CENTRALE SENSITISATIE. 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum
|
|
- Silke Bauwens
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 CENTRALE SENSITISATIE 2 de Algologisch Lentesymposium 24 Mei 2014! Ann Dierick, MD Multidisciplinair Pijncentrum
2 Index Anatomie pijnbanen Definities Historiek- van perifere tot centrale sensitisatie Centrale sensitisatie in gezonde vrijwilligers Mechanismen van centrale sensitisatie Klinisch fenotype Conclusie
3 Anatomie pijnbanen
4 Definities Nociceptie: Informatieprocessing getriggered door nociceptieve stimulus Leidt tot vluchtgedrag ( paw withdrawal ), vegetatieve respons en pijnsensatie Kan in objectieve parameters gemeten worden Pijn: f-mri, QST Onaangename sensoriële en emotionele ervaring geassocieerd met reële/potentiële weefselschade, of ervaren als dusdanig (IASP) Subjectief!
5 Definities Hyperalgesie: pijnperceptie na nociceptieve stimulus Allodynie: Pijnperceptie na niet-nociceptieve stimulus Primair: In gebied van lesie Secundair: In onmiddellijke omgeving van lesie Remote/widespread : Verwijderd van gebied van oorspronkelijke lesie Gerefereerde hyperalgesie: Hyperalgesie in corresponderend dermatoom van inwendig orgaan
6 Definities Plasticiteit Capaciteit van neuronen om hun structuur, functie of chemisch profiel te veranderen
7 Historiek- van perifere tot centrale sensitisatie Gate control theory (Wall en Melzack, 1965): Modulatie van nociceptie in ruggenmerg door inhiberende controle Nadruk op pijninhibitie, dan wel excitatie/amplificatie Endogene endorfines en enkefalines; DNIC; TENS; herontdekking acupunctuur 70ies: 1 ste melding van perifere sensitisatie Igv inflammatie treedt daling van drempelwaarde van perifere nociceptoren op (PG, bradykinine, substance P, H+.) Verklaring voor primaire hyperalgesie (niet voor secundaire hyperalgesie en allodynie!) Andere neurobiologische verklaring nodig!
8 Historiek Clifford Woolf (Nature,1983) Preklinische studie stimulus-respons-relatie in ruggenmerg Afferente input (geïnduceerd door perifeer letsel) triggert een langdurige toename van excitabiliteit van ruggenmergneuronen Gain in somatosensorisch systeem Centrale facilitatie manifesteerde zich als drempelwaarde (allodynie) responsiviteit op nociceptieve stimuli (hyperalgesie) receptieve veldjes (secundaire hyperalgesie) Linker shift in stimulus-respons-relatie
9 Historiek
10 Historiek 80ies: synapsen in ruggenmerg zijn onderworpen aan use-dependent of activity-dependent plasticiteit synaptische kracht membraanexcitabiliteit (waardoor infra-treshold inputs tot supra-treshold AP s gerecruteerd worden) Analogie met LTP Long term potentiation eerst beschreven in hippocampus Repetitieve, hoogfrequente stimulatie leidt tot persisterende toename van synaptische kracht (memory!)
11 Historiek Clifford Woolf (1983) Korte (10-20 s), laagfrequente (1-10Hz) stimulatie van DHneuronen leidt tot verlengde synaptische efficientie in DH die tot 10 min. langer aanhoudt dan conditionerende stimulus CENTRALE SENSITISATIE! wind up centrale sensitisatie Wind up Progressieve van synaptische output tijdens stimulatietrein Centrale sensitisatie Synaptische facilitatie manifesteert zich nadat conditionerende stimulus beëindigd is en blijft eens getriggered autonoom aanwezig (zonder of met zeer lage intensiteitstimulus)
12 Historiek Gevolg CS Klinische pijn reflecteert niet langer kwaliteit van perifere nociceptieve input CS amplifieert nociceptieve input intensiteit pijnbeleving duur uitgebreidheid Pijnperceptie = weerspiegeling van functionele status CZS, geeft maat voor graad van excitabiliteit van CZS Wanverhouding tussen perifere input en pijnperceptie Uncoupling in stimulatie-respons-relatie
13 Historiek Pijn is niet langer nociceptief, maar reflecteert een geïnduceerde pijnovergevoeligheid Dit wil niet zeggen dat pijn niet reeël is!!!!! Vroeger: psychosomatische of somatoforme aandoeningen Nu: centrale sensitisatie is erkend als zijnde een amplificatie van de neuronale signalisatie in het CZS met rol in inflammatoire, neuropatische en dysfunctionele pijnsyndromen
14 Centrale sensitisatie bij gezonde vrijwilligers CS kan gemakkelijk geïnduceerd worden! Proefdieren, gezonde vrijwilligers, patienten Conditionering is mogelijk na activatie van nociceptoren via verschillende manieren Chemisch (capsaicine, hypertoon zout ) Direkte elektrische stimulatie Hitte, UV verbranding Conditionerende stimulus kan aangebracht worden In huid In spieren, gewrichten In inwendige organen
15 Centrale sensitisatie bij gezonde vrijwilligers Model van CS gebruikt om efficientie centraal-werkende analgetica te evalueren NMDA-receptor-antagonisten Zichtbaar effect op f-mri na toediening ketamine α2-δ-calciumkanaal-modulatoren hyperalgesie, allodynie, f-mri COX-2-inhibitoren Reduceren CS enkel wanneer deze getriggered wordt door perifere inflammatie
16 Mechanismen
17 Mechanismen
18 Mechanismen Plasticiteit in exciterende pathways van DH Synaptische kracht = grootte van postsynaptische stroompjes in respons tot presynaptische AP s n.o. : evenredige verhouding tussen input en output over synaps CS: disproportioneel hoge output postsynaptisch in vergelijking met presynaptische input
