Hoe voorkomt u armlymfoedeem. Massagetechniek en oefeningen voor borstkankerpatiënten

Transcriptie

1 Hoe voorkomt u armlymfoedeem Massagetechniek en oefeningen voor borstkankerpatiënten

2

3 Inhoud Over deze folder 4 Manuele lymfedrainage 5 Waar vindt u de lymfeklieren? 5 Het aanzetten van de lymfeknopen 6 Massage van de arm 9 Wat merkt u van het effect? 9 Oefeningen voor thuis 12 3

4 Over deze folder Deze folder kunt u gebruiken als aanvulling op de folder Lymfoedeem bij kanker van het KWF. Daarin staat hoe lymfoedeem vochtophoping in de lymfeklieren ontstaat en welke factoren bijdragen aan het ontstaan ervan. Naast het vermijden van deze risicofactoren is het belangrijk dat uw lymfestelsel het vocht goed kan afvoeren. U kunt dat zelf bevorderen door een speciale massagetechniek, de zogeheten manuele lymfedrainage. In deze folder staat hoe u dat zelf thuis kunt doen. Daarnaast vindt u in deze folder een serie oefeningen voor uw armen, hals en schouders. Ook daarmee bevordert u de afvoer van lymfevocht en helpt u uw lichaam de vochtbalans te herstellen. Beweging draagt er bovendien aan bij dat het litteken beter en mooier geneest. 4

5 Manuele lymfedrainage (MLD) Manuele lymfedrainage is een vorm van oedeembehandeling. Door middel van handmatig masseren pompt u het lymfevocht als het ware naar de zuiveringsstations, de lymfeklieren. Normaal gesproken is beweging van de arm voldoende om dit regelen, maar omdat door de operatie de balans tussen de aanmaak en afvoer van vocht verstoord is en uw arm ook minder bewegelijk is, is het nodig de afvoer van lymfevocht zelf te stimuleren. Dat is extra belangrijk als u een okselkliertoilet of een schildklierprocedure hebt gehad. De klieren die een aanzuigeffect hebben op het lymfevocht uit de arm zijn dan niet meer of niet voldoende meer aanwezig. Lymfedrainage houdt in dat u de belangrijkste lymfeknopen (een groep klieren) aanzet door middel van massage. Zo zorgt u ervoor dat de aanzuigende werking van de lymfeknopen op gang wordt gebracht. Waar vind u de lymfeklieren? Op de afbeelding ziet u waar u de lymfeklieren kunt vinden en hoe ze heten. A. Hals (fossa) B. Oksel (axillair) C. Borstbeen boven (vasa lymphatica inetcostalia) D. Borstbeen onder (vasa lymphatica inetcostalia) E. Buik (cisterna chily) F. Boven heupbeen (illiaca) G. Lies (inguinales) Deze lymfeklieren hebben de grootste aanzuigende werking. Daarom is het van belang dat u 5

6 eerst kijkt of u ze weet te vinden. U kunt dat het beste doen door met platte gesloten vingers een draaiende beweging te maken en diep naar beneden te duwen. U voelt dan soms ook kleine knobbeltjes, de lymfeknopen. Het aanzetten van de lymfeknopen Goede momenten voor massage zijn: Als u thuis op de bank zit en tv kijkt s Ochtends voordat u uit bed komt Als u onder de douche staat. Hoe gaat u te werk? Met platte gesloten vingers maakt u een draaiende beweging op de plek van de lymfeknoop. Het moet een soort rustige pompende draaibeweging zijn, waarbij u in het weefsel duwt in de richting van uw pink. Probeer de huid mee te nemen en niet over de huid heen te schuiven. Terwijl u draait geeft u een beetje druk, de diepte in, en laat u weer los. Op elke plek herhaalt u de beweging vijf maal. Probeer elke draaibeweging in één seconde te doen. Gemakkelijk is bij elke draai rustig één-en-twintig te denken. A. Hals Kruis uw armen voor de borst en leg uw handen in de kuiltjes naast de nek, net boven het sleutelbeen. Draai dan rustig vijf maal met aneengesloten platte vingers iets de diepte in. Maak de pompende draaibeweging naar buiten, richting schouders. Plaats dan uw vingers ongeveer één centimeter naar buiten en herhaal dit. 6

