Verplichte keuringen en preventief medisch onderzoek: kan werkfunctioneren worden bevorderd?

Transcriptie

1 Verplichte keuringen en preventief medisch onderzoek: kan werkfunctioneren worden bevorderd? Prof.dr Judith K. Sluiter, MBA, PI Dec 2016 v Arbeid en Gezondheid, KMKA, Academisch Medisch Centrum, Amsterdam Public Health onderzoeksinstituut, Amsterdam Bestuurder - dijkgraaf Peilbeheerder Inspecteur zeewering Gemaalbeheerder Muskusratbestrijder Milieu inspecteur Handhaver Innovator Hydroloog Crisiscoördinator Projectleider Receptionisten 1

2 Arbeid en Gezondheid: de balans.. Waterschappen: Inzetten voor de gezondheid van inwoners en de leefbaarheid in een (speciaal) gebied : inzetten voor de gezondheid van medewerkers en de leefbaarheid binnen een (speciale) organisatie Verzuim: het wordt tijd voor de 95% van de werknemers die wel aanwezig zijn! Ziekteverzuim in Nederland op laagste punt sinds 1996 Ziekteverzuim in 2014 gedaald tot 3,8% Bron: FD, 2015 werknemers melden zich mogelijk minder snel ziek uit angst hun baan te verliezen Verzuim is het laagst bij kleine bedrijven Verzuim bij bedrijven < 10 werknemers: 1,6% Verzuim bij bedrijven > 100 werknemers: 4,6% Zorg, onderwijs en openbaar bestuur kent hoogste verzuim Horeca kent laagste verzuim 2

3 Verzuim Belangrijkste reden kortdurend verzuim: verkoudheid, griep Belangrijkste redenen langer durend arbeidsverzuim: psychische klachten: werkdruk/werkstress lichamelijke klachten: hart- en vaatproblemen, bewegingsapparaat chronische aandoening Bronjaar:2013 Zijn problemen niet eerder te signaleren? Preventiebeleid: waar gaat het over? Kraaijenhagen, Niped Wie doet wat? en..wanneer? Selectieve preventie Geïndiceerde preventie 3

4 Wat is wel of niet toelaatbaar in medische selectie & begeleiding van werknemers? Twee soorten preventief verplicht medisch onderzoek in NL: 1. Aanstellingskeuringen (aan eind selectieprocedure) 2. Verplichte medische keuringen van werkenden, periodiek tijdens het dienstverband Achtergrond Aanstellingskeuringen Sinds de Wet op de Medische Keuringen (1998) alleen nog maar acceptabel indien bijzondere functie-eisen aanwezig zijn. Een bijzondere functie-eis is een kenmerk van een functie dat: een verhoogd risico op aantasting van de gezondheid en/of veiligheid van de werknemer en/of van derden tot gevolg heeft 4

5 Hoe herkennen we (mogelijk) bijzondere functie-eisen? 1. Is het uit te voeren werk gevaarlijk voor de werknemer? - Ongevals- en/of letselrisico 2. Kan de werknemer gezondheidsklachten oplopen door de functie-eisen / taken in het werk? - Acute problemen - Langere termijnproblemen 3. Kan het niet goed uitvoeren van taken door de werknemer een risico voor de gezondheid of veiligheid van een collega of derden tot gevolg hebben? 4. Er zijn geen passende maatregelen mogelijk ter voorkoming van 1-3 Beoordelen van (bijzondere) functie-eisen 1. Wat is arbeidsinhoud (aard, duur, frequentie en intensiteit van activiteiten / welke risico s zijn er voor gezondheid, veiligheid) 2. Wat zijn belastingverschijnselen, gezondheidseffecten en daarmee samenhangende veiligheidsrisico s? 3. Zijn er haalbare maatregelen om overschrijding van normen op het gebied van veiligheid en/of impact op de gezondheid te voorkomen? 5

