School Wide Positive Behavior Support in Nederland

Transcriptie

1 in Nederland Sui Lin Goei Inleiding Goed gedrag kun je leren! 1 Met deze pakkende uitspraak maakte het Nederlandse onderwijs ongeveer vijf jaar geleden kennis met (afgekort SWPBS 2 ). Pioniers bezochten in 2009 vanuit verschillende kennisorganisaties en jeugdzorginstellingen het jaarlijkse congres van de Amerikaanse Associaton for Positive Behavior Support ( en de Universiteit van Oregon, de bakermat van de Amerikaanse pioniers van SWPBS. De eerste PBS-coaches, werkzaam bij onder andere PI Research, Yorneo, hogeschool Windesheim en hogeschool Fontys, werden opgeleid in Oregon en Nederland en stonden aan de wieg van SWPBS in Nederland. Nu is het tijd om je af te vragen wat een kleine vijf jaar SWPBS in Nederland heeft gebracht. Veel onderwijsen zorgprofessionals omarmden SWPBS vaak kritiekloos. Ook zijn er sceptici; het is 1. Het is ook de titel van het eerste Nederlandse boek over SWPBS, een vertaling van het Amerikaanse boek Best Behavior: Building Positive Behavior Support in Schools (Golly & Spraque, 2009). 2. In Amerika is SWPBS onder meerdere namen bekend, zoals: SWPBS: Schoolwide Positive Behavior Support PBIS: Positive Behavioral Interventions and Support PBiS: Positive Behavior Interventions in Schools PBS: Positive Behavior Support Best Behavior: de naam die Sprague en Golly (2005) geven aan hun variant van SWPBS. In Noorwegen en Denemarken gebruiken ze het acroniem PALS. PALS is een Noorse afkorting voor Positive Behavior, Learning Environment and Interactions in School (Sørlie & Ogden, 2007). te gedragsmatig en het belonen van gedrag wat leerlingen toch uit zichzelf goed moeten doen, stuit menig leraar tegen de borst. Is het inderdaad hét (kant en klare) antwoord op de strijd tegen gedragsproblemen op school (Louwe, 2013)? In deze eerste bijdrage van dit themanummer rond SWPBS eerst een korte schets van SWPBS, waarna SWPBS wordt gepositioneerd binnen de (schoolbrede) aanpakken voor gedragsproblemen en sociaal emotioneel leren. Vervolgens wordt ingegaan op de stormachtige ontwikkeling van SWPBS in Nederland en het thans resulterende Nederlandse SWPBS landschap, om afsluitend te opperen wat SWPBS nodig heeft in Nederland, dan wel Europa. SWPBS SWPBS, ontwikkeld in Amerika in de jaren 70 en 80, is een schoolbrede benadering gericht op het onderwijzen en versterken van positief gedrag en het creëren van een positief leerklimaat. Deze benadering wordt gezien als een effectieve manier om gedragsproblemen te verminderen, leerprocessen te optimaliseren en te werken aan een positieve en gezonde leeromgeving. In de Verenigde Staten wordt SWPBS in minstens 44 staten op scholen 3 ingezet, met goede resultaten. SWPBS leert leraren dat ze allerlei gedragsproblemen in hun klas en in de school als geheel kunnen voorkomen door hun leerlingen gewenst gedrag expliciet aan te leren en de leerlingen allerlei oefenmomenten aan te bieden. Prin- 3. Zie voor het aantal scholen 3

