Clickers: een duur speeltje of een werkvorm met toegevoegde waarde?

Transcriptie

1 Clickers: een duur speeltje of een werkvorm met toegevoegde waarde? Kristof De Witte 1,2 en Maarten Cachet 2 1 Top Institute for Evidence Based Education Research (TIER), Maastricht University, Kapoenstraat 2, 6200 MD Maastricht, Nederland 2 SLO Economie KU Leuven, Naamsestraat 69, 3000 Leuven, België Kristof.dewitte@kuleuven.be T : SLO Economie KU Leuven Abstract: Clickers zijn stemkastjes die de leerlingen kunnen gebruiken in de les om anoniem te antwoorden op vragen in de klas. De leraar kan deze technologie gebruiken bij didactische werkvormen zoals het onderwijsleergesprek en debatten. De clickers geven ook onmiddellijk feedback aan de leerkracht over het leerproces van de leerlingen. In dit artikel worden de voor- en nadelen besproken van clickers voor het middelbaar economieonderwijs. We bespreken kort enkele voorbeelden van het gebruik van clickers in het middelbaar economieonderwijs, net als de kostprijs van het systeem. 1. Inleiding Er wordt in het onderwijs steeds intensiever gebruik gemaakt van technologie. Computers, smartboards, serious games en zelfs tablets zijn niet meer weg te denken uit de klas. Ook Classroom Response Systems doen hun intrede. Classroom Response Systems, ofwel clickers, zijn systemen waarbij elke leerling een stemkastje heeft om hun antwoord van de vraag anoniem te kunnen weergeven. Dit geeft de mogelijkheid om efficiënter enkele didactische werkvormen uit te voeren. Clickers zijn een hulp bij drie type vragen: (1) juist/fout vragen, (2) multiple choice vragen, en (3) vragen met een numeriek antwoord (Carnaghan et al., 2011). Deze drie functies kunnen ingezet worden voor het gebruik in bijvoorbeeld het onderwijsleergesprek, herhaling van een voorgaande les, peilen naar de beginsituatie van leerlingen, experimenten, quizzen, spellen en een debat. Om clickers te gebruiken in de les is er nood aan een stemkastje voor elke leerling, software met computer, een beamer om de resultaten te projecteren en een ontvanger. Het gebruik van clickers is ontstaan in het hoger onderwijs, waar het in grote groepen vaak moeilijker is om studenten te activeren tijdens de les. Zo gebruikt de KULAK (campus Kortrijk van de KU Leuven) clickers in de hoorcolleges (Van der Meeren et al., 2012). Dit artikel onderzoekt of clickers nuttig zijn in het middelbaar economieonderwijs. Er zijn namelijk alternatieven voor clickers in kleinere klassen. Deze alternatieven zijn bijvoorbeeld handopsteken en stemmen met kleurbordjes. In het eerste hoofdstuk bespreken we de voordelen van de clickers. Vervolgens bespreken we de nadelen van de clickers in het tweede hoofdstuk. Tenslotte wordt er in 1

