Pathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "Pathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie"

Transcriptie

1 Pathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Guy Hans, MD, PhD Hoofddocent Algologie & EBM Universiteit Antwerpen Basisbegrippen Definitie (IASP) Pijn is een onaangename sensorische of emotionele ervaring, samenhangend met actuele of potentiële weefselbeschadiging of beschreven in termen van een dergelijke beschadiging.

2 Acute vs. Chronische pijn Algemene Doelstellingen Acute Pijn Korte duur Protectieve (biologische) functie Beschermt het lichaam tegen beschadiging Aanwezigheid van een letsel Wonde Brandwonde Fractuur Weefselbeschadiging... Chronische Pijn Lange duur > 3 (6) maanden Geen protectieve functie Geen bescherming tegen beschadiging Vaak kan geen anatomisch letsel meer aangetoond worden Tijdelijke dysfunctie? Vermindering van pijnklachten Farmacologisch - invasief Ondersteunend Verbetering van functionaliteit Reductie co-morbiditeit Reïntegratie in socio-economisch milieu Stopzetting van medical shopping Fysiologie van pijn Fysiologie & Pathofysiologie Transductie Activatie Nociceptoren Nociceptieve stimuli Transmissie Voortgeleiding impulsen Dorsale hoorn Hersenen Modulatie of nociceptieve impulsen (dorsale hoorn) Perceptie

3 Nociceptors Aδ C Myelination low no Diameter ± 4 µ ±1 µ NCV (m/s) ± 10 ± 1 Thermal threshold ( C) ± 45 ± 40 Skin depth (µm) Density (n/mm 2 ) < Receptor field (mm 2 ) Polymodal (Mechano-Heat) sensit. yes Spinal projection spinal I I-IIa,b Opiate receptors Peptides - - /+++ Sensory qualities pricking burning localised diffuse brief prolonged first second Nolano et al., 1999 Pain Processing in Spinal Cord Inhibitory Interneuron Primary Afferent Nerve Fiber - Spinal Sensory Neuron AMPA Receptor Na+ SP Mg++ SP NMDA Receptor Ca++ SP Spinal Cord Neuron SP NK-1 Receptor Second Messenger Formation GLY - Glycine Receptor Copyright R. Sinatra MD 2002

4 Fine touch, proprioception, vibration MEDULLA Sensations are perceived 4 4 in the primary somatic sensory cortex. 3 3 Sensory pathways synapse in the thalamus. THALAMUS 2 2 Fine touch, vibration, and proprioception pathways cross the midline in the medulla. Pathway Sensation 1 st order 2 nd order 3 rd order Final destination Spinothalamic pathway Lateral Pain and Dorsal root Posterior horn Thalamus Primary sensory spinothalamic temperature ganglion cortex (opposite side) Anterior Crude touch and spinothalamic pressure Posterior column pathway Fasciculus gracilis Fasciculus cuneatus Proprioception, fine touch and pressure from inferior half of the body Proprioception, fine touch and pressure from superior half of the body Dorsal root ganglion Dorsal root ganglion Dorsal root ganglion Posterior horn Thalamus Primary sensory cortex (opposite side) Medulla oblongata Medulla oblongata Thalamus Thalamus Primary sensory cortex (opposite side) Primary sensory cortex (opposite side) Nociception, temperature, coarse touch 1 1 Pain, temperature, and coarse touch cross the midline in the spinal cord. SPINAL CORD KEY Primary sensory neuron Secondary sensory neuron Tertiary neuron Spinocerebellar pathway Anterior and Proprioception posterior Dorsal root ganglion Posterior horn Not present Cerebellar cortex Descending control of pain Figure 12.8a

5 Nociceptief insult Sensitivity before and after a burn lesion (53 C 30 s.) Molecular complexity of primary nociceptors reponse to inflammatory mediators at the site of injury Primaire Hyperalgesie Sensitizatie: perifeer naar centraal Tissue Injury Neurogene inflammatie Perifere sensitizatie productie prostanoiden ter hoogte van weefselbeschadiging inductie COX-2 Activatie macrofagen (binnen ruggenmerg)» Vrijzetting cytokines en chemokines» Interactie op neuronen en gliale cellen» Allodynie + Hyperalgesie Slecht gecontroleerde en/of langdurige pijn Inhiberende functie thv. antinociceptief systeem Repetitive Stimulation of A-delta-fibers and C-fibers Progressive Increase in Action Potentials Prolonged Increase in Spinal Cord Excitability

6 Neurochemical-Anatomical Alterations Leading to Persistent Pain Primary Afferent Nerve Fiber PG NO, PG PG A-fiber Connections + Axon Sprout + Aracadonic Acid Microglial Cells NMDA Interneuron Cell Death Synaptic Interneuron Removal NOS NO, PG COX-2 PG Nitric Oxide PGE 2, PGI Ca nd Messengers, (IP, PK, cgmp) Inflammation Spinal Sensory Neuron Hyperexcitability Genome Activation, RNA& Protein Synthesis, Toxicity? Hyperexcitability, Toxicity sp NO NO NO Copyright R. Sinatra MD, 2002 Secundaire Hyperalgesie (1) AMPA receptoren Na + en K + kanalen Dorsale hoorn neuronen Activatie door glutamaat NMDA receptoren Langdurige activatie AMPA Wijziging rustpotentiaal membraan Verwijdering Mg 2+ plug op NMDA-R NMDA-R ontvankelijk voor activatie door glutamaat Centrale sensitizatie (wind-up) Gestoorde balans neurotransmitters, synthese gen proteïnen, veranderingen in receptor binding en activatiedrempel zenuwen, vorming nieuwe synapsen, apoptosis, Secundaire hyperalgesie (2) Klinische gevolgen NMDA activatie activatiedrempel zenuwstrukturen Hyperalgesie A -vezels betrokken bij pijngeleiding Allodynie activatiedrempel µ-opioid receptoren werkzaamheid endogene/exogene opioiden Tolerantie aan opioiden nood aan antinociceptive inhibitie gevoeligheid voor catecholamines Facilitatie transmissie pijnsignalen Uitbreiding sensitizatie naar nabijgelegen neuronen in ruggenmerg Niet-dermatosomale verspreiding

