Vrijwilligersbeleid. Rapportage flitsenquête ActiZ. ActiZ, organisatie van zorgondernemers. ICSB Marketing en Strategie Drs.

Transcriptie

1 Rapportage flitsenquête ActiZ Vrijwilligersbeleid Voor ActiZ, organisatie van zorgondernemers Van ICSB Marketing en Strategie Drs. Yousri Mandour Datum 7 maart 2011 Pag. 1

2 Voorwoord Voor u liggen de resultaten van de flitsenquête die ActiZ in december 2010 uitgezet heeft onder het ActiZ ledenpanel. In onze sector spelen vrijwilligers een grote rol. Maar hoe groot, welke rol, en is de sector voorbereid op de toekomst? Deze enquête is een eerste inventarisatie van beleid binnen de sector. De uitkomsten van de enquête geven ons input voor het gesprek dat we dit jaar willen voeren met leden. Vilans komt later dit jaar met een enquête gericht op vrijwilligerscoördinatoren. ActiZ is blij verrast over het aantal respondenten, en met name het aantal leden van raden van bestuur, dat de flitsenquête ingevuld heeft (ongeveer de helft van de 137 respondenten). Het onderwerp leeft bij de leden van ActiZ. Een mooie uitkomst, zo bij de start van het Europese Jaar van het vrijwilligersbeleid. Heel veel vrijwilligers! Ook zijn we blij verrast over de uitkomsten. We kunnen stellen dat er heel veel vrijwilligers actief zijn in onze sector. Een grove berekening laat zien dat de ratio betaalde versus vrijwilligers 2:1 tot 3:1 is. Uitgaande van in de sector betekent dat, dat er tussen en vrijwilligers actief zijn in de sector. We weten niet wat de omvang van hun inzet (FTE's) is. Het kan zijn dat een vrijwilliger een uur per week een cliënt komt voorlezen en dat is ook een (gewaardeerde) vrijwilliger. Door respondenten is aangegeven dat de inzet van vrijwilligers bijdraagt aan een betere kwaliteit van leven van cliënten en leidt tot meer werkplezier voor. Service voor cliënten Wat uit de flitsenquête ook blijkt, is dat vrijwilligers vooral ingezet worden om de service aan de cliënten te verbeteren, aanvullend op professionals en om de kwaliteit van leven van de cliënten te vergroten, maar niet in de zorg. Kosten en baten van de inzet van vrijwilligers De baten van de inzet van vrijwilligers worden vooral gezien in de bijdrage die zij leveren aan het welzijn van de cliënten: meer persoonlijke aandacht, meer activiteiten, meer zorg en welzijn op maat, grotere tevredenheid van mantelzorg en familie. Dat het ook effect kan hebben op de CQ-index vermeldt 31% van de respondenten. De toekomst: Naar autonomie, verbondenheid en een gezond leven ActiZ zoekt een deel van de oplossing van de komende tekorten op de arbeidsmarkt in het meer gebruik maken van al die niet-professionals die betrokken zijn bij de zorg: familie, vrienden, gepensioneerde zorgverleners, vrijwilligers. Daar liggen kansen die we niet onbenut moeten laten. Vrijwilligers geven ook invulling aan het begrip verbondenheid in de titel van het visiedocument Naar autonomie, verbondenheid en Pag. 2

3 een gezond leven. Verbondenheid van burgers met de cliënten, van de zorgorganisatie met de samenleving. Om deze kansen te benutten zouden we allereerst kunnen verkennen onder welke randvoorwaarden welke diensten en zorg verantwoord door vrijwilligers geleverd kunnen worden. Want het blijft onze verantwoordelijkheid verantwoorde zorg te leveren. ActiZ wil daarover in gesprek met haar leden. In de loop van dit Europese jaar van het Vrijwilligerswerk hoort u meer van ons. Ook komen we graag nog eens langs met een nieuwe flitsenquête over het vrijwilligersbeleid in uw organisatie aan het eind van het jaar. Meer info Belangstellenden kunnen informatie vragen bij Annemiek Mulder, senior beleidsmedewerker, a.mulder@actiz.nl of vinden op de webpagina vrijwilligersbeleid op het besloten deel van Aad Koster, directeur Pag. 3

4 Inhoudsopgave 1. Opzet en respons flitsenquête Vrijwilligersbeleid Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Belang vrijwilligers in de VVT-branche Inzet vrijwilligerswerk Samenvatting Pag. 4

