijf O s gelegenheid geven om eigen plannen onder de aandacht te brengen van de gemeente. Een beroep doen op de vijf O s om zelf ook bij te dragen aan de leefbaarheid in de buurt (zie ook product 3.9 Wijken). Inzetten en verdere uitrol waarderend vernieuwen voor overheidsparticipatie. Inzetten stimuleringsbudget maatschappelijke initiatieven. Actief inzetten digitaal platform voor onder andere accommodaties. Het meten van het oordeel van de burger door middel van het uitvoeren van een burgerpeiling. Het minimaal eenmaal in de vier jaar uitvoeren van een onderzoek 213a Gemeentewet of de uitvoering van een beleid(sonderdeel) doelmatig en doeltreffend is. In 2018 voeren we geen onderzoek uit. Het onderzoeken en neerleggen van de bevindingen over de getrouwheid en de rechtmatigheid van jaarrekening en verslag in een rapportage door de externe accountant. De aansturing van de accountant namens de gemeenteraad vindt plaats door het audit committee. Bijlagenboek Begroting

144 Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Risico s Risico 1. De gemeente en/of de O s pakken in onvoldoende mate hun veranderende rol op waardoor de doelstellingen uit de Toekomstvisie Etten-Leur doet het gewoon niet of slechts gedeeltelijk worden behaald. 2. Risico op een minder goede samenwerking tussen raad - college - organisatie (voorbeeld: de bezuinigingen kunnen leiden tot moeilijkheden wanneer partijen het niet eens kunnen worden over de bezuinigingsvoorstellen). 3. Wijzigingen in samenstelling van het college waardoor bestuurders aanspraak kunnen maken op wachtgeld. 4. Overheids- en burgerparticipatie zijn onvoldoende ingebed waardoor beleid niet in samenwerking tot stand komt en de samenwerking met de O s onvoldoende van de grond komt. 5. Integriteit (zowel financieel als imago) waardoor de politiek en het bestuur aan gezag verliezen, proceskosten moeten worden gemaakt en besluiten vertraagd of vernietigd kunnen worden. 6. Verbindend besturen met daarbij behorende rollen en sturingsmodel komt onvoldoende tot stand waardoor de doelstellingen uit de Toekomstvisie Etten-Leur doet het gewoon niet of slechts gedeeltelijk worden behaald. Bijlagenboek Begroting

145 Product 1.3 Publieksdienstverlening Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: De dienstverlening aan de vijf O s is tijds- en plaatsonafhankelijk, uitstekend en transparant. Digitaal waar mogelijk, fysiek contact waar nodig. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Fraude met identiteit en inschrijving op adressen in de BRP wordt bestreden Toelichting We trainen in de tweede helft van 2017 de medewerkers. We gaan samen werken met externe organisaties om fraude intensiever te bestrijden. Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Bijlagenboek Begroting

146 Onderwerp Bedrag V/N Ambitie dienstverlening 106 V Reserve ambitie dienstverlening -106 N Leges -60 N Adres- en ID fraude 60 V Reserve rekeningresultaat -60 N Administratieve overboeking tussen product 1.3 en N Overig 10 V Resultaat product -120 N Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 5 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

147 Product 1.3 Publieksdienstverlening Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: De dienstverlening aan de vijf O s is tijds- en plaatsonafhankelijk, uitstekend en transparant. Digitaal waar mogelijk, fysiek contact waar nodig. Productdoelstellingen en prestatie-indicator Dienstverlening digitaal waar het kan, persoonlijk waar het moet. Persoonlijk betekent met menselijke maat en gastheerschap. Zowel digitaal als in het persoonlijk contact het uitstekend doen. We blijven er onverminderd aan werken om het zowel digitaal als in het persoonlijk contact uitstekend te doen. Niet het een of het ander: het is beiden, er is geen keuze De digitale dienstverlening moet uitstekend zijn. De maatschappelijke en technologische ontwikkelingen gaan snel. We spelen daarop tijdig in. De ontwikkelingen in de digitale dienstverlening hebben tot gevolg dat het aantal persoonlijke contacten afneemt. De contacten die blijven richten zich vooral op ingewikkelde vraagstukken en/of onderwerpen waarbij de mens-tot-mens-factor van bijzonder belang is (denk aan maatschappelijke ondersteuning). Persoonlijke contacten worden extra waardevol. We willen dat er daarnaast een vangnet blijft voor mensen die moeite hebben met digitalisering. Om het in persoonlijk contact heel goed te doen blijven we medewerkers coachen en trainen in hostmanship (behandel de burger zoals hij of zij behandeld wil worden) en Waarderend Vernieuwen (samen mogelijkheden onderzoeken) en zetten we in op het toepassen hiervan. We houden voortdurend aandacht voor vakdeskundigheid. Informatiebeveiliging Informatiebeveiliging heeft hoge prioriteit gekregen in de organisatie. Adres- en identiteitsfraude Adres- en identiteitsfraude kost de samenleving veel geld en ondermijnt de maatschappelijke moraal. Binnen het project Landelijke Aanpak Adreskwaliteit verricht de gemeente Etten-Leur adresonderzoeken op risicoadressen. Binnen en buiten de gemeentelijke organisatie is en wordt samenwerking gezocht om de kwaliteit van de BRP (Basis Registratie Personen) te verhogen en adres- en identiteitsfraude te bestrijden. We intensiveren de aanpak van adres- en identiteitsfraude. Minder lokale regels, meer eigen verantwoordelijkheid Op 8 november 2016 heeft uw raad een nieuwe Algemene plaatselijke verordening voor Etten-Leur vastgesteld. In het kader van deregulering is een aantal artikelen geschrapt of gewijzigd. Deze APV is per 1 januari 2017 in werking getreden. De nieuwe Omgevingswet heeft tot doel om de regeldruk te verminderen. Voorafgaand aan de Bijlagenboek Begroting

