FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN
|
|
- Joris Vink
- 6 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 NEUROBIOLOGIE EN FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN BART MORLION DOELSTELLING Inzicht verwerven in de processen van perifere/centrale sensitisatie en descenderende modulatie als basismechanismen voor het ontstaan en onderhouden van chronische pijn en de co-morbiditeit. De eigenschappen van de NMDA receptor kunnen beschrijven. Neurofarmacologisch het werkingsmechanisme van pregabaline, antidepressiva en α-2 agonisten kunnen verklaren. OVERZICHT Definitie chronische pijn Klinische pijnsyndromen Perifere mechanismen van sensorische transmissie na weefsel- en zenuwschade Calciumkanalen en neurotransmitters Spinale transmisse en amplificatie Verwerking van nociceptieve informatie in het brein Descenderende facilitatie en inhibitie DEFINITIE CHRONISCHE PIJN Chronische pijn wordt gedefinieerd als pijn die langer dan 3 maanden bestaat of pijn die langer blijft bestaan dan de verwachte hersteltijd. Voor klinisch onderzoek wordt meestal een termijn van 6 maanden gehanteerd. KLINISCHE PIJNSYNDROMEN Nociceptieve pijn ontstaat ten gevolge van een rechtstreekse stimulatie van de nociceptoren (pijnreceptoren) door schadelijke prikkels. Dit kunnen mechanische, chemische of thermische stimuli zijn. Indien deze pijn ontstaat ter hoogte van de pijnreceptoren in de huid, de botten, de spieren of het tussenliggend weefsel,
2 spreken we van somatische pijn. Ook ter hoogte van de holle organen zoals de maag, het darmstelsel, het hart en de urineleiders bevinden zich pijnreceptoren. Pijn in deze organen wordt viscerale pijn genoemd. Vermits de meeste vormen van nociceptieve pijn gepaard gaan met inflammatieprocessen, wordt dit ook vaak inflammatoire pijn genoemd en is nociceptieve pijn voor sommige auteurs uitsluitend de korte waarschunwingspijn waarbij geen inflammatie ontstaat. Samenvattend kunnen we dus stellen dat nociceptieve pijn ontstaat door de prikkeling van het normale waarschuwingssysteem. Hiertegenover staat de neuropathische pijn, beter gekend als zenuwpijn. Deze pijn ontstaat na beschadiging van de zenuwen, het ruggenmerg of de hersenen. We spreken dus niet meer over een normaal waarschuwingsproces. Typische voorbeelden van zenuwpijn zijn een brandende pijn na het doormaken van gordelroos, pijnlijk brandende voeten bij diabetici, aanrakingspijn na een ongeval of een operatie, blijvende ischiaspijn na een discushernia, enzovoort. Zenuwpijn evolueert meestal naar een chronisch pijnprobleem en kan in vele gevallen niet genezen worden. Over het laatste type pijn, de functionele pijn, bestaat internationaal geen consensus. Soms liggen de wetenschappelijke, medische opvattingen zelfs lijnrecht tegenover elkaar. Patiënten met disfunctionele pijn uiten meestal pijnklachten over het gehele lichaam (chronic widespread pain) terwijl er in de meeste gevallen met de huidige stand van de medische diagnostiek geen organische oorzaak kan aangetoond worden. PERIFERE MECHANISMEN VAN SENSORISCHE TRANSMISSIE NA WEEFSELSCHADE De transmissie van acute pijn verloopt via activering van sensorische receptoren op dunne, niet-gemyeliniseerde C-vezels, de nociceptoren. In het nociceptief systeem bestaan verschillende types stimulus specifieke receptoren: receptoren die reageren op thermische en mechanische stimuli. Bovendien bestaan er talrijke chemische receptoren die op algogene substanties reageren die vrijkomen bij weefselschade (prostaglandines, bradykinine, ATP, serotonine). Deze substanties spelen een belangrijke rol in de sensitisatie en activatie van C-vezels. Ook zenuwgroeifactoren (BDNF, NGF) en cytokines wijzigen de eigenschappen (fenotype) en prikkelbaarheid van de nociceptoren. Deze processen leiden tot aanhoudendende perifere sensitizatie, persisterende input in het ruggenmerg en dragen zo bij tot centrale sensitisatie. Het gevolg is daling van de pijndrempels en verhoogde gevoeligheid in het weefsel (primaire hyperalgesie). PERIFERE MECHANISMEN VAN SENSORISCHE TRANSMISSIE NA ZENUWSCHADE Na zenuwschade kan een sensorisch deficit ontstaan met persisterende pijn bij stimulatie. Ectopische ontladingen kunnen echter bijkomend tot blijvende input in het ruggenmerg leiden wat zich uit als spontane stimulus onafhankelijke pijn. In deze