19
20
21 Mechanismen Binding glutamaat op NMDA-r verwijdert Mgplug, zodat calciuminflux (Ca) intracellulair activeert COX2 en NO Productie PG neuronale en gliale plasticiteit (nieuwe afferente connecties; axonale sprouting; drempel voor neuronale activatie) C Fibre C a 2 + Glu N! P Glu NMDA Ca 2+ Na + Na + AMPA NK NK Mg 2+ NK 1 Dorsal Horn Ne Na + Wind Up! Hyperalgesi Allodynia Acute Pain
22 Mechanismen Plasticiteit in inhiberende pathways van DH 1/3 DH-neuronen zijn inhiberende interneuronen (GABA/ glycine) 5 functies Muting Attenuation Limiting Separating Preventing n.o. : activatie inhiberende interneuronen door primaire afferenten, exciterende interneuronen en descenderende banen CS: excitatoire drive voor inhiberende interneuronen; GABA-content; GABA-r
23 Mechanismen Plasticiteit in descenderende banen n.o. : spinale nociceptie onder krachtige controle descenderende banen uit RVM (5HT) en locus coeruleus (NA), waarbij inhiberend effect domineert over faciliterend CS: faciliterend>>> inhiberend Sprouting Uitwaaieren Aβ-vezels vanuit diepe laminae V naar oppervlakkige laminae I en II, waar functioneel contact met C-vezels Allodynie Fenotype-switch: Aβ C
24 Mechanismen Niet-neuronale pro-nociceptieve helpercellen Glia: microglia en astrocyten n.o. : housekeeping (immunosurveillance) CS: activatie tot pro-nociceptieve helpercellen dtv glutamaat, substance P, bradykinine, PG ; secreteren dan zelf interleukines
25 Mechanismen Specifieke mechanismen voor secundaire/widespread hyperalgesie Heterosynaptische facilitatie Spreiding calcium doorheen dens astrocyten-netwerk Volume-transmissie Vrije diffusie van messengers (PG, IL,) in interstitiële ruimte of CSV (itt wired- transmission ) Meer permeabele BBB igv zenuwletsel vrije migratie NT op afstand
26 Klinisch fenotype van centrale sensitisatie Elke sensoriële ervaring die disproportioneel groot is in intensiteit, duur en uitgebreidheid in vergelijking met de perifere input kan centrale amplificatie/sensitisatie reflecteren Ideaal: objectieve meting centrale activiteit door f-mri (functional MRI)
27 Reumatoide arthritis!!!!!!!! 24 artikels!! aanwezigheid CS bewezen door symmetrische manifestatie van symptomen, veralgemeende hyperalgesie intra/extra-articulair na stimuli van verschillend type!
28 Osteo-arthrose 36 artikels!! vooral OA knie!! subjectieve en objectieve parameters bevestigen CS! alhoewel OA perifere ziekte is, speelt hypersensitiviteit van CZS! essentiele rol (discrepantie beeldvorming- symptomen)
29 Whiplash Eur J Pain 2013, Van Oosterwijck et al review 22 artikels CS bewezen door persisterende klachten lokale en veralgemeende hyperalgesie gerefereerde pijn en allodynie drempel voor nociceptieve flexorreflex
30 Fibromyalgie 22 artikels!! CS gecorreleerd met gereduceerd volume grijze stof (ACC, IC),! verhoogde activiteit in pain matrix en verminderde connectiviteit! in descenderende pijnmodulerende banen
31 TMD Eur J Pain 2008, Juhl et al QST-studie na WHT-extracties gedurende 1 week postop respons op intra-orale pinprick en elektrische stimulatie extra-orale hyperalgesie
32 Hoofdpijn Migraine Brain 2000, Burstein et al 80% vertoont cutane allodynie tijdens aanvallen (in of buiten area van gerefereerde pijn) Cluster headache Cephalalgia 2000, Sandrini et al drempel nociceptieve flexorreflex aan symptomatische kant
33 Pelvic Pain Syndrome Pain Physician 2013, Kaya et al review 29 artikels bewijs voor CS gebaseerd op veranderingen in hersenmorfologie en functie, veralgemeende hyperalgesie aan verscheidene stimuli en autonome dysregulatie
34 Klinisch fenotype pijn= nociceptief/inflammatoir/neuropatisch echter: pijnsyndromen zonder perifere nociceptieve input, inflammatie of zenuwletsel hier: primaire dysfunctie CZS met bijdrage van CS tot klinisch fenotype indien gevoeligheid van CZS of (genetische) voorbestemming tot CS een gemeenschappelijke karakteristiek is, dan co-occurrence van deze syndromen J Gen Int Med 2007, Schur et al > lingen significante associatie CVS,TTH,IBS,TMD,PTSD Arch Int Med 2006, Kato et al >44000 patienten significante associaties; genetische factoren
35 Klinisch fenotype Alle syndromen met pijngevoeligheid (in afwezigheid van inflammatie/zenuwletsel) zijn verschillende manifestatie van 1 onderliggend gemeenschappelijk fenomeen (centrale sensitisatie) Klinisch fenotype varieert ifv aangetaste orgaan M B Yunus 2007
36 Klinisch fenotype
37 Klinisch fenotype
38 Conclusie pijnperceptie is meer dan het switching on van pijnbanen na perifere nociceptieve stimulus klinische pijn reflecteert eerder toestand van excitabiliteit van CZS plasticiteit van CZS met versterkte synaptische functie kan getriggered worden door nociceptieve input shift van sensitiviteit van pijnsysteem: niet-nociceptieve prikkels leiden tot overdreven, verlengde en meer uitgebreide pijnperceptie centrale sensitisatie (mede)verantwoordelijk voor unexplained pijnsyndromen (FM ) rol genetische/omgevingsfactoren????? but there is hope: EMDR!!!
Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans
Naar een objectieve meting van pijn: utopie, fictie of realiteit? Guy Hans Definitie van Pijn De definitie van pijn volgens de International Association for the Study of Pain is: Pijn is een onaangename
Nadere informatieFARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN
NEUROBIOLOGIE EN FARMACOLOGIE VAN CHRONISCHE PIJN BART MORLION DOELSTELLING Inzicht verwerven in de processen van perifere/centrale sensitisatie en descenderende modulatie als basismechanismen voor het
Nadere informatieH10: plastische cellen
H10: plastische cellen Neuroplasticiteit: Ontwikkeling van het zenuwstelsel Beschadiging: ischemisch letsel (beroerte), lesie of traumatisch letsel, etc Informatie-opslag in de hersenen Ontwikkeling van
Nadere informatiePijn bij patiënten met een dwarslaesie
Pijn bij patiënten met een dwarslaesie Incidentie op IC en mechanisme 26 januari 2018 Quirine Habes Casus Patient, 30 Traumatische dwarslaesie C5-C6 met central cord lesion na trauma Spondylodese en miami
Nadere informatieHeleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn
Heleen Boven Voorzitter HNN Eerste lijn, manueeltherapeut Tweede lijn, diagnostisch fysiotherapeut hoofdpijncentrum MZH Lid werkgroep Hoofdpijn eerste lijn MZH De twee hoofd vragen: Waarom de nek behandelen
Nadere informatiePraktijk. Pijn mechanisme 15-01-2012! Martini Hospital Groningen - innovation in desig! 1! Multidisciplinaire behandeling van hoofdpijn
Multidisciplinaire behandeling van hoofdpijn Marielle Padberg (Hoofd)pijn pathofysiologie Hoofdpijndiagnose Multidisciplinaire behandeling Praktijk Pijn mechanisme 18-jarige man met ernstige hoofdpijn
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Wat verandert er in het zenuwstelsel als een dier iets leert? Hoe worden herinneringen opgeslagen in de hersenen? Hieraan ten grondslag ligt het vermogen van het zenuwstelsel om
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting HET BEGRIJPEN VAN COGNITIEVE ACHTERUITGANG BIJ MULTIPLE SCLEROSE Met focus op de thalamus, de hippocampus en de dorsolaterale prefrontale cortex Wereldwijd lijden ongeveer 2.3
Nadere informatie1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn
1 De neurofysiologie van acute en chronische pijn Jo Nijs en C. Paul van Wilgen Om educatie over pijnfysiologie toe te passen bij patiënten met chronische pijn is een gedegen kennis van pijnfysiologie
Nadere informatieNeurowetenschappen als inspiratiebron voor nieuwe pijninterventies
Neurowetenschappen als inspiratiebron voor nieuwe pijninterventies Dr. Ben van Cranenburgh, neurowetenschapper Stichting ITON: www.stichtingiton.nl Symposium KNGF Scheutig met pijn 15 april Alkmaar, 20
Nadere informatiePijn. Matthieu Berenbroek. Pijn 2 - Matthieu Berenbroek 1998-2008 PIJN. Wat is Pijn?
Pijn Matthieu Berenbroek PIJN Wat is Pijn? 1 PIJN Pijn is een onaangename, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselschade of die wordt beschreven in termen
Nadere informatieThursday, March 29, 2018
Thursday, March 29, 2018 Chronische hoofdpijn Hoofdpijn! Van jong tot oud Migraine! van jong tot oud Hoogste prevalentie vrouwen 18e - 44e jaar Inleiding Pathofysiologie Praktijk Take home messages Disclosures:
Nadere informatie8-11-2011. Agenda. Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Prevalentie Chronische pijn. Functie. Acute (nociceptieve) pijn
Pijn in het brein, de fysiotherapeut als hersenchirurg? Agenda Pijn Pijn typen Pijn modellen Paul van Wilgen Fysiotherapeut, Gezondheidspsycholoog, Epidemioloog Chronische pijn Sensitisatie (CZS, brein)
Nadere informatieLeren & Geheugen Deeltentamen
Leren & Geheugen Deeltentamen 1 2012 SAMENVATTING 2 open vragen en 25 meerkeuzevragen Ghijsen 1. Een traumatische ervaring die bij proefdieren is opgewekt door koppeling van een toon aan een irriterende
Nadere informatieNeurostimulatie, zonder brein geen pijn. Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare
Neurostimulatie, zonder brein geen pijn Kris Verbeke Verpleegkundig Pijnspecialist Multidisciplinair Pijncentrum AZ Delta Roeselare - Definities pijn - Classificaties volgens duur & oorsprong - Chronische
Nadere informatieKinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival
Kinesitherapie bij patiënten met centrale sensitisatie: The pain revival Jo Nijs, Kelly Ickmans, Jessica Van Oosterwijck, Filip Struyf, Nathalie Roussel, Liesbeth Daenen & Mira Meeus ECT 23th September
Nadere informatieMag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn. dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige
Mag het ietsjes warmer? Onderkoeling en pijn dr. Jan H Vranken, anesthesioloog pijngeneeskundige Medisch Centrum Alkmaar Rode Kruis Ziekenhuis Slotervaartziekenhuis Beverwijk Amsterdam Mag het iets warmer?