148 invoering van deze wet gaan we na welke lokale regels kunnen worden geschrapt of vereenvoudigd. De raad nemen we mee in dit proces en waar mogelijk voeren we de maatregelen voorafgaand aan het formeel in werking treden van de Omgevingswet door. Doelstelling 1 Volwassenheid in digitale dienstverlening Indicator Digitale volwassenheid producten voor inwoners 87% 88% 90% 92% 94% 95% Digitale volwassenheid producten voor ondernemers 62% 65% 70% 75% 80% 90% Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Dashboard dienstverlening Percentage digitale volwassenheid 0-100% Toelichting: het Ministerie van Binnenlandse Zaken laat onderzoek uitvoeren naar de digitale volwassenheid van de meest gebruikte producten voor burger en bedrijven bij de overheden. Daarbij is per organisatie en per overheidsproduct vastgelegd of het mogelijk is het product digitaal aan te vragen en wat de volwassenheid is van het (digitale) product. De volwassenheid wordt bepaald door het niveau (niet digitaal; digitaal downloaden en printen; digitaal downloaden, invullen en weer verzenden; met DigiD of eherkenning; product niet aanwezig). Doelstelling 2 Behoud en verbetering kwaliteit en efficiëntere dienstverlening Indicator Waardering dienstverlening via digitale faciliteiten 7,0 7,1 7,3 7,5 7,7 7,9 door inwoners Bron en onderliggende informatie: WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Dashboard dienstverlening Rapportcijfer 1-10 Doelstelling 3 Klanttevredenheid fysieke en telefonische dienstverlening Indicator Klanttevredenheid fysiek kanaal (balie) 8,3 8,5 8,5 8,5 8,5 8,5 Klanttevredenheid telefonisch kanaal 8,1 8,1 8,3 8,4 8,5 8,5 Bron: Dashboard Dienstverlening (voorheen Benchmark Publiekszaken) / Rapportcijfer 1-10 Toelichting: Bovenstaande cijfers voor de klanttevredenheid fysiek kanaal (balie) en telefonisch kanaal komen uit het Dasboard Dienstverlening (voorheen Benchmark Publiekszaken). Op WaarStaatJeGemeente.nl -> dashboard Etten-Leur -> Burgerpeiling -> Dashboard dienstverlening scoren we als waardering voor de algehele dienstverlening in 2016 een 6,99. Dit verschil is als volgt te verklaren. In de burgerpeiling WaarStaatJeGemeente wordt op dit aspect feitelijk gemeten op het beeld wat de inwoners hebben, het imago. Dit omdat het grootste deel van de respondenten bij de burgerpeiling WaarStaatJeGemeente recent geen contact heeft gehad met de gemeente. Bij het Dashboard Dienstverlening wordt de tevredenheid direct na concreet ervaren contact met de gemeente bevraagd. Doelstelling 4 De prijs van producten en diensten is redelijk, hetgeen wil zeggen kostendekkend Indicator Oordeel van de burger voor de prijs van producten en 6,1 6,1 6,1 6,1 6,1 6,1 diensten van de gemeente Etten-Leur 1 Kostendekkendheid leges producten en diensten 2 100% 100% 100% 100% 100% 100% 1 Bron: Dashboard Dienstverlening (voorheen Benchmark Publiekszaken / rapportcijfer 1-10) 2 Bron: paragraaf lokale heffingen begroting 2018 Bijlagenboek Begroting

