Rapportage Effecten van effluentlozingen van rwzi s op het watersysteem in het beheergebied van waterschap Aa en Maas

Transcriptie

1 Effecten vn effluentlozingen vn rwzi s op het wtersysteem in het beheergebied vn wterschp A en Ms Werkplnproduct: Portefeuillehouder Piet Beltmn Investeringsproduct: N.v.t. Opdrchtgever Rob Merkelbch Afdeling: Onderzoek & Monitoring Projectleider Brt Brugmns Collegile toets Joost vn der Pol, Wim vn der Hulst, Andre Potm en Coen Emmen Wterschp A en Ms 25 jnuri 2011 Definitieve rpportge

2 INHOUDSOPGAVE Blz. 1 INLEIDING Anleiding Doelstelling Probleemstelling Sttus rpportge Afbkening Fysisch-chemische prmeters Ecologische prmeters 3 2 RELEVANTE BELEIDSVELDEN EN ONTWIKKELINGEN RWZI S Beleidsvelden Wterkwliteitstoets Wterbeheerspln A en Ms 7 3 RWZI SCHIJNDEL Inleiding Gebruikte gegevens Fysisch-chemische toestnd Ecologische effecten Overll conclusies Anbevelingen 15 4 RWZI DE RIPS Inleiding Gebruikte gegevens Conclusies 18 5 RWZI LAND VAN CUIJK Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies 25 6 RWZI OIJEN Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies 32 7 RWZI VINKEL Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch 34 Effecten RWZI s op wtersysteem 2

3 7.3.1 Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies 39 8 RWZI AARLE-RIXTEL Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies 46 9 RWZI DEN BOSCH Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies RWZI ASTEN Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies RWZI DINTHER Inleiding Wtersysteem en meetpunten Meetcijfers fysisch chemisch Toetsing n KRW normen Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Resultten immissietoets Overll conclusies SYNTHESE, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN Inleiding Synthese Nutriënten Zwre metlen Chloride, zuurstof en mmonium Conclusies Anbevelingen LITERATUURLIJST 77 Effecten RWZI s op wtersysteem 3

4 Bijlge 1 Fysisch-chemische en biologische effecten rwzi Schijndel Bijlge 2 Toelichting sttistische nlyse 2.1 Rwzi Lnd vn Cuijk 2.2 Rwzi Oijen 2.3 Rwzi Vinkel 2.4 Rwzi Arle-Rixtel 2.5 Rwzi Den Bosch 2.6 Rwzi Asten 2.7 Rwzi Dinther Bijlge 3 Krt vn de wterlopen n de rwzi s Effecten RWZI s op wtersysteem 4

5 1 INLEIDING 1.1 Anleiding Om te voldoen n de wterkwliteitsdoelstellingen, opgelegd vnuit de KRW, worden mtregelen getroffen. Tot en met 2015 vinden bij wterschp A en Ms hoofdzkelijk (her)inrichtingsmtregelen plts in het wtersysteem om zodoende een bijdrge te leveren n de KRW doelstellingen. Of met de uitvoering vn de (her)inrichtingsmtregelen de wterkwliteitsdoelstellingen gehld worden of dt nog nvullende mtregelen getroffen dienen te worden, is nu nog niet bekend. Ook is niet inzichtelijk wr die nvullende mtregelen dn het beste getroffen kunnen worden. Één vn de bronnen wr nvullende mtregelen getroffen kunnen worden, is bij de rioolwterzuiveringsinstllties (rwzi s). Behoudens npssingen n de rwzi Den Bosch (ver- of nieuwbouw), rwzi Arle Rixtel (verbeteringen om binnen de huidige vergunningsvoorwrden te komen) rwzi Lnd vn Cuijk (proef met zndfilter) en rwzi Oijen (proef met koolfilter) vinden er t/m 2015 geen mtregelen n rwzi s plts ter verbetering vn de oppervlktewterkwliteit. Zowel bestuurlijk ls mbtelijk, is de behoefte geuit om inzicht te krijgen in de effecten vn de effluentlozingen op de wterkwliteit (fysisch-chemisch en ecologisch) vn het ontvngend oppervlktewter in reltie tot KRW doelstellingen. Dit stt overigens ook vernoemd in het WBP in het progrmm Schoon Wter: In de plnperiode beplen we of het nodig is op de zuiveringsinstllties nog meer voedingsstoffen uit het fvlwter te hlen. 1.2 Doelstelling De doelstelling vn dit project is het opstellen vn een kennisdocument over het huidige effect / ndeel vn de lozingen vn iedere rwzi op de wterkwliteit (fysisch-chemisch en ecologisch) vn het ontvngend oppervlktewter. Dit kennisdocument is een verzmeling vn versnipperd nwezige informtie binnen het wterschp en is gebseerd op bsis vn feiten, verbnden en dr wr mogelijk interpretties. Op bsis vn deze gegevens wordt theoretisch verkend welke effluentensmenstelling in de huidige situtie noodzkelijk is om te voldoen n de KRW doelstellingen in het oppervlktewter. De bevindingen kunnen worden gebruikt voor eventuele vervolgstudies. Mogelijk kunnen ook nbevelingen voor metingen uit de rpportge volgen (prmeters, meetpunt, frequentie en fstemming). 1.3 Probleemstelling De probleemstelling kn ls volgt geformuleerd worden: Op dit moment is onbekend wt de effecten vn de effluentlozingen op de wterkwliteit en de ecologie vn het ontvngend oppervlktewter in reltie tot KRW doelstellingen zijn. Veel informtie is nwezig, hetzij vk ontoegnkelijk en versnipperd. Zodoende is er geen eenduidig overzicht nwezig, om beslissingen te nemen of discussies te voeren. Een dergelijk overzicht kn dienen ls eerste verkenning om de theoretische nvrdbre lozingsconcentrties per rwzi te beplen om te voldoen n de KRW doelstellingen in het ontvngend oppervlktewter? 1.4 Sttus rpportge Dit rpport is een intern document en dient ls input voor toekomstige projecten. Effecten RWZI s op wtersysteem 2 Projectpln

6 Doelgroepen vn de rpportge zijn: - Onderzoek & Monitoring en Integrl Beleid: verdere beleids - en plnvorming t..v. de strtegie voor de rwzi s. - Advies Zuiveren: die bij de verdere beleidsvorming informtie moet nreiken (o.. hlbrheid en kosten per mbitieniveu) en op bsis vn geformuleerd beleid de toekomstige strtegische / tctische investeringen bepld en uitvoerd. - Plndvies & Vergunningen: toetsers vn / n beleid en formuleren vn de onderbouwingen en fwegingen in de vergunningen. - Hndhving: controlehouders op de vergunningsvoorschriften. - Het bestuur: dt uiteindelijk het mbitieniveu moet kiezen, dt ls bsis dient voor beleids- en plnvorming. 1.5 Afbkening Fysisch-chemische prmeters De volgende KRW relevnte prmeters zijn opgenomen in onderstnde tbel vnwege de nvolgende redenen: Algemeen fysisch-chemische prmeters - Fosft-totl en Stikstof-totl: Een rwzi is primir ontworpen om nutriënten te verwijderen, n de verwijdering vn deze stoffen kn derhlve sturing gegeven worden. Fosft-totl en stikstof-totl zijn de meest beplende prmeters bij eutrofiëring in het oppervlktewter. - Chloride: Chloride is inert en wordt niet verwijderd in een rwzi. N een effluentlozing nemen chloride concentrties in het oppervlktewter vk toe, wt verzouting vn het oppervlktewter tot gevolg kn hebben. - Zuurstof: Zuurstof is een lgemeen fysisch-chemische prmeter conform de KRW. Effluent(slib) is zuurstofvrgend, wrdoor zuurstofconcentrties n effluentlozingen in het oppervlktewter kunnen fnemen. Overig relevnte verontreinigende prmeters - Ammonium: Lozing vn mmonium door rwzi s kn, o.. door vorming vn mmonik, leiden tot cute toxische effecten voor vis. - Zwre metlen (koper en zink): Zwre metlen worden (gedeeltelijk) verwijderd door een rwzi, een gerichte sturing op de verwijdering is echter niet mogelijk. Koper en zink stn in het WBP genoemd ls stoffen die in normoverschrijdende concentrties worden ngetroffen. Prioritire stoffen - Zwre metlen (cdmium en nikkel): Zwre metlen worden (gedeeltelijk) verwijderd door een rwzi, een gerichte sturing op de verwijdering is echter niet mogelijk. Cdmium stt in het WBP genoemd ls stof die in normoverschrijdende concentrties wordt ngetroffen. In het verleden werd ook nikkel in normoverschrijdende concentrties ngetoond, drom is ook dit zwr metl toegevoegd. Andere prmeters zijn niet meegenomen binnen dit project Ecologische prmeters De doelstelling vn dit project is het opstellen vn een kennisdocument over het huidige effect / ndeel vn de lozingen vn iedere rwzi op de wterkwliteit (zowel fysisch- Effecten RWZI s op wtersysteem 3

7 chemisch ls ecologisch) vn het ontvngend oppervlktewter. In deze rpportge is dit gedn voor de fysisch-chemische wterkwliteit, mr niet voor de ecologische wterkwliteit. De redenen hiervoor zijn hieronder weergegeven: Doelstellingen ecologie integrl meetnet Voor rwzi Oijen is getrcht om de effecten vn de effluentlozing op de ecologische wterkwliteit (KRW doelen) vn de Hertogswetering inzichtelijk te krijgen. Hiervoor zijn de ecologische dt uit het integrl meetnet vn wterschp A en Ms gebruikt. Bij deze exercitie zijn de volgende zken geconstteerd: - Het ecologisch deel vn het integrl meetnet vn wterschp A is er specifiek op ingericht om de Europese KRW doelstellingen te monitoren. Het integrl meetnet heeft niet ls doel om specifiek voor rwzi s te beplen wt de effecten zijn op de ecologische wterkwliteit (KRW). De ecologische meetpunten zijn niet gelegen op pltsen direct boven- en benedenstrooms effluentlozingen en drdoor in dit kder niet bruikbr. - Voor de Kderrichtlijn Wter zijn 4 soortgroepen gekozen die smen de ecologische toestnd vn het wtersysteem beschrijven. Dit zijn vissen, mcrofyten (wterplnten), mcrofun (insectensoorten) en fytobenthos (lgensoorten).deze soortgroepen zijn fhnkelijk vn veel fctoren in het wtersysteem. O.. de inrichting vn de wterloop, vispsseerbrheid vn stuwen, hydromorfologische processen, de nwezigheid vn bepld substrt en de fysisch-chemische wterkwliteit spelen hierbij een rol. Rwzi s hebben hoofdzkelijk een rol bij de verndering vn de fysisch-chemische wterkwliteit. Vnwege de complexheid vn de smenhng vn deze fctoren is het technisch op dit moment niet mogelijk om een vergelijking tussen bovenstroomse en benedenstrooms meetpunten voor de ecologische wterkwliteit uit te voeren. STOWA rpportge STOWA heeft een rpportge uitgebrcht genmd De invloed vn rwzi-effluenten op de ecologische wterkwliteit, rpportnr , mei De belngrijkste conclusies uit dit rpport luiden ls volgt: - In de discussie vn de rpportge zijn een ntl specten uitgelicht die de resultten vn het onderzoek mogelijk beïnvloed hebben. Dit zijn o.. de verschillen in hydromorfologie boven- en benedenstrooms en de robuustheid vn de beoordelingssystemen. Met het generliseren vn de gevonden uitkomsten zl men drom zeer voorzichtig moeten zijn. - De lgemene conclusie vn dit veldonderzoek is dt de ecologische effecten vn effluentlozingen niet eenduidig zijn ngetoond. Met de ene beoordelingsmethode wel en met de ndere niet, of lleen in het voorjr. Door het geringe ntl wrnemingen is het niet mogelijk de uitsprken sttistisch te onderbouwen. - Op bsis vn de bevindingen vn dit onderzoek zijn smen met de begeleidingscommissie een drietl voorstellen gedn voor vervolgonderzoek. Conclusie Uit beide bovengenoemde verklringen wordt smenvttend geconcludeerd dt het niet mogelijk is om onderbouwde uitsprken te doen over de effecten vn effluentlozingen op de ecologische wterkwliteit. Enige uitzondering hierop is rwzi Schijndel. Het ontvngend oppervlktewter is hier uitgebreid onderzocht voor en ná de sluiting vn de rwzi. Zodoende kn hier een vergelijking worden gemkt vn de ecologische toestnd voor en ná de sluiting vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 4

8 2 RELEVANTE BELEIDSVELDEN EN ONTWIKKELINGEN RWZI S 2.1 Beleidsvelden Wterbesluit Het meest sturend n de te stellen eisen n een rwzi is het Wterbesluit. Het meest relevnte voorschrift uit het Wterbesluit is weergegeven in onderstnd kder. Artikel Het Bevoegd Gezg verbindt n een vergunning ls bedoeld rtikel 6.2 vn de wet, om stedelijk fvlwter met een vervuilingswrde vn inwoner-equivlenten of meer in een oppervlktewterlichm te brengen, in ieder gevl het voorschrift dt het stedelijk fvlwter een zodnige behndeling ondergt dt de wrden vn de in de volgende tbel genoemde prmeters de drbij behorende grenswrden n behndeling niet overschrijden: Prmeters Grenswrde Biochemisch zuurstofverbruik (BZV 5 bij 20 C) zonder nitrifictie 20 mg/l O 2 Chemisch zuurstofverbruik (CZV) 125 mg/l O 2 Totle hoeveelheid onopgeloste bestnddelen 30 mg/l Totl-fosfor (indien meer dn i.e.) 1 mg/l P Totl-fosfor (indien tot en met i.e.) 2 mg/l P Totl-stikstof (indien i.e. of meer ) 10 mg/l N Totl-stikstof (indien tot i.e.) 15 mg/l N 2. Het Bevoegd Gezg kn n de vergunning, bedoeld in het eerste lid, lgere grenswrden verbinden dn de grenswrden, genoemd in dt lid, indien het belng vn de bescherming vn de kwliteit vn het oppervlktewterlichm drtoe noodzkt. Het toetsingskder om te beoordelen of vnuit de wterkwliteit strengere grenswrden moeten worden overwogen (rt 6.5 lid 2), wordt gevormd door de immissietoets. Deze is toegelicht in prgrf 2.2. Ontwikkeling in wetgeving Bovengenoemd voorschrift uit het Wterbesluit is gebseerd op de EU richtlijn over de behndeling vn stedelijk fvlwter: richtlijn 91/271/EEG. In deze EU richtlijn stn eisen t..v. de inzmeling vn fvlwter en de zuivering. In het kder vn de invoering vn de KRW in het Nederlnds recht en de ctulistie vn de IPPC-richtlijn, wordt gesteld dt lid 2 dwingender zou moeten. Niet men kn mr men moet. In de richtlijn stedelijk 91/271/EEG stond l men moet. In het Wterbesluit stt niet of n een vergunning voor een rwzi ook voorwrden kunnen worden verbonden n de lozing vn ndere stoffen dn hiervoor genoemd, zols zwre metlen, bestrijdingsmiddelen & biociden, of geneesmiddelen. In het Wterbesluit en het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wteren (BKMW) is voor de fweging, of er strengere grenswrden worden gesteld, een koppeling nr de wterbeheerplnnen geschreven. Anders dn in het voormlige Lozingenbesluit Wvo stedelijk fvlwter, bestt geen verplichting om strengere emissiegrenswrden te stellen. Veell kunnen er immers ook ndere mtregelen dn nscherping vn de emissiegrenswrden voor de lozing vn het effluent vn zuiveringtechnische werken worden genomen om die kwliteitsdoelstellingen te bereiken Voorbeelden zijn het beperken vn nlevering vn nutriënten uit de wterbodem of het beperken vn het gebruik vn meststoffen. Begin 2010 is het Rijk bezig geweest de rwzi zowel voor specten ls geur e.d., ls voor effleuntkwliteit onder lgemenwe regels te brengen. Dit ltste bleek hchelijk wegens onduidelijkheid over de noodzk en mogelijkheden om te komen tot een nscherping vn Effecten RWZI s op wtersysteem 5

9 de beste beschikbre technieken voor de zuiveringstechnische werken, zols die momenteel in het Lozingenbesluit Wvo stedelijk fvlwter zijn vstgelegd. Dit wordt eerst verder onderzocht. Hierom blijft de vergunningplicht voorlsnog bestn. Wterschp de Msknt en wterschp De A hebben eerst gekozen om n het gebiedsverwijderingsrendement vn 75% te willen voldoen. In 2009 ws het rendement voor geheel A en Ms 84% voor N-totl en 86 % voor P-totl. Per 2005 is de koers gewijzigd; bij iedere renovtie / modernisering / uitbreiding is nu het doel om instllties individueel n betreffende eisen te lten voldoen. Milieukwliteitseisen Duidelijkheidshlve moet worden vermeld dt deze juridische nlyse voor effluentnormen niet ziet op vststelling vn milieukwliteitseisen voor het ontvngende oppervlktewter. Hiertoe moet een nder spoor worden gevolgd. Ps bij plnvorming en lter komt misschien ter sprke, dt verre snering vn effluentlozing niet hlbr en betlbr is, dus dt tot doelverlging moet worden overgegn. 2.2 Wterkwliteitstoets Wterschp A en Ms heeft in 2006 n de hnd vn de CIW not emissie-immissie uit 2001 beleid vstgesteld, hoe een immissietoets dient te worden uitgevoerd. Deze immissietoets gt uit vn oudere MTR normen. In deze studie is deze immissietoets uitgevoerd, wrbij rekening is gehouden met de nu geldende KRW normen en of een toetsing plts dient te vinden uitgnde vn een zomerhlfjrgemiddelde of een jrgemiddelde vn de betreffende stof. Indien de normering vn een stof bijvoorbeeld uitgt vn een zomerhlfjrgemiddelde (zols voor P-totl), is de toets uitgevoerd met het zomerhlfjrgemiddelde vn het debiet vn het ontvngend oppervlktewter, het effluentdebiet en de effluentkwliteit. Anvullende eisen vnuit de kwliteit vn het ontvngende oppervlktewter moeten worden gesteld / overwogen, indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > de wterkwliteitsdoelstelling; en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de wterkwliteitsdoelstelling (dn is de lozing dus significnt); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing > de wterkwliteitsdoelstelling. Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Dit beleid moet nog worden bijgesteld n de hnd vn een recente hndreiking wterwetvergunningverlening onder het besluit kwliteitseisen en Monitoring Wteren (BKMW) 1. In deze hndreiking dient ook te worden gekeken wt de toestnd en toestndsklsse(verndering) is op het meet- / rpportgepunt vn het KRW-wterlichm, wrop wordt geloosd / fgewenteld. Deze studie geeft dr reeds een ntwoord op. 1 Mogelijke wijziging vnuit richtsnoer vn 2008/105/EG m.b.t. mengzones. Effecten RWZI s op wtersysteem 6

10 2.3 Hoe in wterbeheerpln A en Ms opgenomen? In het WBP zijn de gestelde mtregelen t..v. progrmm Schoon wter niet ls probleemoplossend ingescht. De mte vn doelbereik nno 2010 en 2015 is ngegeven in figuur 2.1. De ingeschtte mte vn doelbereik in 2015 geldt ls de ngegne KRW verplichting. Figuur 2.1: Bijdrge vn mtregelen in plnperiode n opgve vn schoon wter Opgve prioritire stoffen (2010) Opgve prioritire stoffen (2015) 33 67% 16 33% Goed Slecht 17 35% Goed 32 65% Slecht Opgve overig relevnte verontreinigende stoffen (2010) Opgve overig relevnte verontreinigende stoffen (2015) % Goed Slecht 37 76% 12 24% Goed Slecht Opgve lgemeen fysische chemische prmeters (2010) Goed 3 6% 15 31% 22 45% 9 18% Mtig Ontoereiken d Slecht Opgve lgemeen fysische chemische prmeters (2015) Goed % 8% 25 52% 12 24% Mtig Ontoereiken d Slecht Ten nzien vn de rwzi s stt in het WBP: gedurende de plnperiode zl worden bezien in hoeverre verdere verwijdering vn nutrienten noodzkelijk is. Grote investeringen ten nzien vn verbeterde zuivering zijn niet voorzien, m.u.v. de renovtie bij rwzi s-hertogenbosch. Het belng vn de rwzi s in de stofgroepen, zols weergegeven in figuur 2.1, is in onderstnde tbel ngegeven. Effecten RWZI s op wtersysteem 7