7 Diagnostiek waar te beginnen? Identificatie van Nociceptief Syndroom Diagnose!! Spontane + Geïnduceerde Nociceptie Kwantitatieve en objectieve meting van sensoriële functie en perceptie van pijn Intra-individuele verschillen Vergelijking met normatieve data! Opvolging over tijd Evaluatie therapie Identificatie van pijn-type Nociceptief Somatisch Visceraal Neuropathisch (niet-nociceptief) Klinisch beeld (1) Klinisch beeld (2) Stimulus-uitgelokte (dependente) afwijkingen Allodynie (+) Niet pijnlijke stimulus lokt nu wel hevige pijn uit Analgesie (-) Geen gewaarwording van pijn op normaal pijnlijke stimulus Hyperalgesie (+) Verhoogde pijngewaarwording op normaal weinig pijnlijke stimulus Hyperesthesie (+) Verhoogde gevoeligheid op verschillende stimulaties Hyperpathie (+) Abnormaal pijnlijke reactie op herhaalde stimulatie (verhoogde drempel!) Hypoalgesie (-) Verminderde pijngewaarwording op pijnlijke stimulus Hypoesthesie (-) Globaal verminderde gevoeligheid op stimulaties allerhande Meer aandacht voor onderliggende pathofysiologische mechanismen Ipv. aandoening-gebaseerd Behandeling gericht op pathofysiologie Op dit ogenblik echter vaak (nog) niet mogelijk om specifiek pathologisch mechanisme bij individuele patiënt te duiden Perifere en centrale mechanismen Verschillende contributie resulteert in kwalitatief uiteenlopende pijnsyndromen

8 Elke patiënt is verschillend! 3 subtypes of PHN patients Prominent allodynia + minimal sensory deficits Central sensitization, maintained by abnormal activity in primary afferent nociceptors (LA) Spontaneous pain, little or no allodynia + marked sensory deficits in the areas of greatest pain Central hyperacitivity resulting from deafferentiation Both sensory deficits and allodynia Deafferentiation accompanied by central reorganisation» Sprouting of large myelinated fibers into substantia gelatinosa Perifere sensitizatie Sympathetisch afferente koppeling Chronische Pijn Ectopische ontladingen, spontane activiteit Centrale sensitizatie Corticosteroiden Perifere NSAIDS Sensitizatie Lidocaine topic Sympathische afferente Sympathetische koppeling blocks Chronische Postoperative Pijn Neuralgie Carbamazepine Ectopische ontladingen, Gabapentin spontane activiteit Centrale Opioids Antidepressants sensitizatie NMDA antag. Identificatie van pijnsyndromen volgens Symptomen (sensorieel!) Klinische tekens Kwantitatief sensorieel onderzoek Respons(en) op farmacologische trials Snelle screening (tools) Risico-inschatting op chronificatie Pre-operatief Aanpassing anesthesie Intensieve follow-up

9 Diagnostische Oppuntstelling (1) Diagnostische Oppuntstelling (2) Functionele MRI (fmri) Visualisatie van corticale activatie Centrale sensitizatie en wind-up Activatie van ZS op specifieke externe stimulaties Druk, temperatuur, chemische prikkels Therapeutische implicaties Neurostimulatie» Somato-sensorische corticale stimulatie Specificiteit??? Kwantitatief Sensorieel Onderzoek (QST) Vibratie Mechanisch Thermaal Cold sensation Warmth sensation Cold pain Heat pain Kwantiatieve evaluatie Kwalitatieve evaluatie Predictieve waarde Kan herhaald worden Diagnostische Oppuntstelling (3) Geringe klinische toepassing Tijdrovend (120min + 60 à 90 min) Uitrusting duur in aankoop Geen uniform protocol voor uitvoering Conditioned Pain Modulation Functionaliteit van descenderend inhiberend systeem Dubbele thermale stimulatie (2 lichaamzones) Conditionerende stimulus Test stimulus Mate van effectiviteit van descenderende inhibitie (-) Hyper- en hypo-activiteit meting mogelijk Semi-kwantitatief onderzoek! Predictie / profylaxis / behandeling

10 Diagnostische Oppuntstelling (4) Kwantificering van pijn(intensiteit) Autonome multiparameter evaluatie Photopletysmografie Amplitude en variatie in amplitude Huidweerstand (fluctuaties) Hartfrequentie Variabiliteit Intervaltijd Patiënt-specifieke pijn-index Continue opvolging tijdens operatie/revalidatie Opvolging tijdens behandeling Gekoppeld aan QST onderzoeken Behandeling Algemene richtlijn Multimodaal Polyfarmaceutisch beleid Neuromodulatie Levenshygiëne (oa.voeding) Intensieve opvolging patiënt Multidisciplinariteit One size does not fit all Subtypering!! Multimodal Analgesia 1. Transduction NSAIDS, COX-2 Inhibitors, Anti-Histamines, Topical Local Anesthetics PAIN Copyright R. Sinatra MD CNS Responses Muscle Relaxants, Beta Blockers 2. Conduction Peripheral Nerve Block Local Anesthetics - 5. Perception Opioids, Paracetamol, Clonidine, Ketamine, Gabapentin, Tricyclics 4. Modulation Opioids, Clonidine, COX-2 Inhibitors - 3. Transmission Epidural Block Local Anesthetics

11 Perifeer Zenuwstelsel (1) Locale anesthetica Blokkade Na + -kanalen in neuronale membranen Lidocaine 5% pleister (Versatis ) Terugbetaling voor PHN Andere perifere neuropathische pijnsyndromen Naast perifere, ook centrale werking (dewinding?) Selectieve infiltratie van perifere zenuwstrukturen Echografie Selectieve behandeling mogelijk (diagnose!) Proximaal van plaats van beschadiging Weinig belastend voor patiënt Nieuwe mogelijkheden voor RF-behandeling... Onvoldoende lange-termijn effecten... Perifeer Zenuwstelsel (2) Capsaicine (Qutenza ) Perifere neuropathie Applicatie min 3 maanden analgesie Quid lange-termijn? Neurodegeneratieve veranderingen (perifeer + centraal) efficaciteit synaptische transmissie dorsale hoorn NSAID Inhibitie van cyclooxygenase enzyme vrijzetting inflammatoire mediatoren (PG) Neveneffecten!! Topical applicatie? Electro-Therapie TENS Pijn-reducerende stromen Milli-ampère Poort theorie + vrijzetting van Endorphines -ampère stroom (MET) intensiteit puls-lengte in vergelijking met TENS Langduriger effect ( dagen) Weefselherstel ATP-productie, transport van aminozuren Acute, chronische, post-heelkundige/trauma TSE (Transcutaneous Spinal Electro-analgesia) Veralgemeende pijnsyndromen (widespread pain)

