ANATOMIE VAN DE SMAAK. Eten met je neus?! Programma. De tong Papillae. Sanne Boesveldt, asst prof Sensoriek en Eetgedrag

Transcriptie

1 Eten met je neus?! Programma Sanne Boesveldt, asst prof Sensoriek en Eetgedrag Landelijk Congres Moderne Dementiezorg, Nov 216 Ruiken en proeven (anatomie) Onderzoek geur en eetgedrag Reuk/smaakverlies bij veroudering en ziekte (dementie) Mogelijke toepassingen? Discussie Eten met je zintuigen Ruiken en Proeven Gevaar signaleren Eten consumptie anticipatie Emoties en Herinneringen, Sociaal leven De tong Papillae Taste buds Taste receptor cell (TRC) ANATOMIE VAN DE SMAAK Chandrashekar 26, Nature Rev 1

2 Van tong naar brein Orbitofrontal cortex Insula/operculum Nucleus of the solitary tract Cranial nerves: VII: Chorda tympani branch of the facial nerve; serves front part of tongue IX: Glossopharyngeal nerve; innervates the back (sides) of the tongue X: Vagal nerve; serves taste cells in the throat ANATOMIE VAN DE REUK Van neus naar brein Geurcodering: patroonherkenning olfactory bulb glomeruli Een combinatie van geactiveerde receptoren zorgt voor geurherkenning Een geur(molecuul) kan aan meerdere receptoren binden/activeren Een receptor/neuron kan meerdere geuren binden olfactory nerve (CN I) olfactory epithelium R O S R O odorant receptor E A N G E Van neus naar brein Smaak en geurwaarneming Smaak (tong) 5 a 6 basissmaken 1 receptor per smaak, voor bitter 25 Makkelijk te benoemen Goed onderscheid tussen verschillende concentraties Geen directe verbinding met de hersenen Reuk (neus) > 1 triljoen geuren 3-4 receptoren Moeilijk te benoemen Slecht onderscheid tussen verschillende concentraties Directe verbinding hersenen: emotionele lading, geheugen 2

3 Effect van smaak op voedselinname Het consumeren van 1 kg druiven of druivensap Smaaksysteem is gericht op de waarneming van nutriënten (voedingsstoffen) Zoet à koolhydraten, suikers Zout à mineralen en vochtbalans Zuur en bitter à niet goed voor ons Umami (hartig) à eiwitten Blootstelling aan smaak is sterk afhankelijk van textuur à langzamer eten leidt tot een langere blootstelling aan smaak à eerder stoppen met eten en langer vol zitten Geuren en anticipatie op eten GEUR EN EETGEDRAG Eetlust na blootstelling aan geuren Eetlust na blootstelling aan geuren Ambient odors Sweet Savory Neutral/staple Non food t= t=1min t=5min t=9min t=13min t=18min Hunger, desire to eat How large is your appetite for a [specific food product] Sensorisch specifieke eetlust Ramaekers, Int J Obes 213 3

4 Voedselkeuze na blootstelling geuren Voedselinname na blootstelling geuren High Energy preference (%) Honger/verzadiging Hunger State * Hungry Satiated High energy preference (%) Geurtype Odour Type n.s. Normal Weight Overweight Energy intake (kcal) Honger/verzadiging * Hungry Satiated Normal weight Overweight Energy Intake (kcal) 1 Geurtype n.s. Normal Weight Overweight High Energy Odour Low Energy Odour Control Odour High Energy Low Energy Odour Odour Non-Food Odour Zoon, Physiol Behav 214 Zoon, Physiol Behav 214 Gemixte resultaten geurblootstelling à inname Je ruikt niet alleen met je neus! Sommige studies laten verhoogde voedselinname zien na geurblootstelling Sommige studies laten verlaagde voedselinname zien na geurblootstelling Sommige studies laten geen verschil in voedselinname zien na geurblootstelling orthonasaal retronasaal Afhankelijk van persoonlijkheidskenmerken? Afhankelijk van context? Afhankelijk van (type, bewustzijn, concentratie) geurblootstelling? Langere, intensere retronasale blootstelling leidt tot (iets) meer verzadiging, maar niet tot minder inname. (Ruijschop 28 Br J Nutr) Eten met je neus: Jellybeans voorbeeld Tussenconclusie Ruiken en Proeven Proeven doe je niet alleen met je tong! Ruiken doe je niet alleen met je neus! Smaaksysteem (tong) is een sensor van voedingstoffen Orale blootstelling leidt tot verzadiging Voedselgeuren zijn specifiek eetlustopwekkend Voedselkeuze en inname lijkt niet direct af te hangen van type geurblootstelling? à verder onderzoek nodig! Retronasale blootstelling aan geur heeft een klein effect op verzadiging Ongoing: praktijkstudie geurblootstelling verzorgingshuis 4

5 Leven zonder geur... Reuk/smaakstoornissen ~5-2% van de populatie heeft reuk en/of smaakverlies Grote invloed op: Zelfstandigheid Veiligheid Kwaliteit van leven Reuk- en smaak Centrum geopend (zomer 215) Diagnose, prognose, behandeling, advies, informatie (kliniek) Onderzoek naar werking reuk en smaaksysteem, invloed op eetgedrag, nieuwe behandelingen (wetenschap) Reuk- en smaakveranderingen Rawal 215 Chem Senses (NHANES) VEROUDERING EN ZIEKTE Doty 1984, Science Prevalentie reukstoornissen Murphy 22 JAMA 214 MacKay-Sim 24 Niet alle ouderen gaan achteruit! Hoort het bij veroudering, of hangt het samen met gezondheid? Ouderen Ongezonde ouderen 5

6 Reuk/smaakverlies en Eetgedrag Afname smaakvermogen 42% 28% Landis 29, J Neurol 53% 29% 26% 32% 59% 26% 14% 49% 72% 6% Voorlopige data Anosmievereniging: Boesveldt 211, Rhinol Ziekte van Parkinson Neurodegeneratieve ziekte Leeftijd Bewegingsstoornis >75% van patienten reukstoornis Vroeg & voorspellend symptoom 7-74 Voorspeller cognitieve achteruitgang75-79 Incidentie Parkinson (per 1 inwoners) M V NEURODEGENERATIEVE ZIEKTES Haehner 29 Braak 21 Ziekte van Alzheimer Neurodegeneratieve ziekte (plaques en tangles) Incidentie dementie Geheugenstoornissen, dementie (per 1 inwoners) M V Reukstoornissen in vroege fase Leeftijd Voorspellend voor dementie Stanciu

7 Reuk voor differentiaal diagnostiek Eten draait niet alleen om reuk en smaak.. Vaak reukverlies: MCI (conversie) Ziekte van Alzheimer (AD) Frontotemporaal dementie (FTD) Ziekte van Parkinson (PD) Dementie met Lewy bodies (DLB) Weinig/geen reukverlies: Essentiele tremor (ET) Multiple system atrophy (MSA) Progressive supranuclear palsy (PSP) Corticobasal degeneration (CBD) Labels, informatie Context: sociaal, omgeving, keuzemogelijkheden,... Vasculaire dementie?? Samenvattend.. Bedankt voor uw aandacht! Reuk en smaak zijn belangrijk voor eetgedrag Reuk neemt sterker af dan smaak met veroudering Maar ook niet bij iedereen! Reukverlies komt vaak en vroeg voor bij Alzheimer en Parkinson Maar is niet per se een goede voorspeller Discussiepunten: Het draait niet alleen om reuk en smaak! Subgroepen?! Wat is er mogelijk/haalbaar in de zorg? Use it or lose it? 7