3 processen spelen spanningsafhankelijke natriumkanalen een centrale rol: met name Na v 1.7 en Na v 1.8. Klinisch presenteert zich neuropathische pijn vaak met allodynie en hyperalgesie. CALCIUMKANALEN EN NEUROTRANSMITTERS Presynaptische Voltage-gated calcium channels (VGCC) spelen een rol bij de vrijzetting van neurotransmitters en verhogen zo de transmissie van de nociceptieve informatie vanuit het ruggenmerg naar hogere hersencentra. Vooral de α 2 δ-subunit van deze calciumkanalen worden up-regulated bij zenuwschade en persisterende nociceptieve input. De analgetische werking van gabapentine en pregabaline wordt verklaard door hun interactie met deze α 2 δ-subunit. SPINALE TRANSMISSE EN AMPLIFICATIE De vrijzetting van neurotransmitters in de dorsale hoorn van het ruggenmerg activeert spinale neuronen die op hun beurt locale motorische reflexen triggeren en naar de hogere hersencentra projecteren, waar de sensorisch-discriminatieve en cognitief-affectieve componenten van de pijnlijke ervaring ontstaan. Alhoewel er aanwijzingen bestaan uit dierexperimenteel onderzoek dat de processen van perifere en centrale sensitisatie tot permanente anatomische veranderingen in het zenuwstelsel kunnen leiden met persisterende pijn tot gevolg, is dit op humaan klinisch vlak niet bewezen. De belangrijkste neurotransmitter in perifeer sensorische zenuwvezels zijn glutamaat en enkele peptiden, waaronder substantie P en CGRP (calcitonine gene related proteins). In het centraal zenuwstelsel werden verschillende receptoren voor glutamaat geïdentificeerd: NMDA (N-methyl-D-aspartaat) ; AMPA (α-amino-3- hydroxy-5-methyl-4-isoxazole-propionzuur), kaïnaat en metabotrope glutamaatreceptoren. Bij een korte acute stimulatie van receptoren in C-vezels wordt initieel vooral de AMPA receptor geactiveerd. Indien deze stimulatie voortduurt of in intensiteit toeneemt zullen substantie P en andere peptiden de magnesium blokkade van het NMDA kanaal verwijderen en worden in een 2 e tijd vooral NMDA receptoren geactiveerd. De activering van NMDA receptoren speelt een centrale rol in het ontstaan en onderhouden van chronische pijn. Farmacologisch is dit een belangrijk doelwit voor de ontwikkeling van nieuwe geneesmiddelen. De beschikbare NMDA antagonisten (ketamine, methadon, dextropethorphaan enz.) zijn klinisch moeilijk inzetbaar wegens hun ongunstig nevenwerkingprofiel. VERWERKING VAN NOCICEPTIEVE INFORMATIE IN HET BREIN Spinale neuronen projecteren naar verschillende hersengebieden. Spino-thalamocorticale projecties leiden tot de sensorische aspecten van pijn (pijnlokalisatie en pijnintensiteit). Parallelle banen projecteren naar de hersenstam en het mesencefalon. Hier ontstaan vooral de emotionele aspecten van pijn: angst, autonome reacties, depressie, slaapstoornis en eetlust. DESCENDERENDE FACILITATIE EN INHIBITIE
4 Verbindingen van het nociceptieve systeem met de hersenstam ter hoogte van de RVM (rostroventrale medulla) mediëren serotonerge faciliterende banen naar 5-HT3 receptoren in de dorsale hoorn van het ruggenmerg. Theoretisch staat deze facilitatie in evenwicht met inhibitie via noradrenerge α-2 adrenoreceptoren. Maar spijtig genoeg schieten bij chronische pijn deze inhiberende banen tekort door het overwicht aan excitatie vanuit de faciliterende banen. Door deze netwerkverbindingen is er een directe link tussen emoties, slaapstoornissen enz. en de intensiteit van pijn. Deze processen verklaren ook waarom chronic widespread pain bestaat zonder perifere pathologie. Dit is waarschijnlijk een mechanisme van pijn bij fibromyalgie. Wegens de talrijke processen van pijnamplificatie is een effectieve behandeling van chronische pijn enkel mogelijke door een combinatie van farmacologische en nietfarmacologische strategieën. Op farmacologisch vlak is meestal een multitarget strategie noodzakelijk, waarbij geneesmiddelen met verschillende geneesmiddelen gecombineerd worden.