12 Opioiden Verschillend klinisch profiel naargelang receptor interactie Buprenorfine, methadon Morphine, fentanyl, sufentanil, oxycodone, hydromorfone Tapentadol MOR-NRI 2 ligands (Ca 2+ ) Tweevoudig werkingsmechanisme µ-opioid receptor heropname NA Vgl. Venlafaxine in diermodellen Werkzaamheid nociceptieve pijn Vergelijking met oxycodone Quid neuropathische pijn!? DPN GI neveneffecten Nausea, obstipatie en braken tolerantie Quid cardio-vasculair? Binding subeenheid van voltageafhankelijke Ca 2+ kanalen op neuronale membranen excitatoire neurotransmitters Activatie descenderende inhiberende banen NA concentratie spinaal Gabapentine, pregabaline

13 Descenderende inhibitie Therapeutische infusies 2(A)-adrenoreceptor agonisten Clonidine Dexmedetomidine Grotere selectiviteit 1620:1 (vs. 300:1) T 1/2 : 2 à 3 uur Essentiële rol in descenderende pijnmodulatie Stimulatie veralgemeende analgesie Locus coeruleus Parabrachiale nucleus in medulla G-proteïne gemedieerde K + kanalen Intraveneuze lidocaine Dosis...? Effectief in syndromen gekenmerkt door Sensitizatie prikkelbaarheid van nociceptieve afferenten Mechano-insensitieve nociceptoren (hyperalgesia) perifere vrijzetting van mediatoren Toediening onder continue hemodynamische monitoring (inductie-dosis) + onderhoudsdosis Langdurige analgesie Individueel grote verschillen in analgetische respons (intensiteit én duur) Intraveneuze ketamine Effectief bij wind-up/sensitizatie fenomenen Mogelijke neveneffecten! Toevoeging van benzodiazepines Orale (langdurige) behandeling moeilijk uitvoerbaar Corticale Sensitizatie TCA s 7 farmaca in één Serotonin reuptake inhibitoren Norepinephrine reuptake inhibitoren Anticholinerge-antimuscarine farmaca Alpha-1 adrenerge antagonisten Antihistaminica Opioid-achtige effecten Locale anesthetica (SSRI s) SNRI s Venlafaxine (Efexor ) Duloxetine (Cymbalta )

14 Autonome Dysregulatie Complex Regionaal Pijnsyndroom (CRPS) Farmacologische behandelingsmogelijkheden Interventionele R/ thv. sympathische ganglia Locale anaesthetica thv. sympathetische paravertebrale ganglia Regionale intraveneuze behandeling (sympathicolysis) Guanethidine (beschikbaarheid!?) Locale anaesthetica Heelkundige sympathectomie Zeer beperkte evidentie! Risico op uitgesproken oedeem» Blijvende overgevoeligheid Fysiotherapie (beweging) Uitermate belangrijk! Aangetoond effect op lange-termijn pijn en actieve mobilisatie» Lymfe-drainage: géén voordeel Psychologische behandeling ( fysiotherapie) Langdurige symptomatologie Conclusie Reëducatie Reïntegratie Multimodale en Multidisciplinaire therapeutische aanpak Farmacotherapie Revalidatie (Reactivatie) Interventionele behandelingen Psychotherapie

Toe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD. Multidisciplinair Pijncentrum (PCT)

Toe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD. Multidisciplinair Pijncentrum (PCT) Toe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD Multidisciplinair Pijncentrum (PCT) guy.hans@uza.be Geen belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Biologische functie van acute

Nadere informatie

Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans

Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans Definitie van Pijn De definitie van pijn volgens de International Association for the Study of Pain is: Pijn is een onaangename

Nadere informatie

Help! Mijn zenuwen staan in brand Guy Hans, MD, PhD

Help! Mijn zenuwen staan in brand Guy Hans, MD, PhD Help! Mijn zenuwen staan in brand Guy Hans, MD, PhD Hoofddocent Algologie & EBM Universiteit Antwerpen Definitie (IASP) Pijn als een direct gevolg van een letsel of beschadiging in het somatosensorieel

Nadere informatie

FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN

FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN NEUROBIOLOGIE EN FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN BART MORLION DOELSTELLING Inzicht verwerven in de processen van perifere/centrale sensitisatie en descenderende modulatie als basismechanismen voor het

Nadere informatie

Mag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn. dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige

Mag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn. dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige Mag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige Medisch Centrum Alkmaar Rode Kruis Ziekenhuis Slotervaartziekenhuis Beverwijk Amsterdam Mag het iets warmer?

Nadere informatie

Pijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?

Pijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn? Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen

Nadere informatie

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014

Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere

Nadere informatie

CENTRALE SENSITISATIE. 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum

CENTRALE SENSITISATIE. 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum CENTRALE SENSITISATIE 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum Index Anatomie pijnbanen Definities Historiek- van perifere tot centrale sensitisatie Centrale

Nadere informatie

Pijn bij de oncologische patiënt

Pijn bij de oncologische patiënt Pijn bij de oncologische patiënt Cursus 'Basics of Digestive Oncology Tongeren-5 december 2015 Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Pain is experienced by people and not by nerve endings! 2 Programma

Nadere informatie

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling

Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling Pitfalls in Oncologische Pijnbehandeling R.L van Leersum Anesthesioloog / Pijnbehandelaar Bronovo Ziekenhuis Indeling Inleiding Doorbraakpijn Bijwerkingen Opioïden Hyperalgesie Multimodale Aanpak Farmacotherapie

Nadere informatie

PIJN ZORGELOOS BEWEGEN BEGINT BIJ DE VOETEN LYSANDRE BERRY & RAJEN KANHAI, PIJNANESTHESIOLOOG

PIJN ZORGELOOS BEWEGEN BEGINT BIJ DE VOETEN LYSANDRE BERRY & RAJEN KANHAI, PIJNANESTHESIOLOOG PIJN ZORGELOOS BEWEGEN BEGINT BIJ DE VOETEN LYSANDRE BERRY & RAJEN KANHAI, PIJNANESTHESIOLOOG Inhoud Definitie van pijn Geschiedenis Fysiologie bij chronische pijn Psychologie Pijnnetwerk Neuropathische

Nadere informatie

Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011

Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Volgende onderwerpen kwamen aan bod: 1) wat is chronische pijn en wat zijn de gevolgen 2) waarnemen van pijn 3) hoe meet men pijn 4) behandeling 5) ontwikkelen van

Nadere informatie

v27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9

v27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9 2016065607 v27; FK Neuropathische pijn Pagina 1 van 9 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 april 2017 van de registratiehouders die volgens de

Nadere informatie

Chronificatie van postoperatieve pijn

Chronificatie van postoperatieve pijn Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual

Nadere informatie

Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen! De plaats van interventionele pijntherapie in de behandeling van neuropathische pijn.

Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen! De plaats van interventionele pijntherapie in de behandeling van neuropathische pijn. Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen! De plaats van interventionele pijntherapie in de behandeling van neuropathische pijn. 1 2 Overzicht Aanbevelingen van NeupSIG Behandelingen met gepulseerde radiofrequentie

Nadere informatie

Acute pijn bij volwassenen. Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider

Acute pijn bij volwassenen. Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Acute pijn bij volwassenen Dr. Markus Klimek, D.E.A.A., E.D.I.C. Plaatsverv. Afdelingshoofd / Plaatsverv. Opleider Acute pijn - geen probleem? De zorgvragen bij acute pijn: Waarom heb ik die pijn? Hoe

Nadere informatie

Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek

Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek 21.11.2015 Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek Dr. Carol Spaas 2 Situatieschets, definitie en diagnostiek

Nadere informatie

Pijn bij patiënten met een dwarslaesie

Pijn bij patiënten met een dwarslaesie Pijn bij patiënten met een dwarslaesie Incidentie op IC en mechanisme 26 januari 2018 Quirine Habes Casus Patient, 30 Traumatische dwarslaesie C5-C6 met central cord lesion na trauma Spondylodese en miami

Nadere informatie

Marijse Koelewijn huisarts

Marijse Koelewijn huisarts PIJN Marijse Koelewijn huisarts Je hoeft tegenwoordig toch geen pijn meer te lijden Moeilijk behandelbare pijn Om welke pijnen gaat het? Welke therapeutische mogelijkheden zijn er? Opzet workshop: Korte

Nadere informatie

Dr. Du Chau (Huisarts)

Dr. Du Chau (Huisarts) CASUS Chondrosarcoom Dr. Du Chau (Huisarts) Dr. Huysentruyt (Pijnarts) Niet-medische context Vrouw 21 jaar Gehuwd Medische voorgeschiedenis Sinds 2j intermittente last in de regio van het RECHTER SI-gewricht,

Nadere informatie

1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn

1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn 1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn Jo Nijs en C. Paul van Wilgen Om educatie over pijnfysiologie toe te passen bij patiënten met chronische pijn is een gedegen kennis van pijnfysiologie

Nadere informatie

Pijn na CVA. Erik Scherder Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam

Pijn na CVA. Erik Scherder Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam Pijn na CVA Erik Scherder Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam Sensori-discriminatieve aspecten Lateral pain system Medial pain system Medial pain system Cogn. evaluat. aspecten

Nadere informatie

NEDERLANDSE SAMENVATTING

NEDERLANDSE SAMENVATTING NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om

Nadere informatie

Chronische postoperatieve pijn

Chronische postoperatieve pijn Chronische postoperatieve pijn Dr. J. Maeyaert vzw AZ Alma Polikliniek AZ Alma Sijsele (maatschappelijke zetel) Gentse Steenweg 132 Ond.nr. 0463.862.908 8340 Sijsele-Damme Ringlaan 15 9900 Eeklo Chronische

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017

Behandeling van pijn bij kanker. Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Behandeling van pijn bij kanker Dr. S. De Wulf Anesthesioloog/pijnbestrijder 21/02/2017 Oorzaken en karakteristieken van kanker pijn Somatische ( nociceptieve ) pijn Opioiden, NSAID, blokkades Viscerale

Nadere informatie

Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt

Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Acute pijntherapie voor de geriatrische patiënt Jona Houthuys promotor: Dr. Gert Poortmans Pijn bij de geriatrische patiënt Prevalentie Evaluatie van pijn Complicaties van pijn vertraagd herstel verminderde

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/2585 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Niesters, Marieke Title: Evolution of endogenous analgesia Issue Date: 2014-10-30

Nadere informatie

De medicamenteuze behandeling van neuropathische pijn. Prem Adhien Apotheker/epidemioloog

De medicamenteuze behandeling van neuropathische pijn. Prem Adhien Apotheker/epidemioloog De medicamenteuze behandeling van neuropathische pijn Prem Adhien Apotheker/epidemioloog Docent Prem Adhien Apotheker Hogeschool Utrecht: docent MPA Universiteit Utrecht: docent Farmaceutische Wetenschappen

Nadere informatie

Ik krijg er buikpijn van

Ik krijg er buikpijn van Ik krijg er buikpijn van Anterior cutaneous nerve entrapment syndrome Duodagen 2018 Niels Heins & Annemarie Boer Jelmer Bergsma & Steven Buijk Vrouw 31 jaar VG/ sectio Pijn ROB, Stekend, hevig & kortdurend.

Nadere informatie

PROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN. o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B.

PROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN. o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B. PROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B. MERTENS PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN o PROJECT AZ DELTA o K. VERMEULEN PIJN EN AMPUTATIE Een onafscheidelijk

Nadere informatie

Pijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten. Peter Maes 15/03/2016

Pijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten. Peter Maes 15/03/2016 Pijntherapie Identificeren van verschillende pijnsoorten Peter Maes 15/03/2016 Modules die aan bod komen Module 1: herkennen van de belangrijkste pijnsoorten Module 2: begrijpen van de objectieve en subjectieve

Nadere informatie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie

Pijnmedicatie. dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie Pijnmedicatie dr. Bart G.J. Dekkers, AIOS ziekenhuisfarmacie (b.g.j.dekkers@umcg.nl) Soorten pijn Nociceptieve pijn (wondpijn) Pijn waarschuwt dat er iets mis is in het lichaam (bijv. verzwikte enkel)

Nadere informatie

nociception in offspring exposed to perinatal maternal stress and/or developmental anti depressant medications.

nociception in offspring exposed to perinatal maternal stress and/or developmental anti depressant medications. Summary L. Knaepen SUMMARY Summary Chapter 1 provides a brief overview of two perinatal events, i.e. perinatal maternal stress exposure and repetitive neonatal pain exposure, which are described in this

Nadere informatie

Chronificeren van acute postoperatieve pijn

Chronificeren van acute postoperatieve pijn University Hospitals Ghent Chronificeren van acute postoperatieve pijn een onderschat probleem? Patrick Wouters Anesthesie & Perioperatieve Geneeskunde Ugent UZ Gent Terminologie! Chronification! When

Nadere informatie

Summary 136

Summary 136 Summary 135 Summary 136 Summary The objectives of this thesis were to develop of a mouse model of neuropathic pain and spinal cord stimulation (SCS) and to increase the efficacy of spinal cord stimulation

Nadere informatie

Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival

Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival Jo Nijs, Kelly Ickmans, Jessica Van Oosterwijck, Filip Struyf, Nathalie Roussel, Liesbeth Daenen & Mira Meeus ECT 23th September

Nadere informatie

1.GABA Glutamaat, basics I Richard

1.GABA Glutamaat, basics I Richard 1.GABA Glutamaat, basics I Richard - Receptoren (slow, fast, ion channel, G coupled, second messenger) - Agonisme, antagonisme, par@eel agonisme, upregula@e, downregula@e, inverse agonist, - PAM en NAM

Nadere informatie

Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal. Manon Immerzeel

Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal. Manon Immerzeel Pijn bij kanker hoe werkt het en hoe behandel je optimaal Manon Immerzeel 1 Wat is pijn? "een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging

Nadere informatie

Spine Unit 2.0 Management van lumboischialgie op spoedgevallen

Spine Unit 2.0 Management van lumboischialgie op spoedgevallen Spine Unit 2.0 Management van lumboischialgie op spoedgevallen Dr. Pascal Vanelderen, MD, PhD Kritieke Diensten Multidisciplinair Pijn Centrum Ziekenhuis Oost-Limburg 600 500 Aantal spoedbezoeken 1023

Nadere informatie

Farmacologische behandeling van neuropathische pijn

Farmacologische behandeling van neuropathische pijn 21 november 2015 Farmacologische behandeling van neuropathische pijn Dr. Ewa Brzezinska 1 Amitryptyline = Redomex Vermindering van de centrale presynaptische heropname van 3 noradrenaline en serotonine

Nadere informatie

Heleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn

Heleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn Heleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn eerste lijn MZH De twee hoofd vragen: Waarom de nek behandelen

Nadere informatie

Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH)

Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH) Opioïd geïnduceerde Hyperalgesie Opioïd Induced Hyperalgesia (OIH) Meneer Peereboom 59 jaar slecht gedifferentieerd niet-kleincellig longcarcinoom. Lokale doorgroei in mediastinum. Geen metastasenl Radiotherapie,

Nadere informatie

Botulinetoxine bij neuropathische pijn. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019

Botulinetoxine bij neuropathische pijn. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019 Botulinetoxine bij neuropathische pijn Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019 Botulinetoxine (BTX of BoNT) Botuline(neuro)toxine kent zeven serotypes: BoNT [A-G] Botox = BoNT type A Inhibitie acetylcholine

Nadere informatie

Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek

Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict

Nadere informatie

Pijn na kanker: classificatie

Pijn na kanker: classificatie na de behandeling van borstkanker - mechanismen AN DE GROEF, PHD, MT KU LEUVEN MIRA MEEUS, PHD, PT UANTWERPEN, UGENT na kanker: classificatie Mogelijke classificaties symptomen symptomen Kanker syndromen

Nadere informatie

Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam

Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad Spinal modulation (Spinal modulation inc.) Lid

Nadere informatie

Neurostimulatie, zonder brein geen pijn. Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare

Neurostimulatie, zonder brein geen pijn. Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare Neurostimulatie, zonder brein geen pijn Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare - Definities pijn - Classificaties volgens duur & oorsprong - Chronische

Nadere informatie

Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer

Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer Het vooruitzicht op ernstige pijn kan ondraaglijker zijn dan het aanschijn van de dood Albert Schweitzer DR. OLIVIER DE COSTER, PIJNCENTRUM AZDELTA Oorzaken pijn bij kanker Doorgroei Diagnostische procedures

Nadere informatie

ITDD intake. Algemeen Patientcode. Patientgegevens Patiëntnummer kliniek (bijv. ZIS-code) Behandelaars Naam anesthesiolo(o)g(en)

ITDD intake. Algemeen Patientcode. Patientgegevens Patiëntnummer kliniek (bijv. ZIS-code) Behandelaars Naam anesthesiolo(o)g(en) ITDD intake Patientcode Patientgegevens Patiëntnummer kliniek (bijv. ZIS-code) Geslacht (1) man (2) vrouw Geboortedatum Behandelaars Naam anesthesiolo(o)g(en) Naam revalidatiearts(en) ziekenhuis Naam revalidatiearts(en)

Nadere informatie

Neuropathische pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam

Neuropathische pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Neuropathische pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Definitie van pijn Een onplezierige sensorische en emotionele gewaarwording

Nadere informatie

8-11-2011. Agenda. Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Prevalentie Chronische pijn. Functie. Acute (nociceptieve) pijn