6 Check op 27 bijzondere functie-eisen 1. Besturen voertuig 10.(langdurig) staan 19. Bijzondere klimaatomstandigheden 2. Duwen / trekken 11. Tillen / Dragen 20. Overdruk 3. Energetische belasting 12. Traplopen 21. Werken in besloten ruimten 4. Hand-arm trillingen 13. Werken gebogen / gedraaide rug 5. Klauteren / Klimmen 14. Werken boven schouder hoogte 6. Knielen / Hurken 15. Zitten in gedwongen houding 22. Werken/dragen met/van PBM 23. Werken op hoogte 24. Emotionele piekbelasting 7. Lopen 16. Geluid 25. Waakzaamheid en oordeelsvermogen 8. Lichaamstrillingen 17. Gevaarlijke stoffen 26. Werken onder tijdsdruk 9. Repeterende beweging 18. Gevaarlijke straling 27. Geweld Beroepen Slibdepotmedewerkers Vb RWS Slibdepotmedewerkers Bijzondere functie-eisen Waakzaamheid en oordeelsvermogen: Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter (details inspecteren, op schrift lezen); Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl. beeldscherm lezen); Zien bij suboptimale lichtomstandigheden; Normale gezichtsvelden; Rood en groen zien en onderscheiden; Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, noodsignalen kunnen waarnemen, en zichzelf verstaanbaar kunnen maken; Blootstelling luchtwegen, longen of handen van werknemer aan gevaarlijke stoffen, gas of dampen Sluiter & Hulshof,

7 Vb RWS Surveyors (opstappers/ gegevensinwinners) Beroepen Surveyors Bijzondere functie-eisen Lopen over ongelijk terrein (milieu-ecologie) Klauteren of klimmen Hurken en knielen (milieu-ecologie) Waakzaamheid en oordeelsvermogen: Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter (details inspecteren, op schrift lezen); Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl. beeldscherm / radar lezen); Normale gezichtsvelden; Binnen kleuren, kleurschakeringen onderscheiden; Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, noodsignalen kunnen waarnemen, en zichzelf verstaanbaar kunnen maken; Sluiter & Hulshof, 2016 LIenT-vb inspecteurs water, bodem, bouwen Beroepen WBB (water, bodem en bouwen) Afhankelijk van de typen inspecties. Bijzondere functie-eisen Klauteren of klimmen Waakzaamheid en oordeelsvermogen: Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter (details inspecteren, op schrift lezen); Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl. beeldscherm lezen); Zien bij suboptimale lichtomstandigheden; Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, en zichzelf verstaanbaar kunnen maken; Blootstelling luchtwegen en longen van werknemer aan stof, rook, gas of dampen Sluiter & Hulshof,

8 Verkeersleiders, nat en droog Boschman, Hulshof, Sluiter 2014 Beroepen Verkeersleider (nat en droog) Bijzondere functie-eisen Waakzaamheid en oordeelsvermogen: - Zien op een afstand van 60 centimeter of meer (incl. beeldscherm lezen); - Rood en groen zien en onderscheiden; - Zien op een afstand van minder dan 60 centimeter; - Menselijke spraak waarnemen en interpreteren, en zich verstaanbaar maken; - Verhoogde waakzaamheid kunnen opbrengen en oordeelsvermogen hebben. Blootstelling aan emotionele piekbelasting (alleen droog) Brandweer, Officier van Dienst Sluiter & Hulshof, 2015 Beroepen Officier van Dienst, brandweer Bijzondere functie-eisen Traplopen Klauteren of klimmen Waakzaamheid en oordeelsvermogen Werken onder tijdsdruk Blootstelling aan gevaarlijke stoffen Blootstelling aan Emotionele Piekbelast 8

9 Waarom periodiek verplicht medisch onderzoek van werknemers nodig nadat aanstellingskeuring is verricht? 1. Bijzondere functie-eisen blijven in functie aanwezig na aanstelling (na aanstelling begint het pas...) 2. De belastbaarheid van werknemers kan veranderen: - door aanhoudende/herhaalde expositie in het werk - door veranderingen in gezondheidstoestand - door ouder worden (bv fysiek) 3. Periodieke check of werknemer het werk nog wel veilig en zonder teveel gezondheidsklachten kan blijven uitvoeren 4. Geeft de mogelijkheid om aan selectieve of geïndiceerde preventie ter doen en op persoonsniveau te interveniëren!! Verplicht medisch onderzoek werknemers met gepaste begeleiding Leidraad NVAB 9

