1 H1 De dierenwinkel (1): Biotische en abiotische factoren

Transcriptie

1 1 H1 De dierenwinkel (1): Biotische en abiotische factoren Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Its Academy 28 november 2014 CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijs van Kennisnet. Wikiwijs is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, maakt en deelt.

2 Inhoudsopgave 1 De dierenwinkel (1): Biotische en abiotische factoren 1.1 Een aquarium vullen 1.2 Biotische en abiotische factoren 1.3 Wat heb je geleerd? Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 1 De dierenwinkel (1): Biotische en abiotische factoren Een min of meer begrensd gebied met alle organismen die daar in leven heet een ecosysteem. Zo is de Noordzee een ecosysteem, evenals de Waddenzee. Zelfs een aquarium of een vijver in je tuin zou je een ecosysteem kunnen noemen. Centrale vraag voor hoofdstuk 1 In hoofdstuk 1 ga je een relatief simpel ecosysteem bestuderen. Als modelsysteem neem je een aquarium met vissen. Centraal staat de vraag: Welke materialen heb je nodig om een aquarium samen te stellen en hoe beïnvloeden deze materialen het leven in een aquarium? Pagina 2

4 1.1 Een aquarium vullen Welke materialen heb je nodig om een aquarium samen te stellen en hoe beïnvloeden deze materialen het leven in dat aquarium? Om deze vraag te beantwoorden bekijk je onderstaande video over een dierenwinkel. Bekijk de video: Verkoopster Karen vertelt wat er allemaal komt kijken bij de aanschaf van een aquarium. Je moet rekening houden met heel veel factoren, elke soort stelt eigen speciale eisen aan de leefomgeving. Zo is voor een vis water heel belangrijk: zonder water geen leven. Maar ook factoren als temperatuur, het zuurstofgehalte, de zuurgraad, de hoeveelheid zouten, het zonlicht en de bodem spelen een belangrijke rol in het leven van een vis. Al deze factoren noemen we niet-levende of abiotische factoren. Een vis in een aquarium kan ook te maken krijgen met soortgenoten, andere vissoorten, waterplanten, slakken en bacteriën. Dit noemen we levende of biotische factoren. Opdracht 1.1 Groepsopdracht (2 personen) Vul een aquarium met biotische en abiotische factoren. Ieder beschikt over een eigen computer. (a) Bekijk de video over de dierenwinkel. (b) Ga naar de website Een van de twee personen klikt op het icoon Create a new pad. Je bevindt je nu in een webomgeving waarbinnen je met meerdere personen aan een document kunt werken. Mail het webadres van het document door aan het andere groepslid. Controleer of je allebei online bent door een paar testwoorden te typen. Je bent individueel herkenbaar door een eigen tekstkleur. Verwijder de bestaande voorbeeldtekst in het document. Open de chat (rechtsonder) en spreek een startmoment af voor de opdracht. (c) Jullie gaan nu een leeg aquarium vullen. Noteer in het document binnen vijf minuten om de beurt alle abiotische factoren die een rol spelen in een aquarium. Je mag elkaar via de chat op ideeën brengen. (d) Ben je klaar, herhaal dan de opdracht, maar nu met alle biotische factoren. Pagina 3

5 Opdracht 1.2 De aanwezigheid van vissen kan van invloed zijn op zowel biotische als abiotische factoren in het aquarium. (a) Noteer in het document binnen vijf minuten om de beurt een abiotische factor die door de aanwezigheid van vissen kan veranderen. Noteer ook de aard van de verandering (bijv. gaat de factor omhoog of omlaag?). Een voorbeeld is: vissen verbruiken zuurstof in het water zuurstofgehalte daalt. (b) Herhaal de opdracht, maar nu met de biotische factoren. (c) Zijn jullie klaar? Exporteer het document naar Word en sla het document op onder het kopje 'Portfolio e-klas ecologie'. Pagina 4

6 1.2 Biotische en abiotische factoren Bekijk de video ( Opdracht 1.3 Zijn de volgende beweringen waar of niet waar? Planten, dieren en schimmels zijn biotische factoren. a. Waar b. Niet waar Koolstofdioxide, zuurstof, water, zonlicht, mineralen, temperatuur, luchtvochtigheid, wind en bodem zijn biotische factoren. a. Waar b. Niet waar De pijlen in het filmpje (vanaf 1 minuut) wijzen van het object dat de factor opneemt naar het object dat de factor produceert. a. Waar b. Niet waar Je kunt zeggen dat een vis een systeem is: een uit verschillende onderdelen opgebouwd geheel, dat in verbinding staat met zijn omgeving. Sommige factoren kunnen invloed uitoefenen tot in het systeem van de vis, omgekeerd kan ook de vis haar omgeving beïnvloeden. Hieronder zie je een schema (model) van een aquarium met een vis in het centrum. Pagina 5