8-11-2011. Agenda. Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Prevalentie Chronische pijn. Functie. Acute (nociceptieve) pijn Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Agenda Pijn Pijn typen Pijn modellen Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog Chronische pijn Sensitisatie (CZS, brein)

Nadere informatie

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn

Carla van Soest. Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Carla van Soest Verpleegkundig Specialist Chronisch Pijn Definitie Pijn Pijn is wat de patiënt zegt dat het is en treedt op wanneer de patiënt zegt dat het optreedt. (McCaffery 1989) Pijn en behandeling

Nadere informatie

Is pijn fijn? Pijn anno Achtergrond informatie Geen pijn. Geniaal? Hulpvraag: pijn

Is pijn fijn? Pijn anno Achtergrond informatie Geen pijn. Geniaal? Hulpvraag: pijn 14-11-17 Pijn anno 2017 Is pijn fijn? MSc. R. van der Noord -fysiotherapeut & psychosomatisch fysiotherapeut- Achtergrond informatie Geen pijn 1/5 personen² Geniaal? Hulpvraag: pijn Hoge zorg- en economische

Nadere informatie

Chapter 9. Samenvatting en conclusie

Chapter 9. Samenvatting en conclusie Chapter 9 Samenvatting en conclusie Samenvatting en conclusie Samenvatting en Conclusie Chronische pijn is een wijdverbreide aandoening in de algemene populatie. Zowel in de klinische praktijk als in

Nadere informatie

Het onderzoek gepresenteerd in dit proefschrift is gericht op de diagnostiek en het meten van verschijnselen van CRPS 1, en de betrokkenheid van NMDA receptoren en de waarde van NMDA receptor antagonisten

Nadere informatie

ACUTE PIJN NOG STEEDS ONDERBEHANDELD. dr. Jo Duchateau, Anesthesist, ZNA Middelheim

ACUTE PIJN NOG STEEDS ONDERBEHANDELD. dr. Jo Duchateau, Anesthesist, ZNA Middelheim ACUTE PIJN NOG STEEDS ONDERBEHANDELD dr. Jo Duchateau, Anesthesist, ZNA Middelheim WAT? Dreigende of actuele WEEFSELSCHADE SENSORISCHE ervaring : objectief Fysiologisch proces EMOTIONELE ervaring : subjectief

Nadere informatie

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker

Behandeling van pijn bij patiënten met kanker Behandeling van pijn bij patiënten met kanker anesthesioloog Dr. T. C. Besse, Prevalentie van pijn bij patienten met kanker Na curatieve behandeling 33% Tijdens behandeling 59% Bij vergevorderde ziekte

Nadere informatie

Chapter 10. Nederlandse samenvatting

Chapter 10. Nederlandse samenvatting Chapter 10 Nederlandse samenvatting Samenvatting Dunnevezelneuropathie (DVN) is een aandoening waarbij selectief of overwegend de dunne zenuwvezels (Aδ en C) zijn aangedaan. Het klinisch beeld wordt gekenmerkt

Nadere informatie

PRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE

PRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2010-2012 PRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE Melissa VEREECKEN Promotor:

Nadere informatie

Rapid Recovery. Anesthesiologische mogelijkheden. Xander Eijsbouts Xeijsbouts@fzr.nl Anesthesioloog Franciscus Ziekenhuis Roosendaal

Rapid Recovery. Anesthesiologische mogelijkheden. Xander Eijsbouts Xeijsbouts@fzr.nl Anesthesioloog Franciscus Ziekenhuis Roosendaal Rapid Recovery Anesthesiologische mogelijkheden Original in the Royal College of Surgeons of England, London. 18th Century Surgery October 17, 1846: First public demonstration of the use of ether in anesthesia

Nadere informatie

Dr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent

Dr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Dr. Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Richtlijn pijn bij palliatieve patiënten Auteurs Dr. Peter Demeulenaere (huisarts) Dr. Martine De Laat (anesthesist) Mr. Marc Tanghe (verpleegkundige) Mevr.

Nadere informatie

Pijn en wondzorg 2016

Pijn en wondzorg 2016 Pijn en wondzorg 2016 Eddy Lambrecht Pijn - verpleegkundige Brandwondencentrum UZ Gent KWALITEITSINDICATOR VLAAMSE ZORGINSPECTIE Pijn als 5 vitale parameter Acute pijn : Algologische teams Protocollen

Nadere informatie

Literatuur Behandelen van maligne pijn Deel 2. Kankerpijn: risico op refractaire pijn

Literatuur Behandelen van maligne pijn Deel 2. Kankerpijn: risico op refractaire pijn Behandelen van maligne pijn Deel 2 Martine De Laat Niek vervaeck Literatuur www.pallialine.nl:richtlijn pijn in palliatieve zorg 2010 www.pallialine.be : richtlijn pijn in palliatieve zorg 2013 Richtlijn

Nadere informatie

Pijn. F.J. van den Oever November 2017

Pijn. F.J. van den Oever November 2017 Pijn F.J. van den Oever November 2017 Inhoud presentatie Wat is pijn? Fysiologie van pijn Pijnladder Pijnmedicatie Bijzonderheden bij opiaten Neuropathische pijn Casus Wat is pijn? Pijn is een waarschuwingssignaal

Nadere informatie

Jasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG

Jasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG Jasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG Pijncentrum OLVG AIOS Huisartsgeneeskunde Kengetallen pijncentrum OLVG Oost 1300 eerste polikliniek bezoeken 4000 herhaalbezoeken 100 intercollegiale

Nadere informatie

INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN

INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige

Nadere informatie

Neuroimmunologische veranderingen in het Complex Regionaal Pijn Syndroom

Neuroimmunologische veranderingen in het Complex Regionaal Pijn Syndroom Samenvatting Hoofdstuk I Introductie Het Complex Regionaal Pijn Syndroom (CRPS) is een ziekte die kan optreden als een complicatie na chirurgie of trauma. Het spontaan ontstaan van de aandoening is ook

Nadere informatie

Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen

Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor

Nadere informatie

CHRONISCHE RADICULAIRE PIJN: PRIK, PIL OF.. Dr. Jan Pieter Haems. Coördinator multidisciplinair pijncentrum

CHRONISCHE RADICULAIRE PIJN: PRIK, PIL OF.. Dr. Jan Pieter Haems. Coördinator multidisciplinair pijncentrum CHRONISCHE RADICULAIRE PIJN: PRIK, PIL OF.. Dr. Jan Pieter Haems Coördinator multidisciplinair pijncentrum AZ Monica DEFINITIE CHRONISCHE RADICULAIRE PIJN Radiculaire pijn is pijn welke uitstraalt volgens

Nadere informatie

Methadon... als pijnstiller?