2 Sui Lin Goei Figuur 1. Three-tiered model. Continuum van positief opvoeden thuis en op school: Per school worden de niveaus ingevuld met concreet aanbod en professionals Primaire preventie: school-/klasactiviteiten / lessen voor alle kinderen en bij het opvoeden betrokken volwassenen ~5% ~20% cipes afkomstig van theorieën op het gebied van gedrag, sociaal leren en de organisatie van gedrag liggen hier aan ten grondslag (Lewis & Sugai, 1999; Lindsley, 1992): wanneer positief gedrag op expliciete en gestructureerde wijze gestimuleerd wordt, maken kinderen zich dat gewenste gedrag ook eigen. Dit wordt gedaan door heel helder en op continue basis aan alle leerlingen in de school verwachtingen te benoemen. Daartoe kiest het schoolteam en de betrokkenen in en rondom de school in samenspraak voor een beperkt aantal gedeelde waarden (zoals bijvoorbeeld respect, veiligheid en verantwoordelijkheid). Vanuit die waarden worden gedragsverwachtingen en regels bepaald, die richting geven aan het aanleren en versterken van het gedrag. Betrokkenen in de school stemmen hun handelen op elkaar af, de gezamenlijke verwachtingen leren ze de leerlingen systematisch aan. Er ontstaat een veilig en voorspelbaar klimaat waarin prosociaal en taakgericht gedrag systematisch wordt bekrachtigd en ongewenst gedrag eenduidig wordt omgebogen (Horner, Sugai, Todd, & Lewis-Palmer, 2005). Uitgangspunt is dat een geïsoleerde aanpak in de klas veel minder krachtig is dan een manier van werken die door alle, in de school werkende, professionals wordt vormgegeven in nauwe samenwerking met andere betrokkenen als ouders en ketenpartners. Voor het invoeren van SWPBS wordt een PBS-team geformeerd dat de schoolbrede aanpak coördineert, voorbereidt en evalueert. SWPBS is te zien als een probleemoplossend raamwerk en is geen kant en klaar programma of een lesmethode. Iedere school geeft namelijk op zijn eigen manier invulling aan de vijf kenmerkende elementen, die SWPBS maken wat het is, de zogenaamde vijf pijlers: 1. schoolbrede aanpak: schoolbreed sociale vaardigheden en sociaal gedrag aanleren vanuit schoolbreed gedragen kernprincipes en vanuit deze principes heldere verwachtingen voor het daadwerkelijke gedrag binnen de schoolse setting; 2. preventie: preventie van gedragsproblemen door leerlingen expliciet op positieve wijze gewenst gedrag aan te leren; 3. positieve benadering en het onderwijzen van verwachtingen: systematisch aandacht geven aan goed uitgevoerd gedrag; 4. besluitvorming op basis van data: (gedrags)gegevens verzamelen op leerling-, klas- en schoolniveau en deze gegevens gebruiken om interventies te ontwikkelen en bij te sturen; samenwerking met ouders en ketenpartners. De vijf pijlers vormen de basis voor het ontwerp van interventies binnen het zo- Tertiaire preventie: gespecialiseerde individuele interventies voor kinderen met hoog risicogehalte Secundaire preventie: speciale (groeps-)interventies voor kinderen met risicogedrag ~80% van de kinderen 4

3 in Nederland genaamde Three-Tier model (Greenwood, Kratochwill & Clements, 2008): zie Figuur 1. Interventies worden op deze drie niveaus toegepast (Sugai, Horner & Gresham, 2002): 1. primaire, universele schoolbrede interventies voor alle leerlingen (het groene gebied): 80-90% van de leerlingen heeft hier voldoende steun aan om zich gedragsmatig probleemloos te ontwikkelen en sociaal succesvol te zijn (University of Oregon PBIS Workgroup, 2011); 2. secundaire (groeps)interventies voor leerlingen met risico gedrag (het gele gebied): 5-15% krijgt dagelijks een beperkte periode meer oefenmogelijkheden om alsnog het door de school verwachte gedrag te integreren in hun dagelijks handelen; 3. tertiaire gespecialiseerde individuele interventies voor de 1 tot 5 % individuele leerlingen met hoog risicogedrag (het rode gebied). Deze