Obstipatie; wat niet weet wat niet deert??? Een kwaliteitsproject in het kader van de AVG-opleiding

Transcriptie

1 Obstipatie; wat niet weet wat niet deert??? Een kwaliteitsproject in het kader van de AVG-opleiding Talitha van den Heuvel, AVG i.o. Voorwoord Kwaliteitsproject Kwaliteit is inmiddels een vast onderdeel van beleid in zorginstellingen, management, advisering en consultancy, of politieke besluitvorming, zo wordt gemeld in de inleiding van de Module kwaliteit van zorg. Onder kwaliteitsmanagement verstaan we de planmatige en professionele bewaking of bevordering van de kwaliteit van zorg. De kennis en vaardigheden hiervoor beslaan inmiddels een vakgebied, de kwaliteitskunde, bestaande uit een groot aantal methoden en technieken die ons ter beschikking staan om de kwaliteit van zorg te bewaken, bevorderen of verbeteren. Door middel van een door de AVG i.o. s uit te voeren kwaliteitsproject wordt binnen de AVG-opleiding aandacht gegeven aan dit vrij nieuwe, belangrijke vakgebied. Inhoud essay In dit essay vindt u een verslag van het door mij uitgevoerde kwaliteitsproject binnen de Hartekamp in de periode maart tot en met november Ik heb geprobeerd de praktische uitwerking van mijn kwaliteitsproject te koppelen aan de bestaande theorieën op dit gebied (steeds cursief gedrukt). Na een inleiding waarin keuze van het onderwerp ( eerdere signalering en behandeling van obstipatie bij verstandelijk gehandicapten ) wordt gemotiveerd, wordt een systematische beschrijving van het project gegeven volgens de in de theorie beschreven stappen (plan, do, check en act). In het nawoord verwoord ik mijn ervaringen bij het doen van een kwaliteitsproject. In de bijlagen vindt u o.a. de correspondentie met dhr. Harry Volman, kwaliteitsmanager bij de Hartekampgroep. Daarnaast bevinden zich daar de door mij gebruikt formulieren ter toetsing en het voorlopige praktische resultaat van dit project (een postertje). Theorie 1 Het uitvoeren van een kwaliteitsproject is een cyclisch proces. Een aantal malen doorloop je de fasen PLAN > DO > CHECK > ACT oftewel; 1. PLAN: planning Het probleem wordt geformuleerd en het te bereiken doel geëxpliciteerd. Vervolgens wordt een werkplan geformuleerd met doelstellingen, beschikbare middelen, wijze van uitvoering en toetsing. 2. DO: uitvoering De veranderingen worden uitgevoerd. 3. CHECK: toetsing Getoetst wordt of de uitvoering van het werkplan juist verloopt en aansluit bij het doel van het kwaliteitsproject. Indien dit niet zo is wordt een verklaring gezocht en het werkplan zo nodig aangepast. 4. ACT: evaluatie De bereikte effecten worden vergeleken met de oorspronkelijke doelstellingen. Indien deze niet voldoende overeenkomen, worden verklaringen gezocht en het werkplan aangepast en/of de doelstellingen geherformuleerd.(3)

2 Inleiding Obstipatie Bij verstandelijk gehandicapten komt obstipatie veelvuldig voor, meer dan in de gewone populatie. Dit heeft onder andere te maken met verminderde mobiliteit, het gebruik van anti-epileptica, antipsychotica, protonpompremmers en benzodiazepines en met spasticiteit. Obstipatie is niet alleen een vervelende kwaal, het kan ook tot ernstige complicaties leiden.(1) Complicaties Bij recent onderzoek binnen 3 instellingen voor verstandelijk gehandicapten (verricht door collega-avg i.o.s; óók in het kader van de AVG-opleiding) bleek dat ruim 1 op de 20 bewoners van (intramurale) instellingen voor verstandelijk gehandicapten in het ziekenhuis opgenomen was geweest vanwege een complicatie van obstipatie. Ongeveer een kwart van deze mensen werd vanwege deze complicaties operatief behandeld. Een kwart stierf uiteindelijk aan de gevolgen van obstipatie. Opvallend was dat ten tijde van de ziekenhuisopname slechts de helft van deze bewoners orale laxantia gebruikte (1). Mogelijk waren bij de andere helft de tekenen van obstipatie onvoldoende herkend? Onvoldoende signalering; onvoldoende kennis? Bovenstaande feiten leiden tot de constatering dat obstipatie bij verstandelijk gehandicapten een omvangrijk probleem is, en dat obstipatie mogelijk regelmatig niet op tijd erkend cq. behandeld wordt. Voor dit te laat constateren cq. behandelen zijn meerdere oorzaken denkbaar. Op één hiervan, namelijk de signalering door de groepsleiding, wil ik wat uitgebreider ingaan. Vele verstandelijk gehandicapte bewoners zijn niet in staat hun (lichamelijke) klachten verbaal te uiten. Groepsleiding heeft een belangrijke rol in het signaleren en interpreteren van tekenen van onwelbevinden bij de aan hun zorgen toevertrouwde bewoners. Onvoldoende kennis bij groepsleiding over de oorzaken, risicofactoren en uitingsvormen van obstipatie zouden kunnen leiden tot te late signalering van dit probleem.