149 Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling 1. Volwassenheid in digitale dienstverlening. 2. Klanttevredenheid digitale dienstverlening 3. Klanttevredenheid fysieke en telefonische dienstverlening. 4. De prijs van producten en diensten is redelijk, hetgeen wil zeggen kostendekkend Te doen Het uitvoeren van de volgende activiteiten ten behoeve van de ambitie dienstverlening: Digitale dienstverlening verder ontwikkelen naar hoger niveau transacties (zie ook toelichting bij de doelstelling) Het uitvoeren van de volgende activiteiten ten behoeve van de ambitie dienstverlening: Aantal e-diensten uitbreiden en bestaande e-diensten verder verbeteren Digitale dienstverlening verder ontwikkelen naar hoger niveau transacties (zie ook toelichting bij de doelstelling) Werken aan ontwikkeling gastheerschap (hostmanship*) op digitale kanalen Ondersteuning en hulp organiseren voor inwoners die moeite hebben met gebruik van digitale kanalen Digitale middelen in de Publiekshal beschikbaar hebben voor inwoners en waar nodig ondersteuning en hulp door gastvrouwen/-heren Uitvoeren verbeterpunten naar aanleiding van uitkomsten klanttevredenheidsonderzoeken en Dashboard dienstverlening Het uitvoeren van de volgende activiteiten ten behoeve van de ambitie dienstverlening: Werken aan ontwikkeling gastheerschap (hostmanship*) op het fysiek en telefonisch kanaal Digitale ondersteuning fysieke en telefonische dienstverlening verder doorvoeren Verdere ontwikkeling organisatie afhandeling klantcontacten Administratieve lastenverlichting (deregulering en procesoptimalisatie) Dienstverlening aan ondernemers doorontwikkelen Uitvoeren verbeterpunten naar aanleiding van uitkomsten klanttevredenheidsonderzoeken en Dashboard dienstverlening Beheer en bijhouding basisregistraties (waaronder Basisregistratie Personen (BRP), Basisregistratie Adressen en Gebouwen (BAG) en burgerlijke stand ) Fraude met identiteit en inschrijving op adressen in de BRP wordt bestreden Sturen op kostendekkendheid leges producten en diensten Toelichting begrip hostmanship: Hostmanship gaat om een gevoel van welkom zijn. Hostmanship begint bij het behandelen van de ander zoals die persoon behandeld wil worden (dus niet zoals je zélf behandeld wilt worden). Hostmanship betekent dienstverlening vanuit het perspectief van de gast. Omdat iedere persoon uniek en geen enkele ontmoeting dezelfde is, kunnen we hostmanship niet vangen binnen vastomlijnde kaders, structuren of processen. Hostmanship is geen techniek of vaardigheid, maar een houding, een mindset, een keuze voor bewust gedrag. Bijlagenboek Begroting

150 Juist ook om bij de toenemende digitalisering de menselijke maat zoveel mogelijk te behouden, is ontwikkeling van hostmanship van belang. Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Risico s Risico 1. Bezuinigen rijksoverheid en/of geen geld bij taak die overgeheveld wordt naar gemeente 2. Afhankelijkheid beslissingen Rijksoverheid over middelen en wetgeving die noodzakelijk zijn om diverse zaken in dienstverlening mogelijk te maken (bijvoorbeeld eid elektronische identiteitskaart) 3. Afhankelijkheid van ICT en de mate waarin ICT ontwikkelingen kan volgen en/of in staat is daar antwoord op te geven 4. Adres- en Identiteitsfraude met als gevolg onrechtmatig gebruik van voorzieningen. 5. Calamiteiten informatiebeveiliging en privacybescherming. Bijlagenboek Begroting

151 Product 1.4 Dienstverlening aan derden Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Toelichting: Dit betreft de dienstverlening die wij als gemeente leveren aan de gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant (RWB), gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant, ICT gemeente Tholen 1, ICT Veiligheidshuis en WMO gemeente Zundert. Doelstellingen op programmaniveau: Samenwerking levert voordelen op voor de kwaliteit en/of middelen. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Geen afwijkingen Toelichting Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product In verband met de Gemeenschappelijke Regeling ICT samenwerking West-Brabant West mag Etten-Leur de dienstverlening aan de gemeente Tholen en het Veiligheidshuis niet voortzetten. Na besluitvorming over de ICT dienstverlening door de gemeente Tholen en het Veiligheidshuis wordt de begroting gewijzigd. Bijlagenboek Begroting