5 1. Opzet en respons flitsenquête Vrijwilligersbeleid Respons Deze Flitsenquête Vrijwilligersbeleid is op 7 december 2010, Dag van de vrijwilligers, uitgezet onder de 336 leden van het ActiZ ledenpanel. 145 van hen zijn begonnen aan de enquête (43% van totaal aantal benaderden), waarvan 137 respondenten de enquête volledig hebben ingevuld (41% van totaal aantal benaderden, 94% van aantal begonnen respondenten). De Flitsenquête Vrijwilligersbeleid is gedurende 15 dagen online bereikbaar geweest (van 7 tot en met 21 december 2010). Deelnemers aan de enquête De helft van de deelnemers zijn lid van de raad van bestuur bij een zorgorganisatie, 22% is directeur/locatiemanager en de resterende 28% vervult een andere functie. Veelgenoemde andere functies zijn coördinator vrijwilligers (8%) en hoofd/manager P&O (4%). 89% van de deelnemende organisaties levert zowel intramurale als extramurale zorg. 8% levert alleen intramurale zorg en slechts 3% alleen extramurale zorg. Zowel grotere als kleinere zorgorganisaties zijn goed vertegenwoordigd in de enquête. In figuur 1.1 ziet u het aantal deelnemers aan de enquête, uitgesplitst naar het aantal in de organisatie. Aantal % Minder dan % % % % Meer dan % Totaal % Figuur 1.1 Deelnemers aan de enquête onderverdeeld naar aantal Pag. 5

6 2. Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Aantal vrijwilligers in de VVT-branche Een overzicht van het aantal vrijwilligers dat actief is in verschillende groottes van zorgorganisaties is weergegeven in tabel 2.1 Hoeveel heeft uw organisatie in totaal? < > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % 1-10 vrijwilligers 1 20% 2 4% 0 0% 0 0% 1 6% 4 3% vrijwilligers 3 60% 3 5% 0 0% 0 0% 0 0% 6 4% vrijwilligers 0 0% 12 22% 1 4% 0 0% 0 0% 13 9% vrijwilligers 1 20% 24 44% 3 13% 2 5% 0 0% 30 22% vrijwilligers 0 0% 14 25% 14 61% 3 8% 3 19% 34 25% Meer dan 500 vrijwilligers 0 0% 0 0% 5 22% 33 87% 12 75% 50 36% Totaal 5 100% % % % % % Tabel 2.1 Aantal vrijwilligers dat actief is in verschillende grootten van zorgorganisaties Uit de tabel kunnen we de volgende zaken constateren: De steekproef van zorgorganisaties met minder dan 100 is met slechts 5 respondenten zo klein, dat verdere uitsplitsing vanwege onvoldoende betrouwbaarheid niet goed mogelijk is. Zorgorganisaties met (in totaal 55 respondenten): in 44% van de gevallen zijn hier vrijwilligers actief en in 26% van de gevallen vrijwilligers. Zorgorganisaties met (in totaal 23 respondenten): in 61% van de gevallen zijn hier vrijwilligers actief. Zorgorganisaties met (in totaal 38 respondenten): in 87% van de gevallen zijn hier meer dan 500 vrijwilligers actief. Zorgorganisaties met meer dan (in totaal 16 respondenten): in 75% van de gevallen zijn hier meer dan 500 vrijwilligers actief. Pag. 6