11 Tbel 2.1: Stofgroep en ndeel effluenten Stofgroep Voorbeelden vn prmeters in stofgroep Prioritire stoffen Cdmium, kwik, octylfenol en triflurline Overig relevnte stoffen Koper, zink, bestrijdingsmiddelen en mmonium Algemeen fysischchemische prmeters en Stikstof, fosft, chloride zuurstof Doelbereik ingescht in WBP Beperkt, opgve zwre metlen eerst beter kwntificeren n de hnd vn verfijndere normen Beperkt. Opgve zwre metlen eerst beter kwntificeren n de hnd vn verfijndere normen Beperkt Andeel effluent rwzi in immissie oppervlktewter Voornmste lozingspunt, rwzi ls doorgeefluik Beperkt tot voornmste lozingspunt. Anzienlijk tot het grootste ndeel Het verder bereiken vn KRW doelen wordt voor wterschp A en Ms in de periode voorl gezocht in het npssen vn de hydromorfologie vn wterlopen, mtregelen zols het uitvoeren vn beekherstel en het nleggen vn ntuurvriendelijke oevers. Ten nzien vn diverse microverontreinigingen, zols geneesmiddelen, bestrijdingsmiddelen en weekmkers, is het inzicht dt de rwzi s de voornmste bron vn lozing vormen. Nog ltijd moet inzicht worden verkregen in hoeverre er problemen zijn met de wterkwliteit met deze grote groep stoffen. Ook wt de meest effectieve combintie vn mogelijkheden is om emissies n te pkken (zuiveren bij rwzi en/of zuiveren n bron en/of preventie lozing, productenbeleid, gescheiden snittie) ontbreekt inzicht. Effecten RWZI s op wtersysteem 8

12 3 RWZI SCHIJNDEL 3.1 Inleiding Op 7 juni 2005 is rwzi Schijndel (zie figuur 1) gemoveerd. Het fvlwter uit het voormlig verzorgingsgebied vn rwzi Schijndel wordt nu middels een persleiding verpompt nr rwzi Dinther. Voor de movtie werd het effluent vi de Mrtemnshurkloop en de Biezenloop fgevoerd nr de rivier de A, vi een sifon onder de Zuid-Willemsvrt door. In perioden vn neerslgoverschot werd een gedeelte vn het effluent fgevoerd vi de Molenheideloop (Steegseloop) nr de Schijndelseloop. In het ontvngend wtersysteem werd het effluent gebruikt voor het peilbeheer. Drnst werd er (Ms-)wter vnuit de Zuid-Willemsvrt ngevoerd voor het peilbeheer. In het verleden is er in de Molenheideloop regelmtig vissterfte opgetreden wt mogelijk veroorzkt werd door de effluentlozing. De Mrtemnshurkloop is bovendien in het njr vn 2007 gebggerd. Tegenwoordig fungeert de Mrtemnshurkloop ls overstortloop bij wteroverschot in Schijndel en ls ontwteringsloop voor het omliggend gebied. In dit hoofdstuk wordt een korte verkenning uitgevoerd nr eventuele wterkwliteitsvernderingen benedenstrooms (Mrtemnshurkloop) vn het voormlige lozingspunt vn rwzi Schijndel. Drnst wordt een korte beschrijving gegeven vn de effecten op de ecologische kwliteit. Figuur 3.1: Voormlige rwzi Schijndel 3.2 Gebruikte gegevens Voor het beplen vn eventuele wterkwliteitsvernderingen zijn meetgegevens bekeken vn meetpunt omartlo660, 1,5 km benedenstrooms vn het lozingspunt vn de voormlige rwzi. In figuur 1 is de loctie vn het meetpunt ten opzichte vn de voormlige rwzi weergegeven. De gebruikte meetgegevens zijn mndwrden vn de jren 2000 t/m In 2006 is het integrl meetnet in werking getreden. Het meetpunt benedenstrooms vn het voormlige lozingspunt vn rwzi Schijndel is verlegd: het meetpunt omartlo660 is sinds het meetjr 2006 verlegd nr meetpunt omartlo440 (zie figuur 1). Er is in de jren 2006 en 2009 mndelijks gemeten. Dit punt ligt dichter bij het voormlige lozingspunt. Effecten RWZI s op wtersysteem 9

13 Vn de probleemstoffen genoemd in het wterheerpln zijn de nutriënten in de jren 2000 t/m 2009 mndelijks gemeten (m.u.v. de jren 2007 en 2008). De zwre metlen zijn op deze meetpunten enkel in 2005, 2006 en 2009 gemeten. De rode pijlen in figuur 3.2 zijn de voormlige fvoerroutes vn het effluent. Molenheideloop (Steegse loop) Mrtemnshurkloop Figuur 3.2: Ligging vn monsterpunten benedenstrooms vn de voormlige rwzi Schijndel 3.3 Fysisch-chemische toestnd Invloed RWZI Kwntiteit Het debiet vn de rwzi Schijndel vrieerde in 2004 tussen: - Droogweerfvoer : c. 37 l/s; - Regenweerfvoer : c. 125 l/s. Het debiet vn de Mrtemnshurkloop is bepld door een hydroloog (op bsis vn de Q- boom) en is indictief bepld op: - Zomerfvoer : c. 48 l/s; - Winterfvoer : c. 144 l/s. Kwntittief bedrgt het ndeel vn de rwzi op het totle debiet vn het ontvngend oppervlktewter ongeveer 50%. Kwliteit In het effluent wren de concentrties vn stikstof-totl en fosft-totl ls volgt: Tbel 3.1: Concentrties effluent en KRW norm oppervlktewter Prmeter Gemiddelde concentrties effluent 2004 (zomerhlfjr) KRW Norm oppervlktewter (zomerhlfjr) N-totl 24 mg/l 2,4 mg/l P-totl 4,4 mg/l 0,22 mg/l Effecten RWZI s op wtersysteem 10

14 Concentrtie stikstof-totl Concentrtie fosft-totl jn-00 jun-00 nov-00 pr-01 sep-01 feb-02 jul-02 dec-02 jun-03 nov-03 mei-04 sep-04 feb-05 jul-05 dec-05 mei-06 okt-06 mrt-09 ug-09 stikstofconcentrtie (mg/l) fosftconcentrtie (mg/l) De concentrties stikstof-totl en fosft-totl in het effluent zijn gemiddeld een fctor 10 respectievelijk 20 hoger dn de KRW norm. Nutriënten Voor zowel stikstof-totl ls fosft-totl geldt dt er lgere concentrties worden gemeten vnf juni 2005 (zie rode pijl in figuur 3.3), vergeleken met voorgnde jren. De verlging vn het stikstofgehlte is voornmelijk te verklren door de verlging vn het orgnische stikstof (kjeldhl stikstof), zie hiervoor bijlge 1. De norgnische stikstof componenten (nitrt en nitriet) vertonen nog verhogingen in perioden vn neerslgoverschot. Dit is te verklren door de uitspoeling vn meststoffen uit lndbouwgronden. De (extreem) hoge stikstofconcentrties in mrt en pril 2005 zijn mede te verklren door de werkzmheden bij rwzi Schijndel. Door de werkzmheden is het zuiveringsproces niet meer geoptimliseerd wrdoor hogere stikstofconcentrties zijn geloosd door rwzi Schijndel. Drnst speelt ook mogelijk de verpltsing vn het meetpunt verder bovenstrooms (vnf meetjr 2006) een rol Stikstof Fosft Figuur 3.3: Stikstof en fosftconcentrties op meetpunt omartlo660 ( ) en omartlo440 (2006 en 2009). De kleine pijl geeft n in welk jr de rwzi is gesloten en de grote pijl geeft indictief n wnneer is gebggerd (2007). Indien de zomerhlfjrgemiddelden worden getoetst n de KRW normen: wordt onderstnd beeld verkregen (figuur 3.4). Toetsing stikstof n KRW norm Stikstof Norm KRW Toetsing stikstof n KRW norm Fosft Norm KRW , , , Jren Jren Effecten RWZI s op wtersysteem 11

15 Concentrtie (ug/l) Figuur 3.4: Verloop fosft-totl en stikstof- totl concentrties in de Mrtemnshurkloop (beiden zomerhlfjr). De kleine pijl geeft n in welk jr de rwzi is gesloten en de grote pijl geeft indictief n wnneer is gebggerd (2007). Wt opvlt is dt voor de concentrties stikstof-totl en fosft-totl een kwliteitsverbetering optreedt, wrdoor in 2009 wordt voldn n de KRW norm. Zwre metlen Evenls de nutriënten, lten de zwre metlen vnf juni 2005 verlgde concentrties zien ten opzichte vn concentrties eerder dt jr (zie rode pijl in figuur 3.5). Dit effect is het duidelijkst bij de metlen zink en in wt mindere mte bij koper en nikkel. De weergegeven concentrties betreffen de totle concentrtise (gebonden + opgelost) Cu Ni Zn Figuur 3.5: Concentrties vn de metlen koper, nikkel en zink op meetpunt omartlo660 (2005) en omartlo440 ( ). De kleine pijl geeft n in welk jr de rwzi is gesloten en de grote pijl geeft indictief n wnneer is gebggerd (2007). Overige stoffen In bijlge 1 stn een ntl grfieken weergegeven met trends vn relevnte prmeters. Hieruit blijkt het volgende: - In het verloop vn de thermotolernte coli bcteriën is een verlging te zien vnf juni 2005 (sluiting rwzi), vergeleken met voorgnde jren. - Er is geen verndering wrgenomen in de zuurstofconcentrtie n sluiting vn de rwzi. - De gemeten geleidbrheid is constnter n sluiting vn de rwzi, dit duidt op een stbieler systeem (minder pieken). - De prmeter chloride is een goede indictor is om de herkomst (menselijke beïnvloeding) vn het wter te beplen, vnwege de inertheid. De concentrtie chloride neemt f, wruit vlt te concluderen dt de menselijke beïnvloeding (vi de effluentlozing) fneemt. - Voor wt betreft zwevend stof en doorzicht is geen verndering wrneembr. Effecten RWZI s op wtersysteem 12

16 Toetsing n normen In onderstnde figuur is de mte vn normoverschrijding weergegeven voor de zwre metlen cdmium, koper, nikkel en zink en voor de volledigheid ook de nutriënten (stikstoftotl en fosft-totl) en zuurstof. Alleen voor de metlen nikkel en zink heeft de movtie bijgedrgen n het behlen vn de wterkwliteitsnorm (MTR). Voor koper is er wel een dlende concentrtie wr te nemen, mr dit heeft nog niet geleid tot het hlen vn de norm. Overigens, voor nikkel en zink wordt vnf 2010 de opgeloste frctie gemonitoord om te kunnen toetsen n de KRW norm. Dit wordt vnf 2010 gedn, drom is voor zwre metlen voorlopig n de oudere MTR norm getoetst. Wt verder opvlt is dt voor de concentrties stikstof-totl en fosft-totl een sterke kwliteitsverbetering optreedt, zodt in 2009 wordt voldn n de KRW norm. Prmeter Norm KRW/MTR Reductie in 2009 t.o.v. 2004/2005 Cdmium 2,0 (µg/l) MTR nb 0,21 0,21 0,21 0% Koper 3,8 (µg/l) MTR nb 14,3 8,7 5,2 64% Nikkel 6,3 (µg/l) MTR nb 7,4 5,1 3,8 49% Zink 40 (µg/l) MTR nb % Zuurstof (%) KRW % Stikstof-totl 2,4 (mg/l) KRW 11,3 9,2 2,7 1,7 85% Fosft-totl 0,22 (mg/l) KRW 2,4 1,0 0,31 0,1 96% Legend: De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Zwre metlen Nutriënten en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Figuur 3.6: Overzicht vn de mte vn normoverschrijding over de periode 2004 tot en met Ecologische effecten Ebeo beoordelingen De ecologische kwliteit vn de Mrtemnshurkloop (omartlo660) is onderzocht conform de methodiek vn de STOWA voor stromende wteren. In het onderstnde overzicht is het verloop vn de ecologische kwliteit te zien vn 2000 tot en met In 2006 heeft geen ecologische monitoring pltsgevonden. In 2007 heeft een beoordeling pltsgevonden volgens de methodiek vn de STOWA voor sloten. Dit is een ndere methode, die niet direct vergelijkbr is met de STOWA methodiek voor stromende wteren. Effecten RWZI s op wtersysteem 13

17 VOEDSELSTRATEGIE SUBSTRAAT TROFIE SAPROBIE STROMING Figuur 3.7: Overzicht vn de ecologische toestnd over de periode 2000 tot en met 2005 Uit de onderliggende gegevensreeks is op te mken dt stroming het belngrijkste knelpunt is in de wterloop. In lle gevllen indiceren minder dn 1% vn de ngetroffen soorten voor stroming. Ongeveer 70% vn de ngetroffen soorten indiceert voor sprobie (orgnische belsting) en slib. Opvllende hierbij is dt in september 2005 dit percentge nog slechts 20-30% ws. Dit is mogelijk een gevolg vn de movtie. De lge score voor substrt in 2005 wordt veroorzkt door een te lg ndeel soorten dt indiceert voor bld (in de vorm vn dood orgnisch mteril). Het ndeel soorten dt indiceert voor plnten is juist toegenomen: vn 35% nr 80%. Ecologie vn oevers In het kder vn de projectmonitoring Ecologie vn Oevers is de Mrtemnshurklooop (nbij de Kruissteeg) onderzocht op de soortgroepen vegettie, libellen en mfibieën in 2005 en Onderstnde tekst per soortgroep is overgenomen uit de rpportge Monitoring vn oevers en ntuurontwikkelingsprojecten, Ecologic 2005 & Libellen Vergeleken met 2005 komen nu meer stromingssoorten voor: de weidebeekjuffer neemt licht toe en de metlglnslibel heeft zich gevestigd. Het is nog wt vroeg om te concluderen dt deze toenme het gevolg is vn het omleiden vn effluent, mr omdt deze soorten gevoelig zijn voor de wterkwliteit is het wel een positief signl. Amfibieën Geen grote verschillen gevonden tussen 2005 en 2008 die zijn te relteren n de wterkwliteit. Vegettie Effecten op de oevervegettie werden niet verwcht, het effluent heeft vrijwel uitsluitend effecten op de vegettie die in het wter stt. In het wter zijn wel vernderingen opgetreden. Er ws in 2008 enige oevervegettie, bestnde uit riet, rietgrs en fioringrs. Opvllendste (en belngrijkste) verndering is de chteruitgng vn grof hoornbld en stomphoekig sterrenkroos en het verdwijnen vn smlle wterpest en schedefonteinkruid. Hoewel dit lleml soorten vn hrd en voedselrijk wter zijn, is het verdwijnen toch niet positief omdt er geen nieuwe vegettie voor in de plts komt. De wterkwliteit is zeker niet verslechterd: de EGV is ongeveer gelijk en het doorzicht is 2x zo hoog dn in Mogelijke oorzken voor het verdwijnen vn de wtervegettie zijn: Effecten RWZI s op wtersysteem 14

18 - Een te intensief beheer; - De periode vn droogvl (n omleiden effluent) die wterplnten heeft doen fsterven; - Grote ntl krpers die de kolonistie negtief beïnvloeden; - Bggerwerkzmheden in het njr vn Overll conclusie Er zijn enige nwijzingen dt het omleiden vn effluent l voor een verbetering heeft gezorgd, mr het is te vroeg voor een definitieve conclusie. 3.5 Overll conclusies De conclusies luiden ls volgt: - Geconcludeerd kn worden dt de fysisch-chemische wterkwliteit verbeterd is n de movtie. Deze verbetering is voornmelijk terug te vinden bij de nutriënten (stikstof-totl en fosft-totl), de metlen (koper, nikkel en zink) en de nwezigheid vn bcteriën (thermotolernte coli). De verbetering bij stikstof-totl is voornmelijk gerelteerd n de verlging vn het orgnisch stikstof. Voor wt betreft zuurstof de zuurstofconcentrtie is geen verndering ngetoond. Het verloop vn de geleidbrheid duidt n sluiting vn de rwzi op een stbieler systeem. - De periode n de movtie is nog te kort om een effect op de ecologische toestnd te verwchten. Ondnks dt zien we wel een verbetering in de hoeveelheid ngetroffen soorten dt indiceert voor sprobie (orgnische belsting) en slib. Dit is in overeenstemming met de fnme vn orgnisch stikstof zols deze in de fysischchemische wterkwliteit is wrgenomen. Het percentge is gedld vn 70% in september 2002 nr slechts 20-30% in september Dit is mogelijk een gevolg vn de movtie. - In de periode heeft, in tegenstelling tot voorgnde jren, geen vissterfte meer opgetreden. Deze vissterfte speelde voorl in perioden vn neerslgoverschot wrbij een gedeelte vn het effluent werd fgevoerd vi de Molenheide loop (Steegseloop) nr de Schijndelseloop. Dit is een verklring voor het feit dt het effect vn de movtie niet terug te vinden is in de zuurstofverzdiging vn de Mrtemnshurkloop. - In het njr vn 2007 is de wterbodem vn de Molenheideloop (Steegseloop) en de Mrtemnshurkloop opgeschoond: circ m 3 klsse 2 en circ m 3 klsse 3. Dit zl nr verwchting eveneens een positieve uitwerking hebben gehd op de concentrties n nutriënten in het wtersysteem. Voorl voor fosft-totl kn een wterbodem door nlevering n nzienlijke emissiebron vormen. 3.6 Anbevelingen De nbevelingen luiden ls volgt: - Anbevolen wordt in 2011 (en eventueel lnger, fhnkelijk vn de resultten) door te gn met de wterkwliteitsmetingen benedenstrooms vn het voormlig lozingspunt vn de rwzi, om zo een beter beeld te krijgen in het verloop vn concentrties over het jr. - Anbevolen wordt de komende jren het huidige meetpunt (omartlo440) n te houden om een eventuele kwliteitsverndering n de movtie (en de wterbodemsnering) vst te stellen. Nst de wterkwliteitsmetingen is het rdzm de ecologische monitoring ecologie vn oevers te blijven uitvoeren. An de hnd vn deze ecologische monitoring kn bepld worden hoe snel het wtersysteem zich herstelt n de movtie vn de rwzi. Anbevolen wordt deze meting eens per drie jr te blijven herhlen, totdt een stbiele situtie ontstt. In 2010 vindt nog een ecologische monitoring (EBEO) plts. Het verdient de Effecten RWZI s op wtersysteem 15

19 nbeveling om de EBEO monitoring in 2013 voor de ltste keer uit te voeren, om lnge termijn effecten f te leiden. Effecten RWZI s op wtersysteem 16

20 4 RWZI DE RIPS 4.1 Inleiding Op 8 november 2006 is rwzi De Rips (zie figuur 3.1) gemoveerd. Het fvlwter uit het voormlig verzorgingsgebied vn rwzi De Rips wordt nu middels een persleiding verpompt nr rwzi Arle-Rixtel. Vóór de movtie werd het effluent geloosd op de Loop vn de Jodenpeel, wtergng Deze wterloop komt n c. 2 kilometer uit op de Peelse Loop. In dit hoofdstuk wordt een korte verkenning uitgevoerd nr beschikbre gegevens, wrmee eventuele wterkwliteitsvernderingen kunnen worden wrgenomen benedenstrooms. Figuur 4.1: Voormlige rwzi De Rips 4.2 Gebruikte gegevens Voor het beplen vn eventuele wterkwliteitsvernderingen zijn meetgegevens bekeken (zie tbel 4.1). Hieruit blijkt het volgende: Tbel 4.1: Beschikbre wterkwliteitsdt nbij de voormlige rwzi De Rips Wterloop Meetpunt Ligging meetpunt Bekende gegevens Loop vn de Jodenpeel Peelse Loop opeello300 2 km bovenstrooms instroompunt jn t/m mei 2010 Loop vn de Jodenpeel Peelse Loop opeello630 4 km benedenstrooms instroompunt rwzi de Rips jn 2002 t/m dec 2005 De ligging vn de meetpunten is weergegeven in onderstnde figuur: Effecten RWZI s op wtersysteem 17