152 Onderwerp Bedrag V/N Dienstverlening derden 135 V Administratieve overboeking tussen product 1.4 en V Overig Resultaat product 358 V N Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 3 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

153 Product 1.4 Dienstverlening aan derden Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Toelichting: Dit betreft de dienstverlening die wij als gemeente leveren aan de gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant (RWB), gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant en WMO gemeente Zundert. Doelstellingen op programmaniveau: Samenwerking levert voordelen op voor de kwaliteit en/of middelen. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Etten-Leur is een krachtige entiteit in de regio en heeft regie op samenwerking In 2019 werkt Etten-Leur veel samen met gemeenten in de regio. Er zijn duidelijke afspraken over deze samenwerkingsverbanden en het is voor betrokken partijen duidelijk waarom met wie wordt samengewerkt. De samenwerking wordt aangegaan vanuit eigen kracht met als doel kwaliteitsverbetering, krachtenbundeling en kostenbeheersing. De gemeenteraad heeft vertrouwen in deze vormen van samenwerking. Het college handelt hierin als vooruitgeschoven post en betrekt de gemeenteraad zodanig dat het vertrouwen in samenwerkingsverbanden goed is. Dit is transparant en voor iedereen duidelijk weergegeven in de P&C documenten. Doelstelling 1 Hogere efficiency bedrijfsvoering en betere kwaliteit en continuïteit (interne) dienstverlening. Indicator Aantal formele klachten over de uitvoering van dienstverlening door opdrachtgevers Waardering dienstverlening door opdrachtgevers Rapportcijfer 1-10 / opmerking: vanaf 2015 gaan we dit meten Doelstelling 2 Diensten aan andere gemeenten leveren tegen minimaal een kostendekkend tarief Indicator Kostendekkendheid dienstverlening aan derden Nb. 100% 100% 100% 100% 100% Bijlagenboek Begroting

154 Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling 1. Hogere efficiency bedrijfsvoering en betere kwaliteit en continuïteit (interne) dienstverlening 2. Diensten aan andere gemeenten leveren tegen minimaal een kostendekkend tarief Te doen Dienstverlening gemeenschappelijke regeling Regio West-Brabant (RWB) voortzetten. Dienstverlening gemeenschappelijke regeling Werkplein Hart van West-Brabant voortzetten. Dienstverlening WMO gemeente Zundert voortzetten. Onderzoeken waardering dienstverlening door derden. Het leveren van overeengekomen diensten aan derden. Kostendekkende tarieven in rekening brengen en de risico s zo klein mogelijk houden. Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Risico s Risico 1. Belangenverstrengeling als gevolg van dubbelrol als eigenaar en klant met verbonden partijen 2. Als gevolg van kwalitatief onvoldoende invulling van opdrachtgever- of opdrachtnemerschap bestaat de kans op ruis in de relatie met als gevolg imagoverlies 3. Als gevolg van verminderde of het voortijdig stopzetten van de dienstverlening aan derden bestaat de kans op minder inkomsten. Bij gelijkblijvende kosten kan dit leiden tot een financieel nadeel Bijlagenboek Begroting

155 Product 1.5 Financiën Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: Geld wordt goed besteed: o De meerjarenraming is structureel sluitend. o Er is een goede balans tussen prijs (lokale lasten) en het kwaliteitsniveau (voorzieningenniveau diverse beleidsvelden). Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Voor de langere termijn (2017 en volgende jaren) meer in te gaan zetten op innovatief bezuinigen om duidelijke keuzes te kunnen maken. Vergroten risicobewustzijn, organisatorische inbedding van het risicobeheer en verbetering van de informatievoorziening. Toelichting De mogelijkheden om te bezuinigen door innovaties worden onderzocht. Op dit moment zijn we nog niet in de fase van definitieve besluitvorming. We zetten de eerste stappen naar risicobewustzijn onder andere bij ondermijning en informatiebeveiliging. Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Bijlagenboek Begroting

156 Onderwerp Bedrag V/N Algemene Uitkering (meicirculaire) 695 V Algemene Uitkering (septembercirculaire) -345 N Post Onvoorzien 340 V Opbrengst OZB -38 N Taakstelling bedrijfsvoering 77 V Voorziening dubieuze debiteuren -40 N CAO ontwikkeling -74 N BTW onderzoek 253 V Arbeidsplaatsen voor mensen met een arbeidsbeperking 48 V ICT Kosten 37 V Reserve automatisering -37 N Hypotheekrente -35 N Vennootschapsbelasting -6 N Licenties -2 N Administratieve overboeking tussen product 1.3 en V Administratieve overboeking tussen product 1.4 en N Personeel sociaal domein -93 N Voorschoolse voorziening Peuters 42 V Verhoogde instroom asielzoekers 32 V Energiekosten -61 N overig -10 N Resultaat product 630 V Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 8 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