2 het derde hoofdstuk enkele voorbeelden gegeven voor het gebruik van clickers in het middelbaar economieonderwijs en informatie gegeven waar je clickers kan aankopen. 2. Voordelen en moeilijkheden van clickers in het middelbaar economieonderwijs Clickers bieden diverse voordelen en moeilijkheden. Een verhoogde motivatie van leerlingen, faciliteren van een actieve leeromgeving, eenvoudige formatieve evaluatie en verbeterde leerprestaties. We bespreken kort elk van deze voordelen. Onderzoek rond clickers richt zich vooral op het hoger onderwijs. Toch zijn er interessante conclusies te trekken voor het middelbaaronderwijs. Motivatie Studenten gaven aan dat ze het gebruik van clickers leuk vonden (De Gagne, 2010). Verder gaven leerkrachten ook aan in de enquêtes dat de leerlingen aandachtiger waren. De leerlingen moesten immers allemaal op de komende vragen beantwoorden. Dit geeft een indicatie dat leerlingen in het middelbaar onderwijs ook gemotiveerder in de les zullen zitten indien er gebruik wordt gemaakt van clickers. Een ander element dat naar voor komt in onderzoek is dat er toch ook altijd een kleine minderheid is die niet graag gebruik maakt van clickers (Carnaghan et al., 2011). De leerkracht zal zeker moeten het nut van de clickers moeten verdedigen om ook deze leerlingen te motiveren. Ten slotte gaven leerlingen aan dat ze minder gemotiveerd waren om hun antwoord te uit te leggen indien de grote meerderheid van de klas het antwoord juist had. Het is daarom belangrijk om de vragen voldoende moeilijk te maken zodat er niet maar een kleine minderheid de vraag fout heeft (Carnaghan et al., 2011). Actieve leeromgeving Doordat een vraag door clickers aan alle leerlingen individueel gesteld wordt, geeft dit de mogelijkheid om iedereen in de les te activeren en bij de les te betrekken (Lantz, 2010). Het gebruik van clickers maakt het makkelijker om andere didactische werkvormen te gebruiken. Zo kan een quiz in de les makkelijker georganiseerd worden met behulp van clickers. Verder kunnen clickers het mogelijk maken om een debat te voeren in de klas. Door de anonimiteit van de clickers gaan leerlingen makkelijker eerlijk antwoorden op controversiële stellingen (Fifer, 2012). Clickers kunnen ook worden gebruikt voor peer instruction 1. Doordat activerende werkvormen makkelijker gebruikt kunnen worden in de klas door het gebruik van clickers, gaan de leerlingen in een actievere leeromgeving komen. Het hangt dus sterk af van hoe de clickers gebruikt worden (Van der Meeren et al., 2012). Clickers geven ook de mogelijkheid om bij het begin van de les snel te controleren wat iedereen nog van de vorige les weet. Indien de leerlingen iets moesten voorbereiden voor de les, geven clickers ook de opportuniteit om dit makkelijk te controleren. Doordat leerlingen meer gecontroleerd kunnen worden en meer feedback krijgen, kunnen leerlingen ook meer geactiveerd worden buiten het leslokaal (Carnaghan et al., 2011). Formatieve evaluatie en feedback Formatieve evaluatie is een manier om te achterhalen hoever de leerlingen gevorderd zijn in het leerproces. Deze kennis wordt gebruikt om het leerproces indien nodig bij te sturen. Door clickers te 1 Bij deze methode worden leerlingen gevraagd om eerst individueel te antwoorden op een vraag. Indien er veel fouten gemaakt zijn geweest, kan men de leerlingen overleggen met elkaar met eventueel enkele tips van de leraar om dan vervolgens opnieuw te stemmen (Carnahgan et al., 2011) 2