7 Dit betekent dat bij het merendeel van de grotere zorgorganisaties (met meer dan ) meer dan 500 vrijwilligers actief zijn. Bij de kleinere zorgorganisaties (tot 500 ) is dit vaak vrijwilligers. Hoewel we op basis van de gehanteerde grootteklassen niet betrouwbaar een exacte ratio van het aantal gedeeld door het aantal vrijwilligers kunnen berekenen, komt deze ratio bij grove schatting op basis van deze enquête uit op een ratio van ongeveer 1 staat tot 2 (bij zorgorganisaties van 100 tot ) tot 1 staat tot 3 (bij zorgorganisaties van tot ). Met andere woorden: 1 vrijwilliger voor elke 2 à 3. Hiermee wordt de enorme impact van vrijwilligers in de VVT-branche onderstreept. Inzet van coördinatoren vrijwilligerswerk In de enquête is gevraagd of het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk in de organisatie de laatste twee jaar is toe- of afgenomen. Rechts in tabel 2.2 zien we dat er volgens driekwart van de respondenten geen verandering is waar te nemen in het aantal coördinatoren. Toch geeft ook 21% aan dat er wel sprake is van een toename, terwijl in 5% van de gevallen er sprake is van een afname. We zien geen opmerkelijke verschillen tussen de omvang van organisaties (links en midden van de tabel) voor wat betreft toeof afname van coördinatoren. We hebben niet gevraagd naar veranderingen in het aantal uren dat binnen een organisatie beschikbaar is voor coördinatie van het vrijwilligerswerk. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Toegenomen 13 22% 4 17% 12 22% 29 21% Gelijk gebleven 44 73% 19 83% 38 70% % Afgenomen 3 5% 0 0% 4 7% 7 5% Tabel 2.2 Is het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk in de laatste twee jaar toegenomen of afgenomen? Wanneer gevraagd naar de reden voor verandering van het aantal coördinatoren, blijkt overall dat men tevreden is met huidige situatie. Dit is in lijn met driekwart van de respondenten waar het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk in de laatste twee jaar gelijk is gebleven. Daar waar het aantal coördinatoren wel is toegenomen, wordt meerdere malen als reden aangedragen dat het belang van vrijwilligerswerk is toegenomen. Dit blijkt ook uit de volgende citaten: Meer aandacht aan plaats en beleid rond vrijwilligers was noodzakelijk. Als logisch gevolg hield dit ook in dat meer aandacht aan de begeleiding en coördinatie van vrijwilligers moest worden gegeven. Pag. 7

8 Er wordt meer aangeboden dan in het verleden. Dit is bewust beleid. Hoe meer welzijnsbeleven, hoe minder medische zorgconsumptie. Belang vrijwilligerswerk meer erkend, uitbreiding van vrijwilligersactiviteiten intraen extramuraal, meer vrijwilligers. Toe- / afname aantal vrijwilligers in komende jaren Ook is gevraagd of de zorgorganisaties verwachten in de komende drie jaar een substantieel groter aantal vrijwilligers nodig te hebben. De uitkomsten hiervan lezen we in tabel 2.3. In de tabel is opnieuw een uitsplitsing gemaakt naar kleine, middelgrote en grote zorgorganisaties. Rechts in de kolom Totaal zien we dat de inzet van het aantal vrijwilligers naar verwachting ook de komende jaren zal stijgen. Slechts 12% verwacht geen groei en 13% kan hier geen inschatting van maken. In 75% van de zorgorganisaties wordt wel een groei van het aantal vrijwilligers verwacht. De grootste groep (37%) verwacht een groei van minstens 10% vrijwilligers in de komende 3 jaar, gevolgd door een groei van 5% die genoemd is door een kwart van de respondenten. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Nee 12 20% 3 13% 2 4% 17 12% Ja, minstens 5% 16 27% 5 22% 13 24% 34 25% Ja, minstens 10% 16 27% 11 48% 24 44% 51 37% Ja, minstens 25% 8 13% 2 9% 7 13% 17 12% Weet ik niet 8 13% 2 9% 8 15% 18 13% Tabel 2.3 Verwacht u in de komende drie jaar een substantieel groter aantal vrijwilligers nodig te hebben? Belangrijke redenen voor de verwachte toename van het aantal vrijwilligers zijn uitbreiding van activiteiten, meer service willen bieden, bezuinigingen, maar ook de uitbreiding van het kleinschalig wonen concept. Aantal % Ja 22 16% Nee, want ik heb voornamelijk behoefte aan gekwalificeerde professionals 60 44% Nee, want elke vrijwilliger kost voornamelijk tijd 3 2% Nee 43 31% Weet ik niet 9 7% Tabel 2.4 Is de inzet van vrijwilligers een oplossing voor de verwachte tekorten op de arbeidsmarkt? Pag. 8