157 Product 1.5 Financiën Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? De vijf O s (Onze inwoners, maatschappelijke Organisaties, Ondernemers, Onderwijs en andere Overheden) hebben vertrouwen in de gemeente. Doelstellingen op programmaniveau: Geld wordt goed besteed: o De meerjarenraming is structureel sluitend. o Er is een goede balans tussen prijs (lokale lasten) en het kwaliteitsniveau (voorzieningenniveau diverse beleidsvelden). Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren Bij de vijf goedkoopste gemeenten met een sluitende meerjarenbegroting De meerjarenbegroting is structureel sluitend. De reservepositie is op voldoende niveau, structurele uitgaven worden door structurele inkomsten gedekt en gemeentelijke lastenstijging is beperkt. De OZB tarieven stijgen met de consumentenprijsindex. Etten-Leur behoort tot de vijf goedkoopste gemeenten van de Regio West-Brabant. De tarieven zijn kostendekkend. Etten-Leur koopt duurzaam in en creëert maximaal kansen voor lokale en regionale ondernemers. De gemeente gaat bewust en verantwoord om met risico s De gemeente is risicobewust. Daardoor wordt de gemeenteraad tijdig en volledig geïnformeerd over kansen en bedreigingen die invloed hebben op de te behalen doelstellingen. Risicomanagement is gericht op het beheersen van risico s. Voor risico s waar geen beheersmaatregelen voor zijn getroffen, dienen middelen aangehouden te worden (het weerstandsvermogen). Deze middelen dienen tenminste gelijk te zijn aan de ingeschatte omvang van de risico s (=weerstandsratio van minimaal 1,1). Zijn de middelen hoger dan het ingeschatte risicobedrag, dan wordt vanaf een weerstandsratio groter dan 1,4 bepaald welk deel van deze middelen vrij inzetbaar is. Doelstelling 1: De meerjarenraming is structureel sluitend. Indicator Saldo begroting/jaarrekening Doelstelling 2: Etten-Leur behoort tot de vijf goedkoopste gemeenten van de Regio West-Brabant. Indicator BBV Gemiddelde WOZ waarde (per 1.000) BBV BBV Gemeentelijke woonlasten eenpersoonshuishouden Gemeentelijke woonlasten meerpersoonshuishouden Doelstelling 3: De weerstandsratio is minimaal 1,1 Indicator Weerstandsratio 1,9 1,8 1,1 1,1 1,1 1,1 Bijlagenboek Begroting

158 Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling 1. De meerjarenraming is structureel sluitend. 2. Etten-Leur behoort tot de vijf goedkoopste gemeenten van de Regio West-Brabant. 3. De gemeente is risicobewust. Voor risico s waar geen beheersmaatregelen voor zijn getroffen, dienen middelen aangehouden te worden Te doen Solide financieel beleid voortzetten, reservepositie op voldoende niveau houden en gemeentelijke lastenstijging beperken Onderzoeken van mogelijkheden om binnen het huidige voorzieningenniveau te bezuinigen en in ieder geval voor 2018 een sluitende meerjarenraming aan te bieden. Voor de langere termijn (2018 en volgende jaren) meer in te gaan zetten op bezuinigen door innovatie om duidelijke keuzes te kunnen maken. Stijging OZB met het gemiddelde consumentenprijsindexcijfer t-2 Vergroten risicobewustzijn, organisatorische inbedding van het risicobeheer en verbetering van de informatievoorziening Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Risico s Risico 1. Landelijke financiële ontwikkelingen 2. Teruglopende inkomsten van het Rijk (Algemene uitkering) 3. Renteontwikkelingen 4. Het niet tijdig realiseren van bezuinigingen 5. Politieke besluitvorming omtrent hoogte lokale heffingen 6. Politieke besluitvorming omtrent voorzieningenniveau 7. Verstrekte leningen en garanties aan derden 8. Weerstandsratio daalt onder 1,1 Bijlagenboek Begroting

159 Programma Wonen Producten: 2.1 Ruimtelijke ordening en Bouwen 2.2 Vervallen m.i.v. de begroting Grondbedrijf 2.4 Mobiliteit 2.5 Veiligheid 2.6 Milieu 2.7 Wegen 2.8 Openbaar Groen 2.9 Riolering 2.10 Afval 2.11 Vastgoed Bijlagenboek Begroting