7 B. Oksel Plaats uw hand zo hoog mogelijk in de oksel. We verdelen de oksel denkbeeldig in drie delen. Achter, midden en voor. Begin achter, door met de hand een draaiende pompbeweging te maken herhaal het weer vijf maal één seconde. Doe hetzelfde in het midden en vervolgens vóór in de oksel. Ook als u een okselkliertoilet hebt gehad is deze techniek nog steeds zinvol, want het kan zijn dat er nog één of meerdere kleine kliertjes aanwezig zijn die u dan in werking zet. U moet wel rekening houden met de gevoeligheid op die plek. Het moet geen pijn doen. In dat geval kunt u beter wachten. C. Borstbeen boven Het is van belang dat u zelf nagaat of het aanzetten van deze lymfe-knopen niet te veel pijn geven. Als de huid is aangedaan door de bestraling dan kun u beter wachten tot de plek in betere staat is. Plaats uw platte hand op de bovenkant van het borstbeen (plaats D). Loop terwijl u met uw hand lichte draaiende pompbeweging maakt steeds stukjes naar boven tot aan de nek. Herhaal dit twee maal. De ene keer draait u met uw hand naar buiten de andere keer naar binnen. D. Borstbeen onder Hier doet u hetzelfde als beschreven bij C, maar dan aan de onderkant van het borstbeen. 7

8 E. Buik Plaats de hand op de buik en maak de zelfde pompende draaibeweging, maar geef meer kracht om meer de diepte in te gaan. U kunt dit op vier verschillende plaatsen rond de navel doen. F. Boven heupbeen De klieren liggen langs en net onder het heupbot. Leg uw platte aaneengesloten vingers op uw buik net boven tegenoverliggende heupbot. Als u ligt kunt u dit heupbot het best voelen. Laat de vingers richting dat bot wijzen en maak dan de draaiende pompbeweging met de drukrichting naar boven, dus richting de flank. Herhaal dit aan beide zijden vijf maal. G. Lies In de lies zijn de kliertjes soms goed te voelen. Leg uw platte aaneengesloten vingers in de lies en maak dan de pompende draaibeweging. 8

9 Massage van de arm Nu u alle lymfeknopen in werking heeft gezet is het belangrijk daarna de arm te masseren, zodat het vocht daar goed kan worden afgevoerd. 1. Leg uw arm neer op een platte en zachte ondergrond. Op tafel met een kussentje of op een armleuning van de bank bijvoorbeeld. 2. Maak met uw andere hand een C-vorm met de vingers aan elkaar gesloten. Leg deze om uw pols zo dicht mogelijk tegen de hand. 3. Maak dan een scheppende beweging van onder naar boven. Schuif steeds iets (+/- twee centimeter) op, over de hele arm over de schouder. Zo voert u het vocht af naar de nek. 4. Herhaal dit aan de binnenkant en de zijkanten van uw arm. Nu hebt u uw lichaam handmatig geholpen met het vocht vanuit de arm naar boven de pompen. De lymfevaten zijn nu harder aan het werk dan vóórdat u ze hielp. Wat merkt u van het effect? Het kan zijn dat u nadat u deze massagetechniek heeft uitgevoerd moet plassen. Dan voert het lichaam het vocht direct af. Het is een teken dat u het goed heeft gedaan! Niet iedereen reageert even heftig op de behandeling dus wees niet teleurgesteld als dit bij u niet het geval is. We adviseren altijd om veel water te drinken, zodat het lichaam goed kan spoelen. Vraag zo nodig hulp! Heeft u moeite met het uitvoeren van de handelingen, vraag dan uw zorghulp het voor u te doen. 9

10 Oefeningen voor thuis Beweging is goed! Te veel bewegen weer niet. Zoals eerder is vermeld zorgt beweging van de spieren voor de afvoer van vocht, door de pompende werking. Te veel spierbeweging zorgt voor meer vocht, dus u moet een goede balans zien te vinden in de hoeveelheid beweging die uw lichaam aankan. De volgende oefeningen zijn voor u leuk en gemakkelijk gemaakt om thuis te doen. U kunt ze het best s avonds doen. Dit omdat de oefeningen in het begin vermoeiend kunnen zijn. s Avonds is het vaak gemakkelijker om rust nemen dan s middags. Later als de oefeningen u goed afgaan, kunt u natuurlijk de oefeningen s middags inplannen. We raden aan om deze oefeningen een week of twee, om de dag te doen. Daarna kunt u ze een maand lang dagelijks doen. Vervolgens bouwt u langzaam af, elke week een dag eraf, tot u uitkomt op drie keer in de week. Dat is een goede regelmaat voor het onderhoud van uw spieren en de vochtbalans. Wat heeft u nodig? - Een tafeltje - Een stoel/ kruk waar u gemakkelijk op zit en genoeg bewegingsruimte hebt. - Een gymmatje voor de grondoefeningen. Voorbereiding Ga goed rechtop staan met beide benen op de grond. Ontspan de schouders en zet de handen een beetje hoog in de zij. Adem nu goed in door de neus en merk dat uw borstkas vergroot Adem uit door de mond en merk dat de borstkas en ribben weer terug gaan. Ga terug naar de beginpositie. Dit is de juiste ademhaling die u gedurende de oefening vasthoudt. 10