21 Figuur 4.2: Ligging vn monterpunten nbij de voormlige rwzi De Rips 4.3 Conclusies Op bsis vn de beperkte beschikbre gegevens en de ligging vn de meetpunten, kn er geen studie worden uitgevoerd wt de effecten vn de movtie vn rwzi De Rips zijn op het wtersysteem. Effecten RWZI s op wtersysteem 18

22 5 RWZI LAND VAN CUIJK 5.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Lnd vn Cuijk in dit hoofdstuk in beschouwing genomen. 5.2 Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Rwzi Lnd vn Cuijk loost het effluent op de Lrkkersche Wterleiding. De Lrkkerse Wterleiding (LAW) mondt n circ 10 km uit in de Grfsche Rm. Er is bovenstrooms vn de rwzi een fysisch-chemisch meetpunt nwezig. Benedenstrooms zijn er drie meetpunten in de Lrkkerse Wterleiding nwezig. De meetpunten liggen circ 1,7 km en 6 km benedenstrooms vn de lozing vn de rwzi. Vnuit het wterschp vindt er sturing plts op de inlt. Als er voldoende wter over de LAW gt, wordt er vnuit de rwzi geen wter ingelten. In 2009 is in de periode begin pril - begin november wter ingelten op de LAW. De Lrkkerse wterleiding bestt uit twee delen. Tussen Hps en Beers zit de scheiding. Tussen Hps en Beers zijgt het wter weg en n dit punt vindt weer een ntuurlijke nvulling plts. Bovenstrooms beplt in de zomer het effluent voor een groot deel de fvoer. Dus zonder de rwzi zou er in de zomer (bijn) geen wter stromen. Dit is vnwege het tegengn vn verdroging, lndbouwkundige wensen en de ontwikkeling vn doelsoorten (EVZ) niet gewenst. Sinds 2000 wordt een deel vn het effluent vn de rwzi op de Lrkkerse Wterleiding geloosd vi een helofytenfilter. In pril 2009 is een 4 e trp (zndfilter) opgeleverd. De werking vn het zndfilter wordt momenteel nog verder geoptimliseerd. Verwcht wordt dt door deze extr zuiveringsstp het hierin behndelde effluent dt in de zomer nr de LAW wordt fgevoerd, een betere kwliteit zl hebben. Ook de wterkwliteit vn de Lrkkerse Wterleiding zl nr verwchting verbeteren door de ingebruiknme vn de 4 e trp. In dit gevl zijn drie meetpunten vn belng, llen gelegen in de Lrkkersche wterleiding. In tbel 5.1 stn krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Effecten RWZI s op wtersysteem 19

23 Tbel 5.1: meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) Rwzi Lnd vn Cuijk Effluent 0,07 - Lrkkersche Wterleiding olaarwl260-90% Stroomopwrts vn de effluentlozing Lrkkersche Wterleiding 1,7 km benedenstrooms vn effluentlozing olaarwl430 - Beschouwing: In de zomerperiode is de rwzi beplend voor de wterkwntiteit bovenstrooms in de Lrkkerse wterleiding, circ 90% vn het totle debiet wordt gevormd door effluent. De ligging vn de drie meetpunten is weergegeven in figuur 5.1. effluentlozing Figuur 5.1: Ligging meetpunten rwzi Lnd vn cuijk en de Lrkkerse wterleiding, inclusief lozingspunt rwzi Lnd vn Cuijk Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - De meetpunten in de Lrkkerse Wterleiding zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze vrijwel direct boven- en benedenstrooms (trject vn c. 1,7 kilometer) liggen vn de effluentlozing. - Het bovenstrooms meetpunt in de Lrkkerse wteleiding vlt soms droog. - Het meest benedenstroomse meetpunt in de LAW is minder bruikbr om te vergelijken met de ndere meetpunten, ngezien ook rekening dient te worden gehouden met interne processen in de LAW en ndere bronnen, zols emissies vnuit de lndbouw en kwel. Informtie wterloop In tbel 5.2 stn bijzondere functies weergegeven: Tbel 5.2: functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies Lrkkersche wterleiding R5 (lngzm stromende mideenloop/benedenloop op znd J Ntuurvriendelijke oevers, beekherstel Verweven - Effecten RWZI s op wtersysteem 20

24 5.3 Meetcijfers fysisch chemisch Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Toetsen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstoftotl; 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3) Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Tbel 5.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW olaarwl260 olaarwl430 rwzi 2009 norm LAW Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 0,45 0,14 0,16 0,32 Stikstof-totl mg/l 4,04 4,0 3,0 3,4 Chloride mg/l Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 1,4 4.) 3.) 0,21 (4,4) 0,75 (1,0) Koper ug/l 7,1 3,8 2,1 3.0 Zink ug/l 48 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium ug/l 0,1 0,08 Nikkel ug/l 6, ) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. 4) Indictieve cijfers op bsis vn 35 steekmonsters. Effecten RWZI s op wtersysteem 21

25 De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers Conclusie is dt er een overschrijding vn de norm in de Lrkkerse Wterleiding is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl en chloride. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 0,45 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt een chteruitgng plts vn één toestndsklsse. Chloride: het effluent bevt met gemiddeld 253 mg/l een hogere concentrtie chloride, dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn één toestndklsse Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Lnd vn Cuijk tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de Lrkkerse Wterleiding is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. Effecten RWZI s op wtersysteem 22

26 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) P-totl rwzi LvC 1,20 1,00 0,80 0,60 0,40 b b b Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 0,20 0, / Jren Figuur 5.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi LvC in de Lrkkerse Wterleiding. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. N-totl rwzi LvC 6,00 5,00 4,00 3,00 Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 2,00 1,00 0, / Jren Figuur 5.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi LvC in de Lrkkerse wterleiding. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties fosft-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl boven- en benedenstrooms voor ieder fzonderlijk zomerhlfjr significnt vn elkr verschilt. - Over de periode blijken de concentrties stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. Effecten RWZI s op wtersysteem 23

27 - Over de jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms voor ieder fzonderlijk zomerhlfjr niet significnt vn elkr verschilt. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de Lrkkerse Wterleiding in 2009 lger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering vn biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 5.4 ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 5.4: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op LAW Lozing op de LAW volgens stp Fosft-totl KRW J Stp 1: 0,14,g/l Stikstof-totl KRW Nee Chloride KRW J Stp 3: 210 mg/l Zuurstof KRW Nee 2.) - Ammonium KRW Nee - Koper KRW Nee - Zink MTR 1.) J 1.) - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) J 1.) - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. De negtieve effecten vn nikkel en zink (ornje Effecten RWZI s op wtersysteem 24

28 gerceerd) zullen derhlve vermoedelijk meevllen, drom is voor deze prmeters geen theoretisch nvrdbr lozingsniveu bepld.. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoet de concentrtie zuurstof n de KRW-normen in de LAW. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters fosft-totl en chloride op de Lrkkerse Wterleiding. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,14 mg/l bij lozing op de LAW in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 0,45 mg/l in zomerhlfjr) ; - Chloride: 210 mg/l bij lozing op de LAW in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 253 mg/l in zomerhlfjr). Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. 5.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Lnd vn Cuijk kent in de zomersitutie een ndeel vn 90% in het totle debiet vn het bovenstroomse deel vn de Lrkkerse Wterleiding. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl en chloride in het oppervlktewter vn de Lrkkerse Wterleiding. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl boven- en benedenstrooms in het zomerhlfjr significnt vn elkr verschilt en dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschilt. Effecten RWZI s op wtersysteem 25

29 6 RWZI OIJEN 6.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Oijen in dit hoofdstuk in beschouwing genomen. 6.2 Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Het effluent vn rwzi Oijen wordt geloosd op de Teeffelensche Wetering. N circ 2,3 kilometer mondt de Teeffelensche Wetering uit in de Hertogswetering. Voor toetsing zijn vier meetpunten vn belng: twee gelegen in de Teeffelensche Wetering en twee in de Hertogswetering. In tbel 6.1 stn de krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 6.1: meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Rwzi Oijen Effluent 0,58 - Teeffelensche Wetering Stroomopwrts vn effluentlozing Teeffelensche Wetering Stroomfwrts vn effluentlozing Hertogswetering Stroomopwrts vn Teeffelensche W. OTEEFWE_100 OTEEFWE_900 OHERTWE_250 0,20 * 0,78 0,69 Andeel rwzi in debiet (%) Hertogswetering 1,47 OHERTWE_550 Stroomfwrts vn Teeffelensche W. * De inlt vnuit de Ms is debiet gestuurd en is ingesteld om 0,5 m 3 /s in te lten. Omdt de debietformule die gebruikt wordt voor de sturing vn de stuw niet heleml correct is wordt er in werkelijkheid mr 0,4 m 3 /s ingelten. Een deel vn dit wter, 0,2 m 3 /s, stroomt gelijk n de inlt nr de Lithse nvoersloot en het overige wter stroomt in de Teeffelensche Wetering. Beschouwing: In de Teeffelensche Wetering is de rwzi voor 74% beplend voor de wterkwntiteit. In de Hertogswetering is de invloed geringer, hier is 28% vn het totle debiet fkomstig vn de rwzi. De ligging vn drie meetpunten is weergegeven in figuur 6.1. Het bovenstroomse meetpunt in de Hertogswetering is niet in figuur 6.1 weergegeven. 74% 28% Effecten RWZI s op wtersysteem 26

30 Rwzi Oijen Effluentlozing Effluentleiding Figuur 6.1: Ligging meetpunten Teeffelensche Wetering en de Hertogswetering, inclusief lozingspunt rwzi Oijen Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - Het bovenstroomse meetpunt in de Hertogswetering ligt c. 12 km bovenstrooms vn ohertwe550 (niet op figuur 6.1 weergegeven), wrdoor bij een vergelijking vn de beide meetpunten, nst de effluentlozing, ook rekening dient te worden gehouden met interne processen in de Hertogswetering en ndere bronnen, zols emissies vnuit de lndbouw. - De meetpunten in de Teeffelensche wetering zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze vrijwel direct boven- en benedenstrooms (trject vn c. 2 kilometer) liggen vn de effluentlozing. Informtie wterlopen In tbel 6.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 6.2: functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies Teeffelensche Wetering Hertogswetering - J Nee - M3 (gebufferde (regionle) knlen) 6.3 Meetcijfers fysisch chemisch J Ntuurvriendelijke oevers Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; - Effecten RWZI s op wtersysteem 27

31 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3) Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Ter volledigheid zijn ook de beide meetpunten in de Hertogswetering in tbel 6.3 toegevoegd, bij een vergelijking vn de beide meetpunten dient nst de effluentlozing, ook rekening te worden gehouden met ndere bronnen in de Hertogswetering. Tbel 6.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Effluent KRW norm OTEEFWE_100 OTEEFWE_900 OHERTWE_250 OHERTWE_550 rwzi 2009 Hertogswetering en Teef. Wetering 3.) Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009 Bovenstrooms in Hertogswetering 2009 Benedenstrooms in Hertogswetering 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 1,36 0,15 0,11 0,46 0,09 0,33 Stikstof-totl mg/l 5,7 2,8 3,48 3,44 4,08 3,60 Chloride mg/l 172 < Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 1,84 5.) 4.) 0,08 (0,18) 4) 1,27 (0,69) 4) 0,15 (1,07) 4) 0,63 (0,57) 4) Koper µg/l 3,5 3,8 6,2 5,7 5,7 5,7 Zink µg/l 63 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium µg/l < 0,1 0,08 Nikkel µg/l 2, ) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Teeffelensche Wetering is geen KRW wterlichm, drom getoetst n de normen vn het meest gelijkende KRW-wterlichm (=M3, zols de Hertogswetering)). 4) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stt tussen hkjes weergegeven. 5) Indictieve cijfers op bsis vn 84 steekmonsters. 18 0,05 5,4 De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Effecten RWZI s op wtersysteem 28

32 Beschouwing meetcijfers De meetpunten in de Hertogswetering zijn niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Oijen op de fysische-chemische wterkwliteit vn de Hertogswetering te beplen. Drom is een beschouwing vn de meetcijfers in de Hertogswetering niet meegenomen. Conclusie voor de Teeffelensche Wetering luidt dt er een overschrijding vn de norm is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen stikstof-totl, fosft-totl, mmonium en koper. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 1,36 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn twee toestndklssen. Stikstof-totl: het effluent bevt met gemiddeld 5,7 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt geen chteruitgng plts vn één toestndsklsse. Ammonium: het effluent bevt met gemiddeld 1,75 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn één toestndklsse. Koper: boven- en benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding. De concentrtie koper in het effluent voldoet n de norm voor de oppervlktewterkwliteit Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Oijen tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de Teeffelensche Wetering is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. Effecten RWZI s op wtersysteem 29

33 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) P-totl rwzi Oijen 1,20 b 1,00 0,80 0,60 b b b b Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 0,40 0,20 0, / Jren Figuur 6.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Oijen in de Teeffelensche Wetering. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. N-totl rwzi Oijen 4,50 4,00 3,50 b b 3,00 2,50 2,00 1,50 Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 1,00 0,50 0, / Jren Figuur 6.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Oijen in de Teeffelensche Wetering. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties stikstof-totl en fosft-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de jren 2006 t/m 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl boven- en benedenstrooms voor ieder fzonderlijk jr significnt vn elkr verschilt ieder zomerhlfjr. Effecten RWZI s op wtersysteem 30

34 - In de jren 2006, 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschilt ieder zomerhlfjr. Dt er in de zomer vn 2009 geen significnt verschil voor stikstof-totl is gevonden, kn worden verklrd doordt er in juli 2009 éénmlig een reltief hoge concentrtie stikstof-totl bovenstrooms is gevonden en een reltief lge concentrtie benedenstrooms. Zie o.. onderstnd kder. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl nemen over de periode 2007 t/m 2009 benedenstrooms vn de effluentlozing in de Teeffelensche Wetering f. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 6.4 ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 6.4: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op Teeffelensche Wetering Lozing op Teeffelensche Wetering volgens stp Fosft-totl KRW J Stp 3: 0,19,g/l Stikstof-totl KRW J Stp 1: 2,8 mg/l Chloride KRW Nee - Zuurstof KRW Nee 2.) - Ammonium KRW J Stp 1: 1,30 mg/l Koper KRW Nee - Zink MTR 1.) J 1.) - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) Nee - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien Effecten RWZI s op wtersysteem 31

35 de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. De negtieve effecten vn zink (ornje gerceerd) zullen derhlve vermoedelijk meevllen, drom is voor deze prmeter geen theoretisch nvrdbr lozingsniveu bepld.. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof n de KRW-normen in de Teeffelensche wetering. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters stikstof-totl, fosft-totl en mmonium op de Teeffelensche Wetering. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,19 mg/l bij lozing op de Teeffelensche Wetering in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 1,36 mg/l in zomerhlfjr); - Stikstof-totl: 2,8 mg/l bij lozing op de Teeffelensche Wetering in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 5,7 mg/l in zomerhlfjr); - Ammonium 1,30 mg/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Teeffelensche Wetering (jrgemiddelde in 2009 ws 1,84 mg/l). Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. 6.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Oijen kent in de zomersitutie een ndeel vn 74% in het totle debiet vn de Teeffelensche Wetering en 28% in het totle debiet vn de Hertogswetering. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, stikstof-totl en mmonium in het oppervlktewter vn de Teeffelensche Wetering. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl boven- en benedenstrooms in het zomerhlfjr significnt vn elkr verschilt en dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschilt. Het meetpunt bovenstrooms in de Hertogswetering is niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Oijen op de fysische-chemische wterkwliteit vn de Hertogswetering te beplen. Effecten RWZI s op wtersysteem 32

36 7 RWZI VINKEL 7.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Vinkel in dit hoofdstuk in beschouwing genomen. 7.2 Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Het effluent vn de rwzi wordt in de Groote Wetering geloosd, uiteindelijk komt het effluent n circ 6 kilometer in de A. In dit gevl zijn vijf meetpunten vn belng, drie gelegen in de Groote Wetering en twee in de A. In tbel 7.1 stn krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 7.1: Meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) rwzi Vinkel Effluent 0,09 - Groote Wetering OGROOWE_650 0,13 41% stroomopwrts vn de effluentlozing Groote Wetering OGROOWE_690 0,22 stroomfwrts vn de effluentlozing Groote Wetering OGROOWE_890 Verder stroomfwrts vn de effluentlozing De A O_DE_AA_750 0,30 23 % stroomopwrts vn Groote Wetering De A stroomfwrts vn Groote Wetering O_DE_AA_860 0,39 Beschouwing: In de Groote Wetering is de rwzi voor 41% beplend voor de wterkwntiteit. In de A is de invloed geringer, hier is 23% vn het totle debiet fkomstig vn de rwzi. De ligging vn de vijf meetpunten is weergegeven in figuur 7.1. Effecten RWZI s op wtersysteem 33

37 Effluentlozing Figuur 7.1: Ligging meetpunten rwzi Vinkel in de Groote Wetering en de A Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: De meetpunten in de Groote Wetering zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze direct boven- en benedenstrooms liggen vn de effluentlozing. De meetpunten in de A liggen verder uit elkr. Het bovenstroomse meetpunt ligt 5,5 kilometer voor de monding vn de Groote Wetering. Hierdoor dient bij een vergelijking vn de beide meetpunten, nst de effluentlozing, ook rekening te worden gehouden met interne processen in de rivier en overige emissies (o.. lndbouw). Informtie wterlopen In tbel 7.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 7.2: Functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies De Groote wetering De A M3 (gebufferde regionle knlen) R6 (lngzm stromend riviertje op znd/klei) 7.3 Meetcijfers fysisch chemisch J Ntuurvriendelijke oever - J Beekherstel Verweven (Beekherstel Wterntuur bij delen vn project Dynmisch beekdl) Knovrwter Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Effecten RWZI s op wtersysteem 34

38 Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3) Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Ter volledigheid zijn ook de beide meetpunten in de A in tbel 6.3 toegevoegd, bij een vergelijking vn de beide meetpunten dient nst de effluentlozing, ook rekening te worden gehouden met ndere bronnen in de A. Tbel 7.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW OGROOWE_650 OGROOWE_690 KRW ode_aa_750 ode_aa_860 rwzi 2009 Norm Gr. Wetering Norm A Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009 Bovenstrooms A 2009 Benedenstrooms A 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 1,12 0,15 0,09 0,29 0,14 0,28 0,28 Stikstof-totl mg/l 4,3 2,8 2,11 2,5 4,0 3,4 3,3 Chloride mg/l Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 1,32 4.) 3.) 0,24 (0,76) 3.) 0,86 (0,77) 3.) 3.) 0,74 (0,50) 3.) 0,95 (0,39) 3.) Koper ug/l 7,7 3,8 4,3 5,5 3,8 7,6 7,9 Zink ug/l 31 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium ug/l 2.) < 0,1 0,08 Nikkel ug/l 3, ) 1.) 1.) 10,4 7,8 0,06 0,08 5, ) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. 4) Indictieve cijfers op bsis vn 4 steekmonsters. De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers De meetpunten in de A zijn niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Vinkel op de fysische-chemische wterkwliteit vn de A te beplen. Drom is een beschouwing vn de meetcijfers in de A niet meegenomen. Conclusie voor de Groote Wetering luidt dt er een overschrijding vn de norm is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl, mmonium, koper en zink. Effecten RWZI s op wtersysteem 35

39 Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 1,12 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn één toestndklsse. Ammonium: het effluent bevt met gemiddeld 1,32 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn één toestndklsse. Koper: zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding. Zink: voor deze prmeter is t/m 2009 de totle frctie gemeten. Toetsing n normen is zodoende nog niet mogelijk, ngezien voor de KRW normen de opgeloste frctie geldt Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Vinkel tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de Groote Wetering is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. P-totl rwzi Vinkel 1,20 1,00 0,80 Bovenstrooms 0,60 Benedenstrooms 0,40 b b b KRW norm 0,20 0, / Jren Figuur 6.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Vinkel in de Groote Wetering. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Effecten RWZI s op wtersysteem 36

40 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) N-totl rwzi Vinkel 5,00 4,50 4,00 3,50 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 b 2007 / Jren Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm Figuur 6.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Vinkel in de Groote Wetering. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijkt de concentrtie fosft-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - Over de periode blijkt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de fzonderlijke jren 2007 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl bovenen benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. - In 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. In 2007 verschilt deze niet significnt vn elkr. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de Groote Wetering in 2009 lger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets Effecten RWZI s op wtersysteem 37