Methadon... als pijnstiller? Methadon... als pijnstiller? Amon Heijne AIOS anesthesiologie Imago probleem Ook iets voor de OK? Inhoud Waar of niet waar? Historisch perspectief Wat gebeurt er in het lichaam met methadon? Waarom zouden

Nadere informatie

Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014

Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014 Perifere zenuw blokkade bij een patiënt at risk voor compartiment syndroom? Lucie van Genugten 3 e jaars AIOS Anesthesiologie 7 November 2014 Vraag Maskeert een perifere zenuwblokkade het optreden van

Nadere informatie

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering

Richtlijnen pijn. Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Gradering Modulaire herziening Richtlijn Diagnostiek en behandeling van pijn bij patiënten met kanker (Ned. Ver. Anesthesiologie) Alexander de Graeff Internist-oncoloog, UMC Utrecht Hospice-arts. Academisch Hospice

Nadere informatie

H6: zintuigcellen. Zintuiglijke waarneming

H6: zintuigcellen. Zintuiglijke waarneming H6: zintuigcellen Zintuiglijke waarneming *Zintuiglijke waarneming / perceptie = proces dat instaat voor registratie van omgevingsprikkels verwerking interpretatie 4 types van zintuiglijke waarneming 1.

Nadere informatie

Dr. T. Eykens Anesthesie Algologie OLVZ Aalst CRPS

Dr. T. Eykens Anesthesie Algologie OLVZ Aalst CRPS Dr. T. Eykens Anesthesie Algologie OLVZ Aalst CRPS CRPS Definitie Pathofysiologie Diagnose Behandeling Medicatie Invasieve technieken Paramedische behandeling Preventie CRPS Complex regionaal pijnsyndroom

Nadere informatie

PIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam

PIJN BIJ OUDEREN. Prof dr Wouter WA Zuurmond. Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam PIJN BIJ OUDEREN Prof dr Wouter WA Zuurmond Vrije Universiteit Medisch Centrum Medisch Directeur Hospice Kuria Amsterdam Frequentie van mensen met chronische pijn in de verschillende leeftijdsgroepen %

Nadere informatie

A) Belang van een optimale antalgische behandeling bij patiënten met brandwonden

A) Belang van een optimale antalgische behandeling bij patiënten met brandwonden Pijnbestrijding Olivier Cuignet, MD Gregory Minguet, MD Jan Muller, MD Kirsten Colpaert, MD I) Definities en begrippen A) Belang van een optimale antalgische behandeling bij patiënten met brandwonden Naast

Nadere informatie

Chapter 12. Samenvatting in het nederlands

Chapter 12. Samenvatting in het nederlands Samenvatting in het nederlands INLEIDING EN ACHTERGROND PIJN Weinig belevingen zijn zo angstaanjagend voor een individu als pijn. Pijn heeft sterke psychologische en emotionele componenten, zoals ook wordt

Nadere informatie

Sectie 1 Sectie 2 Hoofdstuk 2.1

Sectie 1 Sectie 2 Hoofdstuk 2.1 Samenvatting Migraine is een aandoening waaraan ongeveer 6% van de mannen en 16% van de vrouwen lijdt. Een migraine aanval wordt over het algemeen gekarakteriseerd door een unilaterale, kloppende hoofdpijn,

Nadere informatie

DE PALLIATIEVE PATIENT EN PIJN. Molenheide, 11 april 2018 Gert Huysmans

DE PALLIATIEVE PATIENT EN PIJN. Molenheide, 11 april 2018 Gert Huysmans 1 DE PALLIATIEVE PATIENT EN PIJN Molenheide, 11 april 2018 Gert Huysmans 2 2 3 Jos, 77 jaar - Gekend met TIA s, cognitief impairment - ProstaatCa met levermetastasen en botmetastase L5 - Overleg met patiënte

Nadere informatie

Van wondpijn tot neuropatische pijn; wat is van belang

Van wondpijn tot neuropatische pijn; wat is van belang Van wondpijn tot neuropatische pijn; wat is van belang D. van Loon * Pijn kan onderverdeeld worden in meerdere typen. Een grove verdeling is de verdeling in acute (nociceptieve) pijn en chronische (neurologische)

Nadere informatie

Anatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil

Anatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 5 FHV2009 / Cxx56 9+10 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 5 1 Centraal/perifeer centraal perifeer medulla spinalis autonoom somatisch sympatisch parasympatisch FHV2009

Nadere informatie

Trigeminusneuralgie Multidisciplinaire aanpak en behandeling

Trigeminusneuralgie Multidisciplinaire aanpak en behandeling Trigeminusneuralgie Multidisciplinaire aanpak en behandeling Dr Olivier Deryck Ter inleiding Incidentie 4-5/100000/jaar Middelbare tot oudere leeftijd (60-70 jaar, 90% ouder dan 40 jaar) zz adolescenten

Nadere informatie

Farmacologie van. Tine Hendrickx, apotheker AZ Sint-Lucas Gent

Farmacologie van. Tine Hendrickx, apotheker AZ Sint-Lucas Gent Farmacologie van pijnmedicatie Tine Hendrickx, apotheker AZ Sint-Lucas Gent Pijn in de oncologie Aantal patiënten met matige tot ernstige pijn: Ten tijde van diagnose: 30 40% Tijdens behandeling: 40 70%

Nadere informatie

Disclosure belangen spreker. Geen belangenverstrengeling

Disclosure belangen spreker. Geen belangenverstrengeling Neuropathische pijn dr. Jan Vranken anesthesioloog / pijngeneeskundige Coördinator Pijnkliniek Sneek en Drachten Slotervaartziekenhuis en Medisch Centrum Jan van Goyen, Amsterdam Disclosure belangen spreker