Nadere informatieGriet Brusselmans 19 september 2013
Griet Brusselmans 19 september 2013 Wat is pijn? "een onplezierige, sensorische en emotionele ervaring die gepaard gaat met feitelijke of mogelijke weefselbeschadiging of die beschreven wordt in termen
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Samenvatting Nederlandse samenvatting Oorsuizen zit tussen de oren Tussen de oren Behalve fysiek tastbaar weefsel zoals bot, vloeistof en hersenen zit er veel meer tussen de oren, althans zo leert een
Nadere informatieGating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P.
Gating Neuronal Activity in the Brain Cellular and Network Processing of Activity in the Perirhinal-entorhinal Cortex J.G.P. Willems Regulatie van neuronale activiteit in het brein Verwerking van verspreidende
Nadere informatiePathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie
Pathofysiologie van pijn & farmacologische aanpak Géén belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Guy Hans, MD, PhD Hoofddocent Algologie & EBM Universiteit Antwerpen
Nadere informatieDokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek
21.11.2015 Dokter, de pijn werkt op mijn zenuwen Behandeling van neuropathische pijnklachten anno 2015 Situatieschets, definitie en diagnostiek Dr. Carol Spaas 2 Situatieschets, definitie en diagnostiek
Nadere informatieHet zit zeker tussen mijn oren? De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen
Het zit zeker tussen mijn oren? De rol van stress bij lichamelijk onbegrepen klachten en syndromen Anamnese/ Laatste maand toenemend last van pijn voeten, daarbij al langer bestaande moeheid, nekpijn,
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Moleculaire en cellulaire neuroplasticiteit in diermodellen voor depressie Depressie is een veelvoorkomende psychiatrische aandoening die vaak diep in het leven van mensen ingrijpt.
Nadere informatiePijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad Spinal modulation (Spinal modulation inc.) Lid
Nadere informatieMultiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten. 13 september 2011
Multiple Sclerose Neurodegeneratieve ziekten Nederlandse Vereniging voor Farmaceutische Geneeskunde 13 september 2011 Dr. Brigit A. de Jong, neuroloog Medisch Hoofd Radboud MS Centrum Afdeling Neurologie
Nadere informatieOnverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc
Onverklaarde klachten: een houdbaar concept? Guus Eeckhout Polikliniek Onverklaarde Klachten Afdeling Ziekenhuispsychiatrie VUmc Netwerk OLK (NOLK) Conceptrichtlijn 2009: Somatisch Onvoldoende verklaarde
Nadere informatieCannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon
Cannabinoid Receptor Function in the Medial Prefrontal Cortex F.S. den Boon Nederlandse samenvatting Het lichaamseigen cannabis-systeem, oftewel het endocannabinoïde systeem, is vernoemd naar de cannabis
Nadere informatieACUTE PIJN BIJ KINDEREN
2009 Peter F Soethoudt Referentieverpleegkundige ACUTE PIJN BIJ KINDEREN Volledige erkenning van de waardigheid en de persoonlijkheid van het kind is de ultieme eerste stap naar de efficiënte behandeling
Nadere informatieDisclosure belangen spreker
31-01-17 Disclosure belangen spreker (poten8ele) belangenverstrengeling Zie hieronder Voor bijeenkomst mogelijk relevante rela8es met bedrijven TRANSCARE -Sponsoring of onderzoeksgeld -Honorarium of andere
Nadere informatieChronificatie van postoperatieve pijn
Chronificatie van postoperatieve pijn Dr. Baeyens Malika, ASO Dienst anesthesie 5 december 2017 Wat is pijn? IASP definition (1994) An unpleasant sensory and emotional experience associated with actual
Nadere informatieChronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek
Chronische pijn: enkele inzichten in een multifactoriële problematiek Stefaan Van Damme - er is geen enkel belangenconflict of financiële band met de industrie - slaapproblemen angst werkverzuim/conflict
Nadere informatieEen pijnwetenschappelijk perspectief op schouderpijn
Een pijnwetenschappelijk perspectief op schouderpijn Dr. Lennard Voogt l.p.voogt@hr.nl Onderzoek naar pain-motor interactions and shoulder pain! Pijnfysiologie! Relatie tussen pijn en bewegen! Fysiologie
Nadere informatieTrigeminusneuralgie Multidisciplinaire aanpak en behandeling
Trigeminusneuralgie Multidisciplinaire aanpak en behandeling Dr Olivier Deryck Ter inleiding Incidentie 4-5/100000/jaar Middelbare tot oudere leeftijd (60-70 jaar, 90% ouder dan 40 jaar) zz adolescenten
Nadere informatieSerotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland
Serotonergic Control of the Developing Cerebellum M. Oostland Nederlandse samenvatting De ontwikkeling van de hersenen is een proces dat nauwgezet gereguleerd wordt, zowel voor als na de geboorte, en is
Nadere informatie23-10- 14. Centrale sensitisatiepijn : Klinische differentiaaldiagnostiek met nociceptieve en neuropathische pijn. Inhoud. Long-term potentiation
sensitisatie : Klinische differentiaaldiagnostiek met nociceptieve en neuropathische www.paininmotion.be Inhoud sensitisatie Klinische herkenning & differentiaaldiagnostiek Long-term potentiation Vrouwen!