11 Oefening 1 Ga rustig met de rug op de grond liggen, zorg dat uw ademhaling rustig en op de juiste manier gedaan wordt. Ontspan. Breng de knieën nu één voor één naar de borst en weer terug. Herhaal dit vijftien keer. Oefening 2 Masseer met beide handen kruislings de hals (fossa) net als bij de manuele lymfedrainage. Herhaal het vijf keer. Dit is voor de aanzuigende werking van de lymfe vanuit het hele lichaam. Oefening 3 Zet beide voeten op de grond. Strek de armen boven het hoofd, zó dat u uw handen nog kunt zien. Beweeg ze nu langzaam naar voren richting knieën en kom iets met hoofd en schouders van de mat. Herhaal drie maal. Oefening 4 Ga langzaam rechtop staan. Strek de nek door het rechteroor naar de rechterschouder te brengen en het linkeroor naar de linkerschouder. Herhaal vier maal. 11

12 Oefening 5 Maak nu langzaam één draaibeweging van de nek. Begin voor en eindig voor en herhaal het de andere kant op. Langzaam vijf maal. Oefening 6 Beweeg vijf maal de schouders rustig op en neer, terwijl uw armen ontspannen langs het lichaam zijn. Oefening 7 Maak nu vijf maal een draaiende beweging met de schouder. Voorlangs naar achteren en andersom. Adem goed in als u uw schouder naar boven brengt en adem uit als u uw schouders naar beneden brengt. Neem nu plaats op een stoel of kruk. Zorg ervoor dat u voldoende bewegingsruimte hebt. Oefening 8 Masseer nu één voor één beide oksels om de aanwezige lymfeklieren aan te zetten voor een aanzuigeffect. Zie voor uitleg het aanzetten van de oksel (axillair) bij manuele lymfedrainage. 12

13 Oefening 9 Breng nu rustig de schouder naar voren en weer terug herhaal deze vijf maal. Oefening 10 Breng nu uw handen samen op uw achterhoofd, zodat uw ellebogen naar beide kanten uisteken. Beweeg uw ellebogen langzaam naar voren en naar achteren. Herhaal vijf maal. Oefening 11 Kom nu in staande positie, adem in en buig tijdens de uitademing vanuit het bekkengebied met rug en hoofd voorover naar beneden. Oefening 12 Breng nu de handen voor de borst tegen elkaar. Adem in en druk de handen tegen elkaar. Adem uit en ontspan rustig de handen. Denk er om dat de schouders ontspannen blijven en trek ze dus niet omhoog naar de oren. Oefening 13 Masseer nu aan beide kanten de lies met een pompende draaibeweging naar buiten, zoals dit staat beschreven bij de uitleg van manuele lymfedrainage. 13

14 Oefening 14 Neem nu plaats op stoel aan een tafel. Leg de aangedane arm (armen) op de tafel met de handpalm naar boven. Buig nu vijf maal met de elleboog. Oefening 15 De arm ligt nog steeds op tafel. Maak nu vijf maal krachtig een vuist met de hand. Oefening 16 Plaats in de zittende houding nu de handen achter het hoofd en breng langzaam de ellebogen naar elkaar (zelfde als oefening 10, nu terwijl u zit). Oefening 17 Masseer nu rustig met de hand om de arm heen vanaf de pols over de gehele arm. Ga over u schouder heen richting de hals. Zo stimuleert u de vochtafvoer van de arm richting de lymfeknopen in de hals. Oefening 18 Ga nu met uw gezicht naar de muur staan. Breng de armen zo hoog als u kunt, gestrekt tegen de muur. Duw nu rustig met de handpalmen tegen de muur. 14

15 Oefening 19 Vanuit deze positie gaat u met de vingers al piano spelend op en neer over de muur. Oefening 20 Neem nu weer rustig plaats op de grond en ga languit liggen. Herhaal oefening 3. Zet beide voeten op de grond. Strek de armen boven het hoofd, zodat u uw handen nog kunt zien. Beweeg ze nu langzaam naar voren richting knieën en kom iets met hoofd en schouders van de mat. Herhaal deze drie maal. Dit waren de oefeningen. Blijf nog even rustig en ontspannen op uw matje liggen en haal even een paar keer goed adem. Gun uzelf een voldaan gevoel: u heeft de oefeningen weer gedaan en dat doet uw lichaam goed! Luister altijd goed naar uw lichaam. Als het te vermoeiend is of het doet pijn neem dan rust en probeer de oefeningen later of de volgende dag weer. 15

16 VUmc mei