160 Product 2.1 Ruimtelijke ordening Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Opstellen en vaststellen van Omgevingsvisie (lange termijnvisie tot 2030) waaronder vaststellen van randvoorwaarden ter bestrijding van leegstand en aanpak herstructurering. Toelichting Op 11/25 september 2017 stelde de gemeenteraad de 'Verkenning Omgevingsvisie' vast. De verkenning is een bouwsteen voor de omgevingsvisie. Vóór 1 januari 2020 beschikken we over een complete omgevingsvisie. Vaststellen van diverse bestemmingsplannen, projectafwijkings-besluiten, uitwerkings-, wijzigings- en exploitatieplannen of overeenkomsten. Diverse bestemmings- en wijzigingsplannen zijn opgepakt, in procedure gebracht of vastgesteld. Om de grote toestroom aan verzoeken aan te kunnen, hebben we tijdelijk personeel ingehuurd. De provincie verplicht ons om het bestemmingsplan Buitengebied te herzien aan haar regels voor veehouderij. Tot op heden pakten we dit nog niet op. Veel tijd ging naar de tracékeuze voor de 380 KV hoogspanningsleiding. Bijlagenboek Begroting

161 Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Onderwerp Bedrag V/N Projecten volkshuisvesting, lasten 65 V Projecten volkshuisvesting, reserve -65 N Leges omgevingsvergunningen 634 V Planologie, omgevingswet 100 V Planologie, bestemmingsplan buitengebied 90 V Planologie, reserves -190 N Planologie, inhuur 33 V Planologie, baten -33 N Overig -19 N Resultaat product 615 V Welke risico s zijn gewijzigd? Aantal risico s van dit product 12 Aantal gewijzigde risico s (hieronder toegelicht) 0 Gewijzigde risico s Geen wijzigingen Toelichting Bijlagenboek Begroting

162 Product 2.1 Ruimtelijke ordening Begroting 2018 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Productdoelstellingen en prestatie-indicatoren We bouwen voor de vraag en bevorderen duurzaamheid In de periode zijn er duizend woningen aan de woningvoorraad toegevoegd. De nieuwbouw is afgestemd op de vraag naar woningen en het aanbod in de bestaande voorraad. Het aanbod aan woningen spreekt verschillende doelgroepen aan. Naast nieuwbouw zijn bestaande gebouwen en woningen verbouwd om het toenemend aantal huishoudens te huisvesten. Het aantal gezinnen met budgetproblemen is in vergelijking tot 2014 niet toegenomen. De huisvesting van arbeidsmigranten vindt op maat plaats; grootschalige huisvesting is uitgesloten. De gemeente stimuleert initiatieven om het wooncomfort van (oudere) bestaande woningen te verbeteren. We denken vooral aan het levensloopbestendig maken en verminderen van energieverbruik. Aanvullend op bestaande campagnes en initiatieven kunnen over twee jaar particuliere huiseigenaren kiezen uit standaardpakketten voor woningaanpassing. De gemeente neemt het voortouw om samen met partners deze pakketten te ontwikkelen en onder de aandacht van haar inwoners te brengen. Onze ambitie is om jaarlijks ongeveer honderd bestaande koopwoningen met twee energielabel stappen te verhogen 1. We maken met de Woonstichting afspraken over deze doelstelling voor haar woningbezit. Qua energieverbruik hebben we de ambitie bij nieuwbouw om verder te gaan dan wat minimaal in het bouwbesluit is aangegeven. Bouwers kunnen zelf kiezen voor verdergaande voorzieningen. De structuurvisie schetst tevens een beeld voor de ruimtelijke ontwikkeling na 2020 (waaronder de uitspraak over een nieuw bedrijventerrein op basis van regionaal beleid). In afwachting hiervan koopt de gemeente alleen grond in bestaand stedelijke gebied. Een uitzondering wordt gemaakt voor lopende verplichtingen (zoals realisatie ecologische verbindingszones). Regels over gebruik en bouwen staan ten dienste van behoud en versterken van de kwaliteit van de ruimte en bieden kansen voor initiatieven. Nieuwe ontwikkelingen worden benut om doelen op andere beleidsvelden te realiseren (duurzaamheid, maatschappelijke ondersteuning etc.). De dienstverlening op het gebied van bouwen wordt verbeterd door het terugbrengen van de tijd voor het verlenen van vergunningen en het garanderen van kwaliteit door samenwerking met andere gemeenten. 1 Convenant Duurzaam Bouwen West Brabant Bijlagenboek Begroting