Nadere informatiePlaats van biologicals in reumatisch lijden. AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie
Plaats van biologicals in reumatisch lijden AZ Damiaan Oostende Dr. M. Maertens Reumatologie Welke aandoeningen? Plaats van deze biologicals? Welke biologicals? Specifieke aandachtspunten bij patiënt behandeld
Nadere informatieNederlandse samenvatting proefschrift Renée Walhout. Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose
Nederlandse samenvatting proefschrift Veranderingen in de hersenen bij Amyotrofische Laterale Sclerose Cerebral changes in Amyotrophic Lateral Sclerosis, 5 september 2017, UMC Utrecht Inleiding Amyotrofische
Nadere informatieAcute pijn bij kinderen. Peter Soethoudt ZNA Middelheim Spoedgevallen Referentievpk acute pijn bij kinderen
Acute pijn bij kinderen Peter Soethoudt ZNA Middelheim Spoedgevallen Referentievpk acute pijn bij kinderen Acute pijn in België Oproep van BPS Probleem pijn algemeen erkennen Geassocieerde kosten (indien
Nadere informatieChapter 11. Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting 129 Multiple Sclerose (MS) is een chronisch aandoening van het centraal zenuwstelsel, welke gekenmerkt wordt door inflammatoire demyelinisatie en axonale degeneratie. Alle huidige
Nadere informatieToe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD. Multidisciplinair Pijncentrum (PCT)
Toe noch zjeer!! Guy Hans, MD, PhD Multidisciplinair Pijncentrum (PCT) guy.hans@uza.be Geen belangenconflicten te vermelden met betrekking tot de inhoud van deze presentatie Biologische functie van acute
Nadere informatieNeuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014
Neuropatische Pijn WOV SYMPOSIUM 3 OKTOBER 2014 Wat is neuropathische pijn? Wat is neuropathische pijn? Neuropathische pijn = pijn die veroorzaakt wordt door een primaire laesie of disfunctie van het perifere
Nadere informatieNederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving
Nederlandse samenvatting Neuroplasticiteit ten grondslag aan heroïne verslaving Foto: Tycho Jonker Drugsverslaving is een psychiatrische stoornis met grote gezondheidsrisico s voor de verslaafde en heeft
Nadere informatieBotulinetoxine bij neuropathische pijn. Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019
Botulinetoxine bij neuropathische pijn Sander Wout AIOS Anesthesiologie 06 mei 2019 Botulinetoxine (BTX of BoNT) Botuline(neuro)toxine kent zeven serotypes: BoNT [A-G] Botox = BoNT type A Inhibitie acetylcholine
Nadere informatieAnatomie / fysiologie. Zenuwstelsel overzicht. Perifeer zenuwstelsel AFI1. Zenuwstelsel 1
Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 1 FHV2009 / Cxx56 1+2 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 1 1 Zenuwstelsel overzicht Encephalon = hersenen Spinalis = wervelkolom Medulla = merg perifeer centraal
Nadere informatieIedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er ge
LEKENSAMENVATTING Iedereen ervaart wel eens lichamelijke klachten. Soms is hiervoor een duidelijke oorzaak, zoals een beschadiging of een ontsteking, maar vaak is er geen duidelijke medische verklaring
Nadere informatieNathalie Bracke, Kinesiste Dr. Ingrid Dekelver, Revalidatie arts
Nathalie Bracke, Kinesiste Dr. Ingrid Dekelver, Revalidatie arts Wat is TENS? TENS = Transcutane = door de huid Elektrische = met elektrische impulsen Neuro Stimulatie = stimuleren van de zenuwen / zenuwuiteinden
Nadere informatiePijn na CVA. Erik Scherder Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam
Pijn na CVA Erik Scherder Afdeling Klinische Neuropsychologie Vrije Universiteit Amsterdam Sensori-discriminatieve aspecten Lateral pain system Medial pain system Medial pain system Cogn. evaluat. aspecten
Nadere informatieChronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen
Chronische pijn, een benadering vanuit de neurowetenschappen maar het zit toch niet tussen mijn oren John van der Meij Trilemma: Praktijk voor Training, Coaching en Therapie (Oegstgeest) Instituut voor
Nadere informatiePijn en pruritus. Yusuf Özbay, AIOS Anesthesiologie MDO-praatje
Pijn en pruritus Yusuf Özbay, AIOS Anesthesiologie 02-08-2017 MDO-praatje Pruritus Samuel Hafenreffer (350 jr geleden) onaangenaam sensatie/gevoel waarbij de wens of een reflex is om te krabben Acute en
Nadere informatie(Hoe) kan lichaamsbeweging deze pagënten helpen?? Centrale sensitisatie: bewegen of niet bewegen? 23-10- 14
Centrale sensitisatie: bewegen of niet bewegen? Chronische pijn als uitdaging: hedendaagse neurowetenschappelijke inzichten binnen de mul0disciplinaire prak0jk 22 oktober 2014, Abe Lenstra Stadion, Heerenveen,
Nadere informatieChapter 9. Nederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Slaap heeft een fundamentele en complexe rol in ons dagelijks functioneren. Zo draagt deze bij aan het verminderen van de intensiteit van een onaangename emotionele ervaring tot
Nadere informatieNederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex
Nederlandse samenvatting GABAerge neurotransmissie in de prefrontale cortex De prefrontale cortex (PFC) is een hersengebied betrokken bij cognitieve functies als planning, attentie en het maken van beslissingen.