41 onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 7.4 ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 7.4: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op Groote Wetering volgens stp Lozing op Groote Wetering Fosft-totl KRW J Stp 3: 0,23 mg/l Stikstof-totl KRW Nee - Chloride KRW Nee - Zuurstof KRW Nee 2.) - Ammonium KRW J - 3.) Koper KRW J Stp 1: 3,8 ug/l Zink MTR 1.) Nee - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) Nee - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof n de KRW-normen in de Teeffelensche wetering en de Hertogswetering. 3.) Op bsis vn meting wel een probleem, op bsis vn emissietoets niet. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters fosft-totl, mmonium en koper op de Groote Wetering. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,23 mg/l bij lozing op de Groote Wetering in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 1,12 mg/l in zomerhlfjr); - Koper 3,8 ug/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Groote Wetering (jrgemiddelde in 2009 ws 7,7 ug/l). Effecten RWZI s op wtersysteem 38

42 - Ammonium: Op bsis vn metingen is er wel een normoverschrijding, het nvrdbr lozingsniveu moet voor deze specifieke loctie nog eenduidig worden bepld. Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. 7.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Vinkel kent in de zomersitutie een ndeel vn 41% in het totle debiet vn de Teeffelensche Wetering en 23% in het totle debiet vn de A. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, mmonium en koper in het oppervlktewter vn de Groote Wetering. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In 2009 blijkt dt de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms in het zomerhlfjr significnt vn elkr verschillen. De nvrdvre lozingseis voor mmonium dient voor deze loctie specifiek worden bepld. De meetpunten in de A zijn niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Vinkel op de fysische-chemische wterkwliteit vn de A te beplen. Effecten RWZI s op wtersysteem 39

43 8 RWZI AARLE-RIXTEL 8.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Arle-Rixtel in dit hoofdstuk in beschouwing genomen. 8.2 Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Het effluent vn de rwzi wordt in een kleinere wterloop geloosd. N c. 0,5 kilometer mondt deze wterloop uit in de A. De A wordt n de splitsing Zuid-Willemsvrt en Trverse in de Zuid-Willemsvrt geleidt. Hiern wordt wter uit de Zuid-Willemsvrt de Hermenderende A in gepompt. Dt is in feite puur knlwter. Hieronder stt ngegeven hoeveel (bovenstrooms vn de effluentlozing) wordt ingelten: - Het inltdebiet stt jrrond op ongeveer 1,0 m 3 /s. - Mximl wordt bij clmiteiten (vrijwel nooit) 1,5 m 3 /s ingelten (doorspoeling). - Miniml wordt (bv. bij werkzmheden n de rwzi, vrijwel nooit) 0,5 m 3 /s ingelten. N ongeveer m stroomt de A met een sifon onder de Zuid-Willemsvrt door. De sifon heeft een mximum vn 10 m 3 per seconde. De Gulden A stroomt nog in de A, met een gemiddeld debiet vn c. 0,2 m 3 /s gedurende het hele jr. In dit gevl zijn drie meetpunten vn belng, twee gelegen in de A en één in de Gulden A. In tbel 8.1 stn de krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 8.1: Meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) Rwzi Arle-Rixtel Effluent 0,62 - De A O_DE_AA_370 1,0 - Stroomopwrts vn de effluentlozing De A O_DE_AA_410 1,82 38% Stroomfwrts vn de effluentlozing Gulden A Stroomt in de A tussen bovenstroomse en benedenstroomse meetpunt OGULDAA_790 0,2 25% (n instroming Gulden A in de A Effecten RWZI s op wtersysteem 40

44 Beschouwing: In de A is de rwzi voor 38% beplend voor de wterkwntiteit. N de instroming vn de Gulden A is de invloed geringer, dn is 25% vn het totle debiet fkomstig vn de rwzi. De ligging vn de meetpunten is weergegeven in figuur 8.1. effluentlozing Figuur 8.1: Ligging meetpunten rwzi Arle-Rixtel in de A Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - De meetpunten in de A zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze direct boven- en benedenstrooms liggen vn de effluentlozing. - Er is een kwliteitsinvloed te verwchten vn de Gulden A. Informtie wterlopen In tbel 8.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 8.2: Functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies De A R5 (lngzm stromende middenloop / benedenloop op znd) 8.3 Meetcijfers fysisch chemisch J Beekherstel Verweven Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. - Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3). Effecten RWZI s op wtersysteem 41

45 8.3.1 Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Omdt er ook een beïnvloeding is vn de Gulden A, zijn ook deze wterkwliteitsgegevens in onderstnde tbel opgenomen. Tbel 1.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW O_De_AA_370 O_De_AA_410 oguldaa_790 rwzi norm 2009 Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009) Gulden A Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 1,53 0,14 0,29 0,59 0,16 Stikstof-totl mg/l 6,84 4,0 4,32 5,38 2,8 Chloride mg/l Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 3,12 4.) 3.) 0,61 (0,5) 0,98 (0,7) 0,21 (0,4) Koper ug/l 10 3,8 7,1 11,6 6,4 Zink ug/l 52 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium ug/l 0,2 0,08 Nikkel ug/l 5, ) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. 4) Indictieve cijfers op bsis vn 53 steekmonsters. 1.) 1.) 1.) 21,5 0,63 4,6 1.) 1.) 1.) De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers Conclusie is dt er een overschrijding vn de norm in de A is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl, stikstof-totl, mmonium, koper en zink. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 1,53 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt een chteruitgng plts vn één toestndsklsse. De concentrtie in de Gulden A is lger dn bovenstrooms in de A en werkt zodoende verdunnend voor fosft-totl. Effecten RWZI s op wtersysteem 42

46 Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) Stikstof-totl: het effluent bevt met gemiddeld 6,84 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt geen chteruitgng plts vn de toestndsklsse. De concentrtie in de Gulden A is lger dn bovenstrooms in de A en werkt zodoende verdunnend voor stikstof-totl. Ammonium: het effluent bevt met gemiddeld 3,12 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt geen chteruitgng op vn de toestndklsse. De concentrtie in de Gulden A is lger dn bovenstrooms in de A en werkt zodoende verdunnend voor mmonium. Koper: boven- en benedenstrooms is sprke vn normoverschrijding. Zink: voor deze prmeter is t/m 2009 de totle frctie gemeten. Toetsing n normen is zodoende nog niet mogelijk, ngezien voor de KRW normen de opgeloste frctie geldt Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Arle-Rixtel tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de A is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. P-totl rwzi Arle-Rixtel 1,20 1,00 0,80 0,60 b b b Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 0,40 0,20 0, / Jren Figuur 8.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Arle Rixtel in de A. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Effecten RWZI s op wtersysteem 43

47 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) N-totl Arle-Rixtel 6,00 5,00 b b 4,00 Bovenstrooms 3,00 Benedenstrooms KRW norm 2,00 1,00 0, / Jren Figuur 8.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Arle-Rixtel in de A. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen over lle zomerhlfjren. - In de fzonderlijke jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl bovenen benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. - In 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. In 2008 verschilt deze niet significnt vn elkr. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de A in 2009 hoger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 8.3 ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: Effecten RWZI s op wtersysteem 44

48 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 8.3: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op de A volgens stp Lozing op de A Fosft-totl KRW J Stp 1: 0,14 mg/l Stikstof-totl KRW J Stp 1: 4,0 mg/l Chloride KRW Nee - Zuurstof KRW Nee 2.) - Ammonium KRW J Stp 1: 0,81 mg/l Koper KRW J Stp 1: 3,8 ug/l Zink MTR 1.) J 1.) - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) Nee - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. De negtieve effecten vn zink (ornje gerceerd) zullen derhlve vermoedelijk meevllen, drom is voor deze prmeter geen theoretisch nvrdbr lozingsniveu bepld. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof n de KRW-normen in de A. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters stikstof-totl, fosft-totl, mmonium en koper op de A. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,14 mg/l bij lozing op de A in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 1,53 mg/l in zomerhlfjr); - Stikstof-totl: 4,0 mg/l bij lozing op de A in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 6,84 mg/l in zomerhlfjr); - Ammonium 0,81 mg/l (jrgemiddelde) bij lozing op de A (jrgemiddelde in 2009 ws 3,12 mg/l); - Koper: 3,8 ug/l (jrgemiddelde) bij lozing op de A (jrgemiddelde in 2009 ws 10,0 ug/l). Effecten RWZI s op wtersysteem 45

49 Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. 8.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Arle-Rixtel kent in de zomersitutie (voor instroming vn de gulden A in de A) een ndeel vn 38% in het totle debiet vn de A. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, stikstof-totl, mmonium en koper in het oppervlktewter vn de A. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In 2009 blijkt dt de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms in het zomerhlfjr significnt vn elkr verschillen. Effecten RWZI s op wtersysteem 46

50 9 RWZI DEN BOSCH 9.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Den Bosch in dit hoofdstuk in beschouwing genomen. 9.2 Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Het effluent wordt geloosd op de Dieze. Het effluent stroomt net n de splitsing vn het knl vn de Henriettewrd en de Dieze in de Dieze. Vi de Oude Dieze stroomt het wter dn in de Ms. In dit gevl zijn twee meetpunten vn belng, beide gelegen in de Dieze. In tbel 9.1 stn krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 9.1: meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) Rwzi Den Bosch effluent 0,53 - Dieze ODIEZE_550 18,8 3% stroomopwrts vn de effluentlozing Dieze stroomfwrts vn de effluentlozing ODIEZE_900 19,33 Beschouwing: In de Dieze is de rwzi nuwelijks beplend voor de wterkwntiteit, 3% vn het totle debiet wordt gevormd door effluent. De ligging vn de meetpunten is weergegeven in figuur 9.1. Effecten RWZI s op wtersysteem 47

51 ODIEZE_`550 Figuur 9.1: Ligging meetpunten rwzi Den Bosch en de Dieze Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - De meetpunten in de Dieze zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze direct boven- en benedenstrooms liggen vn de effluentlozing. In tbel 9.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 9.2: functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies Dieze R6 (lngzm stromend riviertje op znd/klei) J Beekherstel Verweven Scheepvrt Knl Henriettewrd Nee - Beekherstel Verweven Scheepvrt 9.3 Meetcijfers fysisch chemisch Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3) Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Effecten RWZI s op wtersysteem 48

52 Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Tbel 9.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW odieze550 odieze900 rwzi norm 2009) Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 1,42 0,14 0,17 0,22 Stikstof-totl mg/l 10,08 4,0 3,44 3,92 Chloride mg/l Zuurstof % Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 2.) 2.) 3.) ,80 (0,5) 1,28 (0,5) Koper ug/l 5,6 3,8 7,6 7,3 Zink ug/l 26 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium ug/l < 0,1 0,08 Nikkel ug/l 3, ) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers Conclusie is dt er een overschrijding vn de norm in de Dieze is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl, mmonium en koper. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 1,42 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt geen chteruitgng plts vn de toestndsklsse. Ammonium: zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt geen chteruitgng plts vn de toestndsklsse. Onbekend is hoeveel de rwzi toevoegt. Benedenstrooms in de Dieze is sprke vn een grotere normoverschrijding. Koper: boven- en benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding. Effecten RWZI s op wtersysteem 49

53 Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Den Bosch tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de Dieze is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. P-totl rwzi Den Bosch 1,20 1,00 0,80 Bovenstrooms 0,60 Benedenstrooms 0,40 0,20 b b b KRW norm 0, / Jren Figuur 8.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Den Bosch in de Dieze. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Effecten RWZI s op wtersysteem 50

54 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) N-totl Den Bosch 6,00 5,00 4,00 3,00 b b Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 2,00 1,00 0, / Jren Figuur 8.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Den Bosch in de Dieze. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de fzonderlijke jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl bovenen benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. - In 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. In 2008 verschilt deze wel significnt vn elkr. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de Dieze in 2009 lger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 9.3 ngegeven welk lozingsniveu Effecten RWZI s op wtersysteem 51

55 en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 9.3: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op de Dieze volgens stp Lozing op de Dieze Fosft-totl KRW J Stp 1: 0,14 mg/l Stikstof-totl KRW Nee - Chloride KRW Nee - Zuurstof KRW Nee 3.) - Ammonium KRW J 2.) Stp 1: 0,5 mg/l Koper KRW J Stp 1: 3,8 ug/l Zink MTR 1.) Nee - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) Nee - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. 2.) De prmeter mmonium is niet door te rekenen met de immissietoets, ngezien er geen concentrties in het geloosde effluent bekend zijn. Het nvrdbre lozingsniveu is bepld n de hnd vn de concentrtie mmonium benedenstrooms vn de effluentlozing. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof n de KRW-normen in de Dieze. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters fosft-totl mmonium en koper op de Dieze. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,14 mg/l bij lozing op de Dieze in zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 1,42 mg/l in zomerhlfjr); - Ammonium 0,5 mg/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Dieze (jrgemiddelde in 2009 ws onbekend); - Koper: 3,8 ug/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Dieze (jrgemiddelde in 2009 ws 5,6 ug/l). Effecten RWZI s op wtersysteem 52

56 Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. 9.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Den Bosch kent in de zomersitutie een ndeel vn 3% in het totle debiet vn de Dieze. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, mmonium en koper in het oppervlktewter vn de Dieze. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In 2009 blijkt dt de concentrties fosft-totl boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing in het zomerhlfjr significnt vn elkr verschillen. De concentrtie stikstof-totl blijkt in 2009 boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing in het zomerhlfjr niet significnt vn elkr te verschillen. Effecten RWZI s op wtersysteem 53

57 10 RWZI ASTEN 10.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Den Asten in dit hoofdstuk in beschouwing genomen Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Het effluent vn de rwzi Asten wordt in de Voordeldonkse Broekloop geloosd. N 30 meter mondt de Voordeldonkse Broekloop uit in de A. In dit gevl zijn drie meetpunten vn belng, één gelegen in de Voordeldonksche Broekloop en twee gelegen in de A. In tbel 10.1 stn krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 10.1: Meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) Rwzi Asten Effluent 0,11 - Voordeldonksche Broekloop OVOBRLO_820 0,1 52% stroomopwrts vn de effluentlozing De A O_DE_AA_180 0,30 27% stroomopwrts vn Voordeldonksche Broekloop De A stroomfwrts vn Voordeldonksche Broekloop O_DE_AA_210 0,51 Beschouwing: In de Voordeldonksche Broekloop is de rwzi voor 52% beplend voor de wterkwntiteit. In de A is de invloed geringer, hier is 27% vn het totle debiet fkomstig vn de rwzi. De ligging vn de meetpunten is weergegeven in figuur Effecten RWZI s op wtersysteem 54

58 effluentlozing Figuur 10.1: Ligging meetpunten rwzi Asten in Voordeldonksche Broekloop en de A Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - De meetpunten in de A zijn vrij goed met elkr te vergelijken, ngezien deze direct boven- en benedenstrooms liggen vn de effluentlozing. - In de Voordeldonksche Broekloop is mr één meetpunt bovenstrooms gelegen. Er is benedenstrooms vn de effluentlozing in de Voordeldonksche Broekloop geen meetpunt. De invloed vn de effluentlozing op de fysischchemische wterkwliteit specifiek voor de Voordeldonksche Broekloop is derhlve niet te beplen. In tbel 10.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 10.2: Functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies Voordeldonksche Broekloop De A R4 (permnente lngzm stromende bovenloop op znd R5 (lngzm stromende middenloop / benedenloop op znd) 10.3 Meetcijfers fysisch chemisch - Ntuurvriendelijke oever - J Beekherstel Verweven - Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3). Effecten RWZI s op wtersysteem 55

59 Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Omdt er ook een beïnvloeding is vn de Voordeldonksche Broekloop, zijn ook deze wterkwliteitsgegevens in onderstnde tbel opgenomen. Tbel 10.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW ode_aa_180 ode_aa_210 KRW ovobrlo_820 rwzi Norm A Norm Voordel. Broekloop Bovenstrooms A 2009 Benedenstrooms A 2009 Bovenstrooms effluent 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 0,74 0,14 1,2 0,8 0,12 0,71 Stikstof-totl mg/l 3,75 4,0 10,2 6,3 4,0 13 Chloride mg/l Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 1,87 4.) 3.) 0,22 (3,1) 0,61 (1,6) 3.) 1,1 (1,4) Koper µg/l 4,6 3,8 10,4 7,4 3,8 11,2 Zink µg/l 43 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium µg/l < 0,1 0,08 Nikkel µg/l 5, ) 1.) 1.) 26 7,8 0,05 0,08 4, ) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. 4) Indictieve cijfers op bsis vn 67 steekmonsters. 1.) 1.) 1.) De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers Conclusie is dt er een overschrijding vn de norm in de A is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl, stikstof-totl, zuurstof, koper en zink. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 0,74 mg/l een lgere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms in de A nwezig is. Boven- en benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt geen chteruitgng plts vn de toestndsklsse. De concentrtie in de Voordeldonkse Broekloop is lger dn bovenstrooms in de A en werkt zodoende verdunnend voor fosft-totl. Effecten RWZI s op wtersysteem 56

60 Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) Stikstof-totl: het effluent bevt met gemiddeld 3,75 mg/l een lgere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Boven- en benedenstrooms is nog wel sprke vn een normoverschrijding, er vindt echter wel een verbetering plts vn één toestndsklsse. De concentrtie in de Voordeldonkse Broekloop is hoger dn bovenstrooms in de A en drgt zodoende bij n de concentrtie fosft-totl benedenstrooms in de A. Zuurstof: er is bovenstrooms in de A reeds een normoverschrijding. De normoverschrijding benedenstrooms bevindt zich in dezelfde toestndklsse ls bovenstrooms. De zuurstofverzdiging in de Voordeldonkse Broekloop is beter dn bovenstrooms in de A en werkt zodoende versterkend voor de zuurstofhuishouding benedenstrooms in de A. Koper: boven- en benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding. Zink: voor deze prmeter is t/m 2009 de totle frctie gemeten. Toetsing n normen is zodoende nog niet mogelijk, ngezien voor de KRW normen de opgeloste frctie geldt Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Asten tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de A is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. P-totl Asten 1,40 1,20 1,00 0,80 0,60 Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 0,40 0,20 0, / Jren Figuur 10.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Asten in de A. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Effecten RWZI s op wtersysteem 57

61 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) N-totl Asten 10,00 8,00 6,00 Bovenstrooms Benedenstrooms 4,00 KRW norm 2,00 0, / Jren Figuur 10.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Asten in de A. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de fzonderlijke jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschillen in het zomerhlfjr. - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de A in 2009 lger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom vn tbel 10.3 ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en Effecten RWZI s op wtersysteem 58

62 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 10.3: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / KRW Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op de Voordeldonksche Broekloop volgens Anvrdbr lozingsniveu op de A volgens stp Lozing op de Lozing op de stp Voordeldonksche Broekloop A Fosft-totl KRW J J Stp 1: 0,12 mg/l Stp 1: 0,14 mg/l Stikstof-totl KRW Nee Nee - - Chloride KRW Nee Nee - - Zuurstof KRW 2.) 2.) - - Ammonium KRW Nee Nee - - Koper KRW J J Stp 1: 3,8 ug/l Stp 1: 3,8 ug/l Zink MTR 1.) J J - - Cdmium MTR 1.) Nee Nee - - Nikkel MTR 1.) Nee Nee ) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. De negtieve effecten vn zink (ornje gerceerd) zullen derhlve vermoedelijk meevllen, drom is voor deze prmeter geen theoretisch nvrdbr lozingsniveu bepld.. 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof niet n de KRW-normen in de A. De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters fosft-totl en koper op de Voordeldonksche Broekloop en de A. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,12 mg/l bij lozing op de Voordeldonksche Broekloop en 0,14 mg/l bij lozing op de A in het zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 0,74 mg/l in zomerhlfjr); - Koper: 3,8 ug/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Voordeldonksche Broekloop en de A (jrgemiddelde in 2009 ws 4,6 ug/l). Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 59