3 gebruiken lukt dit veel beter en efficiënter in vergelijking met een formatieve toets. De leraar heeft immers direct informatie over de kennis van de leerlingen. De leerlingen passen daarnaast hun aanvoelen van de formatieve evaluatie aan door de clickers. Leerlingen hebben moeite om het onderscheid te maken tussen formatieve en summatieve testen. Clickers kan een manier bieden om de wijze van evaluatie in een veiligere leeromgeving te brengen. Wanneer fouten gemaakt worden, heeft dit geen negatief effect op de cijfers van de leerlingen en kan er ook geen spot gedreven worden. Ook foute opvattingen die gedetecteerd worden door clickers kunnen door de leraar direct verklaard worden, zonder dat leerlingen publiekelijk vragen moeten stellen. Het beeld van de evaluatie wordt hierdoor verbeterd. Leraren kunnen dankzij clickers vaker formatieve evaluaties uitvoeren in vergelijking met de papieren versie en houden meer tijd over voor andere onderwijstaken (Vital, 2012). Naast de feedback dat clickers geeft aan de leerkracht, geven de clickers ook feedback aan de leerlingen. Leerlingen hebben nu een beter beeld hoe ver ze staan tegenover de andere leerlingen in de klas (De Gagne, 2010). Leerlingen gaven aan dat ze sneller werden geconfronteerd met het verkeerde antwoord. Hierdoor wisten ze snel dat ze verkeerd zaten en zochten ze ook sneller naar de juiste redenering (Van der Meeren et al., 2012). Prestaties Er wordt in de literatuur vaak door de leerlingen zelf aangegeven dat het gebruik van clickers hun leerprestaties verbeteren. Daarnaast is er ook onderzoek die dit causaal verband ondersteund. Mayer (2008) argumenteert dat als de vraagmethode in de les ondersteund werd door clickers, de prestaties van de leerlingen licht verbeterde. Belangrijk is ook dat de grootte van de klas niet uitmaakte voor de prestatieverbeteringen door clickers (Mayer, 2008). Dit is een indicatie dat clickers ook tot prestatieverbeteringen kan leiden in het middelbaar onderwijs. In een ander onderzoek, gevoerd door Van der Meeren (2012), wordt er aangetoond dat clickers het makkelijker maakt om verschillende instructiemethodes te gebruiken. Zo wordt het mogelijk om meer te werken met het onderwijsleergesprek, klasbrede discussies en peer instruction. Bij het gebruik van peer instruction door middel van clickers presteerden de leerlingen significant beter. Dit toont aan dat het bij het hanteren van clickers belangrijk is om de juiste werkvorm te hanteren om de maximale leerresultaten te behalen (Van der Meeren et al., 2012). Tenslotte geeft Carnaghan et al. (2011) aan dat de gemiddelde aangetoonde verbeteringen gering zijn, maar als we naar groepen van leerlingen kijken, zien we dat vooral zwakkere leerlingen sterk vooruitgang maken door het gebruik van clickers (Carnaghan et al., 2011). Mening van leerlingen versus leerkrachten In de meeste literatuur wordt er tevredenheid geobserveerd van de leerlingen omtrent het gebruik van clickers (De Gagne, 2010). De elementen die de leerlingen aangeven om hun tevredenheid te ondersteunen zijn: onmiddellijke feedback, het beter begrijpen van de inhoud, de anonimiteit en tevredenheid over de mogelijke toepassingen van clickers (bv. een quiz). Leerlingen gaven ook aan dat ze gestimuleerd werden om over alle vragen na te denken, ze vonden het motiverend om te weten hoe ze gepositioneerd zijn tegenover de klas en ze gaven aan dat de nabespreking van de vragen snel ging omdat iedereen al had nagedacht over de vraag (Vital, 2012). Daarnaast geven de leerkrachten een aantal voordelen aan; clickers stimuleren het actief leren, er is een toegenomen aandacht in de les, de leeromgeving is aangenamer, leerlingen bereiden hun leestaken beter voor en er is sneller en makkelijker informatie over hoever de leerlingen staan in het leerproces (De Gagne, 2010). Er wordt ook aangegeven dat het makkelijker is om vragen te stellen in aan de leerlingen (Van der Meeren et al., 2012). 3

4 Voordeel Elementen Maximaal benutten Motivatie Leukere lessen Leerlingen aandachtiger Kleine minderheid vindt het niet leuk Gebruik maken van quizzen Nut clickers motiveren bij leerlingen Vragen waar niet de meerderheid een antwoord op weet Activerende leeromgeving Leerlingen actiever in les Verschillende werkvormen makkelijker met clickers Betere voorbereiding leerlingen Anonimiteit Gebruik maken van onderwijsleergesprek, debatten, quizzen en peer instruction Herhalen vorige les aan de hand van clickers Formatieve Geeft feedback aan leraar om les Bespreek antwoorden van clickers evaluatie en te verbeteren Spoor actief misconcepties op feedback Geeft feedback aan leerlingen over hoe zij het doen. Efficiënter in vergelijking met papieren formatieve evaluatie Prestaties Leerlingen geven verbeterde leerprestaties aan Onderzoek geeft verbeterde Gebruik maken van onderwijsleergesprek, debatten, quizzen en peer instruction leerprestaties aan Verschil klasgrootte geen verandering in voordeel Vooral bij zwakkere leerlingen verbetering Mening leerlingen: Hogere tevredenheid door: Leuk Onmiddellijke feedback Beter begrijpen inhoud Anonimiteit Toepassingen clickers Nadenken over alle vragen Mening leerkrachten: Voordelen ondervonden door leerkrachten: Stimuleren actief leren Toegenomen aandacht in les Leeromgeving aangenamer Betere voorbereiding van taken Informatie over leerproces leerlingen Makkelijker om vragen te stellen in les Positie tegenover klas Snelle nabespreking mogelijk 4