9 Uit tabel 2.4 blijkt dat het overnemen van professionele taken door vrijwilligers niet de juiste en gewenste weg is volgens het merendeel van de zorgorganisaties. Door een toename van complexiteit is en blijft professionele inzet van belang volgens een groot deel van de respondenten. Het inzetten van vrijwilligers wordt over het algemeen gezien als aanvullend en biedt geen structurele oplossingen in het probleem van de arbeidskrapte. De inzet van vrijwilligers is geen oplossing voor de verwachte tekorten op de arbeidsmarkt: Vrijwilligers kunnen de taken van de professionele krachten niet overnemen. Compensatie van professionele taken door vrijwilligers is niet de juiste en gewenste weg. Toch ziet 16% van de zorgorganisaties de inzet van de vrijwilligers wel als een oplossing voor de verwachte tekorten: Niet alle zorg hoeft geleverd te worden door betaalde/opgeleide krachten. Deels vervanging betaalde krachten. Zonder vrijwilligers is de zorg niet meer te leveren en niet meer betaalbaar. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Ja 51 85% 20 87% 51 94% % Nee 5 8% 2 9% 1 2% 8 6% Weet ik niet 4 7% 1 4% 2 4% 7 5% Tabel 2.5 Is er aandacht voor samenwerking tussen vrijwilligers, mantelzorgers/familie en beroepskrachten? Uit tabel 2.5 blijkt overduidelijk dat er binnen de organisaties aandacht is voor samenwerking tussen vrijwilligers, mantelzorgers/familie en beroepskrachten. Enkele belangrijke redenen die hiervoor worden genoemd, zijn: We zijn partners in zorg, samen zorgen we voor onze cliënten. Samenwerking genereert meerwaarde. Omdat de afbakening van werkzaamheden helder moet zijn. Wanneer er nog geen (of onvoldoende) aandacht voor deze samenwerking is, komt dit doordat hier ofwel geen behoefte aan is, ofwel (nog) geen tijd voor vrijgemaakt is. Pag. 9

10 3. Belang vrijwilligers in de VVT-branche In de enquête is een aantal vragen gesteld die het belang van de vrijwilligers in de organisatie scherper zichtbaar maken. Hieruit blijkt dat 92% van de ondervraagde zorgorganisaties aangeeft dat vrijwilligers genoemd worden in de visie en/of het strategische beleidsplan. Een vrijwel identiek aantal zorgorganisaties (94%) heeft het vrijwilligersbeleid op schrift staan. Bij 14% is er een vrijwilligersraad die overlegt met raad van bestuur/management. Wellicht gebeurt de afstemming vaak op een andere manier, bijvoorbeeld via het integreren van vrijwilligers in de teams. Ondanks het grote aantal vrijwilligers dat per organisatie wordt ingezet, voert slechts een derde van de zorgorganisaties periodiek een vrijwilligers-tevredenheidsonderzoek uit (zie tabel 3.1). Een krappe tweederde van de ondervraagde zorgorganisaties voert dus nooit vrijwilligers-tevredenheidsonderzoek uit. Wanneer dit type onderzoek wel wordt uitgevoerd, dan gebeurt dit in de regel veelal eens per 2 jaar. Bij 8% van de respondenten vindt dit onderzoek jaarlijks plaats. Opvallend genoeg zijn het niet alleen de grotere zorgorganisaties die dit type onderzoek uitvoeren, ook bij zorgorganisaties met wordt geregeld vrijwilligerstevredenheidsonderzoek uitgevoerd. Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Ja, eens per jaar 4 7% 3 13% 4 7% 11 8% Ja, minder dan eens per jaar 16 27% 6 26% 16 30% 38 28% Nee 40 67% 14 61% 34 63% 88 64% Tabel 3.1 Wordt er periodiek een vrijwilligers-tevredenheidsonderzoek uitgevoerd? Financiële aspecten vrijwilligers: kosten en baten De kosten voor vrijwilligerswerk (coördinatie, scholing, onkostenvergoedingen, verzekeringen, attenties, bijeenkomsten) zijn bij vrijwel alle (97%) zorgorganisaties opgenomen in de begroting. Toch zien we grote verschillen in de wijze waarop dit gebeurt. In 40% van de gevallen zijn de kosten voor vrijwilligerswerk in de begroting van de locaties opgenomen. In 53% van de gevallen is het een begrotingspost in de algemene, organisatie brede begroting. Zoals verwacht, wordt deze vorm van begroten relatief vaker toegepast bij kleinere zorgorganisaties: in 63% van de gevallen bij organisaties met (zie tabel 3.2). Pag. 10

11 Aantal > Totaal Aantal % Aantal % Aantal % Aantal % Ja, in de begroting van de locaties Ja, het is een begrotingspost in de algemene, organisatie brede begroting 17 28% 11 48% 27 50% 55 40% 38 63% 12 52% 22 41% 72 53% Ja, anders 3 5% 0 0% 3 6% 6 4% Nee 2 3% 0 0% 2 4% 4 3% Tabel 3.2 Zijn de kosten voor vrijwilligerswerk opgenomen in de begroting? In tabel 3.3 zien we een overzicht van de genoemde baten/opbrengsten van het vrijwilligerswerk. Uit de tabel blijkt, in lijn met de eerder gegeven antwoorden in paragraaf 2, dat de belangrijkste baten bestaan uit: meer persoonlijke aandacht voor cliënten (99%), meer activiteiten voor cliënten (96%) en meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten (77%). Aantal % Meer persoonlijke aandacht voor cliënten % Meer activiteiten voor cliënten % Meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten % Betere kwaliteit van zorg 79 58% Grotere tevredenheid van mantelzorger/familie 77 56% Meer werkplezier voor 63 46% Hogere score op CQ-index 43 31% Grotere productiviteit van 28 20% Besparingen op de inzet van betaald personeel 22 16% Anders 14 10% Tabel 3.3 Wat zijn de baten/opbrengsten van het vrijwilligerswerk? (meerdere antwoorden mogelijk) Pag. 11