63 10.4 Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Asten kent in de zomersitutie een ndeel vn 52% in het totle debiet vn de Voordeldonksche Broekloop en 27% op de A. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, koper en mogelijk zuurstof. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In de 2009 blijkt dt de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschillen in het zomerhlfjr. Er is benedenstrooms vn de effluentlozing in de Voordeldonksche Broekloop geen meetpunt. De invloed vn de effluentlozing op de fysisch-chemische wterkwliteit specifiek voor de Voordeldonksche Broekloop is derhlve niet te beplen. Effecten RWZI s op wtersysteem 60

64 11 RWZI DINTHER 11.1 Inleiding Rwzi s lozen concentrties n stoffen vi het effluent, die doorgns boven de doelstellingen voor het ontvngend oppervlktewter liggen. Hierdoor kunnen in het ontvngend oppervlktewter, benedenstrooms vn de rwzi, door betreffende lozing normoverschrijdingen optreden. De mte wrin het effluent normoverschrijdingen kn veroorzken, is fhnkelijk vn de volgende fctoren: - De hoeveelheid effluent; - De breedte, diepte en het debiet vn het ontvngend oppervlktewter; - De concentrties in het effluent; - De kwliteit vn het oppervlktewter bovenstrooms; - De normen die voor betreffend oppervlktewter vn toepssing zijn, deze normen verschillen per wterlichm. Bovenstnde specten zijn voor rwzi Den Dinther in dit hoofdstuk in beschouwing genomen Wtersysteem en meetpunten Ligging meetpunten Rwzi Dinther loost het effluent op de Beekgrf. N ongeveer 800 meter mondt de Beekgrf uit in de A. Het effluent vn de rwzi kn zowel op de Beekgrf/A ls op de Hzelbergse Loop / Leigrf worden gezet. Het effluent wordt sinds 2002 lleen vi de Beekgrf en de A fgevoerd. In deze nlyse wordt lleen hiervn uitgegn. De ringsloot/omloopsloot op de rwzi wordt juridisch gezien ls een zuiveringstechnische voorziening. In het gevl dt het effluent vi de Beekgrf en de A word geloosd, zijn vier meetpunten vn belng, twee gelegen in de Beekgrf en twee gelegen in de A. In tbel 11.1 stn krkteristieken vn de meetpunten weergegeven. Tbel 11.1: Meetpunten vn belng bij Effluentlozing Oppervlktewter Meetpunt Debiet in m3/s Zomerhlfjr 2009 Andeel rwzi in debiet (%) Rwzi Dinther Effluent 0,49 - Beekgrf 77% OBEEKGR_810 0,15 Stroomopwrts vn de effluentlozing Beekgrf Stroomfwrts vn de effluentlozing OBEEKGR_880 0,64 De A 27% Stroomopwrts vn monding Beekgrf O_DE_AA_500 4,18 De A Stroomfwrts vn monding Beekgrf O_DE_AA_630 4,82 Beschouwing: In de Beekgrf is de rwzi vrij beplend voor de wterkwntiteit, 77% vn het totle debiet wordt gevormd door effluent. In de A is de invloed geringer, hier is 27% vn het totle debiet fkomstig vn de rwzi. De ligging vn de meetpunten is weergegeven in figuur Effecten RWZI s op wtersysteem 61

65 effluent Figuur 11.1: Ligging meetpunten rwzi Dinther in Beekgrf en de A Over de meetpunten vlt het volgende te vermelden: - De meetpunten in de Beekgrf zijn goed met elkr te vergelijken, ngezien deze direct boven- en benedenstrooms liggen vn de effluentlozing. Bij vergelijking tussen de meetpunten in de Beekgrf, speelt nst de invloed vn de rwzi ook de mogelijke emissie vn een mestverwerkingsfbriek vlkbij de rwzi. - De meetpunten in de A liggen ver uit elkr. Het bovenstroomse meetpunt ligt voor de stdskern vn Veghel, wrdoor bij een vergelijking vn de beide meetpunten, nst de effluentlozing, ook rekening dient te worden gehouden met interne processen in de rivier en emissies in Veghel (o.. diverse riooloverstorten). In tbel 11.2 stn bijzondere functies vn de wterlopen weergegeven: Tbel 11.2: Functies wterlopen Wtergng KRW-wterlichm EVZ Beekherstel Overige functies De Beekgrf M1 (gebufferde sloten) - Ntuurvriendelijke oever - De A Beekherstel Verweven R6 (lngzm stromend J (Beekherstel Wterntuur bij delen riviertje op znd/klei) vn project Dynmisch beekdl) Knovrwter 11.3 Meetcijfers fysisch chemisch Om de invloed vn de effluentlozing vn de rwzi op de fysisch-chemische wterkwliteit te beplen zijn drie stppen doorlopen, te weten: 1. Beplen of de fysisch-chemische wterkwliteit boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing vn de rwzi n de KRW-nomen voldoet; 2. Beplen of de effluentlozing vn de rwzi tot een significnte wterkwliteitsverndering leidt in het oppervlktewter voor fosft-totl en stikstof-totl; Effecten RWZI s op wtersysteem 62

66 3. Beplen of volgens een immissietoets de lozing, indien de wterkwliteit verslechterd, onnvrdbr groot is en wt theoretisch een nvrdbr lozingsniveu is om te voldoen n de KRW normen. Deze 3 stppen zijn beschreven in prgrf (stp 1), prgrf (stp 2) en prgrf (stp 3) Toetsing n KRW normen Hieronder stt een beschouwing weergegeven vn de belngrijkste prmeters over Deze zijn getoetst n de meest ctuele KRW-normen, zols weergegeven in het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wter (BKMW), geldend voor het type wterlichm (Toelichting wterlichmen, december 2007). Ter volledigheid zijn ook de beide meetpunten in de A in tbel 11.3 toegevoegd, bij een vergelijking vn de beide meetpunten dient nst de effluentlozing, ook rekening te worden gehouden met ndere bronnen in de A. Tbel 11.3: Beschouwing oppervlktewterkwliteit i.r.t. KRW-normen Prmeter Eenheid Lozing KRW obeekgr_810 obeekgr_880 KRW ode_aa_500 ode_aa_630 rwzi norm Norm 2009 Beekgr. Bovenstrooms effluent 2009 Benedenstrooms effluent 2009 A Bovenstrooms A 2009 Benedenstrooms A 2009 Algemene fysisch-chemische prmeters (zomerhlfjrgemiddelde) Fosft-totl mg/l 0,93 0,22 0,11 1,0 0,14 0,39 0,37 Stikstof-totl mg/l 5,01 2,4 2,9 4,9 4,0 3,8 3,5 Chloride mg/l Zuurstof % 2.) Overige relevnte stoffen (jrgemiddelde) Ammonium mg/l 1,9 4.) 3.) 0,34 (0,76) 2,9 (0,38) 3.) 0,41 (0,62) 1,0 (0,51) Koper µg/l 5,1 3,8 6,6 5,6 3,8 10,5 7,6 Zink µg/l 51 7,8 Prioritire stoffen (jrgemiddelde) Cdmium µg/l < 0,1 0,05 Nikkel µg/l 8, ) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) 1.) Toetsing niet mogelijk, omdt in 2009 op deze meetpunten nog niet conform KRW systemtiek is bemonsterd. 2.) Niet gemeten. 3) Norm voor mmonium berekend op bsis vn ph en tempertuur. Norm stk tussen hkjes weergegeven. 4) Indictieve cijfers op bsis vn 212 steekmonsters. 7,8 0, ) 1.) 1.) 11,6 0,05 5,4 De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Metlen en mmonium Nutriënten, chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Beschouwing meetcijfers De meetpunten in de A zijn vnwege de huidige ligging niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Dinther op de fysische-chemische wterkwliteit vn de A te beplen. Drom is een beschouwing vn de meetcijfers in de A niet meegenomen. Conclusie voor de Effecten RWZI s op wtersysteem 63

67 Beekgrf luidt dt er een overschrijding vn de norm is - of ls gevolg vn de lozing ontstt - met de stoffen fosft-totl, stikstof-totl, chloride, mmonium en koper. Per prmeter beschouwend, is de invloed vn de rwzi ls volgt te krkteriseren: Fosft-totl: het effluent bevt met gemiddeld 0,93 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt een chteruitgng plts vn twee toestndsklssen. Stikstof-totl: het effluent bevt met gemiddeld 5,01 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Zowel boven- ls benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt een chteruitgng plts vn één toestndsklsse. Chloride: het effluent bevt met gemiddeld 209 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er vindt een chteruitgng plts vn twee toestndsklssen. Ammonium: het effluent bevt met gemiddeld 1,9 mg/l een hogere concentrtie dn in het oppervlktewter bovenstrooms nwezig is. Benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding, er treedt bovendien een chteruitgng op vn één toestndklsse. Het lijkt onwrschijnlijk dt de toenme vn mmonium enkel wordt veroorzkt door de rwzi, ngezien de concentrtie mmonium in het effluent een dergelijke verhoging niet kn veroorzken. Mogelijk dt bijvoorbeeld fstroming vn de lndbouw of een ndere lozer dit veroorzkt heeft. Koper: boven- en benedenstrooms is sprke vn een normoverschrijding Sttistische vergelijking meetpunten oppervlktewter Teneinde inzichtelijk te krijgen of de effluentlozing vn de rwzi Dinther tot een significnte kwliteitsverndering leidt voor fosft-totl en stikstof-totl in de Beekgrf is een sttistische toets uitgevoerd. De prmeters fosft-totl en stikstof-totl zijn geselecteerd omdt een RWZI primir is ontworpen om nutriënten te verwijderen. Een toelichting op deze sttische toets is toegevoegd in bijlge 2. Deze toets bestt uit de bentwoording vn 2 vrgen: - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in lle zomers over de periode dt er meetgegevens boven- en benedenstrooms bekend zijn? - Is er een significnte verndering vn de wterkwliteit in de zomer vn ieder fzonderlijk jr in de periode ? De zomers zijn vn belng, ngezien de normstelling vn stikstof-totl en fosft-totl is gebseerd op zomergemiddelden. In onderstnde figuren stn de concentrties stikstoftotl en fosft-totl boven- en benedenstrooms (zomerhlfjr) vn de effluentlozing weergegeven. Effecten RWZI s op wtersysteem 64

68 Concentrtie N-totl (zomerhlfjr) Concentrtie P-totl (zomerhlfjr) P-totl rwzi Dinther 2,50 b 2,00 b 1,50 1,00 b Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 0,50 0, / Jren Figuur 10.2: Verschillen P-totl boven- en benedenstrooms rwzi Dinther in de Beekgrf. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. N-totl Dinther 6,00 5,00 b b 4,00 3,00 Bovenstrooms Benedenstrooms KRW norm 2,00 1,00 0, / Jren Figuur 10.3: Verschillen N-totl boven- en benedenstrooms rwzi Dinther in de Beekgrf. De nduiding en b wil zeggen dt er sttistisch een significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. De nduiding en wil zeggen dt er sttistisch geen significnt verschil is tussen het zomerhlfjr vn beide meetpunten. Beschouwing sttistische toets Uit de sttistische toets blijkt het volgende: - Over de periode blijken de concentrties fosft-totl en stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr te verschillen gemiddeld over lle zomerhlfjren. - In de fzonderlijke jren 2008 en 2009 blijkt dt de concentrtie fosft-totl bovenen benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. - In het fzonderlijke jr 2008 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. In het fzonderlijke jr 2009 blijkt dt de concentrtie stikstof-totl boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. Effecten RWZI s op wtersysteem 65

69 - De concentrties stikstof-totl en fosft-totl zijn benedenstrooms vn de effluentlozing in de Beekgrf in 2009 lger dn in Met bovenstnde beschouwingen dient o.. met onderstnd kder rekening te worden gehouden. Meetonnuwkeurigheid en ndere invloeden In oppervlktewter worden de prmeters 1x per mnd bemonsterd en genlyseerd. De smenstelling vn oppervlktewter én vn effluent vrieert door regenvl. Of steekmonsters toevllig meer of minder zijn genomen in ntte perioden kn zodoende veel verschil veroorzken. Drnst kunnen ook ndere wterlopen tussen meetpunt boven- en benedenstrooms, zelfreinigend vermogen vn het oppervlktewter, slibopwerveling en vertering biomss in het wtersysteem en ndere lozingen dn de rwzi (zols overstorten) verschil veroorzken tussen meetpunten boven- en benedenstrooms Resultten immissietoets Teneinde het effect vn de effluentlozing op het oppervlktewter te kwntificeren, is een immissietoets uitgevoerd. De immissietoets bestt uit de in hoofdstuk 2 beschreven toetsstppen. Zodr een lozing nvrdbr is bij een beplde toetsstp, zijn de nvolgende stppen niet meer uitgevoerd. Als een lozing volgens de immissietoets onnvrdbr groot is, is in de ltste kolom ngegeven welk lozingsniveu en welke toetsstp dn wel nvrdbr zou zijn. Hieronder zijn de doorlopen toetsstppen weergegeven. Een lozing is onnvrdbr groot indien: 1. De concentrtie in het te lozen fvlwter > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 2. De ophoging vn de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter ls gevolg vn de lozing > 10% vn de KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling); en 3. Er een wterkwliteitsprobleem is: de concentrtie in het ontvngende oppervlktewter is n lozing (en evt. l voor lozing) > KRW / MTR (de wterkwliteitsdoelstelling). Als er geen wterkwliteitsprobleem is, hoef je n een bestnde lozing geen nvullende eisen te stellen. Tbel 11.3: Resultten immissietoets 2009 Prmeter Getoetst op MTR / Negtieve effecten conform immissietoets Anvrdbr lozingsniveu op de Beekgrf volgens stp KRW Lozing op de Beekgrf Fosft-totl KRW J Stp 3: 0,33 mg/l Stikstof-totl KRW J Stp 1: 2,4 mg/l Chloride KRW J Stp 3: 180 mg/l Zuurstof KRW Nee 2.) - Ammonium KRW J Stp 3: 0,43 mg/l Koper KRW J Stp 1: 3,8 ug/l Zink MTR 1.) J 1.) - Cdmium MTR 1.) Nee - Nikkel MTR 1.) J 1.) - 1.) De rwzi meet de totle concentrties voor zwre metlen. Een toetsing n de KRW normen (opgeloste concentrties) is derhlve niet mogelijk. In deze tbel is getoetst n de totle concentrties zwre metlen zols weergegeven in de (oude) MTR norm. De toetsing n zwre metlen betreft zodoende een overschtting, ngezien de opgeloste frctie beduidend minder is dn de totle frctie. De negtieve effecten vn nikkel en zink (ornje gerceerd) zullen derhlve vermoedelijk meevllen, drom is voor deze prmeters geen theoretisch nvrdbr lozingsniveu bepld. Effecten RWZI s op wtersysteem 66

70 2.) Zuurstof kn niet mee worden genomen in de immissietoets. Een negtief effect kn derhlve niet eenduidig worden weergegeven. In ieder gevl voldoen de concentrties zuurstof n de KRW-normen in de Beekgrf De kleur geeft het resultt vn de immissietoets weer. Kleur Resultt immissietoets Geen negtief effect Wel een negtief effect Effect kn niet worden bepld op bsis vn KRW normen. Op bsis vn (oudere) MTR normen treedt een onnvrdbre immissie op. Beschouwing immissietoets Uit de immissietoets blijkt dt er negtieve effecten zijn voor lozingen vn de prmeters fosft-totl, stikstof-totl, mmonium en koper op de Beekgrf. Op bsis vn de berekeningen in de immissietoets zijn de theoretisch nvrdbre lozingsconcentrties (bij gelijkblijvend debiet) om te voldoen n de KRW doelen voor deze stoffen: - Fosft-totl: 0,33 mg/l bij lozing op de Beekgrf in het zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 0,93 mg/l in zomerhlfjr); - Stikstof-totl: 2,4 mg/l bij lozing op de Beekgrf in het zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 5,01 mg/l in het zomerhlfjr); - Chloride: 180 mg/l bij lozing op de Beekgrf in het zomerhlfjr (lozing in 2009 ws 209 mg/l in het zomerhlfjr); - Ammonium: 0,38 mg/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Beekgrf (jrgemiddelde in 2009 ws 1,9 mg/l); - Koper: 3,8 ug/l (jrgemiddelde) bij lozing op de Beekgrf (jrgemiddelde in 2009 ws 5,1 ug/l). Uitgngspunt hierbij is dt de verndering vn de wterkwliteit enkel toe te schrijven is n de rwzi Overll conclusies Het ndeel vn de rwzi Dinther kent in de zomersitutie een ndeel vn 77% in het totle debiet vn de Beekgrf en 27% op de A. De rwzi is vn belng voor normoverschrijdingen vn fosft-totl, stikstof-totl, chloride, mmonium en koper in de Beekgrf en/of de A. Uit de nlyses vn de oppervlktewterkwliteit kn fgeleid worden dt benedenstrooms het lozingspunt vn de rwzi een opvllende toenme vn de concentrtie n mmonium geconstteerd wordt. Deze toenme kn niet lleen veroorzkt worden door de effluentlozing. Inzichtelijk dient te worden gemkt of er sprke is vn een meetonnuwkeurigheid, wt het ndeel vn de rwzi hiervn is, welk deel veroorzkt wordt door ndere bronnen en wt deze bronnen zijn. Concentrties n zwre metlen wren niet toetsbr vnwege een onvolledige dtset vn opgeloste zwre metlen (conform KRW), zodt over zwre metlen in effluent en in het wtersysteem geen uitsprken kunnen worden gedn. In de 2009 blijkt dt de concentrties fosft-totl boven- en benedenstrooms significnt vn elkr verschilt in het zomerhlfjr. De concentrties stikstof-totl verschillen in 2009 boven- en benedenstrooms niet significnt vn elkr in het zomerhlfjr. Het meetpunt bovenstrooms in de A is niet geschikt om de invloed vn de effluentlozing vn rwzi Dinther op de fysische-chemische wterkwliteit vn de A te beplen. Effecten RWZI s op wtersysteem 67

71 12 SYNTHESE, CONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 12.1 Inleiding 12.2 Synthese Nutriënten In dit hoofdstuk worden de resultten uit de voorgnde hoofdstukken in beschouwing genomen en worden de resultten per rwzi met elkr vergeleken. Ook de theoretisch mvrdbre lozingsconcentrties om te voldoen n de KRW doelstellingen in het oppervlktewter worden in dit hoofdstuk met elkr vergeleken. De resultten uit de voorgnde hoofdstukken zijn met elkr vergeleken in prgrf (nutriënten), prgrf (zwre metlen) en prgrf (chloride, zuurstof en mmonium). Op bsis vn meetgegevens in het oppervlktewter en emissiegegevens vn de rwzi s over het jr 2009, is de reltieve bijdrge berekend vn de rwzi s n de wterkwliteit direct n het lozingspunt. Deze reltieve bijdrge is opgenomen in tbel Tbel 12.1: Invloed rwzi op de ontvngende oppervlktewteren - nutriënten N-totl en P-totl over 2009 RWZI (cp in ie) Andeel rw zi in Prmeter Norm opp. w ter Stroomopw rts Stroomfw rts Verndering Effluent debiet in zomerhlfjr zomerhlfjr zomerhlfjr w terkw liteit zomerhlfjr zomerhlfjr (%) 2009 * 2009 * (klsse) ** 2009 Theoretisch nvrdbr lozingsniveu Den Bosch 3 N-tot 4,0 3,44 3,92-10,08 - (Dieze) 342 P-tot 0,14 0,17 0,22-1,42 0,14 Arle-Rixtel 38 N-tot 4,0 4,32 5,38-6,84 4,0 (A) 300 P-tot 0,14 0,29 0,59 1 1,53 0,14 Oijen 74 N-tot 2,8 3,48 3,44-5,72 2,8 (Teeffelensche W.) 300 P-tot 0,15 0,11 0,46 2 1,36 0,19 Dinther 77 N-tot 2,4 2,9 4,9 1 5,01 2,4 (Beekgrf) 299 P-tot 0,22 0,11 1,0 2 0,93 0,33 Vinkel 41 N-tot 2,8 2,11 2,5-4,30 - (Groote Wetering) 62 P-tot 0,15 0,09 0,29 1 1,12 0,23 Lnd vn Cuijk 90 N-tot 4,0 3,0 3,4-4,04 - (Lrkkerse W.) 175 P-tot 0,14 0,16 0,32 1 0,45 0,14 Asten 27 N-tot 4,0 10,2 6,3-1 3,75 - (A) 80 P-tot 0,14 1,2 0,8-0,74 0,14 * Concentrties: De kleur geeft n of de voor de KRW geldende norm wordt overschreden, N-tot en P-tot in mg/l. ** Concentrties: grijs betreft een wterkwliteitsverslechtering vn 2 klssen n het lozingspunt. De kleur geeft n of de geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Nutriënten Zeer goed Goed Mtig Ontoereikend Slecht Uit deze nlyse blijkt het volgende: Andeel wterkwntiteit - Rwzi Lnd vn Cuijk (90%), rwzi Dinther (77%) en rwzi Oijen (74%) hebben reltief de grootste invloed op het debiet vn het ontvngend oppervlktewter in het zomerhlfjr vn Effecten RWZI s op wtersysteem 68