leerlingen kunnen mede profiteren van de extra inzet door de bodem aan preventieve maatregelen die er al gelegd is op het eerste en tweede niveau (Goei & Kleijnen, 2011, p. 39; Goei en anderen, 2010a; 2010b). Uitgebreidere beschrijvingen van SWPBS en de effecten en resultaten van onderzoek naar SWPBS zijn reeds in een aantal publicaties te vinden, ik verwijs de lezer hiervoor naar onder andere Blonk, Baars, Wichers-Bots, en Das (2011), Blonk en Nelen, 2011; Goei en anderen ( ), Goei (2012), Nelen (2010), Schoorel, De Bruine, Nelen en Willemse (2012) en Van Leeuwen, Albrecht en Vinkenvleugel (2012). Positionering binnen aanpakken voor gedragsproblemen, programma s voor sociaal-emotioneel leren en meergelaagde onderwijszorgmodellen Er bestaan vele schoolgebaseerde programma s die op systematische wijze aandacht besteden aan het omgaan met gedragsproblemen. Bij vele van die programma s is het maar de vraag of zij ook bereiken wat ze pretenderen te willen bereiken. In Nederland bestaan alleen al voor het primair onderwijs enkele tientallen van dergelijke programma s, waarvoor geen enkel wetenschappelijk bewijs bestaat dat ze effectief zijn (Van Overveld en Louwe, 2005). Er is een kleine groep van programma s dat wel bewezen effectief is; de meesten hiervan omvatten interventies die op klasniveau worden toegepast, zoals het PAD-leerplan (Louwe & Van Overveld, 2008) en Taakspel (Van Lier, 2002) Dit is gepubliceerd in de database van het Nederlands Jeugd Instituut ( Reviews naar deze programma s tonen aan dat een preventieve positieve aanpak veelal een positief effect heeft, met name voor jongens met externaliserende gedragsproblemen. Andere aanpakken van gedragsproblemen op school betreffen interventies gericht op het omgaan met specifieke gedragsproblemen of stoornissen zoals ADHD, ASS, EBD of CD op school (DuPaul & Eckert, 1998; Fiore & Becker, 1994; Pelham & Gnagy, 1999). Daarnaast zijn er programma s voor sociaalemotioneel leren (SEL-programma s), die zich richten op het expliciet instrueren van algemene sociaal-emotionele vaardigheden of het specifiek trainen van vaardigheden om bijvoorbeeld pesten tegen te gaan. Dit zou er toe moeten leiden dat kinderen steeds meer vanuit geïnternaliseerde normen en waarden gaat (en niet gaat) handelen en hun gedrag steeds minder extern gestuurd hoeft te worden. Hierbij is het creëren van een veilige en warme leeromgeving een belangrijke component. In 2011 is door Durlak en collega s een meta-analyse uitgevoerd over 213 effectiviteitsstudies naar schoolinterventieprogramma s gericht op sociaal-emotioneel leren (SEL), waar in totaal reguliere leerlingen tussen de 5 en 18 jaar aan deelnamen (Durlak, Weissberg, Dymnicki, Taylor & Schellinger, 2011). Naar voren kwam dat deze programma s een positief effect hebben op de ontwikkeling van kinderen. Tegenwoordig is er ook sterke belangstelling voor meergelaagde onderwijszorg modellen, waarin een integrale schoolaanpak 5