7 Opdracht 1.4 Kopieer bovenstaand schema naar een Word-document. De blauwe lijn rond de vis geeft de grens aan tussen de vis en zijn omgeving. (a) Noteer in het schema alle biotische en abiotische factoren uit opdracht 1.1 die een vis kunnen beïnvloeden. Noteer daarna alle biotische en abiotische factoren uit opdracht 1.2 die door een vis beïnvloed kunnen worden. (b) Geef net als in de video bij opdracht 1.3 met pijlen de relatie aan tussen de vis en de factoren en ook tussen de factoren onderling. (c) Ben je klaar? Sla het document op onder het kopje 'Portfolio e-klas ecologie'. Opdracht 1.5 Hebben de volgende biotische dan wel abiotische factoren invloed tot binnen in het systeem van de vis? (Vink aan wat jij denkt dat invloed heeft) a. Biotisch: voedsel, uitwerpselen, ziekteverwekkers. b. Abiotisch: temperatuur, zouten, zuurstofgehalte, zuurgraad. Opdracht 1.6 Lees onderstaande tekst en vul het juiste woord in: biotische of abiotische. Pagina 6

8 In het schema is de rode lijn de grens van het water in het aquarium, eigenlijk de grens van het ecosysteem. Stel dat de rode lijn de grens voorstelt van een meer, plas of sloot. Welk ecosysteem grenst aan de bovenkant aan dit ecosysteem en welk ecosysteem aan de zijkanten en de onderkant van dit ecosysteem? Zijn de grenzen tussen deze ecosystemen absoluut of kunnen er bepaalde biotische of abiotische factoren door die grenzen? Aan de bovenkant grenst de atmosfeer. Door de grens kunnen (ziekteverwek factoren (voorbeelden zijn licht, temperatuur, zuurstof etc.). Aan de zijkanten grenst de bodem. Door deze grens kunnen factoren (wortels v organismen) en factoren (mineralen). Aan de onderkant grenst de bodem. Door deze grens kunnen factoren (microorganismen) en factoren (mineralen). klik op de afbeelding om deze te vergroten. Opdracht 1.7 Bekijk de afbeelding van een Zweeds ecosysteem hierboven. Welke van de zes letters wijst of wijzen naar een abiotische factor? Pagina 7

9 1.3 Wat heb je geleerd? Leerdoelen Je kunt: 1. beschrijven wat onder een ecosysteem wordt verstaan en welke componenten daarvan deel uitmaken; 2. veranderingen van abiotische en biotische factoren en hun onderlinge wisselwerking in een ecosysteem beschrijven. Reflectie Schrijf hier de vraag. Maak een link van 'plaats hier je uw' en vul wel de title/mouseover, maar nier de URL. Bij mouseover wordt nu de antwoordindicatie getoond. Plaats hier je muis Pagina 8

10 Antwoorden Zijn de volgende beweringen waar of niet waar? Planten, dieren en schimmels zijn biotische factoren. 1. Waar 2. Niet waar Koolstofdioxide, zuurstof, water, zonlicht, mineralen, temperatuur, luchtvochtigheid, wind en bodem zijn biotische factoren. 1. Waar Dit zijn de abiotische factoren. 2. Niet waar Dit zijn de abiotische factoren. De pijlen in het filmpje (vanaf 1 minuut) wijzen van het object dat de factor opneemt naar het object dat de factor produceert. 1. Waar De pijl gaat van het object dat de factor produceert naar het object dat de factor opneemt. 2. Niet waar De pijl gaat van het object dat de factor produceert naar het object dat de factor opneemt. Opdracht 1.5 Hebben de volgende biotische dan wel abiotische factoren invloed tot binnen in het systeem van de vis? (Vink aan wat jij denkt dat invloed heeft) 1. Biotisch: voedsel, uitwerpselen, ziekteverwekkers. De feedback geeft aan of je goed hebt aangevinkt ('Verkeerd!' bij een niet-aangevinkt hokje betekent dat het WEL aangevinkt had moeten zijn). 2. Abiotisch: temperatuur, zouten, zuurstofgehalte, zuurgraad. De feedback geeft aan of je goed hebt aangevinkt ('Verkeerd!' bij een niet-aangevinkt hokje betekent dat het WEL aangevinkt had moeten zijn). Opdracht 1.6 Lees onderstaande tekst en vul het juiste woord in: biotische of abiotische. In het schema is de rode lijn de grens van het water in het aquarium, eigenlijk de grens van het ecosysteem. Stel dat de rode lijn de grens voorstelt van een meer, plas of sloot. Welk ecosysteem grenst aan de bovenkant aan dit ecosysteem en welk ecosysteem aan de zijkanten en de onderkant van dit ecosysteem? Zijn de grenzen tussen deze ecosystemen absoluut of kunnen er bepaalde biotische of abiotische factoren door die grenzen? Aan de bovenkant grenst de atmosfeer. Door de grens kunnen (ziekteverwek factoren (voorbeelden zijn licht, temperatuur, zuurstof etc.). Pagina 9