72 - Rwzi Den Bosch (3%) heeft reltief de kleinste invloed op het debiet vn het ontvngend oppervlktewter in het zomerhlfjr vn Kwliteit effluent - Rwzi Den Bosch (N=10,08, P=1,42), rwzi Arle-Rixtel N=6,84, P=1,53) en rwzi Oijen ( N=5,72, P=1,36) loosden in 2009 de hoogste concentrties nutriënten op de ontvngende oppervlktewteren. Verndering wterkwliteit - Rwzi Dinther en rwzi Oijen veroorzkten in 2009 voor fosft-totl een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 2 toestndklssen. - Rwzi Arle-Rixtel, rwzi Vinkel en rwzi Lnd vn Cuijk veroorzkten in 2009 voor fosft-totl en/of stikstof-totl een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 1 toestndklsse. - Rwzi Asten veroorzkte in 2009 voor stikstof-totl een verbetering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 1 toestndsklsse. - Het ontvngend oppervlktewter benedenstrooms vn de effluentlozing voldoet bij geen enkele rwzi n de goede toestndsklsse voor fosft-totl. Theoretisch nvrdbr lozingsniveu - Op bsis vn nutriëntenconcentrties in het zomerhlfjr vn 2009 vn de ontvngende oppervlktewteren, zouden voor vrijwel lle rwzi s de concentrties fosft-totl en stikstof-totl in het effluent, dienen te worden gereduceerd om te voldoen n de KRW doelen: Wr de wterkwliteit bovenstrooms niet voldoet, is de berekende nvrdbre nutriëntconcentrtie in het effluent gelijk n de norm voor oppervlktewter. Voldoet de kwliteit bovenstrooms wel, dn is lozing vn een iets hogere concentrtie nvrdbr. Uitgngspunt in deze beschouwing is, dt concentrties bovenstrooms niet vernderen. Dit uitgngspunt is te zien ls worst cse. Door mtregelen vn het wterschp en bijvoorbeeld nscherpingen in het mestbeleid, is een beperkte verbetering vn de wterkwliteit l voorzien. - De concentrties stikstof-totl in de effluenten vn rwzi Den Bosch, rwzi Lnd vn Cuijk en rwzi Asten hoeven niet te worden gereduceerd om te voldoen n de doelen in het oppervlktewter. Reden hiervoor is dt de effluentconcentrties lger zijn dn de doelen voor oppervlktewter en/of omdt er geen ophoging in het ontvngende oppervlktewter pltsvindt tot boven de doelen Zwre metlen De reltieve bijdrge vn de effluentlozing n de zwre metlen concentrties is opgenomen in tbel 12.2 en getoetst n de (oude MTR) norm voor totlgehlten (dus geen filtrtie). Dit is nog steeds een geldige norm voor koper, bij nikkel en zink gelden inmiddels normen voor gehlten n opgelost metl. Om deze reden zijn voor nikkel en zink geen kleuren opgenomen in onderstnde tbel.een toetsing n de verouderde MTR normen zou een vertekend beeld geven. Effecten RWZI s op wtersysteem 69

73 Tbel 12.2: Invloed rwzi op de ontvngende oppervlktewteren - Zwre metlen over 2009 RWZI (cp. in ie) Andeel rw zi in Prmeter Norm opp. w ter Stroomopw rts Stroomfw rts debiet in zomerhlfjr (%) jrgemiddelde jrgemiddelde 2009 * jrgemiddelde 2009 * Verndering w terkw liteit (%) Effluent jrgemiddelde 2009 Theoretisch nvrdbr lozingsniveu ** Den Bosch 3 Cu 3,8 7,6 7,3-4 5,6 3,8 (Dieze) Ni 6,3 11,1 10,8-3 3,0 KRW 342 Zn KRW Arle-Rixtel 38 Cu 3,8 7,1 11, ,0 3,8 (A) Ni 6,3 14,5 8,3-43 5,6 KRW 300 Zn KRW Oijen 74 Cu 3,8 6,2 5,7-8 3,5 - (Teeffelensche W.) Ni 6,3 5,2 4,6-12 2,7 KRW 300 Zn KRW Dinther 77 Cu 3,8 6,6 5,6-15 5,1 3,8 (Beekgrf) Ni 6,3 9 9,6 7 8,3 KRW 299 Zn , KRW Vinkel 41 Cu 3,8 4,3 5,5 28 7,7 3,8 (Groote Wetering) Ni 6,3 12,4 10,9-12 3,0 KRW 62 Zn KRW Lnd vn Cuijk 90 Cu 3,8 2, ,1 5,5 (Lrkkerse W.) Ni 6, ,8 KRW 175 Zn KRW Asten 27 Cu 3,8 10,4 7,4-29 4,6 3,8 (A) Ni 6,3 10,3 8,3-19 5,2 KRW 80 Zn KRW * Concentrties: rood voor boven de norm, bluw voor onder de norm en voor grijs is geen toetsing n de geldende norm mogelijk. Zwre metlen uitgedrukt in ug/l. ** In het oppervlktewter en in het effluent zijn de totle concentrties voor zink en nikkel in 2009 gemeten. Een toetsing n de geldende normen (opgeloste concentrties) is nog niet mogelijk; dt is ps mogelijk op bsis vn meetresultten vn totl en opgelost in oppervlktewter én effleunt in Begin 2011 worden deze gegevens genlyseerd en gerpporteerd. De kleur geeft n of de geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Zwre metlen Voldoet Voldoet niet Kwliteit effluent - Rwzi Oijen loosde in 2009 de hoogste concentrtie zink (63 ug/l) op het ontvngende oppervlktewter. - Rwzi Dinther loosde in 2009 de hoogste concentrtie nikkel (8,3 ug/l) op het ontvngende oppervlktewter. - Rwzi Arle-Rixtel loosde in 2009 de hoogste concentrtie koper (10 ug/l) op het ontvngende oppervlktewter. Verndering wterkwliteit - Rwzi Den Bosch, rwzi Oijen, rwzi Dinther en rwzi Lnd vn Cuijk veroorzken voor zink in 2009 een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt groter dn 50%. - Rwzi Arle-Rixtel veroorzkte voor koper in 2009 een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt groter dn 50%. - Rwzi Lnd vn Cuijk veroorzkte voor nikkel in 2009 een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt groter dn 50%. Theoretisch nvrdbr lozingsniveu - Op bsis vn concentrties koper vn de ontvngende oppervlktewteren in 2009, zouden voor lle rwzi s (m.u.v. rwzi Oijen) de concentrties in het effluent theoretisch dienen te worden gereduceerd om te voldoen n de KRW-doelen. Effecten RWZI s op wtersysteem 70

74 Belngrijke knttekening is echter, dt bij de beoordeling vn de toestnd vn het oppervlktewter nst gewone normtoetsing (1 e lijns) ook een toetsing met biobeschikbrheidscorrectie en chtergrondwrden (2 e lijns) mg worden uitgevoerd. Eerste indruk uit een onderzoek vn O&M in 2010 (P. Bertens), is dt er n de 2 e lijnsbeoordeling geen normoverschrijdingen voor koper in het oppervlktewter vn A en Ms resteren. - Voor de zwre metlen nikkel en zink is het nog niet mogelijk om het theoretisch nvrdbr lozingsniveu te beplen op bsis vn de KRW normering. Eerste indruk uit een onderzoek vn O&M in 2010 (P. Bertens) is dt n de 2 e lijnsbeoordeling er geen normoverschrijdingen voor nikkel in het oppervlktewter vn A en Ms resteren. Op veel pltsen resteren nog wel normoverschrijdingen voor zink Chloride, zuurstof en mmonium Op bsis vn meetgegevens vn het oppervlktewter en emissiegegevens vn de rwzi s over het jr 2009 is de reltieve bijdrge berekend vn de rwzi s n de wterkwliteit direct n het lozingspunt. Deze reltieve bijdrge is opgenomen in tbel Tbel 12.3: Invloed rwzi op de ontvngende oppervlktewteren chloride, zuurstof en mmonium over 2009 RWZI (cp. in ie) Andeel rw zi in Prmeter Norm opp. Wter Stroomopw rts Stroomfw rts Verndering Effluent Theoretisch debiet in *** jrgemiddelde jrgemiddelde w terkw liteit (zomerhlf)jr nvrdbr zomerhlfjr (%) 2009 * 2009 * (klsse) ** gemiddelde lozingsniveu Den Bosch 3 Cl (Dieze) O NH4 0,50 0,80 1, ,50 Arle-Rixtel 38 Cl (A) O NH4 0,70 0,61 0,98-3,12 0,81 Oijen 74 Cl (Teeffelensche W.) O NH4 0,69 0,08 1,27 1 1,84 1,30 Dinther 77 Cl (Beekgrf) O NH4 0,38 0,34 2,90 1 1,9 0,43 Vinkel 41 Cl (Groote Wetering) O NH4 0,77 0,24 0,86 1 1,32 - **** Lnd vn Cuijk 90 Cl (Lrkkerse W.) O NH4 1,00 0,21 0,75-1,4 - Asten 27 Cl (A) O **** 80 NH4 1,6 0,22 0,61-1,87 - * Concentrties: De kleur geeft n of de geldende norm wordt overschreden, NH4 en Cl in mg/l en O2 in %. ** Concentrties: grijs betreft een wterkwliteitsverslechtering vn 2 klssen n het lozingspunt. *** Voor chloride (mg/l) en zuurstof (%) geldt een hlfjrgemiddelde. Voor mmonium (mg/l) een jrgemiddelde. De normen voor mmonium zijn fhnkelijk vn ph en tempertuur. **** Het nvrdbr lozingsniveu moet voor deze specifieke loctie worden bepld, de immissietoets is hier geen bruikbr instrument voor. De kleur geeft n of de geldende norm wordt overschreden. Toestndsklsse Ammonium Chloride en zuurstof Voldoet Voldoet niet Zeer goed Goed Mtig Effecten RWZI s op wtersysteem 71

75 Ontoereikend Slecht Kwliteit effluent - Rwzi Lnd vn Cuijk en rwzi Dinther loosden in het zomerhlfjr vn 2009 de hoogste concentrties chloride (> 200 mg/l) op het ontvngende oppervlktewter. - In het effluent wordt de zuurstofverzdiging (uitgedrukt in %) niet genlyseerd. - Rwzi Arle-Rixtel loosde in 2009 de hoogste concentrtie mmonium (3,12 mg/l) op het ontvngende oppervlktewter. Verndering wterkwliteit - Rwzi Dinther veroorzkte in 2009 voor chloride een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 2 toestndklssen. - Rwzi Lnd vn Cuijk veroorzkte in 2009 voor de zuurstofverzdiging een verbetering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 1 toestndklsse. Bij rwzi Asten is de zuurstofverzdiging zowel boven- ls benedenstrooms ontoereikend. - Rwzi Oijen, rwzi Vinkel en rwzi Dinther veroorzkten voor mmonium in 2009 een verslechtering vn de wterkwliteit ná het lozingspunt vn 1 toestndklsse. Theoretisch nvrdbr lozingsniveu - Op bsis vn concentrties chloride vn de ontvngende oppervlktewteren in 2009, zouden voor rwzi Den Bosch en rwzi Lnd vn Cuijk de concentrties in het effluent dienen te worden gereduceerd om te voldoen n de KRW-doelen. Bij rwzi Dinther is met de immissietoets niet te beplen hoeveel de concentrties chloride dienen te worden gereduceerd. - Op bsis vn de zuurstofverzdiging vn de ontvngende oppervlktewteren in 2009, zou rwzi Asten de zuurstofverzdiging in het effluent mogelijk dienen te verhogen om te voldoen n de doelen. Met de immissietoets is echter niet te beplen óf en hoeveel de zuurstofverzdiging in een dergelijk gevl dient te worden verhoogd. - Op bsis vn concentrties mmonium vn de ontvngende oppervlktewteren in 2009, zouden voor rwzi Den Bosch, rwzi Arle-Rixtel, rwzi Oijen en rwzi Dinther concentrties in het effluent dienen te worden gereduceerd om te voldoen n de doelen. Bij rwzi Vinkel is met de immissietoets niet te beplen hoeveel de concentrties mmonium dienen te worden gereduceerd. Het nvrdbr lozingsniveu voor mmonium is bovendien lstig te beplen, ngezien de mmoniumnorm een mximum wrde is (dus voor ieder individueel monster) en de norm vrieert met de ph en de tempertuur (zie tbel 12.4) Conclusies Tbel 12.4: Illustrtie vritie mmonium norm ph Tempertuur Norm mmonium (mg/l) , , ,5 7, ,85 7,5 15 0, ,15 Dit kennisdocument is een verzmeling vn versnipperd nwezige informtie binnen het wterschp en is gebseerd op bsis vn feiten, verbnden en dr wr mogelijk interpretties. Uit de resultten blijkt het volgende: Effecten RWZI s op wtersysteem 72

76 Nutriënten - Uit deze nlyse blijkt dt met nme de concentrtie fosft-totl in het effluent vn de rwzi s knelpunten veroorzken in het ontvngende oppervlktewter, in iets mindere mte geldt dit ook voor stikstof- totl. De wterkwliteit bovenstrooms vn de effluentlozing voldoet in sommige gevllen reeds n de KRW normen. In een ntl gevllen voldoet de wterkwliteit bovenstrooms niet n de KRW normen, de oorzken dienen dn ook bovenstrooms te worden gezocht. - Berekende nvrdbre lozingsconcentrties om te voldoen n KRW doelen liggen nmerkelijk lger dn de huidige lozingsniveu s, voorl voor fosft. Zwre metlen - Lokle knelpunten voor zwre metlen in oppervlktewter worden slechts in enkele gevllen mede veroorzkt door rwzi s. Op veel pltsen leveren niet-rwzi bronnen vn zwre metlen ook een bijdrge n de overschrijding vn de normen, ngezien concentrties zwre metlen bovenstrooms vn de effluentlozing reeds niet n de norm voldoen. - In deze nlyse blijkt dt de concentrties zwre metlen boven- en benedenstrooms vn de effluentlozing bij iedere rwzi jrlijks in grote mte verschillen. - Angezien de nlyses vn zwre metlen (o.. zink en nikkel) in de effluenten en in het oppervlktewter in 2009 nog niet conform de nieuwe normen hebben pltsgevonden, is het nog niet mogelijk om duidelijke conclusies te trekken voor wt betreft de effecten vn effluentlozingen op de concentrties zwre metlen in het ontvngend oppervlktewter. - Belngrijke knttekening is dt bij de beoordeling vn de toestnd vn het oppervlktewter nst gewone normtoetsing (1 e lijns) ook een toetsing met biobeschikbrheidscorrectie en chtergrondwrden (2 e lijns) mg worden uitgevoerd. Eerste indruk uit een onderzoek vn O&M in 2010 (P. Bertens) is dt er n de 2 e lijnsbeoordeling nergens in het oppervlktewter vn A en Ms nog normoverschrijdingen vn koper en nikkel resteren. Op veel pltsen resteren nog wel normoverschrijdingen voor zink. Ammonium, chloride en zuurstofverzdiging - Uit deze nlyse blijkt dt de concentrties mmonium in het effluent vn de rwzi s normoverschrijdingen veroorzken in het ontvngende oppervlktewter. De wterkwliteit bovenstrooms vn de effluentlozing voldoet in sommige gevllen wel n de KRW normen. In een ntl gevllen voldoet de wterkwliteit bovenstrooms niet n de KRW normen, de oorzken dienen dn ook bovenstrooms te worden gezocht. - Incidenteel treden er benedenstrooms normoverschrijdingen op met de prmeters chloride en zuurstofverzdiging Anbevelingen De nbevelingen uit deze rpportge luiden per doelgroep ls volgt: Afdeling Integrl Beleid (IB) Vervolgstudie nutriënten - Beleid vn het wterschp is dt tot en met 2015 hoofdzkelijk inrichtingsmtregelen getroffen worden om n de KRW doelstellingen te gn voldoen. Wt het effect vn deze mtregelen is, is nu nog niet bekend. Of bovenop de inrichtingsmtregelen nog nvullende mtregelen getroffen dienen te worden om de KRW doelen te hlen, zols verdergnde zuivering vn effluenten, is nu nog niet duidelijk. Anbevolen wordt om in een vervolgstudie de emissiebeheerstrtegie voor rwzi s Effecten RWZI s op wtersysteem 73

77 nder te onderzoeken. Het resultt vn een dergelijke studie levert per geformuleerd scenrio (mbitieniveu/doelstellingen) een concreet pkket mtregelen en de finnciële consequenties vn dit pkket. Het verdient de voorkeur om dit in de plnperiode verder te onderzoeken. Uiteindelijk kn het bestuur hiermee kiezen in hoeverre er extr mtregelen n RWZI s in het beheersgebied gn worden genomen om de doelgten t.o.v. de (KRW) doelstellingen te dichten. - Dit onderzoek richt zich op lokle knelpunten. Het verdient de nbeveling om ook op stroomgebiedsniveu en regionl te kijken nr effecten vn rwzi s op het wtersysteem. Zodoende kunnen betere keuzes worden gemkt voor toekomstige strtegieën en mtregelen. Toetsingskder - Wterschp A en Ms heeft in 2006 n de hnd vn de CIW not emissieimmissie uit 2001 beleid vstgesteld hoe een wterkwliteitstoets uit te voeren. Dit beleid moet nog worden bijgesteld n de hnd vn een recente hndreiking wterwetvergunningverlening onder het Besluit Kwliteitseisen en Monitoring Wteren (BKMW). Afdeling Onderzoek & Monitoring (O&M) Zwre metlen - De zwre metlen koper, nikkel en zink worden doorgns ls probleemstoffen ervren. De ctuele risico's ervn zijn echter lger dn op bsis vn oude MTR normen (uitgnde vn totle frcties n zwre metlen) werd ngenomen. Binnen de Regeling kwliteitseisen en Monitoring wteren wordt uitgegn vn de opgeloste frctie vn zwre metlen (m.u.v. koper). Voor probleemnlyse en -kwntificering mg hiernst een biobeschikbrheidstoets worden uitgevoerd. De biobeschikbrheid vn deze zwre metlen is o.. fhnkelijk vn ph en DOC. Het verdient de nbeveling om in een ndere studie boven- en benedenstrooms vn effluentlozingen rekening te houden met biobeschikbrheid vn zwre metlen. Een dergelijk studie wordt fgerond door O&M begin 2011 (P. Bertens). Ecologie - In 2011 wordt de informtiebehoefte voor het spect ecologie breed geïnventriseerd. Op bsis vn deze inventristie wordt bepld hoe de orgnistie gedviseerd wordt op bsis vn de meetgegevens uit het reguliere meetnet ecologie. Anbevolen wordt om binnen dit kder te peilen in hoeverre de informtiebehoefte effecten effluent rwzi s op de ecologie een breed gedrgen behoefte is. Indien j, dn kn vervolgens de uitwerking hiervn, gezien de complexiteit, uitgezet worden bij een dviesbureu met expertise op dit gebied. Indien de huidige meetgegevens ongeschikt zijn kn het bureu gevrgd worden een monitoringsstrtegie op te stellen voor deze informtiebehoefte. - Momenteel loopt STOWA onderzoek wt de effecten vn effluentlozingen op de ecologie zijn. Anbevolen wordt dergelijk onderzoek te blijven volgen. Hormonen en geneesmiddelen - Hormonen en geneesmiddelen zijn in deze rpportge niet meegenomen. Momenteel gelden voor hormonen en geneesmiddelen nuwelijks wterkwliteitsdoelen, mr de verwchting is dt deze er in de toekomst wel zullen komen. Omdt er nog niet veel bekend is over en in welke mte deze stoffen in een rwzi verwijderd worden, welke restproducten ontstn en wt de effecten vn deze restproducten op de kwliteit vn het oppervlktewter is, wordt lndelijk veel onderzoek besteed n deze stoffen. Ook het wterschp drgt bij n dergelijke onderzoeken. Of er noodzk is om betreffende emissies te verminderen, en of dit zou kunnen / moeten door verbeterde Effecten RWZI s op wtersysteem 74