4 Sui Lin Goei 6 centraal staat. Dit integrale perspectief staat in nauwe relatie met de preventiepiramide en wordt niet alleen ingezet voor de preventie van gedragsproblemen, maar al eerder binnen de Response to Instruction of Response to Intervention (RtI) modellen (McMaster & Wagner, 2007) binnen de domeinen taal en rekenen. In deze zogenaamde cascademodellen voor onderwijs en zorg (Keesenberg, 2008) worden langs een continuüm verschillende niveaus van onderwijs en zorg gedefinieerd, dat gaat van universele instructie en interventies naar meer specifieke, geïntensiveerde instructie en interventie voor specifieke groepen of individuele leerlingen. SWPBS kan gezien worden als een probleemoplossend raamwerk, waarin bovenstaande aanpakken van (specifieke) gedragsproblemen ingezet kunnen worden binnen het meergelaagde continuüm van preventieve interventies. Het is een voorbeeld van een schoolbrede preventieve strategie en kenmerkt zich door een aanpak die voldoet aan de kenmerken van meest effectieve programma s, zoals omschreven door Sørlie & Ogden (2007). Deze programma s blijken het meeste effectief te zijn (Sorlie & Ogden, 2007) wanneer deze a) interventies omvatten gericht op leerlingen met verschillende mate van probleemgedrag, b) die uitgaan van een theorie, gebaseerd op onderzoeksresultaten, c) die het belang onderkennen van het trainen van vaardigheden en d) die planmatig en systematisch geïmplementeerd worden. Uit een review uitgevoerd door Hunter (2003) van 22 schoolgerichte modellen voor probleem- en disruptief gedrag wordt SWPBS getypeerd als een bijzonder goed voorbeeld van een benadering die schoolgerichte interventies omvat waarbij leraren betrokken worden en tevens een gezondheidsperspectief benadrukt. SWPBS landschap in Nederland Op basis van onderzoeksresultaten uit Amerika en eerste pilotervaringen van invoering van SWPBS op vijf scholen in Drenthe werd SWPBS bestempeld als een effectieve aanpak in Amerika en een veelbelovende aanpak voor gedragsproblemen in Nederland (beschreven in Goei en anderen., 2011, zie ook Buist & Reijnders, 2013, dit themanummer). Vanaf deze tijd heeft SWPBS een grote vlucht genomen in Nederland. Veel PBS-coaches zijn opgeleid of nog in opleiding en coachen gezamenlijk waarschijnlijk een geschatte 250 scholen bij het implementeren van SWPBS in hun schoolorganisatie in po en vo en schoorvoetend ook in het mbo. Door de grote vlucht van SWPBS in Nederland is een lappendeken ontstaan van verschillende kennisorganisaties, jeugdzorginstellingen, onderwijsbegeleidingsdiensten, rec 4 diensten, en andere particuliere organisaties actief in het aanbieden van implementatietrajecten SWPBS voor het onderwijs. Onduidelijk is, hoeveel scholen in po, vo, mbo en so bezig zijn met het implementeren van (een vorm) van SWPBS in hun scholen, wel of niet begeleid vanuit verschillende organisaties. Vanuit PBS opleidingen en de gesubsidieerde onderzoeksprojecten is er enigszins zicht op hoeveel scholen hierin begeleid worden. Naar mijn weten zijn er drie organisaties, die gecertificeerde PBS opleidingen verzorgen tot PBS coach: de hogescholen Windesheim en Fontys (in een samenwerkingsverband) en PI Research als regievoerder van het Kenniscentrum SWPBS. 4 De PBS opleidingen van de twee hogescholen kenmerken zich door een accent op schoolontwikkelings- en implementatieprocessen en aandacht voor de professionalisering van de leraar in het geheel van schoolontwikkeling. Door de inbedding in het Expertisecentrum PBIS Leren en Gedrag en de relatie met het onderzoek van de lectoraten Onderwijszorg en Evaluerend Handelen is er structurele aandacht voor onderzoek naar de succesfactoren van implementatie van SWPBS in een Nederlandse en Europese context. Vanuit de hogescholen zijn nu een kleine 100 PBS coaches in opleiding en heeft een klein deel de opleiding afgerond. Naast de 4.