163 Doelstelling 1 Ruimtelijk Ordening Adequaat en flexibel ruimtelijk beleid dat inwoners en bedrijven rechtszekerheid biedt en voldoende mogelijkheden geeft voor aanpassingen in de fysieke leefomgeving. Indicator Aantal structuur- en/of gebiedvisies p.m. p.m. p.m. Aantal bestemmingsplannen, wijzigings-, uitwerkingsplannen en/of projectafwijkingsbesluiten p.m. p.m. 1 Vanaf 2019 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking; vanaf dat moment verandert de regelgeving ingrijpend en komen er andere planvormen zoals omgevingsvisie, omgevingsplannen, programma s en projectbesluiten. Doelstelling 2 Volkshuisvesting Voor iedereen passende huisvesting bieden. Indicator Aantal op te leveren woningen BBV Aantal nieuwe gebouwde woningen per woningen Bron: WaarStaatJeGemeente.nl - > Dashboard Etten-Leur - > Besluit Begroting en Verantwoording Doelstelling 3 Landschapsbeheer Het behouden en versterken van natuur en landschap. Indicator Aantal projecten landschapsbeleidsplan Aantal overeenkomsten agrarisch landschapsbeheer Doelstelling 4 Monumenten en archeologiebeleid Het behouden en versterken van het erfgoed in onze gemeente. Indicator Aantal rijksmonumenten Aantal gemeentelijke monumenten Doelstelling 5 Vergunningverlening Het binnen de wettelijke termijn verlenen van een integrale (brede) omgevingsvergunning. Indicator Percentage afhandeling aanvragen binnen wettelijke termijn Vanaf 2019 treedt naar verwachting de Omgevingswet in werking; vanaf dat moment verandert de regelgeving ingrijpend en vallen meer bouwplannen buiten de vergunningsplicht. Bijlagenboek Begroting

164 Doelstelling 6 Handhaving Doelmatige handhaving waardoor overtredingen van wet- en regelgeving worden beëindigd en preventieve werking plaatsvindt. Indicator Percentage controles naar aanleiding van meldingen bouwactiviteiten Percentage controles brandveiligheid/kwaliteit bestaande gebouwen De bestaande gebouwen worden vanuit een basistakenpakket onderverdeeld in gebouwgroepen. Deze worden periodiek, volgens een risicogerichte benadering, gecontroleerd. Wat gaan we daarvoor doen? Doelstelling Algemeen Te doen Voorbereiden van een soepele invoering van de Omgevingswet in Deze wet heeft niet alleen gevolgen voor activiteiten die horen bij dit productblad maar ook voor de uitvoering van activiteiten die horen bij de productbladen Grondbedrijf, Mobiliteit, Duurzaamheid, Wegen, Groen en Riolering. 1. Ruimtelijke Ordening Opstellen en vaststellen van een Omgevingsvisie (lange termijnvisie tot 2030) 1. Voorbereiden en/of vaststellen van bestemmingsplannen, wijzigingsen/of uitwerkingsplannen overeenkomstig woningbouwplanning Voorbereiden en vaststellen van bestemmingsplannen, projectafwijkingsbesluiten, uitwerkings- en wijzigingsplannen voor inpassing van initiatieven van derden of aanpassing aan landelijke of provinciale regels. Voorbereiden en vaststellen van exploitatieplannen of overeenkomsten voor initiatieven van derden. Behandeling van planschadeclaims. 2. Volkshuisvesting Op basis van het Uitwerkingsprogramma Wonen: Uitvoeren van actieplan huisvesting (bijzondere) doelgroepen op basis van vraaggerichte benadering. Uitbreiden van het woningaanbod door nieuwbouw met bijzondere aandacht voor binnenstedelijke locaties. Uitvoeren van maatregelen ter bevordering van de doorstroming op de woningmarkt. Invoeren en uitvoeren van maatregelen ter behoud van betaalbaarheid woningen. Invoeren en uitvoeren van maatregelen ter bevordering beschikbaarheid woningen. Stimuleren en faciliteren verbeteren woningvoorraad (o.a. levensloopbestendig maken en verlagen energiegebruik). 3. Landschapsbeheer Incidentele grondverwerving voor aanleg resterende delen ecologische verbindingszones. Begeleiden van agrarisch landschapsbeheer. 1 In de visie komen aan de orde alle relevante aspecten op het gebied van wonen, werken, detailhandel, horeca, toerisme, recreatie, sport, onderwijs, maatschappelijke voorzieningen, buitengebied, bereikbaarheid, leefbaarheid, duurzaamheid (energie en klimaatverandering) en gezondheid. Bijlagenboek Begroting