Nadere informatiePijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
Pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Disclosure Lid wetenschappelijke adviesraad Spinal modulation (Spinal modulation inc.) Lid
Nadere informatieMethoden hersenonderzoek
Methoden hersenonderzoek Beschadigingen Meting van individuele neuronen Elektrische stimulatie Imaging technieken (Pet, fmri) EEG Psychofarmaca/drugs TMS Localisatie Voorbeeld: Het brein van Broca s patient
Nadere informatieAmyotrofische laterale sclerose (ALS) is een progressieve neuromusculaire ziekte
ALS IMPRINTS ON THE BRAIN LINKED TO THE CONNECTOME Proefschrift Ruben Schmidt UMC Utrecht Hersencentrum Nederlandse samenvatting ALS afdrukken op het brein gelinkt aan het connectoom Amyotrofische laterale
Nadere informatieCover Page. The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/22544 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Speksnijder, Niels Title: Determinants of psychosis vulnerability : focus on MEF2
Nadere informatieNeuropathische pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam
Neuropathische pijn, wat is dat nu eigenlijk? Prof dr Frank Huygen Afdeling Anesthesiologie Pijngeneeskunde Erasmusmc Rotterdam Definitie van pijn Een onplezierige sensorische en emotionele gewaarwording
Nadere informatie(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn
(Re)Train the Brain Revalidatie voor mensen met chronische pijn Jo Nijs, Margot De Kooning, Kelly Ickmans, Liesbeth Daenen, Deborah Van Cauwenbergh, Jessica Van Oosterwijck, Nathalie Roussel, Lennard Voogt,
Nadere informatieInternationaal congres over methoden van pijnonderzoek
Internationaal congres over methoden van pijnonderzoek Brussel, maart 2015 Verslag door: dr. Leo MG Geeraedts sr Actieve Belgische onderzoeksgroep Dit congres vindt plaats op de Life Science Campus van
Nadere informatienociception in offspring exposed to perinatal maternal stress and/or developmental anti depressant medications.
Summary L. Knaepen SUMMARY Summary Chapter 1 provides a brief overview of two perinatal events, i.e. perinatal maternal stress exposure and repetitive neonatal pain exposure, which are described in this
Nadere informatieINTER&PSY*Lente*Symposium*2013!
INTER&PSYLenteSymposium2013! Angst voor Pijn Paul van Wilgen PhD Gezondheidspsycholoog Fysiotherapeut Epidemioloog Workshop -Wat is pijn -Wat is chronische pijn -Sensitisatie -De rol van angst -Bewegingsangst
Nadere informatieOntregeling van het immuunsysteem bij psychose
Ontregeling van het immuunsysteem bij psychose Hans van Mierlo Jacqueline Counotte Psychiaterdag PsyQ 26-6-218 Beloop Begin in vroege volwassenheid Patroon van exacerbaties en herstel Invloed van stress?
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Dit proefschrift behandelt moleculaire veranderingen die plaatsvinden in de hersenen van de rat na blootstelling aan morfine, een verslavende stof. Dit type onderzoek is zowel
Nadere informatiePijn bij de oncologische patiënt
Pijn bij de oncologische patiënt Cursus 'Basics of Digestive Oncology Tongeren-5 december 2015 Martine De Laat Palliatieve zorg UZ Gent Pain is experienced by people and not by nerve endings! 2 Programma
Nadere informatieDe Hersenen. Historisch Overzicht. Inhoud college de Hersenen WAT IS DE BIJDRAGE VAN 'ONDERWERP X' AAN KUNSTMATIGE INTELLIGENTIE?
De Hersenen Oriëntatie, september 2002 Esther Wiersinga-Post Inhoud college de Hersenen historisch overzicht (ideeën vanaf 1800) van de video PAUZE neurofysiologie - opbouw van neuronen - actie potentialen
Nadere informatiePRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE
FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar 2010-2012 PRE-EMPTIEVE EN INTRA-OPERATIEVE ANALGESIE TER PREVENTIE VAN POSTOPERATIEVE PIJN BIJ CHOLECYSTECTOMIE Melissa VEREECKEN Promotor:
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING 188 Type 1 Diabetes and the Brain Het is bekend dat diabetes mellitus type 1 als gevolg van hyperglykemie (hoge bloedsuikers) kan leiden tot microangiopathie (schade aan de kleine
Nadere informatieRita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION
Rita Schiphorst Preuper DEPARTMENT OF REHABILITATION MEDICINE / CENTER FOR REHABILITATION Chronische pijn en hulpmiddelen, voorzieningen en aanpassingen Chronische pijn 3 miljoen Nederlanders Kosten Medische
Nadere informatiePROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN. o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B.