10 VMK: verplicht medisch onderzoek werknemers Welke functie-eisen? Wat moet werknemer doen? Bijzondere functie-eisen? Gezondheidsrisico? Veiligheidsrisico? Welke belastbaarheideis bij welke functie-eis? Medische test? Advies, Interventie, begeleiding Van bijzondere functie-eis naar (meetbare) belastbaarheideisen en begeleiding 1.Wat moet de werknemer kunnen/aan voldoen per bijzondere functie-eis: wat is de minimaal benodigde belastbaarheid? 2. Hoe kan die belastbaarheid het beste in kaart worden gebracht (inhoud medisch onderzoek / (praktijk)testen / vragen)? 3. Welke adviezen/begeleidingsopties/interventies lijken het meest passend om die belastbaarheid te beïnvloeden? 10

11 Innovatierichting beleidsmatig: beter duurzaam kunnen begeleiden van inzetbaarheid Welke functie-eisen? Wat moet werknemer doen? Bijzondere functie-eisen? Gezondheidsrisico? Veiligheidsrisico? Welke belastbaarheideis bij welke functie-eis? Medische test? Beter zorgen voor personeel en verbetering inzetbaarheid! Periodiek groepsrapportages voor beleid werkgever: - hoeveel (tijdelijk) minder geschikt? - welk belastbaarheidsaspect in welke groep? - opbrengst inzet interventies in inzetbaarheid Dus waarom verplicht medisch onderzoek bij werknemers?...om minimaal benodigde belastbaarheid in kaart te brengen om risico voor onveiligheid werknemer & derden te beperken om (verergering) gezondheidsproblemen werknemer te beperken Het gaat om het herkennen én beïnvloeden van verminderde/ onvoldoende belastbaarheid voor specifiek werk!! Instrument voor werkgever om beleid op gebied van duurzame inzetbaarheid vorm te geven 11

12 Vb Beroepsspecifiek Medisch Onderzoek: ambulance sector Vb Beroepsspecifiek Medisch Onderzoek: repressief brandweerpersoneel 12

13 Preventief Medisch Onderzoek (PMO) NVAB, Sluiter, Weel & Hulshof, 2013 PMO van werkenden betreft het periodiek vrijwillig preventief medisch onderzoek van werkenden, de bespreking met de werknemer van de uitslag, en het op basis hiervan geven van adviezen en uitvoering van of verwijzing voor interventies. Preventief Medisch Onderzoek (PMO) NVAB, Sluiter, Weel & Hulshof, 2013 PMO van werkenden betreft het periodiek vrijwillig preventief medisch onderzoek van werkenden, de bespreking met de werknemer van de uitslag, en het op basis hiervan geven van adviezen en uitvoering van of verwijzing voor interventies. 13

14 Leidraad PMO (1): 3 kerndoelen 1. Preventie van beroepsziekten en arbeidsgebonden aandoeningen Van risicofactor door de functie-eisen naar te verwachten gevolgen voor gezondheid of belastbaarheid Opsporen wn met (vroege) gezondheidseffecten door het werk Opsporen wn met verhoogde gevoeligheid voor Beroepsziekte 2. Bewaken en bevorderen van de gezondheid in relatie tot het werk Denkrichting: wat is de benodigde gezondheid/belastbaarheid voor het goed uitvoeren van het werk. Opsporen wn met verminderde belastbaarheid voor werk dat relevant is voor inzetbaarheid nu of later (bv chronische ziekten) Opsporen wn met beginnende gezondheidsschade relevant voor werk 3. Bewaken en verbeteren van de gezondheid/inzetbaarheid van wn Opsporen wn met verhoogd risico op cardiometabole aandoeningen Leidraad Preventief Medisch Onderzoek: PMO in 3 fasen, 10 stappen (NVAB, 2013) Fase I. Voorbereiding 1. Initiatief nemen: PMO-agendasetting in bedrijf (BA) 2. doelen kiezen/inhoud voorstellen (BA met input) 3. budgettaire mogelijkheden vaststellen en beslissing nemen 4. projectplan opstellen (i.s.m. bedrijf; BA vz projectgroep) 5. voorlichting medewerkers (projectgroep) Fase II. Uitvoering 6. medewerkers uitnodigen 7. uitvoering medisch onderzoek (signaleringslijst, screening, aanv.diagnostiek) 8. individuele feedback en inzet individugerichte interventies 9. analyse op groepsniveau (groepsrapportage, groepsinterventies) Fase III. Bedrijfsarts adviseert over vervolg/volgend PMO 10. proces evalueren en vervolg plannen (bv periodiciteit PMO s) 14