78 zuivering op de rwzi, moet echter nog nder worden onderzocht. Anbevolen wordt lndelijke ontwikkelingen ctief te blijven volgen. Meetnet - In het kder vn fwenteling verdient het de voorkeur ook te kijken nr het effect vn de lozing op het wterlichm, wrop het effluent ontvngende wterlichm uit komt. Hier blijken soms meetpunten te ver stroomopwrts te zijn gelegen. Dit geldt voor de rwzi Oijen (Hertogswetering), rwzi Dinther (A) en rwzi Vinkel (A). - Het bovenstroomse meetpunt in de Lrkkerse Wterleiding (rwzi Lnd vn Cuijk) vlt soms droog. De representtiviteit vn dit meetpunt dient te worden onderzocht. - Uit de nlyses vn de oppervlktewterkwliteit kn fgeleid worden dt benedenstrooms het lozingspunt vn de rwzi Dinther een opvllende toenme vn de concentrtie n mmonium geconstteerd wordt. Deze toenme kn niet lleen veroorzkt worden door de effluentlozing. Inzichtelijk dient te worden gemkt of er sprke is vn een meetonnuwkeurigheid, wt het ndeel vn de rwzi hiervn is, welk deel veroorzkt wordt door ndere bronnen en wt deze bronnen zijn. - Boven- en benedenstrooms in het ontvngend oppervlktewter wordt de fysischchemische wterkwliteit mndelijks bepld, dit voldoet n de KRW verplichtingen. De effluentkwliteit kn, fhnkelijk vn diverse fctoren, vriëren. Om meer inzicht te krijgen in de effecten vn deze vritie op de oppervlktewterkwliteit, kn worden overwogen om in het ontvngend oppervlktewter met een hogere frequentie te meten. - Anbevolen wordt de komende jren het wterkwliteitsmeetpunt benedenstrooms vn de voormlige rwzi Schijndel n te houden om een eventuele kwliteitsverndering n de movtie (en de wterbodemsnering) vst te stellen. In 2010 vindt nog een ecologische monitoring (EBEO) plts. Het verdient de nbeveling om de EBEO monitoring in 2013 voor de ltste keer uit te voeren, om lnge termijn effecten f te leiden. Nst de wterkwliteitsmetingen en de EBEO metingen is het rdzm de ecologische monitoring ecologie vn oevers te blijven uitvoeren. An de hnd vn deze ecologische monitoring kn bepld worden hoe snel het systeem zich herstelt n de movtie vn de rwzi. Anbevolen wordt deze meting eens per drie jr te blijven herhlen, totdt een stbiele situtie ontstt. Afdeling Plndvies & Vergunningverlening (P&V) Vergunningverlening - Het ecologisch effect vn nutriënten ligt in het zomerhlfjr, drom wordt in oppervlktewternormering uitgegn vn een zomerhlfjrgemiddelde. In deze rpportge is voor nutriënten (N-totl en P-totl) ook uitgegn vn een zomerhlfjrgemiddelde vn het effluent, om een betrouwbrder beeld te krijgen vn de effecten vn een rwzi op het wtersysteem. Jrgemiddelden zijn echter gngbre vergunningseisen vnuit de EU richtlijn stedelijk fvlwter / de AMvB stedelijk fvlwter. Op de rwzi is het bij biologische zuivering voorl voor N-tot lstig om ook bij koud winterweer dezelfde effluentconcentrties te bereiken ls in de zomer. Hierdoor geven de beschouwingen voor nutriënten in deze rpportge, met nme voor N-tot, wellicht een te rooskleurig beeld. Wellicht vlt het in de toekomst in overweging te nemen om seizoensdifferentitie in lozingseisen n te brengen, oftewel lozingsnormen voor het winterhlfjr iets hoger te leggen dn die voor het zomerhlfjr. Effecten RWZI s op wtersysteem 75

79 Afdeling Advies Zuiveren (AZ) Anlyses in effluenten - In de effluenten vn de rwzi s wordt geen zuurstofverzdiging gemeten, mr wel BZV en CZV. Het verdient de nbeveling om ook de zuurstofverzdiging (uitgedrukt in %) in de effluenten te meten. - Het verdient de nbeveling om in de effluenten structureel de concentrties mmonium te monitoren. Het is dubieus in hoeverre het nemen vn een ntl steekmonsters in het effluent, het gewenste inzicht kunnen verschffen. Het mmoniumgehlte in een rwzi vrieert reltief veel gedurende de dg. Vn de vribiliteit kn een indruk verkregen worden op bsis vn de mmoniumgehlten in de ërtietnk, die worden vk online gemeten. - Het verdient de nbeveling om structureel de concentrties n opgeloste zwre metlen te monitoren in de effluenten. Effecten RWZI s op wtersysteem 76

80 13 LITERATUURLIJST 1. Emissiebeheerspln - deelpln rwzi s, december 2007, wterschp De Dommel. 2. STOWA, De invloed vn rwzi effluenten op de ecologische wterkwliteit, mei Wterschp A en Ms, Kennisdocument wterinlt: Gebiedsvreemd wter, Fse 1, mrt Wterschp A en Ms en RIZA, Monitoring geneesmiddelen en oestrogenen 2005, Jrverslg rwzi s 2008, wterschp A en Ms. 6. STOWA, Verkennende monitoring vn hormoonverstorende stiffen en pthogenen op rwzi s met nvullende zuiveringstechnieken, STOWA, Verwijdering vn hormoonverstorende stoffen in rioolwterzuiveringsinstllties, STOWA, Ecologische beoordeling en beheer vn oppervlktewter, Beoordelingssysteem voor stromende wteren op bsis vn mcrofun, 92-07, Utrecht. 9. Wterschp A en Ms, Afvlwterketen (AKON) onderzoek, juni Wterschp A en Ms, ontwerp ecologische doelen KRW, 22 december Wtersysteem in Beeld (2010) districten Boven-A, Beneden-A, Hertogswetering en Rm. 12. Concept-rpportge 2 e lijnsbeoordeling zwre metlen in oppervlktewter (2010), Pul Bertens. Effecten RWZI s op wtersysteem 77

81 Wrde (mg/l) Wrde (decimeter) Concentrtie (mg/l) Wrde (-) Concentrtie (mg/l) Concentrtie (us/cm) Concentrtie (mg/l) Concentrtie (mg/l) Bijlge 1: Fysisch-chemische en biologische effecten rwzi Schijndel (rode pijl is moment vn movtie) 1. Fysisch-chemisch Stikstof: nitrt + nitriet Kj-N O2 Geleidbrheid Zwevend stof Zuurgrd Ammonium Doorzicht Effecten RWZI s op wtersysteem 78 Projectpln

82 Concentrtie (ug/l) Wrde (kve/l) Concentrtie (mg/l) Thermotolernte coli's Chloride Cdmium 0,4 0,35 0,3 0,25 0,2 0,15 0,1 0, Effecten RWZI s op wtersysteem 79

83 Bijlge 2: Toelichting sttistische nlyse Voor zowel P-totl ls N-totl is sttistisch getoetst op een verschil tussen benedenstrooms en bovenstrooms. Angezien de benedenstroomse en bovenstroomse monsters op dezelfde dg zijn genomen, kon een geprde toets worden gebruikt, die uitgt vn de verschilwrden. Per situtie is de best pssende geprde toets gebruikt, fhnkelijk vn de kenmerken vn de verschilwrden, met ls mogelijkheden: 1. Geprde t-toets: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling; 2. Wicoxon-rngteken-toets: verschilwrden niet fkomstig uit normle knsverdeling, bsolute scheefheid verschilwrden < 0,75; 3. Teken-toets: verschilwrden niet fkomstig uit normle knsverdeling, bsolute scheefheid verschilwrden > 0,75. Om vst te kunnen stellen of de verschilwrden fkomstig zijn uit een normle knsverdeling is de PPCC-toets gebruikt (Probbility Plot Correltion Coefficient test, ondermeer beschreven in Sttisticl Methods in Wter Resources, vn Helsel nd Hirsch, 1991). Als voorf kon worden beredeneerd dt bij een eventueel verschil de concentrtie benedenstrooms groter zl zijn dn bovenstrooms, is eenzijdig getoetst, nders is tweezijdig getoetst. Er is getoetst met 95% betrouwbrheid. De toetsen zijn per rwzi uitgevoerd in een spredsheet. In onderstnde bijlgen zijn de toetsen toegevoegd: Bijlge 2.1 Rwzi Lnd vn Cuijk Bijlge 2.2 Rwzi Oijen Bijlge 2.3 Rwzi Vinkel Bijlge 2.4 Rwzi Arle-Rixtel Bijlge 2.5 Rwzi Den Bosch Bijlge 2.6 Rwzi Asten Bijlge 2.7 Rwzi Dinther Effecten RWZI s op wtersysteem 80

84 Bijlge 2.1 Rwzi Lnd vn Cuijk Bsisdt lle jren lle jren 2009 lle jren lle jren 2009 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,04 0,058 14,7 10,6 0,018-4, ,04 0,068 17,74 12,2 0,028-5, ,04 0,048 17,52 10,75 0,008-6, ,04 0,18 15,17 7,9 0,14 0,14-7,27-7, ,072 0,45 8,7 3,9 0,378 0,378-4,8-4, ,06 0,49 0,91 2,37 0,43 0,43 1,46 1, ,13 1,2 1,35 2,4 1,07 1,07 1,05 1, ,32 0,76 1,65 5,2 0,44 0,44 3,55 3, ,14 0,18 1,35 1,89 0,04 0, ,092 0,08 1,77 3,1-0,012 1, ,1 0,06 1,97 6,2-0,04 4, ,04 0,096 11,54 10,4 0,056-1, ,06 0,22 6,66 9,8 0,16 3, ,04 0,25 7,84 5,9 0,21 0,21 0,21-1,94-1,94-1, ,04 0,22 1,46 2,62 0,18 0,18 0,18 1,16 1,16 1, ,44 0,6 3,15 4,04 0,16 0,16 0,16 0,89 0,89 0, ,15 0,29 1,15 1,65 0,14 0,14 0,14 0,5 0,5 0, ,15 0,25 2,25 3 0,1 0,1 0,1 0,75 0,75 0, ,18 0,42 1,25 2,7 0,24 1, ,12 0,1 1,05 2,2-0,02 1, ,24 0,092 4,5 8,3-0,148 3, ,072 0,16 12,56 10,7 0,088-1, ,072 0,08 15,45 12,1 0,008-3, ,04 0,04 15,1 11,58 0-3, ,25 0,31 7,74 6,3 0,06 0,06-1,44-1, ,28 0,26 2,52 2,54-0,02-0,02 0,02 0, ,52 0,3 1,65 2,7-0,22-0,22 1,05 1, ,22 0,22 1,15 6,4 0 5,25 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,94000 gemidd 0, , , , , , , , , ,27200 medin 0, , , , , , , , , ,75000 mximum 0, , , , , , , , , ,16000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,25935 vritiecoëff. 88,4% 95,3% 93,7% 60,6% 192,3% 130,9% 26,2% -888,6% -746,4% 463,0% scheefheid 1, , , , , , , , , ,03731 pltheid 2, , , , , , , , , ,30642 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,869 0,912 0,997 0,978 0,913 0,845 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,962 0,932 0,880 0,962 0,932 0,880 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. norml norml niet norm. niet norm. Advies: gebruik deze toets op verschil Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Gep. t-toets Tekentoets Tekentoets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 2,751 2,754 8,519-0,595-0,483 0,483 p onder nulhypothese 0,005 0,009 0,001 0,722 0,681 0,327 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 290,00 80,00 15,00 191,00 48,00 10,00 m W+ 175,50 45,50 7,50 203,00 45,50 7,50 s W+ 39,37 14,31 3,71 43,91 14,31 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt >0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 2,895 2,376 1,888-0,262 0,140 0,539 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,002 0,009 0,030 0,603 0,444 0,295 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,005 0,011 0,031 0,172 0,133 0,188 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 2,751 2,754 8,519-0,595-0,483 0,483 p onder nulhypothese 0,010 0,017 0,001 0,556 0,638 0,654 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 290,00 80,00 15,00 191,00 48,00 10,00 m W+ 175,50 45,50 7,50 203,00 45,50 7,50 s W+ 39,37 14,31 3,71 43,91 14,31 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt >0.05 <0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 2,895 2,376 1,888-0,262 0,140 0,539 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,004 0,017 0,059 0,793 0,889 0,590 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,009 0,022 0,063 0,345 0,267 0,375 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 81 Projectpln

85 Bijlge 2.2 Rwzi Oijen Bsisdt tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer '09 lles zomers zomer ' ,17 2,1 4,06 6,8 1,93 2, ,17 0,2 5,12 4,8 0,03-0, ,14 0,24 4,79 5,2 0,1 0, ,09 0,37 4,71 6,57 0,28 0,28 1,86 1, ,07 0,55 4,3 4,7 0,48 0,48 0,4 0, ,14 0,68 3,4 4,64 0,54 0,54 1,24 1, ,08 0,37 3 2,9 0,29 0,29-0,1-0, ,14 0,5 2,88 2,9 0,36 0,36 0,02 0, ,14 1,1 3,22 3,1 0,96 0,96-0,12-0, ,16 1,8 3,5 3,7 1,64 0, ,2 0,72 4,09 4,2 0,52 0, ,2 0,97 4,24 7,5 0,77 3, ,18 0,94 4,85 5,5 0,76 0, ,11 0,82 4,73 5,5 0,71 0, ,18 0,35 4 4,1 0,17 0, ,07 0,6 4,24 4,7 0,53 0,53 0,46 0, ,08 0,78 3,86 4,6 0,7 0,7 0,74 0, ,11 0,48 3,49 3,6 0,37 0,37 0,11 0, ,08 1,4 2,4 5,72 1,32 1,32 3,32 3, ,8 2,2 2,9 3,33 1,4 1,4 0,43 0, ,16 1,5 3,43 4 1,34 1,34 0,57 0, ,36 0,2 3,85 4,6-0,16 0, ,15 0,46 4,36 4,9 0,31 0, ,12 0,52 3,64 6,3 0,4 2, ,12 0,46 4,78 7,1 0,34 2, ,11 0,25 4,3 8,64 0,14 4, ,21 0,42 6,09 4,2 0,21-1, ,084 0,27 4,14 5,4 0,186 0,186 1,26 1, ,12 0,82 3,47 4,9 0,7 0,7 1,43 1, ,14 0,19 3,29 3,6 0,05 0,05 0,31 0, ,11 1,2 3 2,61 1,09 1,09-0,39-0, ,16 0,56 3,49 4,4 0,4 0,4 0,91 0, ,14 0,28 3,44 3,08 0,14 0,14-0,36-0, ,16 0,88 3,88 5 0,72 1, ,16 0,75 4,17 7,2 0,59 3, ,18 0,32 4,5 5 0,14 0, ,13 0,66 4,32 7,1 0,53 2, ,12 0,46 4,27 4,5 0,34 0, ,096 0,3 4,58 5,3 0,204 0, ,068 0,19 4,14 4,7 0,122 0,122 0,122 0,56 0,56 0, ,064 0,26 3,44 4 0,196 0,196 0,196 0,56 0,56 0, ,11 0,42 3,15 2,8 0,31 0,31 0,31-0,35-0,35-0, ,12 0,76 4,3 2,72 0,64 0,64 0,64-1,58-1,58-1, ,17 0,91 2,34 2,39 0,74 0,74 0,74 0,05 0,05 0, ,11 0,24 3,5 4 0,13 0,13 0,13 0,5 0,5 0, ,15 0,42 3,38 3,7 0,27 0, ,19 0,12 4,25 1,51-0,07-2, ,14 0,38 3,93 4,5 0,24 0, ,15 0,3 4,46 5,9 0,15 1, ,14 0,21 4,9 5,1 0,07 0, ,1 0,48 4 4,9 0,38 0, ,17 0,54 4,55 5,6 0,37 0,37 1,05 1,05 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,58000 gemidd 0, , , , , , , , , ,04333 medin 0, , , , , , , , , ,27500 mximum 0, , , , , , , , , ,56000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,83514 vritiecoëff. 69,2% 74,4% 18,1% 30,7% 90,4% 73,4% 75,5% 172,2% 178,5% -1927,3% scheefheid 5, , , , , , , , , ,57445 pltheid 30, , , , , , , , , ,29319 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,934 0,950 0,928 0,957 0,952 0,894 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,979 0,959 0,888 0,979 0,959 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. norml niet norm. niet norm. norml Advies: gebruik deze toets op verschil Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Wilcox-toets Tekentoets Gep. t-toets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 7,977 6,813 3,245 4,186 2,802-0,127 p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,011 0,000 0,005 0,548 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 1355,00 324,00 21, ,00 270,00 13,00 m W+ 689,00 162,50 10,50 689,00 162,50 10,50 s W+ 109,81 37,17 4,77 109,81 37,17 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt nvt <0.05 nvt nvt >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 6,061 4,332 2,097 4,431 2,879 0,419 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,000 0,018 0,000 0,002 0,337 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,016 0,000 0,007 0,344 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 7,977 6,813 3,245 4,186 2,802-0,127 p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,023 0,000 0,010 0,904 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 1355,00 324,00 21, ,00 270,00 13,00 m W+ 689,00 162,50 10,50 689,00 162,50 10,50 s W+ 109,81 37,17 4,77 109,81 37,17 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt nvt <0.05 nvt nvt >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 6,061 4,332 2,097 4,431 2,879 0,419 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,000 0,036 0,000 0,004 0,675 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,031 0,000 0,015 0,688 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 4. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 82

86 Bijlge 2.3 Rwzi Vinkel Bsisdt lle jren lle jren 2009 lle jren lle jren 2009 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,2 0,18 6,4 6,1-0,02-0, ,14 0,22 5,8 5,1 0,08-0, ,26 0,27 7,9 7,5 0,01-0, ,11 0,19 4,9 4,7 0,08 0,08-0,2-0, ,08 0,24 2,7 2,7 0,16 0, ,18 0,77 3,4 2,7 0,59 0,59-0,7-0, ,05 0,58 2,28 2,86 0,53 0,53 0,58 0, ,07 0,34 3,2 2,9 0,27 0,27-0,3-0, ,1 0,13 2,8 2,2 0,03 0,03-0,6-0, ,1 0,15 3,7 3,5 0,05-0, ,12 0,95 3,6 5,1 0,83 1, ,64 0,66 5,2 4,8 0,02-0, ,18 0,22 5,1 5,4 0,04 0, ,22 0,28 7,3 7,1 0,06-0, ,15 0,24 5,9 6,2 0,09 0, ,072 0, ,108 0,108 0, ,068 0,61 2,25 3,3 0,542 0,542 0,542 1,05 1,05 1, ,068 0,14 1,74 1,79 0,072 0,072 0,072 0,05 0,05 0, ,048 0,22 1,91 1,84 0,172 0,172 0,172-0,07-0,07-0, ,04 0,23 0,91 1,43 0,19 0,19 0,19 0,52 0,52 0, ,28 0,36 1,89 2,62 0,08 0,08 0,08 0,73 0,73 0, ,19 0,27 3,7 3,5 0,08-0, ,39 0,3 3,2 3,5-0,09 0, ,33 0,31 6,8 6-0,02-0, ,26 0,52 5,7 6 0,26 0, ,19 0,29 8,2 8,4 0,1 0, ,2 0,27 7 7,1 0,07 0, ,39 0,35 4,9 4,9-0,04-0, ,18 0,27 3,5 4,1 0,09 0,09 0,6 0, ,12 0,52 2,6 2,65 0,4 0,4 0,05 0, ,41 2,8 2,37 8,66 2,39 2,39 6,29 6, ,052 0,54 1,55 2,89 0,488 0,488 1,34 1, ,34 0,24 6,2 6,1-0,1-0,1-0,1-0, ,37 0,5 3,8 3,9 0,13 0,1 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,07000 gemidd 0, , , , , , , , , ,38000 medin 0, , , , , , , , , ,28500 mximum 0, , , , , , , , , ,05000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,45756 vritiecoëff. 70,2% 109,6% 47,3% 43,7% 192,0% 164,7% 91,3% 443,2% 299,6% 120,4% scheefheid 1, , , , , , , , , ,51500 pltheid 1, , , , , , , , , ,60876 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,730 0,756 0,846 0,742 0,744 0,954 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,968 0,946 0,888 0,968 0,946 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. niet norm. niet norm. niet norm. norml Advies: gebruik deze toets op verschil Tekentoets Tekentoets Tekentoets Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 3,036 2,576 2,683 1,316 1,416 2,034 p onder nulhypothese 0,002 0,010 0,022 0,099 0,087 0,049 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 543,00 162,00 21,00 282,00 81,00 13,00 m W+ 297,50 85,50 10,50 248,00 60,00 7,50 s W+ 58,49 22,96 4,77 51,03 17,61 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt >0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,189 3,310 2,097 0,656 1,164 1,348 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,000 0,018 0,256 0,122 0,089 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,001 0,016 0,360 0,304 0,188 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 3,036 2,576 2,683 1,316 1,416 2,034 p onder nulhypothese 0,005 0,020 0,044 0,197 0,175 0,098 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 543,00 162,00 21,00 282,00 81,00 13,00 m W+ 297,50 85,50 10,50 248,00 60,00 7,50 s W+ 58,49 22,96 4,77 51,03 17,61 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt >0.05 <0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,189 3,310 2,097 0,656 1,164 1,348 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,001 0,036 0,512 0,244 0,178 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,001 0,031 0,720 0,607 0,375 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 83