PROGRAMMA PIJN EN AMPUTATIE o THEORETISCHE ACHTERGROND EN STUDIE UZ LEUVEN o B. MERTENS PIJN EN AMPUTATIE BIJ HEMODIALYSE PATIËNTEN o PROJECT AZ DELTA o K. VERMEULEN PIJN EN AMPUTATIE Een onafscheidelijk
Nadere informatieEffect van medicatie op ons brein. Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt
Effect van medicatie op ons brein Koen Van Boxem, MD, FIPP, EPDM, PhD Ziekenhuis Oost-Limburg, Genk/Lanaken UHasselt No Disclosure Leerdoelen Hersenen : beïnvloeden onbewust gedrag Analgetica : do s and
Nadere informatieRelatie nekpijn en hoofdpijn
Relatie nekpijn en hoofdpijn dr. René Castien, manueel therapeut, onderzoeker Paramedisch Behandelcentrum Hoofdpijn, Gezondheidscentra Haarlemmermeer, Hoofddorp Faculty of Behavioural and Movement Sciences
Nadere informatieDOK h Stichting Deskundigheidsbevordering
Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Hoe gebruik je centrale sensitisatie bij de uitleg van SOLK Carine den Boer, huisarts, onderzoeker, kaderarts GGZ Dag van de eerste lijn 17-1-2018
Nadere informatieAnatomie / fysiologie. Centraal/perifeer zenuwstelsel AFI1. Autonoom zenuwstelsel algemeen. Zenuwstelsel 5. Staat niet onder invloed van de wil
Anatomie / fysiologie Zenuwstelsel 5 FHV2009 / Cxx56 9+10 / Anatomie & Fysiologie - Zenuwstelsel 5 1 Centraal/perifeer centraal perifeer medulla spinalis autonoom somatisch sympatisch parasympatisch FHV2009
Nadere informatieondersteuning, vorming van de bloed-hersen barrière, opruimen van toxische stoffen en de
NEDERLANDSE SAMENVATTING Proteomische karakterisatie van perisynaptische astrocyten in synaptische plasticiteit Astrocyten zijn de meest voorkomende cellen in de hersenen en hebben een veelvoud aan functies,
Nadere informatieH6: zintuigcellen. Zintuiglijke waarneming
H6: zintuigcellen Zintuiglijke waarneming *Zintuiglijke waarneming / perceptie = proces dat instaat voor registratie van omgevingsprikkels verwerking interpretatie 4 types van zintuiglijke waarneming 1.
Nadere informatieWat zijn segmentale relaties?
5 Wat zijn segmentale relaties? Samenvatting Tussen de ingewanden, het verborgene, en het waarneembare lichaam bestaan relaties en interacties die hun basis hebben in de segmentale innervatie. Een aandoening
Nadere informatieDe ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende
Nederlandse samenvatting Ontsteking bij de ziekte van Alzheimer in vivo kwantificatie Achtergrond De ziekte van Alzheimer is een neurodegeneratieve aandoening en de meest voorkomende vorm van dementie.
Nadere informatieDe Psychofysiologie van Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) Het dualisme voorbij. Lorenz van Doornen Gezondheidspsychologie
De Psychofysiologie van Medisch Onverklaarde Klachten (MOK) Het dualisme voorbij Lorenz van Doornen Gezondheidspsychologie TH Tension Headache FM Fibromyalgia Klachtenregen TMJ Temporo Mandibular Dysfunction
Nadere informatieAppendix 2. Nederlandse samenvatting. Jeroen Slikkerveer
Appendix 2 Nederlandse samenvatting Jeroen Slikkerveer Appendix 2 In de afgelopen tientallen jaren heeft de echo zich ontwikkeld tot een ruim beschikbaar en makkelijk toepasbaar diagnosticum voor de dagelijkse
Nadere informatiePijn bij de oncologische patiënt
Pijn bij de oncologische patiënt Martine De Laat Arts palliatieve zorg UZ Gent Open deur? 2012: 14 miljoen mensen met kanker wereldwijd Verwachting stijging met 30% in 2025 Borst>long>prostaat>darm Elk
Nadere informatieSummary in dutch / Nederlandse samenvatting
Summary in dutch / Nederlandse samenvatting 115 Van diagnose tot prognose Multiple sclerose (MS) is een chronische progressieve auto-immuum ziekte met onbekende origine die word gekarakteriseerd door laesies
Nadere informatieChronische pijn. Theo Meert 15/01/2011
Chronische pijn. Theo Meert 15/01/2011 Volgende onderwerpen kwamen aan bod: 1) wat is chronische pijn en wat zijn de gevolgen 2) waarnemen van pijn 3) hoe meet men pijn 4) behandeling 5) ontwikkelen van
Nadere informatieBeide helften van de hersenen zijn met elkaar verbonden door de hersenbalk. De hersenstam en de kleine hersenen omvatten de rest.