Nadere informatie

anesthesiologie Nederlands tijdschrift voor volume 25, juni 2012

anesthesiologie Nederlands tijdschrift voor volume 25, juni 2012 Advertentie Nederlands tijdschrift voor anesthesiologie volume 25, juni 2012 3 Dr. C. Boer, hoofdredacteur Dr. M. Klimek, plaatsvervangend hoofdredacteur Prof. dr. A. Dahan, gasthoofdredacteur Officiële

Nadere informatie

Anatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1

Anatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1 Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 1 FHV2009 / Cxx56 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 1 1 Zenuwstelsel overzicht Encephalon = hersenen Spinalis = wervelkolom Medulla = merg perifeer centraal

Nadere informatie

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog

Doorbraakpijnbij kanker. Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Doorbraakpijnbij kanker Symposium Palliatieve Zorg Samen Sterk 11 oktober 2012 G. Filippini, anesthesioloog Symptomen bij kanker Pijn Vermoeidheid Obstipatie Dyspneu Misselijkheid Braken Delirium Depressie

Nadere informatie

PONV: The big little problem. Dr. Dewinter

PONV: The big little problem. Dr. Dewinter PONV: The big little problem Dr. Dewinter PONV Inleiding Definitie Pathofysiologie PONV risicofactoren en prognose systemen Anti-emetica PONV schema PDNV Besluit Inleiding Incidentie van PONV: 25-30% Frequente

Nadere informatie

Inleiding in Pijn Pijnladder

Inleiding in Pijn Pijnladder Inleiding in Pijn Pijnladder Patricia Schutte Palliatief en oncologieverpleegkundige 13 november 2018 Definitie pijn Pijn is een onaangename sensorische en emotionele gewaarwording die verband houdt met

Nadere informatie

Nederlandse samenvatting

Nederlandse samenvatting Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.

Nadere informatie

Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart keer beoordeeld. Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel Centraal zenuwstelsel

Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart keer beoordeeld. Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel Centraal zenuwstelsel Samenvatting door Hidde 506 woorden 31 maart 2017 0 keer beoordeeld Vak Biologie Biologie Hoofdstuk 14: Zenuwstelsel 14.1 Centraal zenuwstelsel Zenuwstelsel bestaat uit 2 delen: - centraal zenuwstelsel

Nadere informatie

Pijn na CVA. Prof. dr. Bart Morlion

Pijn na CVA. Prof. dr. Bart Morlion Pijn na CVA Prof. dr. Bart Morlion Pijn na CVA: de lezing van vandaag Algemene aspecten Klinische pijnsyndromen Central Poststroke Pain (CPSP) Schouderpijn Behandeling Cerebrovasculair accident (CVA) Acute

Nadere informatie

NeDerLaNDSe SaMeNVaTTING

NeDerLaNDSe SaMeNVaTTING Chapter 9 NEDERLANDSE SAMENVATTING 162 Chapter 9.1 SAMENVATTING EN ALGEMENE DISCUSSIE Dit proefschrift bevat een serie studies betreffende dunne vezel neuropathie (small fiber neuropathy, SFN). Hieronder

Nadere informatie

Inhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE

Inhoud. Voorwoord 13 ALGEMENE ASPECTEN DEEL II SECUNDAIRE HYPERTENSIE Inhoud Voorwoord 13 DEEL I ALGEMENE ASPECTEN Hoofdstuk 1 Ambachtelijke en geautomatiseerde methoden van bloeddrukmeting 17 Inleiding 17 1 Conventionele sfygmomanometrie 18 2 Ambulante niet-invasieve automatische

Nadere informatie

Indeling: Definitie Cardiopulmonale bypass Pathofysiologie. Risicofactoren Behandeling Conclusie

Indeling: Definitie Cardiopulmonale bypass Pathofysiologie. Risicofactoren Behandeling Conclusie Koen Bos Indeling: Definitie Cardiopulmonale bypass Pathofysiologie Verschil vasoplegie tijdens en na cardiopulmonale bypass Regulatie van de vaattonus Katp-kanalen, NO synthase, vasopressine Risicofactoren

Nadere informatie

Pijn en MS in de medische literatuur. Omschrijving probleem. Prevalentie. Prevalentie 63 % (nl populatie 19 %)

Pijn en MS in de medische literatuur. Omschrijving probleem. Prevalentie. Prevalentie 63 % (nl populatie 19 %) Pijn en MS in de medische literatuur Roger Haenen, Revalidatiearts Orbis Medisch Centrum Sittard - Geleen Omschrijving probleem Prevalentie 63 % (nl populatie 19 %) RRMS 50% PPMS 70% SPMS 70 % 25 % ervaart

Nadere informatie

Griet Brusselmans 19 september 2013

Griet Brusselmans 19 september 2013 Griet Brusselmans 19 september 2013 Wat is pijn? "een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging of die beschreven wordt in termen

Nadere informatie

ACUTE PIJN BIJ KINDEREN

ACUTE PIJN BIJ KINDEREN 2009 Peter F Soethoudt Referentieverpleegkundige ACUTE PIJN BIJ KINDEREN Volledige erkenning van de waardigheid en de persoonlijkheid van het kind is de ultieme eerste stap naar de efficiënte behandeling

Nadere informatie

Neurostimulatie en intrathecale pijnpompen bij de chronische pijnpatiënt

Neurostimulatie en intrathecale pijnpompen bij de chronische pijnpatiënt Neurostimulatie en intrathecale pijnpompen bij de chronische pijnpatiënt Dr Geert Buyse AZ Damiaan Oostende Neurochirurgisch Centrum Noord West Vlaanderen Symposium pijnteam AZ Damiaan 13-12-2011 Neurostimulatie

Nadere informatie

Pijnbehandeling bij kanker.

Pijnbehandeling bij kanker. Pijnbehandeling bij kanker. Vincent van Dongen Anesthesioloog / Pijnspecialist Fellow of Interventional Pain Practice (FIPP) Orbis Medisch Centrum 5084 volwassen patienten, 56% matige ernstige pijn 573

Nadere informatie