3 Mijn kwaliteitsproject Obstipatie: kennisvergroting onder groepsleiding ter verbetering van signalering van obstipatie binnen de Hartekamp Hierna volgt een beschrijving van de uitvoering van het stappenplan zoals beschreven in de theorie en zoals ook gevolgd in de praktijk.. PLAN: Probleemstelling Obstipatie is een bij verstandelijk gehandicapten veel voorkomend probleem dat kan leiden tot ernstige en soms zelfs dodelijke gevolgen. Theorie 2 Om daadwerkelijk doelgericht en meetbaar aan kwaliteitsverbetering te doen is het belangrijk doelen zo concreet en specifiek mogelijk te beschrijven. Hulpmiddel bij het formuleren van dergelijke doelstellingen zijn de zogenaamde SMART-criteria (Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch en Toetsbaar) (4). Door Harteloh en Casparie (3) is een lijst met opgesteld met indicatoren voor kwaliteitszorg. Dit zijn objectiveerbare en kwantitatieve feiten die een indicatie geven voor de kwaliteit van zorg. De aspecten van de zorgverlening waarover deze indicatoren iets zeggen zijn verdeeld over de volgende gebieden: toegankelijkheid, continuïteit, coördinatie, competentie, relationeel en veiligheid en betrouwbaarheid. Aantal klachtenprocedures, sterfte en wachtlijsten zijn een paar voorbeelden van dergelijke indicatoren. Doelstelling kwaliteitsproject Uiteindelijk doel van mijn kwaliteitsproject is uiteraard het verminderen van de prevalentie van (ernstige) gevolgen van obstipatie onder intramuraal wonende verstandelijk gehandicapten. Dit is echter een doelstelling die niet ( in elk geval niet binnen de duur van het onderzoek/project) meetbaar is. Concreter is reeds het doel kennisvergroting over obstipatie onder groepsleiding. Dit doel valt onder de categorie competentie van de zorgverlener uit de lijst Indicatoren van kwaliteitszorg van Harteloh (3). Ook dit doel is echter nog moeilijk meetbaar (hoe meet je of kennis daadwerkelijk en blijvend is toegenomen?) Wel meetbaar is het al dan niet hebben van de mogelijkheid tot kennisvergroting over een bepaald onderwerp. Middelen tot kennisvergroting zijn o.a. het lezen van voorlichtingsmateriaal en het volgen van (bij)scholing. De concrete, meetbare doelen van mijn kwaliteitsproject (voldoend aan de SMARTcriteria) zijn: 1) het maken en beschikbaar maken van eenvoudig en bruikbaar voorlichtingsmateriaal voor groepsleiding over obstipatie 2) het zorgdragen voor een continue bijscholingsmogelijkheid voor groepsleiding over dit onderwerp Wijze van uitvoering en toetsing Ad 1) In eerste instantie zal ik uitzoeken wat voor voorlichtingsmateriaal er al bestaat op dit gebied. Mocht er al geschikt materiaal zijn, dan zal ik dit materiaal (evt. iets aangepast) gaan gebruiken. Is er geen materiaal geschikt voor verzorgers van verstandelijk gehandicapten, dan zal ik bestaand materiaal proberen aan