15 Leidraad PMO: hulpdocumenten Stappenplan om inhoud PMO vast te stellen van blootstelling en taakeisen naar opname in het PMO van gezondheidseffect naar opname in het PMO Stapsgewijze opbouw PMO-consult met werknemer Instrumenten om belastbaarheid(s-risico) of gezondheidsklachten te meten Omschrijving en beoordeling biometrisch/lichamelijk onderzoek Beslisregels vragenlijsten en testen voor de bedrijfsarts Overzicht kwaliteitsinschatting instrumenten Interventiemogelijkheden Preventief Medisch Onderzoek: keuze kerndoel 1 onderwerpen o.b.v. werk fysisch conflict/agressie regelmogelijkheden Interpersoonlijke contacten biologisch sociale steun fysiek biomechanisch chemisch emotioneel cognitief 15

16 Chronische ziekte en werkvermogen: Onderzoek welke problemen 4: Wat willen oplossingen? werknemers? Problemen in werk door gevolgen chronisch aandoening: 90%: disbalans tussen werk en prive 84%: bij uitvoeren van bepaalde taken 66%: bij afmaken van taken 47%: in communicatie met collegae/l.g. 39%: tijdens werk-thuis verkeer Suggesties / wensen om met toekomstige werkbelasting het werk goed te kunnen volhouden: 45%: thuis werken 42%: afname aantal uren werk 34%: afname werktempo 34%: meer taken zelf kunnen plannen 31%: extra training 31%: andere werktijden Varekamp en van Dijk, 2010 Helpt leefstijl om beter werkvermogen en inzetbaarheid te krijgen? Meta-analyse Rongen e.a., 2013 Uitkomst studies op: N studies Goede Kwaliteit studies, effect-size Gezondheid Ziekteverzuim Productiviteit Werkvermogen totaal = klein effect Workplace health promotion interventions: roken, fysieke activiteit, voeding, leefstijl, gewicht 16

17 Dr. Bart de Zwart Kwantiteit van het werk Hoeveelheid verricht werk (productiviteit) Fysieke en psychologische capaciteit voor uitvoer werkproces cognitief functioneren motorisch functioneren emotioneel functioneren energetisch functioneren interpersoonlijk functioneren Werk Functioneren Kosten van het werk sociale contacten vrijetijdsactiviteiten herstelbehoefte Kwaliteit van de uitvoer van het Werk taakuitvoer formele verantwoordelijkheden ( In-Role ) vrijwillige taakuitvoer ( Extra-Role ) adaptiviteit (flexibiliteit) samenwerken Boezeman, Nieuwenhuijsen & Sluiter, 2014,

18 VB 1. Beroepsspecifiek PMO ziekenhuisartsen Ervaringen ziekenhuisartsen na PMO Ervaren effectiviteit en inzet toekomst: Ruitenburg, Plat, Frings-Dresen, Sluiter, 2012 PMO heeft positieve invloed op gezondheid MS/AIOS PMO heeft positieve invloed op functioneren MS/AIOS PMO heeft positieve invloed op inzetbaarheid MS/AIOS Resultaat onder deelnemers: % ja: 83% 69% 76% Ik neem in toekomst weer deel aan PMO 93% Ik denk dat collega s in de toekomst meedoen aan PMO 96% Cijfer (0-10) voor toekomstige inzet PMO gem. 8 18

19 Vb 2: Verpleegkundigen/paramedici PMO op werkfunctioneren: n=557 Werk functioneren (NWFQ) - cognitieve aspecten - incidenten veroorzaken - vermijdingsgedrag - conflicten/irritaties coll/lg - verstoord contact pat&fam - gebrek energie & motivatie Psychische klachten - stress - herstelbehoefte - alcoholgebruik - depressie - angst - posttraum. stress Ketelaar e.a., 2013, 2014; Gartner e.a., 2012; Noben e.a., 2014 Beroepsspecifiek PMO verpleegkundigen: welk % van werknemers gaat beter functioneren?? Positieve business-case: 1 er in stoppen. 11 eruit halen % % Ketelaar e.a., Na 3 mnd Na 6 mnd Gartner e.a., 2012 Na 3 mnd Na 6 mnd p=0.02 p=0.05 Noben e.a., 2014 p=0.07 n.s. 19

20 Take home message: in arbeid en gezondheid draait het ook om de balans...en preventief arbeidsgezondheidkundig beleid kan de aan werk gerelateerde gezondheid van medewerkers en de leefbaarheid binnen de waterschappen faciliteren. 20