Biologie SE4 Hoofdstuk 14 Paragraaf 1 Het zenuwstelsel kent twee delen: 1. Het centraal zenuwstelsel bevindt zich in het centrum van het lichaam en bestaat uit de neuronen van de hersenen en het ruggenmerg
Nadere informatieVan acute naar chronische pijn. Van Kerckhoven Hilde, MD Multidisciplinair Pijncentrum Sint-Jozefkliniek Bornem-Willebroek
Van acute naar chronische pijn Van Kerckhoven Hilde, MD Multidisciplinair Pijncentrum Sint-Jozefkliniek Bornem-Willebroek 1. Wat is pijn? 2. Wat is het belang van pijn? 3. Hoe ontstaat pijn? 4. Wat is
Nadere informatieZonder recessie geen tandhalsgevoeligheid
Zonder recessie geen tandhalsgevoeligheid Schelte Fokkema kenmerken en prevalentie etiologie en risicofactoren diagnose en klinisch management primaire en secundaire preventie curatie Terminologie tandhalsgevoeligheid
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/37040 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Ercan, Ayşe Ece Title: Diffusion-weighted MRS and MRI : methods and neuro applications
Nadere informatieAanknopingspunten vanuit de pathosfysiologie van migraine. Verklaringsmodel voor de behandeling. Opzet onderzoek en resultaten van de pilotstudie
Introductie Aanleidingen tot het onderzoek Aanknopingspunten vanuit de pathosfysiologie van migraine Verklaringsmodel voor de behandeling Opzet onderzoek en resultaten van de pilotstudie Prof dr. H. E.
Nadere informatieINFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN
INFORMATIEFOLDER FYSIOTHERAPIE EN CHRONISCHE PIJN KLACHTEN WAT IS PIJN? PIJN HOE EN WAT Pijn is een ontzettend complex en belangrijk mechanisme in ons lichaam. De definitie van pijn is: Een onplezierige
Nadere informatieJasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG
Jasper Kal Anesthesioloog-pijnspecialist Pijncentrum OLVG Pijncentrum OLVG AIOS Huisartsgeneeskunde Kengetallen pijncentrum OLVG Oost 1300 eerste polikliniek bezoeken 4000 herhaalbezoeken 100 intercollegiale
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Inleiding Dit project betrof een onderzoek naar de gevoeligheid van de hersenen voor neurodegeneratieve processen, en met name hoe dit beinvloed wordt door factoren tijdens de
Nadere informatieDokter, ik ben zo moe. greta moorkens algemeen inwendige ziekten U Z Antwerpen
Dokter, ik ben zo moe greta moorkens algemeen inwendige ziekten U Z Antwerpen Oorzaken chronisch moeheid : > 50%(70%) psychiatrische (co)morbiditeit somatisch onderliggend lijden ( bvb cancerrelated fatigue)
Nadere informatieWat is centrale sensitisatie en wat zijn de onderliggende mechanismen? Moderne pijnneurowetenschappen voor de klinische praktijk
3 Wat is centrale sensitisatie en wat zijn de onderliggende mechanismen? Moderne pijnneurowetenschappen voor de klinische praktijk.1 Inleiding 4. Neurofysiologie van acute pijn: van weefselnociceptie tot
Nadere informatie1/05/2011. Inleiding. LLL Symposium Stress en substraatmetabolisme
Stress en substraatmetabolisme Jan J. De Waele MD PhD SICU Universitair Ziekenhuis Gent Inleiding Voeding is belangrijk bij de gehospitaliseerde patient IZ patienten verschillen fundamenteel Insult dat
Nadere informatieDe hersenen, het ruggenmerg en hun bloedvaten worden beschermd door drie vliezen.
Samenvatting door R. 1795 woorden 30 maart 2016 6,7 11 keer beoordeeld Vak Methode Biologie Nectar Biologie samenvatting hoofdstuk 14 zenuwstelsel 14.1 centraal zenuwstelsel het zenuwstelsel bestaat uit
Nadere informatieBlock 1: Basic emotions, Brain structures and Stress.
Block 1: Basic emotions, Brain structures and Stress. Vraag 1 (10 punten) A. Wat is het Circuit van Papez en welke hersenstructuren maken hier deel van uit? (5 punten) B. Welke extra hersenstructuren zijn
Nadere informatiePRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR. Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017
PRIMAIRE ORTHOSTATISCHE TREMOR Diepe hersenstimulatie? Fleur van Rootselaar, neuroloog AMC 12 mei 2017 VROUW, 60 JAAR, PIJN BENEN EN MOE Pijn in de benen, vermoeidheid en niet kunnen staan - Al jaren last,
Nadere informatieMichel Wyndaele Uroloog UMC Utrecht. Bijscholingsdag Urotherapie 22 maart 2019
Michel Wyndaele Uroloog UMC Utrecht Bijscholingsdag Urotherapie 22 maart 2019 OPSLAG EVACUATIE *Embryologie *Anatomie *Innervatie *Fysiologie Laterza R., et al. Eur J Obstet Gynecol Reprod Biol, 2011 MainLineHealth.org
Nadere informatieMyofasciaal Pijn Syndroom een analyse voor (para)medici
\ MPS en Dry Needling - 1 Myofasciaal Pijn Syndroom een analyse voor (para)medici Frank Timmermans, fysiotherapeut en manueel therapeut Uplands Physiotherapy Clinic, Penticton, B.C. Canada Inhoud presentatie
Nadere informatie3 Anatomie en fysiologie 1
3 Anatomie en fysiologie 1 3.1 Acute pijn 17 3.2 Chronische pijn 23 3.3 Chronische pijn en limbisch systeem? 23 Om het verschijnsel pijn goed te beschrijven is het zinvol een onderscheid te maken tussen:
Nadere informatie