4 te passen, danwel zelf nieuw materiaal verzorgen. Als doelgroep neem ik in eerste instantie de groepsleiding van één EMG-groep. Als de implementatie van het gebruik van het voorlichtingsmateriaal gelukt is, zal ik (na toetsing en evaluatie) in tweede instantie ook de andere groepen benaderen en (opnieuw na toetsing en evaluatie) tenslotte alle woningen verbonden aan de Hartekamp. Ad 2) Ik zal in gesprek gaan met de afdeling opleidingen van de Hartekampgroep en met hen de noodzaak en de mogelijkheden voor een (bv.) jaarlijks terugkerende bijscholingsmogelijkheid over het onderwerp obstipatie bespreken. Toetsing en evaluatie Voor de introductie van het materiaal neem ik bij de groepsleiding van de betreffende groep een korte kennistoets af (om een idee te krijgen van het aanvangskennisniveau). Twee maanden na introductie van het voorlichtingsmateriaal op de groep zal een enquête aan de betreffende groepsleiding verstrekt worden waarin relevantie, tevredenheid en gebruikersgemak middels een vragenlijst getoetst worden. Zo nodig zal het informatiemateriaal daarna worden aangepast, afhankelijk van de door hen gegeven suggesties. Tijdsplanning Binnen de tijdsduur die in het kader van de AVG-opleiding voor het kwaliteitsproject ingeplande tijd (maart tot november 2004) denk ik eenmaal de cyclus PLAN, DO, CHECK en ACT te kunnen doorlopen. De tijdsplanning is als volgt: maart april formuleren probleemstelling plan van uitvoering schrijven dit doornemen met AVG i.o.- groep en met kwaliteitsmanager de Hartekampgroep afspraak met afdeling opleidingen de Hartekampgroep juli/augustus informatie zoeken gesprek met teamleidster (toestemming?) materiaal samenstellen september november evt. bijscholing geven voorlichtingsmateriaal afgeven op groep eerste toetsing; enquête groepsleiding presentatie voorlopige resultaten aan AVG i.o. s en AVGO s. DO Voorlichtingsmateriaal Na overleg met mede-avg i.o. s en de kwaliteitsmanager van de Hartekampgroep (zie bijlage 1) is het plan van uitvoering uiteindelijk geworden zoals hierboven vermeld. Middels meerdere bronnen (apotheek, diëtiste, collega s polikliniek) heb ik diverse informatiefolders en brochures over obstipatie verzameld. Deze waren echter alle niet zoals ik het ideale voorlichtingsmateriaal voor ogen had. Het moest kort en bondig zijn, in één oogopslag te bekijken. Daarnaast aantrekkelijk qua vormgeving, zodat je oog er als het ware heen getrokken wordt. Voorts moest het complete, maar wel direct voor de praktijk belangrijke informatie bevatten. Het liefst in de vorm van

5 een (geplastificeerd) A4, dat ergens op een prikbord gehangen wordt en daar regelmatig de aandacht blijft trekken. Uiteindelijk heb ik, met gebruikmaking van de diverse voorlichtingsfolders en boekjes, het door mij gewenste voorlichtingsmateriaal gecreëerd (zie bijlage 2) in de vorm van een geplastificeerd postertje. Dit postertje heb ik op de afdeling afgegeven met de vraag het op een geschikte plek te hangen waar personeel regelmatig komt en ook de tijd heeft even iets dergelijks door te nemen. Bijscholing Ik heb een gesprek gehad met de afdeling opleidingen van de Hartekampgroep. Zij hadden zelf ook de wens dat er een bijscholing werd verzorgd voor groepsleiding over obstipatie. Ik heb die uiteindelijk zelf gegeven in september CHECK Voorlichtingsmateriaal Eind oktober heb ik enquêtes (zie bijlage 3) achtergelaten op de groep waar ik het voorlichtingsmateriaal had afgegeven. Het postertje bleek op het bewonerstoilet gehangen te zijn. Van de 10 uitgedeelde enquêtes heb ik er 5 retour gekregen. De antwoorden waren over het algemeen kort en bondig. (Bv.: Vraag: Heb je nieuwe dingen gelezen op de poster? Antwoord: Nee ;Vraag: Heb je er wel eens aan gedacht met betrekking tot een bewoner? Antwoord: Ja ). Mijn vragen waren met andere woorden duidelijk te gesloten gesteld. Hierdoor heb ik onvoldoende beeld gekregen van het al dan niet succes hebben met deze vorm van voorlichtingsmateriaal. Daarnaast heb ik nu alleen de ideeën van de groepsleiding van één team gehoord, die uiteraard regelmatig met elkaar spreken, waarschijnlijk hetzelfde soort basiskennis bezitten en samen eenzelfde mening vormen dikwijls. Achteraf geen handige keuze om te beginnen met slechts één groep. Het werkplan moet worden aangepast. Bijscholing Eenmaal (in september) heb ik een bijscholing gegeven over obstipatie. De bijscholing was georganiseerd door de afdeling opleidingen van de Hartekampgroep. Zij hadden gezorgd voor posters over de hele Hartekamp waarin de bijscholing ruim tevoren werd aangekondigd. Maximaal 20 mensen konden zich inschrijven. Op de bijscholing bleken zich echter slechts 8 mensen te hebben ingeschreven. Deze 8 hadden allemaal in de praktijk te maken met bewoners met obstipatie. Zij kwamen van zeer diverse woongroepen (van woningen met EMG-bewoners tot en met woningen met lichamelijk gezonde gedragsmoeilijke bewoners). Waarom slechts 8 mensen zich hadden opgegeven vind ik moeilijk te bedenken. Binnenkort heb ik een gesprek met de afdeling opleidingen en zal zowel deze vraag bespreken als het plan een jaarlijks weerkerende bijscholing over obstipatie te organiseren. ACT Voorlichtingsmateriaal Bij de toetsing bleek het werkplan aangepast te moeten worden om de gewenste resultaten te bereiken. De aanpassingen van het werkplan zijn als volgt: Ik zal het voorlichtingsmateriaal nu onder meerdere groepen (bv. 5) verspreiden, waarbij de groepen onderling verschillen in aard van te verzorgen cq. te begeleiden bewoners. De enquête na 2 maanden zal ik enigszins aanpassen; met name zal ik de vragen meer open verwoorden waardoor ik hopelijk meer cq. uitgebreidere