5
1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn
1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn Jo Nijs en C. Paul van Wilgen Om educatie over pijnfysiologie toe te passen bij patiënten met chronische pijn is een gedegen kennis van pijnfysiologie
Nadere informatieNeuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014
Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere
Nadere informatiePijn bij patiënten met een dwarslaesie
Pijn bij patiënten met een dwarslaesie Incidentie op IC en mechanisme 26 januari 2018 Quirine Habes Casus Patient, 30 Traumatische dwarslaesie C5-C6 met central cord lesion na trauma Spondylodese en miami
Nadere informatieCENTRALE SENSITISATIE. 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum
CENTRALE SENSITISATIE 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum Index Anatomie pijnbanen Definities Historiek- van perifere tot centrale sensitisatie Centrale
Nadere informatiePijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?
Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen
Nadere informatieInfobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen
Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Anesthesie alle aandacht Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal
Nadere informatieDOK h Stichting Deskundigheidsbevordering
Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Carine den Boer, huisarts, onderzoeker, kaderarts GGZ Dag van de eerste lijn 17-1-2018
Nadere informatieSensitisatie. Anesthesiologie
Sensitisatie Anesthesiologie Anesthesiologie Inleiding Wanneer pijn lang bestaat en er geen lichamelijke afwijkingen (meer) voor die pijn te vinden is, wordt pijn chronisch genoemd. Mensen met chronische
Nadere informatieInfobrochure. Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen
Infobrochure Pijn... en nu? mensen zorgen voor mensen Sinds enkele jaren heeft het Mariaziekenhuis een pijncentrum. Dit centrum legt zich vooral toe op de behandeling van chronische pijn. Samen met de
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
Nadere informatieMag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn. dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige
Mag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige Medisch Centrum Alkmaar Rode Kruis Ziekenhuis Slotervaartziekenhuis Beverwijk Amsterdam Mag het iets warmer?
Nadere informatieIk krijg er buikpijn van
Ik krijg er buikpijn van Anterior cutaneous nerve entrapment syndrome Duodagen 2018 Niels Heins & Annemarie Boer Jelmer Bergsma & Steven Buijk Vrouw 31 jaar VG/ sectio Pijn ROB, Stekend, hevig & kortdurend.
Nadere informatieDIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING
DIABETISCHE NEUROPATHIE DIAGNOSTIEK EN BEHANDELING JMJ KRUL NEUROLOOG TERGOOIZIEKENHUIZEN BLARICUM Cijfers over diabetes (1) Er zijn ongeveer 740.000 mensen met diabetes in Nederland; 250.000 mensen
Nadere informatieToe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD. Multidisciplinair Pijncentrum (PCT)
Toe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD Multidisciplinair Pijncentrum (PCT) guy.hans@uza.be Geen belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Biologische functie van acute
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN
INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige
Nadere informatiePijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten. Peter Maes 15/03/2016
Pijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten Peter Maes 15/03/2016 Modules die aan bod komen Module 1: herkennen van de belangrijkste pijnsoorten Module 2: begrijpen van de objectieve en subjectieve
Nadere informatieChronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek
Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict
Nadere informatieDr. Annemie Galimont-Huidopleiding
Qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq De huid van de voeten Dr. Annemie Galimont-Huidopleiding hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
Nadere informatiePijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad Spinal modulation (Spinal modulation inc.) Lid
Nadere informatieZenuwpijn behandelen met medicijnen
Zenuwpijn behandelen met medicijnen Deze folder geeft uitleg over de behandeling van zenuwpijn met medicijnen. Deze medicijnen zijn meestal geen gewone pijnstillers, maar komen uit de groep van de anti-epileptica
Nadere informatiePROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN. o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B.
PROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B. MERTENS PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN o PROJECT AZ DELTA o K. VERMEULEN PIJN EN AMPUTATIE Een onafscheidelijk
Nadere informatieBotulinetoxine bij neuropathische pijn. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019
Botulinetoxine bij neuropathische pijn Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019 Botulinetoxine (BTX of BoNT) Botuline(neuro)toxine kent zeven serotypes: BoNT [A-G] Botox = BoNT type A Inhibitie acetylcholine
Nadere informatieChapter 10. Nederlandse samenvatting
Chapter 10 Nederlandse samenvatting Samenvatting Dunnevezelneuropathie (DVN) is een aandoening waarbij selectief of overwegend de dunne zenuwvezels (Aδ en C) zijn aangedaan. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt
Nadere informatieNaar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans
Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans Definitie van Pijn De definitie van pijn volgens de International Association for the Study of Pain is: Pijn is een onaangename
Nadere informatieChronificatie van postoperatieve pijn
Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual
Nadere informatieCarla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn
Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling
Nadere informatieNederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex
Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex De prefrontale cortex (PFC) is een hersengebied betrokken bij cognitieve functies als planning, attentie en het maken van beslissingen.
Nadere informatieChronische pijn. Theo Meert 15/01/2011
Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Volgende onderwerpen kwamen aan bod: 1) wat is chronische pijn en wat zijn de gevolgen 2) waarnemen van pijn 3) hoe meet men pijn 4) behandeling 5) ontwikkelen van
Nadere informatieAnatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil
Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 5 FHV2009 / Cxx56 9+10 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 5 1 Centraal/perifeer centraal perifeer medulla spinalis autonoom somatisch sympatisch parasympatisch FHV2009
Nadere informatieEen niet-medicamenteuze pijnbehandeling Patiënteninformatie
Transcutane Electrische Neuro-Stimulatie (TENS) Een niet-medicamenteuze pijnbehandeling Patiënteninformatie Inhoudsopgave Wat is TENS?...3 Hoe werkt TENS?...3 Bij welke pijnklachten helpt TENS?...4 Zo
Nadere informatieHoe ontstaat acute pijn?
Praktijk voor Fysiotherapie Sportfysiotherapie en Medische Trainings Therapie R. de Vries Kerkweg 45a 4102 KR Everdingen Telefoon 0345-642618 Fax 0345-641004 Hoe ontstaat acute pijn? E-mail vriesfysio@planet.nl
Nadere informatie18. Gegeven zijn de volgende uitspraken: I. Tyrosine is de precursor van serotonine II. Een overmaat aan serotonine kan leiden tot agressief gedrag.
1. Welke uitspraak is WAAR? a. Evertebraten hebben geen zenuwstelsel dat hun toelaat gecoördineerde bewegingen uit te voeren. b. Evertebraten hebben niet meer dan 10.000 zenuwcellen. c. Het telencephalon
Nadere informatiePijn. Wat is pijn 1,2,3? Hoe ontstaat pijn 1,3?
Pijn Wat is pijn 1,2,3? Pijn is een natuurlijk beschermingsmechanisme. Pijn geeft aan dat er een mogelijke beschadiging is van een deel van het lichaam. Denk maar eens aan het vastpakken van een te hete
Nadere informatieACUTE PIJN BIJ KINDEREN
2009 Peter F Soethoudt Referentieverpleegkundige ACUTE PIJN BIJ KINDEREN Volledige erkenning van de waardigheid en de persoonlijkheid van het kind is de ultieme eerste stap naar de efficiënte behandeling
Nadere informatieWorkshop ziekte-specifiek programma: chronische pijn. Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham
Ronde 1 en 2 Linda de Vries-Rijkuiter Ronde 3 en 4 Linda de Vries-Rijkuiter en John Voorham Programma Introductie Kennisoverdracht Casus Oefening met casus Smaakmaker Discussie/vragen Workshop ziekte-specifiek
Nadere informatieDe medicamenteuze behandeling van neuropathische pijn. Prem Adhien Apotheker/epidemioloog
De medicamenteuze behandeling van neuropathische pijn Prem Adhien Apotheker/epidemioloog Docent Prem Adhien Apotheker Hogeschool Utrecht: docent MPA Universiteit Utrecht: docent Farmaceutische Wetenschappen
Nadere informatiePijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie
Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Glutamaat heeft een essentiële functie in het energiemetabolisme, maar daarnaast is het de belangrijkste excitatoire (stimulerende) neurotransmitter in het centrale zenuwstelsel.