87 Bijlge 2.4 Rwzi Arle-Rixtel Bsisdt lle jren lle jren 2009 lle jren lle jren 2009 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,52 1,3 9,8 7,7 0,78-2, ,3 0,34 6,1 5,6 0,04 0,04-0,5-0, ,32 0,55 5,2 5 0,23 0,23-0,2-0, ,31 0,37 4,8 4,9 0,06 0,06 0,1 0, ,35 0,49 4,3 5 0,14 0,14 0,7 0, ,44 1 4,3 5,5 0,56 0,56 1,2 1, ,34 0,61 4,3 4,3 0,27 0, ,31 0,84 4,6 5,3 0,53 0, ,3 0,39 5 4,9 0,09-0, ,35 0,5 10,6 7,5 0,15-3, ,28 0,73 6,1 9,1 0, ,34 0,38 7,4 8,9 0,04 1, ,36 0,74 8 9,2 0,38 1, ,26 0,43 5,7 5,8 0,17 0,17 0,17 0,1 0,1 0, ,37 0,96 4,7 6,8 0,59 0,59 0,59 2,1 2,1 2, ,24 0,45 3,77 4,9 0,21 0,21 0,21 1,13 1,13 1, ,3 0,88 4,2 6 0,58 0,58 0,58 1,8 1,8 1, ,3 0,38 3,69 4,5 0,08 0,08 0,08 0,81 0,81 0, ,28 0,45 3,87 4,3 0,17 0,17 0,17 0,43 0,43 0, ,48 1,1 4,7 6,5 0,62 1, ,42 0,54 5,2 5,1 0,12-0, ,28 0,45 7,8 9,7 0,17 1, ,37 0,38 8,1 7,1 0, ,45 0,44 12,6 9,4-0,01-3, ,36 0,44 9,8 8,9 0,08-0, ,42 1,2 6,7 7,8 0,78 0,78 1,1 1, ,27 1 5,3 8,1 0,73 0,73 2,8 2, ,35 0,75 3,98 5,5 0,4 0,4 1,52 1, ,28 0,83 4,3 3,7 0,55 0,55-0,6-0, ,25 0,64 3,3 3,5 0,39 0,39 0,2 0, ,28 0,32 4,2 4,8 0,04 0,04 0,6 0, ,61 0,5 5,4 4,2-0,11-1,2 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,10000 gemidd 0, , , , , , , , , ,06167 medin 0, , , , , , , , , ,97000 mximum 0, , , , , , , , , ,10000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,77654 vritiecoëff. 24,2% 43,0% 38,9% 29,8% 88,2% 73,6% 75,0% 403,7% 124,3% 73,1% scheefheid 1, , , , , , , , , ,23381 pltheid 2, , , , , , , , , ,47966 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,967 0,965 0,918 0,981 0,985 0,987 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,966 0,946 0,888 0,966 0,946 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden norml norml norml norml norml norml Advies: gebruik deze toets op verschil Gep. t-toets Gep. t-toets Gep. t-toets Gep. t-toets Gep. t-toets Gep. t-toets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 6,414 5,761 3,268 1,401 3,414 3,349 p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,011 0,086 0,002 0,010 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 510,00 170,00 20,00 327,00 135,00 21,00 m W+ 264,00 85,50 10,50 248,00 76,50 10,50 s W+ 53,48 22,96 4,77 51,03 21,12 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt <0.05 <0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,591 3,658 1,887 1,538 2,746 2,097 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,000 0,030 0,062 0,003 0,018 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,016 0,075 0,006 0,016 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 6,414 5,761 3,268 1,401 3,414 3,349 p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,022 0,171 0,003 0,020 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 510,00 170,00 20,00 327,00 135,00 21,00 m W+ 264,00 85,50 10,50 248,00 76,50 10,50 s W+ 53,48 22,96 4,77 51,03 21,12 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 >0.05 nvt <0.05 <0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,591 3,658 1,887 1,538 2,746 2,097 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,000 0,059 0,124 0,006 0,036 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,031 0,150 0,013 0,031 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 84

88 Bijlge 2.5 Rwzi Den Bosch Bsisdt lle jren lle jren 2009 lle jren lle jren 2009 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,39 0,33 6,1 6,7-0,06 0, ,2 0,5 5 5,9 0,3 0,3 0,9 0, ,14 0,38 3,6 4,9 0,24 0,24 1,3 1, ,2 0,26 3,6 3,8 0,06 0,06 0,2 0, ,21 0,76 3,4 5,4 0,55 0, ,2 0,25 3,3 3,7 0,05 0,05 0,4 0, ,15 0,3 3,29 4,4 0,15 0,15 1,11 1, ,18 0,18 4,1 4,2 0 0, ,2 0,22 4,7 4,7 0, ,19 0,22 5,4 5,5 0,03 0, ,24 0,26 5,2 5,4 0,02 0, ,28 0,34 7,6 7,5 0,06-0, ,28 0,28 5, , ,15 0,13 4,5 4,9-0,02-0,02-0,02 0,4 0,4 0, ,12 0,19 3,5 4,4 0,07 0,07 0,07 0,9 0,9 0, ,29 0,34 3,3 3,3 0,05 0,05 0, ,18 0,22 3,6 3,8 0,04 0,04 0,04 0,2 0,2 0, ,16 0,22 2,8 2,64 0,06 0,06 0,06-0,16-0,16-0, ,1 0,21 2,96 4,5 0,11 0,11 0,11 1,54 1,54 1, ,26 0,24 3,5 3,6-0,02 0, ,2 0,22 4,2 4,6 0,02 0, ,28 0,38 7 7,3 0,1 0,3 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,16000 gemidd 0, , , , , , , , , ,48000 medin 0, , , , , , , , , ,30000 mximum 0, , , , , , , , , ,54000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,63636 vritiecoëff. 32,1% 45,6% 30,2% 25,9% 159,8% 114,1% 82,5% 117,8% 91,1% 132,6% scheefheid 0, , , , , , , , , ,01269 pltheid 1, , , , , , , , , ,24082 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,853 0,883 0,963 0,932 0,989 0,960 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,954 0,928 0,888 0,954 0,928 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. norml niet norm. norml norml Advies: gebruik deze toets op verschil Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Tekentoets Gep. t-toets Gep. t-toets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 2,934 3,035 2,969 3,983 3,802 1,848 p onder nulhypothese 0,004 0,006 0,016 0,000 0,001 0,062 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 185,00 76,00 20,00 199,00 62,00 14,00 m W+ 105,00 39,00 10,50 105,00 33,00 7,50 s W+ 26,79 12,75 4,77 26,79 11,25 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 <0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 2,968 2,863 1,887 3,491 2,534 1,618 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,001 0,002 0,030 0,000 0,006 0,053 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,001 0,003 0,109 0,000 0,006 0,188 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 2,934 3,035 2,969 3,983 3,802 1,848 p onder nulhypothese 0,008 0,011 0,031 0,001 0,003 0,124 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 185,00 76,00 20,00 199,00 62,00 14,00 m W+ 105,00 39,00 10,50 105,00 33,00 7,50 s W+ 26,79 12,75 4,77 26,79 11,25 3,71 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) <0.05 <0.05 >0.05 <0.05 <0.05 <0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 2,968 2,863 1,887 3,491 2,534 1,618 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,003 0,004 0,059 0,000 0,011 0,106 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,003 0,006 0,219 0,000 0,012 0,375 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen verworpen verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 85

89 Bijlge 2.6 Rwzi Asten Bsisdt lle jren lle jren 2008 lle jren lle jren 2008 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,62 0,92 13,6 10,6 0, ,54 0,57 12,9 11,9 0,03 0,03 0, ,49 0,59 5,5 6 0,1 0,1 0,1 0,5 0,5 0, ,56 0,49 4,8 6-0,07-0,07-0,07 1,2 1,2 1, ,53 2,5 3,6 7,9 1,97 1,97 1,97 4,3 4,3 4, ,62 0,57 3,9 3,7-0,05-0,05-0,05-0,2-0,2-0, ,2 3,8 5,1 7,2 2,6 2,6 2,6 2,1 2,1 2, ,3 0,4 1,93 3,7 0,1 1, ,46 0,92 5,3 6,6 0,46 1, ,45 0,66 12,6 11,6 0, ,54 0,62 11,3 9,7 0,08-1, ,53 0,61 13,1 12 0,08-1, ,59 0,76 6,7 9,1 0,17 0,17 2,4 2, ,55 0,56 5,1 7,3 0,01 0,01 2,2 2, ,4 0,85 7,7 3,6-0,55-0,55-4,1-4, ,81 0,64 5,2 5,2-0,17-0, ,5 0,98 21,2 6,8-1,52-1,52-14,4-14, ,6 0, ,78-0, ,66 0,49 5 5,8-0,17 0, ,8 15,9 13,1-2,2-2, ,1 0,75 13,4 12,3-0,35-1,1 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,00000 gemidd 1, , , , , , , , , ,15000 medin 0, , , , , , , , , ,85000 mximum 12, , , , , , , , , ,30000 stndrdfw. 2, , , , , , , , , ,88122 vritiecoëff. 186,9% 155,1% 57,8% 38,4% 8250,7% 769,3% 156,8% -383,8% -404,6% 163,6% scheefheid 4, , , , , , , , , ,87599 pltheid 18, , , , , , , , , ,68812 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,906 0,908 0,864 0,889 0,897 0,977 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,952 0,928 0,888 0,952 0,928 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. niet norm. niet norm. niet norm. norml Advies: gebruik deze toets op verschil Wilcox-toets Tekentoets Tekentoets Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 0,056 0,450 1,562-1,194-0,856 1,497 p onder nulhypothese 0,478 0,331 0,090 0,877 0,795 0,097 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 117,00 37,00 16,00 90,00 33,00 17,00 m W+ 115,50 39,00 10,50 105,00 33,00 10,50 s W+ 28,77 12,75 4,77 26,79 11,25 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt >0.05 >0.05 >0.05 >0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,035-0,118 1,048-0,541 0,000 1,258 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,486 0,547 0,147 0,706 0,500 0,104 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,332 0,613 0,344 0,748 0,500 0,344 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 0,056 0,450 1,562-1,194-0,856 1,497 p onder nulhypothese 0,956 0,661 0,179 0,246 0,410 0,195 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 117,00 37,00 16,00 90,00 33,00 17,00 m W+ 115,50 39,00 10,50 105,00 33,00 10,50 s W+ 28,77 12,75 4,77 26,79 11,25 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt >0.05 >0.05 >0.05 >0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,035-0,118 1,048-0,541 0,000 1,258 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,972 0,906 0,295 0,588 1,000 0,208 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,664 1,000 0,688 0,824 1,000 0,688 Conclusie over H 0 niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 86

90 Bijlge 2.7 Rwzi Dinther Bsisdt lle jren lle jren 2009 lle jren lle jren 2009 tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-po4 [mg/l] tot-po4 [mg/l] tot-n [mg/] tot-n [mg/] Verschil Verschil Dtum bovenstrooms benedenstrooms bovenstrooms benedenstrooms lles zomers zomer lles zomers zomer ,16 1 9,8 4,6 0,84-5, ,072 0,93 3,6 7,3 0,858 0,858 3,7 3, ,052 5,2 2,7 6,1 5,148 5,148 3,4 3, , ,4 3,45 2,904 2,904-0,95-0, ,16 2,8 3,2 6,92 2,64 2,64 3,72 3, ,14 1,5 6,8 7,2 1,36 1,36 0,4 0, ,071 0,82 2,6 3,5 0,749 0,749 0,9 0, ,1 0,64 4,5 10,2 0,54 5, ,22 0,34 8 7,1 0,12-0, ,13 0,53 7,4 8,5 0,4 1, ,19 0,3 7,4 6,4 0, ,1 0,49 4,6 4,4 0,39-0, ,18 0,21 7,8 8,1 0,03 0, ,084 0,5 3,6 3,23 0,416 0,416 0,416-0,37-0,37-0, ,044 0,17 2,09 4,1 0,126 0,126 0,126 2,01 2,01 2, ,17 0,3 4,1 3,6 0,13 0,13 0,13-0,5-0,5-0, ,092 0,32 3 5,3 0,228 0,228 0,228 2,3 2,3 2, ,11 0,98 2,2 2,28 0,87 0,87 0,87 0,08 0,08 0, ,17 3,7 2,6 11 3,53 3,53 3,53 8,4 8,4 8, ,29 0,36 6,4 5,1 0,07-1, ,3 0,48 5,5 5,5 0, ,33 0,42 9,5 7,7 0,09-1,8 ntl minimum 0, , , , , , , , , ,50000 gemidd 0, , , , , , , , , ,98667 medin 0, , , , , , , , , ,04500 mximum 0, , , , , , , , , ,40000 stndrdfw. 0, , , , , , , , , ,36459 vritiecoëff. 53,8% 117,0% 47,6% 38,5% 137,0% 102,0% 150,1% 317,3% 137,3% 169,4% scheefheid 0, , , , , , , , , ,79912 pltheid 0, , , , , , , , , ,44027 PPCC-toets op normliteit (H 0: verschilwrden fkomstig uit normle knsverdeling) Toetsingsgrootheid r 0,837 0,923 0,803 0,958 0,933 0,877 Kritische wrde r (bij 95% betrouwbrheid) 0,954 0,928 0,888 0,954 0,928 0,888 Conclusie over knsverdeling verschilwrden niet norm. niet norm. niet norm. norml norml niet norm. Advies: gebruik deze toets op verschil Tekentoets Tekentoets Tekentoets Gep. t-toets Gep. t-toets Tekentoets Eenzijdig toetsen: ls voorf kn worden beredeneerd dt een eventueel verschil een positief teken zl hebben (conc. benedenstrooms > conc. bovenstrooms) Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil > 0) Toetsingsgrootheid T 3,424 3,396 1,632 1,478 2,522 1,446 p onder nulhypothese 0,001 0,003 0,082 0,077 0,014 0,104 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil > 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 253,00 78,00 21,00 148,00 66,00 16,00 m W+ 126,50 39,00 10,50 115,50 39,00 10,50 s W+ 30,80 12,75 4,77 28,77 12,75 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt <0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,091 3,020 2,097 1,112 2,079 1,048 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,001 0,018 0,133 0,019 0,147 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] > 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,016 0,332 0,073 0,344 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Tweezijdig toetsen: ls voorf níet kn worden beredeneerd welk teken (+ of -) een eventueel verschil zl hebben Geprde t-toets (H 0: gemiddelde verschil is 0 en H : gemiddelde verschil 0) Toetsingsgrootheid T 3,424 3,396 1,632 1,478 2,522 1,446 p onder nulhypothese 0,003 0,006 0,164 0,154 0,028 0,208 Conclusie over H 0 verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen verworpen niet verworpen Wilcoxon-rngtekentoets (H 0: medine verschil is 0 en H : medine verschil 0)) Toetsingsgrootheid W + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) 253,00 78,00 21,00 148,00 66,00 16,00 m W+ 126,50 39,00 10,50 115,50 39,00 10,50 s W+ 30,80 12,75 4,77 28,77 12,75 4,77 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) < 21) nvt <0.05 <0.05 nvt <0.05 >0.05 Toetsingsgrootheid Z + (te gebruiken bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 4,091 3,020 2,097 1,112 2,079 1,048 p onder nulhypothese (vn toepssing bij ntl verschillen (ongelijk 0) > 20) 0,000 0,003 0,036 0,266 0,038 0,295 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen verworpen niet verworpen Tekentoets (H 0: Kns[verschil > 0] = 50% en H : Kns[verschil > 0] 50%) Toetsingsgrootheid T p onder nulhypothese 0,000 0,000 0,031 0,664 0,146 0,688 Conclusie over H 0 verworpen verworpen verworpen niet verworpen niet verworpen niet verworpen Gebruiksnwijzing vn dit bestnd 1. Mk het bereik A5:E104 zonodig leeg en vul het dn met de dt. Zorg dt gecensureerde wrden zijn vervngen door 0,5*rpportgegrens. Zie er op toe dt er geen lege regels tussen de dt voorkomen. En ook dt elke bovenstroomse wrde geprd gt met een benedenstroomse wrde. Er kunnen mximl 100 regels dt worden ingevuld. 2. Ps voor het toetsen over een individuele zomerperiode cel W1 n. 3. Beschouw de toetsresultten in het bereik G118:AV G f op het resultt vn de in regel 121 gedviseerde toets op verschil. Uitzondering: ls de Wilcoxon-toets is gedviseerd en er zijn meerdere identieke verschilwrden (check dit zelf), g dn f op het resultt vn de tekentoets. 5. Check de plots en vervng *** in de titel door de nm vn de rwzi. Effecten RWZI s op wtersysteem 87

91 Bijlge 3: Krtjes vn de wterlopen n de rwzi s Effecten RWZI s op wtersysteem 88 Projectpln

92 RWZI Oijen Teeffelensche Wetering MAAS Dieze MAAS Hertogswete ring MAAS Rm Grfsc he RWZI Den Bosch Stds Groote Wetering RWZI Vinkel Lrkkerse Wteleiding RWZI Lnd vn Cuijk A RWZI Dinther RWZI Schijndel Beek g r f MAAS GBKN, Kdstrle en Topogrfische ondergrond Copyright dienst voor het kdster en de openbre registers, Apeldoorn, 2007; Alterr; Adviesdienst Geo-informtie en ICT Rijkswterstt; Copyright Aerodt Int. Surveys, erogrid NL 2007; Provincie Noord-Brbnt Legend Elementen wterketen RWZI binnen gebied RWZI buiten gebied Opgeheven RWZI Kderrichtlijnwter Typering (Presenttie) Typologie wterlopen M1: Gebufferde sloten (overgngssloten, sloten in rivierengebied) M3: Gebufferde (regionle) knlen M6: Grote ondiepe knlen R4: Permnente lngzm stromende bovenloop op znd R5: Lngzm stromende middenloop/benedenloop op znd R6: Lngzm stromend riviertje op znd/klei R14: Snelstromende middenloop/benedenloop op znd A RWZI Arle-Rixtel RWZI Asten Wtergngen beheerregister Primir Knl Beïnvloede wterlopen door RWZI's A A RWZI De Rips V o ordeldonkse Broekloop Eeuwselse Loop RWZI Meijel Rivier RWZI Venry Vierlingsb eekse k Molenbee Beïnvloede wterlopen door rwzi s m Gemkt door: Projectnummer: Cluster Gis, Servicestf Gemkt op: Bldnummer: Versie: Ppierformt: A3 An deze krt kunnen geen rechten worden ontleend