6 feedback krijg. Afhankelijk van deze feedback kan ik het voorlichtingsmateriaal over de Hartekamp gaan verspreiden of moet ik besluiten dat deze vorm van kennisvermeerdering mogelijk niet zinvol is. Bijscholing In gesprek met de afdeling opleidingen van de Hartekampgroep hoop ik samen tot een werkbaar plan te komen met betrekking tot de bijscholing aan groepsleiding over het onderwerp obstipatie. Hierin zullen zowel de frequentie en aard van de bijscholing ter sprake moeten komen als het motiveren, stimuleren danwel verplichten van groepsleiding om deze bijscholing te volgen.

7 Nawoord Ik vond het zinvol om, na de theorielessen over kwaliteit zelf daadwerkelijk een kwaliteitsproject uit te voeren. Wel merk je dat de voorgeschreven 8 maanden onvoldoende zijn om een kwaliteitsproject daadwerkelijk volledig uitgevoerd te krijgen. Dit volgt ook wel uit het cyclische karakter dat kenmerkend is voor een kwaliteitsproject. Tijdens het uitvoeren van het project bemerk je allerlei zaken die de implementatie van de kwaliteitsverbeterende items in de weg staan. Dit leidt je ertoe om, zoals ik mijn essay ook eindig, het werkplan of soms ook je doelstellingen te herzien en min of meer weer van voren af aan te beginnen. Je moet dan ook wel zeer overtuigd cq. gemotiveerd zijn om een kwaliteitsproject goed ten einde te kunnen brengen. Ik ben overtuigd van de waarde en gemotiveerd voor verdere uitwerking van mijn kwaliteitsproject en hoop dit dan ook in de komende maanden ten uitvoer te brengen. Met dank aan Peter Harteloh voor de theorielessen, mijn mede-avg i.o. s, Ingrid Denkers en Harrie Volman voor het meedenken over het plan van uitvoering en de groepsleiding van Beuk 1 voor het invullen van de kennistoets en de enquête Talitha van den Heuvel November 2004

8 Literatuur 1 Bastiaanse L., Meelen B. en Vermoen C.. Complicaties van obstipatie bij verstandelijk gehandicapten. April Module kwaliteit van zorg. (inhoudelijke beschrijving module en kwaliteitsproject-opdracht). 3 Harteloh P.P.M., Casparie A.F. Kwaliteit van zorg: van zorginhoudelijke benadering naar 4 bedrijfskundige aanpak Maarsen: Elsevier/ De Tijdstroom. 5 Huisman, S. De kwaliteit, die maak jij?! Stappen naar verbetering. Augustus NVAVG-themamiddag. 6 Projectvoorstel kwaliteitsproject De positie en werkwijze van de AVG binnen Zodiak. April Erik Boot.