Nadere informatieINTER&PSY*Lente*Symposium*2013!
INTER&PSYLenteSymposium2013! Angst voor Pijn Paul van Wilgen PhD Gezondheidspsycholoog Fysiotherapeut Epidemioloog Workshop -Wat is pijn -Wat is chronische pijn -Sensitisatie -De rol van angst -Bewegingsangst
Nadere informatieH6: zintuigcellen. Zintuiglijke waarneming
H6: zintuigcellen Zintuiglijke waarneming *Zintuiglijke waarneming / perceptie = proces dat instaat voor registratie van omgevingsprikkels verwerking interpretatie 4 types van zintuiglijke waarneming 1.
Nadere informatiePathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie
Pathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Guy Hans, MD, PhD Hoofddocent Algologie & EBM Universiteit Antwerpen
Nadere informatieChronificeren van acute postoperatieve pijn
University Hospitals Ghent Chronificeren van acute postoperatieve pijn een onderschat probleem? Patrick Wouters Anesthesie & Perioperatieve Geneeskunde Ugent UZ Gent Terminologie! Chronification! When
Nadere informatieACUTE PIJN NOG STEEDS ONDERBEHANDELD. dr. Jo Duchateau, Anesthesist, ZNA Middelheim
ACUTE PIJN NOG STEEDS ONDERBEHANDELD dr. Jo Duchateau, Anesthesist, ZNA Middelheim WAT? Dreigende of actuele WEEFSELSCHADE SENSORISCHE ervaring : objectief Fysiologisch proces EMOTIONELE ervaring : subjectief
Nadere informatiev27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9
2016065607 v27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 april 2017 van de registratiehouders die volgens de
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.
Nadere informatieDutch summary/ Samenvatting
Dutch summary/ Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt
Nadere informatieHet manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de
Samenvatting Het manipuleren van de serotonine functie bij depressies Een depressie is een van de meest invaliderende stoornissen ter wereld. Ongeveer een op de zes mensen in Amerika krijgt op enig punt
Nadere informatie8-11-2011. Agenda. Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Prevalentie Chronische pijn. Functie. Acute (nociceptieve) pijn
Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Agenda Pijn Pijn typen Pijn modellen Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog Chronische pijn Sensitisatie (CZS, brein)
Nadere informatieHet zenuwstelsel. Het zenuwstelsel bestaat uit het centrale zenuwstelsel (hersenen en ruggenmerg) en het perifere zenuwstelsel. Figuur 3.7 boek p. 68.
1 Elke gedachte/ gevoel/ actie komt op de één of andere manier door het zenuwstelsel. Ze kunnen niet voorkomen zonder het zenuwstelsel. is een complexe combinatie van cellen (functie: zorgen dat organismen
Nadere informatieH5 Begrippenlijst Zenuwstelsel
H5 Begrippenlijst Zenuwstelsel acetylcholine Vaak voorkomende neurotransmitter, bindt aan receptoren en verandert de permeabiliteit van het postsynaptische membraan voor specifieke ionen. animatie synaps
Nadere informatieHeleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn
Heleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn eerste lijn MZH De twee hoofd vragen: Waarom de nek behandelen
Nadere informatieGating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.
Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende
Nadere informatieH10: plastische cellen
H10: plastische cellen Neuroplasticiteit: Ontwikkeling van het zenuwstelsel Beschadiging: ischemisch letsel (beroerte), lesie of traumatisch letsel, etc Informatie-opslag in de hersenen Ontwikkeling van
Nadere informatiebiologie vwo 2019-I Mambagif als pijnstiller
Mambagif als pijnstiller De zwarte mamba (Dendroaspis polylepis, afbeelding 1) is de giftigste slang van Afrika. Met een snelle beet injecteert zij een gifcocktail die een mens binnen 20 minuten kan doden.