5 in Nederland twee genoemde hogescholen is het Kenniscentrum SWPBS actief in het geven van een PBS-opleiding. Momenteel hebben zij zo n ruim 100 SWPBS coaches opgeleid die met elkaar zo n 100 scholen begeleiden. De meeste scholen zijn in de fase van voorbereiding of implementatie (Van Leeuwen, Albrecht en Vinkenvleugel, 2012). De PBS-opleiders van het Kenniscentrum SWPBS hebben ook een relatie met jeugdzorg en PMTO 5. Wat betreft gesubsidieerde schoolontwikkelings- en onderzoeksprojecten zijn er twee projecten gestart, één voor het po verbonden aan het lectoraat Onderwijszorg en één voor het vo verbonden aan het lectoraat Evaluerend Handelen (zie ook Blonk, 2013, dit themanummer). 6 Ander schoolontwikkelingsonderzoek wordt uitgevoerd door het lectoraat Gedrag- en Leerproblemen van Hogeschool Saxion (zie ook Van Tuijl, Grashof & Ruiterkamp, 2013, dit themanummer). Daarnaast is er een Europees project, waarin SWPBS op vijf Europese scholen wordt geïmplementeerd (zie ook Bosma, Van Oudheusden & Goei, 2013, dit themanummer) 7. De eerste pilots in deze projecten zijn veelbe- 5. PMTO (Parent Management Training Oregon) is een programma voor ouders gericht op aanpakken van gedragsproblemen van kinderen en wordt vanaf 2005 in Nederland geïmplementeerd. De theoretische uitgangspunten van SWPBS komen sterk overeen met die van PMTO. 6. Het lectoraat Onderwijszorg aan de Hogeschool Windesheim onder leiding van de auteur van dit artikel heeft een tweejarig RAAK Publiek project Gedragsproblemen in het basisonderwijs in 2012 afgesloten. Over de resultaten wordt een boek geschreven (Goei, De Bruïne, Van Oudheusden & Vreeburg (in voorbereiding). Het lectoraat Evaluerend Handelen aan Fontys Hogeschool staat onder leiding van Anita Blonk en is bezig met een tweejarig RAAK Publiek project Schoolbreed gedragsvraagstukken aanpakken in het voortgezet Onderwijs. ( 7. PBS Europe is een Comenius Multi Lateraal Long Life Learning Project gesubsidieerd door de EU, lovend en ervaringen van de afgelopen jaren van betrokken scholen en leraren zijn positief. Tot slot: wat heeft SWPBS in Nederland nodig? Sommigen vinden SWPBS hét antwoord op de strijd tegen gedragsproblemen en anderen vinden het hét antwoord op de concretisering van passend onderwijs. Ik schrijf met opzet lijkt, omdat, wil SWPBS werkzaam en effectief zijn, een aantal kerncomponenten van SWPBS geïmplementeerd moeten zijn (de vijf pijlers), en deze onderdelen dienen elkaar onderling te versterken. Naast het wel of niet voorkomen of geïmplementeerd zijn van deze kerncomponenten, is het voor de effectiviteit van een aanpak van belang dat dit op een correcte manier wordt geïmplementeerd (wordt het geïmplementeerd zoals bedoeld; Barrett, Bradshaw & Lewis-Palmer, 2008) en zo ja, is het dan succesvol. Dit lijkt spanning op te leveren met het feit dat scholen zelf zoeken naar mogelijkheden om de aanpak vorm te geven op een bij de school passende wijze (Schoorel, De Bruïne, Nelen & Willemse, 2012). Welke voorwaarden liggen ten grondslag aan een goede implementatie? In de VS lijkt men meer geneigd te zijn om vanuit een bepaald protocol (University of Oregon, 2005) te werken, terwijl in Nederland en Europa, de eigenheid en de autonomie van de school en leraar belangrijke factoren zijn om mee rekening te houden. Het nauwkeurig beschrijven van implementatieprocessen, resultaten en het landelijk uitwisselen van ervaringen op dit gebied kan de kennis vergroten over wat de succesfactoren zijn bij de implementatie van SWPBS in de Nederlandse context. Dus: systematische implementatie, rekening houdend met de wens van Nederlandse scholen om SWPBS vorm te geven op een voor de school passende wijze, en de ontwikwww.europbs.com, zie ook Bosma, Van Oudheusden & Goei (2013, dit themanummer). 7