12 4. Inzet vrijwilligerswerk In deze paragraaf gaan we met een aantal stellingen dieper in op de inzet van vrijwilligerswerk. In figuur 4.1 valt op dat de meningen over de inzet van vrijwilligers uiteenlopen. Het meest eenduidige beeld bestaat bij de stelling dat er meer vrijwilligers nodig zijn en dat dit om meer investeringen vraagt (87% is het hiermee eens of helemaal mee eens). Figuur 4.1 Stellingen rondom vrijwilligerswerk De meningen zijn sterk verdeeld over de stelling Door de invoering van de zorgzwaartepakketten zijn we genoodzaakt meer vrijwilligers in te zetten. Nagenoeg evenveel respondenten zijn het hier (helemaal) mee eens als (helemaal) mee oneens. Als laatste valt op dat tweederde van de respondenten het er (helemaal) mee oneens is dat het onvermijdelijk is dat vrijwilligers steeds vaker zorgtaken overnemen van de professionals. Opnieuw blijkt hier dat het takenpakket tussen de professional en de vrijwilligers als twee verschillende zaken worden gezien. Pag. 12

13 5. Samenvatting Deze Flitsenquête Vrijwilligersbeleid is op 7 december, Dag van de vrijwilligers, uitgezet onder de 336 leden van het ActiZ ledenpanel. 137 respondenten afkomstig van zowel grotere als kleinere zorgorganisatie hebben de enquête volledig ingevuld. Status en verwachte groei vrijwilligers in de VVT-branche Op basis van deze enquête komt de ratio van het aantal gedeeld door het aantal vrijwilligers bij benadering uit op 1 staat tot 2, tot 1 staat tot 3. Met andere woorden: 1 vrijwilliger voor elke 2 à 3. Uit deze (grof berekende) ratio wordt de enorme impact van vrijwilligers in de VVT-branche onderstreept. Volgens driekwart van de respondenten is er in de afgelopen twee jaar overigens geen verandering waargenomen in het aantal coördinatoren vrijwilligerswerk. In driekwart van de zorgorganisaties wordt een groei van het aantal vrijwilligers verwacht. De grootste groep (37%) verwacht een groei van minstens 10% vrijwilligers in de komende 3 jaar. Belangrijke redenen voor de verwachte toename van het aantal vrijwilligers zijn uitbreiding van activiteiten, meer service willen bieden, bezuinigingen, maar ook de uitbreiding van het kleinschalig wonen concept. Uitvoering van professionele taken door vrijwilligers is niet de juiste en gewenste weg volgens de zorgorganisaties. Door een toename van complexiteit is en blijft professionele inzet van belang. Het inzetten van vrijwilligers is aanvullend en biedt geen structurele oplossingen in het probleem van de arbeidskrapte. Vrijwilligers mogen en kunnen de rol van niet overnemen: Ik wil graag vrijwilligers gebruiken voor de verhoging van kwaliteit van leven. De professionals zullen ingezet worden volgens het formatieplaatje. Belang vrijwilligers in de VVT-branche Vrijwel alle ondervraagde zorgorganisaties benoemen vrijwilligers in de visie en/of het strategische beleidsplan en hebben het vrijwilligersbeleid op schrift staan. Bij 14% zorgorganisaties bestaat er een vrijwilligersraad die overlegt met raad van bestuur/management. De kosten voor vrijwilligerswerk (coördinatie, scholing, onkostenvergoedingen, verzekeringen, attenties, bijeenkomsten) zijn bij vrijwel alle zorginstellingen opgenomen in de begroting. De belangrijkste baten van vrijwilligerswerk bestaan uit: meer persoonlijke aandacht voor cliënten, meer activiteiten voor cliënten en meer zorg en welzijn op maat mogelijk voor cliënten. Pag. 13