Nadere informatieSamenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart keer beoordeeld. Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel Centraal zenuwstelsel
Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel 14.1 Centraal zenuwstelsel Zenuwstelsel bestaat uit 2 delen: - centraal zenuwstelsel
Nadere informatiePijn en pruritus. Yusuf Özbay, AIOS Anesthesiologie MDO-praatje
Pijn en pruritus Yusuf Özbay, AIOS Anesthesiologie 02-08-2017 MDO-praatje Pruritus Samuel Hafenreffer (350 jr geleden) onaangenaam sensatie/gevoel waarbij de wens of een reflex is om te krabben Acute en
Nadere informatieDokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek
21.11.2015 Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek Dr. Carol Spaas 2 Situatieschets, definitie en diagnostiek
Nadere informatieEffect van medicatie op ons brein. Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt
Effect van medicatie op ons brein Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt No Disclosure Leerdoelen Hersenen : beïnvloeden onbewust gedrag Analgetica : do s and
Nadere informatieProf. dr. Ralf Baron: Tapentadol is meer dan alleen een opiaat
Prof. dr. Ralf Baron: Tapentadol is meer dan alleen een opiaat Van 7 tot 9 juni vond het 7e Internationale symposium van het WIP Benelux (Wereld Instituut voor Pijn) plaats. Interventionele pijnbehandeling
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Pijn bij kanker kan ontstaan door de ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn. In de beginfase van de ziekte heeft 30%
Nadere informatiePIJN ZORGELOOS BEWEGEN BEGINT BIJ DE VOETEN LYSANDRE BERRY & RAJEN KANHAI, PIJNANESTHESIOLOOG
PIJN ZORGELOOS BEWEGEN BEGINT BIJ DE VOETEN LYSANDRE BERRY & RAJEN KANHAI, PIJNANESTHESIOLOOG Inhoud Definitie van pijn Geschiedenis Fysiologie bij chronische pijn Psychologie Pijnnetwerk Neuropathische
Nadere informatieSandra Veenstra. www.bsl.nl
Sandra Veenstra www.bsl.nl De toepassing van EMDR bij somatische klachten zoals chronische pijn Sandra Veenstra Jaarbeurs Utrecht, 27-09-13 Lichamelijke klachten geschikt voor behandeling met EMDR Wanneer
Nadere informatieHelp! Mijn zenuwen staan in brand Guy Hans, MD, PhD
Help! Mijn zenuwen staan in brand Guy Hans, MD, PhD Hoofddocent Algologie & EBM Universiteit Antwerpen Definitie (IASP) Pijn als een direct gevolg van een letsel of beschadiging in het somatosensorieel
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/25983 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Swartjes, Maarten Title: Neuropathic pain and its treatment with ARA 290 and ketamine
Nadere informatieNederlandse Samenva ing
Nederlandse Samenva ing Nederlandse Samenva ing De ziekte van Crohn en colitis ulcerosa zijn de meest voorkomende vormen van chronische ontstekingen van het maag-darm-kanaal. In het engels wordt deze groep
Nadere informatieAnatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1
Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 1 FHV2009 / Cxx56 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 1 1 Zenuwstelsel overzicht Encephalon = hersenen Spinalis = wervelkolom Medulla = merg perifeer centraal
Nadere informatieZorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie. Margot Geerts Verpleegkundig Specialist
Zorginnovatie voor pijnlijke diabetische polyneuropathie Margot Geerts Verpleegkundig Specialist Diabetische polyneuropathie 1. Distale symmetrische polyneuropathie Uitval van een combinatie van sensore,
Nadere informatieBehandeling van pijn bij kanker
Behandeling van pijn bij kanker Centrum voor pijngeneeskunde Locatie Eindhoven Pijn bij kanker kan ontstaan door ziekte zelf, maar ook door de behandeling ervan. Niet alle patiënten met kanker hebben pijn.