11 Aan de zijkanten grenst de bodem. Door deze grens kunnen factoren (wortels v organismen) en factoren (mineralen). Aan de onderkant grenst de bodem. Door deze grens kunnen factoren (microorganismen) en factoren (mineralen). Juist antwoord: Lees onderstaande tekst en vul het juiste woord in: biotische of abiotische. In het schema is de rode lijn de grens van het water in het aquarium, eigenlijk de grens van het ecosysteem. Stel dat de rode lijn de grens voorstelt van een meer, plas of sloot. Welk ecosysteem grenst aan de bovenkant aan dit ecosysteem en welk ecosysteem aan de zijkanten en de onderkant van dit ecosysteem? Zijn de grenzen tussen deze ecosystemen absoluut of kunnen er bepaalde biotische of abiotische factoren door die grenzen? Aan de bovenkant grenst de atmosfeer. Door de grens kunnen biotische (ziekteverwekkers, an abiotische factoren (voorbeelden zijn licht, temperatuur, zuurstof etc.). Aan de zijkanten grenst de bodem. Door deze grens kunnen biotische factoren (wortels van bome organismen) en abiotische factoren (mineralen). Aan de onderkant grenst de bodem. Door deze grens kunnen biotische factoren (microorganismen) en abiotische factoren (mineralen). Opdracht 1.7 Bekijk de afbeelding van een Zweeds ecosysteem hierboven. Welke van de zes letters wijst of wijzen naar een abiotische factor? Hint: Abiotische factoren zijn de invloeden die afkomstig zijn van de levenloze natuur. Kom je er niet uit, vraag dan je docent om het juiste antwoord. Pagina 10

12 Over dit lesmateriaal Colofon Dit materiaal is achtereenvolgens ontwikkeld en getest in een SURF-project ( : e-klassen als voertuig voor aansluiting VO-HO) en een IIO-project ( : e-klassen&pal-student). In het SURF project zijn in samenwerking met vakdocenten van VO-scholen, universiteiten en hogescholen e-modules ontwikkeld voor Informatica, Wiskunde D en NLT. In het IIO-project (Innovatie Impuls Onderwijs) zijn in zo n samenwerking modules ontwikkeld voor de vakken Biologie, Natuurkunde en Scheikunde (bovenbouw havo/vwo). Meer dan 40 scholen waren bij deze ontwikkeling betrokken. Organisatie en begeleiding van uitvoering en ontwikkeling is gecoördineerd vanuit Bètapartners/Its Academy, een samenwerkingsverband tussen scholen en vervolgopleidingen. Zie ook De auteurs hebben bij de ontwikkeling van de module gebruik gemaakt van materiaal van derden en daarvoor toestemming verkregen. Bij het achterhalen en voldoen van de rechten op teksten, illustraties, en andere gegevens is de grootst mogelijke zorgvuldigheid betracht. Mochten er desondanks personen of instanties zijn die rechten menen te kunnen doen gelden op tekstgedeeltes, illustraties, enz. van een module, dan worden zij verzocht zich in verbinding te stellen met de programmamanager van de Its Academy (zie website). Gebruiksvoorwaarden: creative commons cc-by sa 3.0 Handleidingen, toetsen en achtergrondmateriaal zijn voor docenten verkrijgbaar via de bètasteunpunten. Auteur Its Academy Laatst gewijzigd 28 november 2014 om 19:10 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding en publicatie onder dezelfde licentie vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding-GelijkDelen 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau VWO 5; Leerinhoud en Interactie; Systeem; Wisselwerking met abiotische en biotische omgeving; doelen Biologie; Samenstelling van ecosystemen; Eindgebruiker leerling/student Pagina 11

13 Moeilijkheidsgraad Trefwoorden gemiddeld e-klassen rearrangeerbaar Pagina 12