165 Doelstelling Te doen 4. Vergunningverlening De aanvragen voor een omgevingsvergunning worden integraal zoveel mogelijk digitaal afgehandeld en waar mogelijk binnen een kortere termijn dan de wettelijke. Verbeteren van de dienstverlening. Doorvoeren van samenwerking op het gebied van VTH WABO-taken (vergunning, toezicht, handhaving/wet algemene bepalingen omgevingsrecht). 5. Handhaving De handhaving wordt uitgevoerd overeenkomstig het integraal handhavingsprogramma. Wat gaat het kosten? Werkelijk Raming Raming Meerjarenraming (bedragen x 1.000) Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Risico s Doelstelling Ruimtelijke ordening Volkhuisvesting Landschapsbeheer Risico Maatschappelijke weerstand en juridische procedures kunnen leiden tot vertraging in de uitvoering waardoor een financieel nadeel optreedt. Uiteenlopende maatschappelijke en economische ontwikkelingen die gevolgen hebben voor de woningmarkt, zoals vertraging in het tempo van de realisatie van nieuwbouw en renovatie. Ontwikkelingen die gevolgen hebben voor onder andere wachttijden voor huurwoningen, betaalbaarheid en doorstroming. Keuzen die Woonstichting Etten-Leur de komende jaren maakt en de effecten daarvan op de vraag naar passende en betaalbare huurwoningen. Het niet bereiken van een akkoord tussen gemeente en Woonstichting Etten-Leur en huurdersbelangenvereniging over prestatieafspraken voor de komende jaren. Onvoldoende belangstelling in de markt waardoor de starterslening geen succes wordt en/of het niet bereiken van het beoogde effect, het bevorderen van de doorstroming. Als gevolg van keuzes van subsidieverstrekkers of gemeente om minder middelen ter beschikking te stellen zorgen voor vertraging of het niet doorgaan bij de uitvoering van projecten. Bijlagenboek Begroting

166 Doelstelling Monumenten- en archeologiebeleid Vergunningverlening Handhaving Risico Door onachtzaamheid en onzorgvuldigheid door derden bestaat het risico op aantasting van de monumentale/archeologische waarde van het cultureel erfgoed. Als gevolg van het schrappen van de preventieve toets (toets vooraf) bestaat de kans dat er meer problemen ontstaan op het gebied van veiligheid en gezondheid. Als gevolg van het niet afhandelen van een aanvraag binnen de wettelijke termijn bestaat de kans op een (fictieve) vergunning van rechtswege met als gevolg dat de preventieve toets achterwege blijft en de legesinkomsten worden gemist. Als gevolg van mogelijke wettelijke verruiming van vergunningsvrije of meldingsplichtige activiteiten bestaat de kans op minder legesinkomsten met als gevolg een financieel tekort. Als gevolg van minder preventieve toetsing bestaat de kans op meer kosten bij toets en correctie achteraf (reactieve toetsing). Bijlagenboek Begroting

167 Product 2.3 Grondbedrijf Stand van zaken 1 september 2017 Welke maatschappelijke effecten willen we bereiken? In Etten-Leur is het prettig wonen, werken en leven. Doelstellingen op programmaniveau: Etten-Leur is veilig, heel, schoon, groen en alles is goed bereikbaar en toegankelijk. Etten-Leur biedt een gevarieerd, duurzaam en vraaggericht aanbod aan woningen en voorzieningen binnen het bestaand stedelijk gebied. Wat is de stand van zaken bij de productdoelstellingen? De doelstellingen die niet volgens plan verlopen (geel en rood) lichten we hieronder toe. 1 e Berap 2 e Berap Te doen Voorraad uitgeefbare gronden per : m² Voorraad uitgeefbare gronden per : m² De te verwachten uitgifte: m² Toelichting In 2016 namen bedrijven een optie op grond. Sommige bedrijven zagen van aankoop af. Hierdoor steeg de beginvoorraad. Overigens verwachten we dit jaar wel meer grond te verkopen dan geraamd. Niettemin houden we per saldo een grotere eindvoorraad over. Wat zijn de financiële afwijkingen? Begroting voor Mutatie Begroting na Bedragen (* 1.000) 2e berap e berap e berap 2017 Lasten Baten Totaal saldo van lasten en baten Mutaties eigen vermogen: Toevoeging reserves Onttrekking reserves Resultaat product Bijlagenboek Begroting