Nadere informatieCannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon
Cannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon Nederlandse samenvatting Het lichaamseigen cannabis-systeem, oftewel het endocannabinoïde systeem, is vernoemd naar de cannabis
Nadere informatieNeurostimulatie, zonder brein geen pijn. Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare
Neurostimulatie, zonder brein geen pijn Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare - Definities pijn - Classificaties volgens duur & oorsprong - Chronische
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatieWat is centrale sensitisatie en wat zijn de onderliggende mechanismen? Moderne pijnneurowetenschappen voor de klinische praktijk
3 Wat is centrale sensitisatie en wat zijn de onderliggende mechanismen? Moderne pijnneurowetenschappen voor de klinische praktijk.1 Inleiding 4. Neurofysiologie van acute pijn: van weefselnociceptie tot
Nadere informatieThursday, March 29, 2018
Thursday, March 29, 2018 Chronische hoofdpijn Hoofdpijn! Van jong tot oud Migraine! van jong tot oud Hoogste prevalentie vrouwen 18e - 44e jaar Inleiding Pathofysiologie Praktijk Take home messages Disclosures:
Nadere informatiePRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2010-2012 PRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE Melissa VEREECKEN Promotor:
Nadere informatieRita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION
Rita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION Chronische pijn en hulpmiddelen, voorzieningen en aanpassingen Chronische pijn 3 miljoen Nederlanders Kosten Medische
Nadere informatieAcute en chronische pijn bij de geriatrische patiënt. Hellen Goossens & Tilly Pirotte Interne Liaison Geriatrie
Acute en chronische pijn bij de geriatrische patiënt Hellen Goossens & Tilly Pirotte Interne Liaison Geriatrie Inhoud 1. Definitie van pijn 2. Soorten pijn 3. Het model van Loeser 4. Onder behandeling
Nadere informatieSAMEN ME VAT A T T I T N I G
SAMENVATTING 186 Inleiding Het renine-angiotensine-aldosteron-systeem (RAAS) is een hormonaal systeem dat in belangrijke mate betrokken is bij de regulatie van bloeddruk en nierfunctie. Het RAAS is een
Nadere informatieInterventionele pijntherapie, een nuttige tussenstap?
Interventionele pijntherapie, een nuttige tussenstap? Dr. Veerle Dirckx mariaziekenhuis.be Mensen zorgen voor mensen Interventionele pijntherapie, een nuttige tussenstap? Radiculair pijnsyndroom Symptomen
Nadere informatieHet onderzoek gepresenteerd in dit proefschrift is gericht op de diagnostiek en het meten van verschijnselen van CRPS 1, en de betrokkenheid van NMDA receptoren en de waarde van NMDA receptor antagonisten
Nadere informatieA) Belang van een optimale antalgische behandeling bij patiënten met brandwonden
Pijnbestrijding Olivier Cuignet, MD Gregory Minguet, MD Jan Muller, MD Kirsten Colpaert, MD I) Definities en begrippen A) Belang van een optimale antalgische behandeling bij patiënten met brandwonden Naast
Nadere informatieInformatiebrochure Wegwijs in pijn... En de behandeling ervan
I Autonome verzorgingsinstelling Informatiebrochure Wegwijs in pijn... En de behandeling ervan IIInhoudsopgave Wat is pijn? 5 Soorten pijn a. onderscheid tussen acute en chronische pijn 6 b. onderscheid
Nadere informatieDr. Du Chau (Huisarts)
CASUS Chondrosarcoom Dr. Du Chau (Huisarts) Dr. Huysentruyt (Pijnarts) Niet-medische context Vrouw 21 jaar Gehuwd Medische voorgeschiedenis Sinds 2j intermittente last in de regio van het RECHTER SI-gewricht,
Nadere informatieLeerdoelen. Inhoud. Workshop Analgetica in de GGZ. 1. Basiskennis pijn
Workshop Analgetica in de GGZ Anand Ramlal, internist Romeo Ashruf, verslavingsarts Dag van de Inhoud 4 oktober 2016 PG Haaglanden Inleiding Leerdoelen Definities van pijn Pijnfysiologie Behandeling van
Nadere informatieSerotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland
Serotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland Nederlandse samenvatting De ontwikkeling van de hersenen is een proces dat nauwgezet gereguleerd wordt, zowel voor als na de geboorte, en is