6 Sui Lin Goei 8 keling van adequate evaluatiesystemen zijn nodig om de werkzaamheid en effectiviteit van SWPBS verder te onderzoeken en te verhogen. De bijdragen in dit themanummer getuigen hiervan. Zo focussen Buist en Reijnders (2013) in Drenthe op de implementatie van op basis van data beslissingen te nemen over de keuze van interventies. De data zijn afkomstig van de Sterke Kanten en Moeilijkheden vragenlijst in te vullen door leraren (SDQ-L). Bosma, Van Oudheusden en Goei (2013) nemen ook zelfrapportage van leraren als uitgangspunt binnen hun PBS Europe: informatie over teachers sense of efficacy wordt verzameld om inzicht te krijgen in de leraarkenmerken die geassocieerd kunnen worden met de succesvolle implementatie van SWPBS. Tuijl, Grashof en Ruiterkamp (2013) gaan nog een stap verder: zij verzamelen gegevens voorafgaand aan het PBS-traject om zicht te krijgen op de accenten en behoeften van deelnemers en hun leerlingen rond de punten die in PBS centraal staan, zoals klassenklimaat en het vertrouwen van leraren in eigen handelen. Op het belangrijke onderwerp in welke mate scholen in staat zijn gebleken de kenmerkende elementen van PBS in hun eigen school vorm te geven gaan Nelen en Van Bergen(2013) in hun bijdrage in. Ze hebben een Nederlandse versie van de Amerikaanse Schoolwide Evaluation Tool (SET), de zogenaamde SET NL, ontwikkeld en vervolgens in twee PBS basisscholen uitgezet. In de laatste bijdrage gaat Blonk (2013) in op een aantal dilemma s en mogelijkheden in het gebruik van data bij SWPBS: ze beschrijft de ervaringen binnen drie vo-scholen hoe zij data over gedragsvraagstukken als acceptabel en relevant ervaren en hoe zij dat vervolgens inzetten. Zo tekenen zich de karakteristieken van een Nederlands SWPBS landschap af. Nogmaals kan ik niet genoeg benadrukken dat er aandacht besteed moet worden aan het systematisch beschrijven hoe scholen in staat zijn om de kenmerkende elementen van SWPBS in hun school te installeren, en welke stappen en afwegingen zij daarin hebben genomen. Het landelijk uitwisselen van kennis en ervaringen op dit gebied, kan de kennis vergroten over wat de succesfactoren zijn bij de implementatie van SWPBS in de Nederlandse context. Dit themanummer is een stap in die richting. Literatuurlijst Barrett. S., Bradshaw, C. & Lewis-Palmer, T. (2008). Maryland Statewide Positive Behavior Interventions and Supports Initiative: Systems, Evaluation and Next Steps. Journal of Positive Behavior Interventions, 10, Blonk, A. (2013). Het gebruik van data in SWPBSscholen. Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn Blonk, A., & Nelen, M. N. (2011). Het gebruik van data bij gedragsvraagstukken. Zorgbreed, tijdschrift voor integrale leerlingenzorg, Blonk, A., Baars, S., Wichers-Bots, J., & Das, T. (2011). Scenario Passend met gedrag omgaan. In Scholvinck, M., Jansen, L., & Minnaert, A. (Red.), Passend onderwijs, anders beschikken. Amersfoort: CPS. Bosma, T., Van Oudheusden, M., & Goei, S.L. (2013). Culturele verschillen in Teacher Efficacy bij implementatie van PBS op vijf Europese scholen: een exploratief onderzoek. Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn Buist, M., & Reijnders, I. (2013). Meten van gedrag en ingezette interventies vanuit jeugdhulpverlening. Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn DuPaul, G. J., & Eckert, T. L. (1997). The effects of school-based interventions for attention deficit hyperactivity disorder: A meta-analysis. School Psychology Review. 26, Durlak, J.A., Weissberg, R.P., Dymnicki, A.B., Taylor, R.D., & Schellinger, K.B. (2011). The impact of enhancing students social and emotional learning: A meta-analysis of school-based universal interventions. Child Development, 82 (1), Fiore, T.A. & Becker, E.A. (1994). Promising classroom interventions for students with attention deficit disorders. Center for Research in Education, Research Triangle Institute. Goei, S.L, Nelen, M.J.M., Oudheusden, M., De Bruine, E., Piscaer, D., Roozeboom, C., Schoorel, B., & Blok, R. (2010a). Omgaan met gedragsproble

7 in Nederland men in het onderwijs: SWPBS (deel 1). Remediaal 1, jaargang 2010/2011, p Goei, S.L., Nelen, M., van Oudheusden, M., de Bruïne, E., Piscaer, D., Roozeboom, C., et al. (2010b). Omgaan met gedragsproblemen in het onderwijs: SWPBS (deel 2). Remediaal, Goei, S.L. (2012). De leraar en de leerling binnen passend onderwijs. In F. Harinck, A. Van de Ven & M. Willemse (Red.), Onderwijszorg en de keten, blzn Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Goei, S.L. & Kleijnen, R. (2009). Eindrapportage Literatuurstudie Onderwijsraad Omgaan met zorgleerlingen met gedragsproblemen, Zwolle: Christelijke Hogeschool Windesheim. Te raadplegen op publicaties/2010/literatuurstudie-omgangmet-zorgleerlingen-met-gedragsproblemen Golly, A., & Sprague, J.(2009). PositiveBehavior- Support-goed gedrag kun je leren! Doelmatige strategieën voor in de school. Huizen: Pica. Greenwood, Kratochwill & Clements, (2008). Schoolwide Prevention Models. Lessons Learned in Elementary Schools. New York / London: The Guilford Press. Horner, R., Sugai, G., Todd, A., & Lewis-Palmer, T. (2005). Schoolwide Positive Behavior Support. In L. Bambara, & L. Kern, Supports for Individual Students with Problem Behaviors. Designing Positive Behavior Plans (pp ). New York: Guildford Press. Hunter, L. (2003). School psychology: a public health framework III. Managing disruptive behaviour in schools: the value of a public health and evidence-based perspective. Journal of School Psychology, 41, Keesenberg, H. (2008). Passend onderwijs. Praktijkserie basisschoolmanagement. Alphen a/d Rijn: Wolters Kluwer. Lewis, T.J. & Sugai, G. (1999). Effective Behaviour Support: A systems approach to proactive school-wide management. Focus on Exceptional Children, 31, Lindsley, O.R. (1992). Why aren t effective teaching tools widely adopted? Journal of Applied Behavior Analysis, 25, Louwe, J. (2013). School Wide Positive Behavior Support: ook voor de scholen in Nederland hét antwoord? Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn Louwe, J.J., & Overveld, C.W. van (2008). Een PAD naar minder agressie; de effectiviteit van het Programma Alternatieve Denkstrategieën voor jongens met ernstige gedragsproblemen in verschillende typen Nederlands primair onderwijs. Proefschrift Universiteit Utrecht, faculteit Sociale Wetenschappen. Utrecht: Agiel. McMaster, K.L., & Wagner, D. (2007). Monitoring Response to General Education Instruction. In S.R. Jimerson, Burns, M.K., A.M. VanderHeyden (Eds.) Handbook of Response to Intervention, The Science and Practice of Assessment and Intervention. Springer, Nelen, M. (2010). Gedragsproblemen op school. De pedagogische kwaliteit van SWPBS. Zwolle: Windesheim, Lectoraat Pedagogische Kwaliteit van het Onderwijs. Nelen, M., & Van Bergen, E. (2013). De Schoolbrede Evaluatie Toets (SETNL) als kwaliteitsinstrument voor Groen naar Geel. Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn Pelham, W.E. & Gnagy, E.M. (1999). Psychosocial and combined treatments for ADHD. Mental Retardation and Developmental Disabilities Research Reviews, 5, Schoorel, B., De Bruïne, E., Nelen, M., & Willemse, M. (2012). School Wide Positive Behavior Support: een andere aanpak voor problematisch gedrag in de Nederlandse scholen. In F. Harinck, A. Van de Ven & M. Willemse (Red.), Onderwijszorg en de keten, blzn Antwerpen/Apeldoorn: Garant. Sprague, J., & Golly, A. (2005). Best Behavior. Building Positive Behavior Support in Schools. Boston, MA, New York, NY, Longmont, CO. Sopris West Educational Services. Sørlie, M, Ogden, T. (2007). Immediate impacts of PALS: a school wide multi-level programme targetting behavior problems in elementary school. Scandinavian Journal of Educational Research, 51 (5), Sugai, G., Horner, R.H., & Gresham, F. (2002). Behaviorally effective school environments. In M.R. Shinn, G. Stoner, & H.M. Walker (Eds). Interventions for academic and behavior problems: Preventive and remedial appro 9

8 Sui Lin Goei (Advertentie) aches. (pp ). National Association for School Psychologists. Silver Spring, MD. University of Oregon, E., OR (2005). School-wide Positive Behavior Support: Implementers Blueprint and Self-Assessment. Geraadpleegd op de site University of Oregon PBIS Workgroup (2011). Changes in Percentage of Elementary Students at Various Risk-Levels. Evaluation Brief. Educational and Community Supports, University of Oregon, Eugene, Oregon. Leeuwen, E. van, Albrecht, G. & Vinkenvleugel, M. (2012). Schoolwide Positive Behavior Support (SWPBS): een succesvolle aanpak van gedrag op school een beschrijving van de aanpak en richtlijnen voor implementatie. Tijdschrift voor Orthopedagogiek 51(9), Van Lier, P.A.C. (2002). Preventing disruptive behavior in early elementary school children. Proefschrift Erasmus Universiteit Rotterdam: Optima Grafische Communicatie. Van Overveld, C.W. & Louwe, J.J. (2005). Effecten van programma s ter bevordering van de sociale competentie in het Nederlandse primair onderwijs. Pedagogische Studiën, 82 (02), Van Tuijl, C., Grashof, H., & Ruiterkamp, E. (2013). Kenmerken van leerkrachten en leerlingen in een PBS-traject. Nieuw Meesterschap, 3(3), blzn Over de auteur: Dr. S.L. Goei is opgeleid als orthopedagoge en GZ-psychologe. Ze is lector Onderwijszorg aan de Hogeschool Windesheim en universitair docent en programmaleider SEN bij de Faculteit Psychologie en Pedagogiek aan de VU Amsterdam. Ze verricht onder andere onderzoek naar hoe leraren omgaan met gedragsvraagstukken in schoolbrede contexten, zoals SWPBS. sl.goei@windesheim.nl en s.l.goei@vu.nl Bent u op zoek naar een schoolbrede aanpak gericht op het bevorderen van positief gedrag binnen school? Schoolwide Positive Behaviour Support (PBS) biedt een inhoudelijk raamwerk waarin verschillende programma s en interventies geïntegreerd en op elkaar afgestemd kunnen worden. De nadruk ligt hierbij op aandacht en goed onderwijs voor alle leerlingen. Met dit behulp van dit model kunt u een positieve, sociale omgeving creëren die het leren stimuleert en gedragsproblemen voorkomt of doet afnemen. Meer weten? Neem contact op met de PBS-coach in uw regio: ER VALT NOG GENOEG TE LEREN 10