Nadere informatieChronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen
Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor
Nadere informatieOnwillekurig of Autonoom Ingedeeld in parasympatisch en orthosympatisch
Paragraaf 8.1 en 8.2 perifere zenuwstelsel Uitlopers van zenuwcellen buiten de hersenen en het ruggenmerg centrale zenuwstelsel Zenuwcellen en uitlopers in hersenen en ruggenmerg autonome zenuwstelsel
Nadere informatiePijn bij de oncologische patiënt
Pijn bij de oncologische patiënt Cursus 'Basics of Digestive Oncology Tongeren-5 december 2015 Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Pain is experienced by people and not by nerve endings! 2 Programma
Nadere informatieKinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival
Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival Jo Nijs, Kelly Ickmans, Jessica Van Oosterwijck, Filip Struyf, Nathalie Roussel, Liesbeth Daenen & Mira Meeus ECT 23th September
Nadere informatiePostoperatieve analgesie. Dr. Johan De Coster Dienst Anesthesiologie UZ Gasthuisberg
Postoperatieve analgesie Dr. Johan De Coster Dienst Anesthesiologie UZ Gasthuisberg Definities van pijn Meten van pijn Fysiologie van de pijn Toegepaste fysiologie van inflammatoire pijn De stressrespons
Nadere informatieInhoud. Redactioneel 10. Over de auteurs 11. 1 Inleiding 12. 2 Geschiedenis 14
Inhoud Redactioneel 10 Over de auteurs 11 1 Inleiding 12 2 Geschiedenis 14 3 Anatomie en fysiologie 17 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 4 Pijnmeting
Nadere informatieAmitriptyline. Ziekenhuis Gelderse Vallei
Amitriptyline Ziekenhuis Gelderse Vallei Inhoud Inleiding 3 Wat is Amitriptyline? 3 Wat is neuropathische pijn? 3 Hoe werkt Amitriptyline? 4 In welke doseringen is Amitriptyline te verkijgen? 4 Wanneer
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 11 Chapter 11 Traumatisch hersenletsel is de meest voorkomende oorzaak van hersenletsel in onze samenleving. Naar schatting komt traumatisch hersenletsel jaarlijks voor in 235
Nadere informatieNeuroimmunologische veranderingen in het Complex Regionaal Pijn Syndroom
Samenvatting Hoofdstuk I Introductie Het Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS) is een ziekte die kan optreden als een complicatie na chirurgie of trauma. Het spontaan ontstaan van de aandoening is ook
Nadere informatieAcute pijn bij volwassenen. Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider
Acute pijn bij volwassenen Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Acute pijn - geen probleem? De zorgvragen bij acute pijn: Waarom heb ik die pijn? Hoe
Nadere informatieOnverklaarde klachten (SOLK)
Onverklaarde klachten (SOLK) de rol van de huisarts de rol van de patiënt de rol van het consult Peter Lucassen Tim olde Hartman De rol van de dokter Wat zat er in ons hoofd? Onverklaarde klachten hebben
Nadere informatieHemofilie / stollingsstoornissen en Pijn
1 Hemofilie / stollingsstoornissen en Pijn 01 november 2018 3 Wie heeft er weleens pijn? Antwoord: ja Antwoord: nee 4 Wie heeft er ongeveer 1 x per maand pijn? ja nee 5 Wie heeft er wekelijks pijn? ja
Nadere informatieJasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG
Jasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG Pijncentrum OLVG AIOS Huisartsgeneeskunde Kengetallen pijncentrum OLVG Oost 1300 eerste polikliniek bezoeken 4000 herhaalbezoeken 100 intercollegiale
Nadere informatienociception in offspring exposed to perinatal maternal stress and/or developmental anti depressant medications.
Summary L. Knaepen SUMMARY Summary Chapter 1 provides a brief overview of two perinatal events, i.e. perinatal maternal stress exposure and repetitive neonatal pain exposure, which are described in this
Nadere informatieInternationaal congres over methoden van pijnonderzoek
Internationaal congres over methoden van pijnonderzoek Brussel, maart 2015 Verslag door: dr. Leo MG Geeraedts sr Actieve Belgische onderzoeksgroep Dit congres vindt plaats op de Life Science Campus van
Nadere informatie