5 3. Nadelen van Clickers Negatieve ervaringen bij clickers Bij het gebruik van clickers kunnen er een aantal technische problemen voorkomen. Er is een leertijd om clickers onder de knie te krijgen. Er zijn ook veel toepassingen met clickers. Het is dus best om eenvoudig te starten en pas indien de leerkracht en leerlingen vertrouwd zijn met clickers over te gaan naar moeilijkere toepassingen. Verder wordt er opgemerkt dat clickers makkelijker zijn om mee te spieken dan het papieren alternatief. Het is daarom moeilijk om summatieve evaluaties te doen met clickers. Bij summatieve evaluaties is het ook nodig om de clickers te koppelen aan de leerlingen. Een gevolg hiervan is dat er een verlies is van anonimiteit. Er is dus een afruil aanwezig tussen de mogelijkheid om punten toe te kennen aan de leerlingen en de anonimiteit van de antwoorden te bewaren (Carnaghan et al., 2011). Er werd al aangegeven dat niet alle leerlingen een positieve ervaring hadden met clickers. Zo gaven leerlingen aan dat hun primaire doel het beantwoorden is van de vragen van clickers, eerder dan de volledige leerstof volledig te begrijpen. Verder merkten leerlingen op dat velen hetzelfde antwoord kozen als hun buur, zonder zelf na te denken (Van der Meeren et al., 2012). Een mogelijke oplossing zou kunnen zijn om bonuspunten te geven aan de leerlingen die beter als het gemiddelde scoren. Dit kan de leerlingen motiveren om zelf goed te antwoorden zonder slechte antwoorden af te straffen. Een lange reeks slechte antwoorden werd gezien als demotiverend en de clickers veroorzaakten altijd veel geroezemoes in de les. Tenslotte konden ook niet alle leerkrachten goed om met de technologie, waardoor er vaak tijdverlies was eerdat het systeem goed werkte. Leerkrachten gaven ook aan dat de antwoorden op de clickervragen na een tijdje werden doorgegeven aan elkaar, zodat het volgende jaar de resultaten abnormaal beter waren (Van der Meeren et al., 2012). Dit kan opgelost worden door meerdere vragen in omloop te hebben, zodat het niet elk jaar dezelfde vragen zijn. Aanpassing lessen en hoge werklast leerkracht Naast het aanleren de technologie te gebruiken, is het ook nodig om de oorspronkelijke lessen aan te passen aan de clickers. Zo moet er genoeg flexibiliteit zijn om ruimte te hebben indien de resultaten van de clickervragen aantonen dat bepaalde leerlingen leerstof niet hebben begrepen. Een gevolg hiervan is dat er minder leerstof gedoceerd kan worden op dezelfde tijd (Carnaghan et al., 2012). Na een clickervraag kan er ook een discussie ontstaan in de klas. Het is best dat deze discussies minimaal voorbereid worden door de leraar. Ook de voorbereiding van de clickervragen neemt tijd in beslag. Zo is het best om vragen te gebruiken die al bestaan (Van der Meeren et al., 2012). Kostprijs De kostprijs voor al het materiaal beschikbaar te hebben voor één klas (maximaal 32 leerlingen) komt uit op zo'n 860 euro. De prijs kan gedrukt worden door het gebruik van smartphones. Leerlingen zouden dan kunnen op een website stemmen via hun smartphone of laptop. Toch levert dit ook problemen op. Zo verhoogt dit de technologische kunde van de leerkracht dat nodig is om het systeem te laten functioneren. Verder zal het gebruik de smartphones in de les de leerlingen afleiden (Vital, 2012; Van der Meeren et al., 2012). Hierdoor valt het toch af te raden om smartphones te gebruiken als clickers in het middelbaar onderwijs. Het zal misschien niet mogelijk zijn om voor elke klas deze clickers aan te schaffen. Dit kan leiden tot ongelijkheid. Tenslotte is de duurzaamheid van de clickers niet echt hoog. De clickers gaan snel verloren door het steeds uitdelen en teruggeven voor de les. Daarnaast zorgt dit voor een groot verlies aan tijd (Vital, 2012). Een mogelijke oplossing is om de leerlingen een persoonlijke clicker te 5

6 geven en een waarborg te laten betalen aan het begin van het schooljaar (Van der Meeren et al., 2012). Een nadeel hiervan is dan dat er meer clickers moeten aangekocht worden om voor elke leerling een clicker te hebben. Nadeel Elementen Maximaal benutten Negatieve ervaringen bij clickers Technische problemen Makkelijk om te spieken Clickers leiden af Demotiverend indien foute antwoorden Doorgeven vragen aan volgend Simpel beginnen Geen summatieve evaluaties Bonuspunten indien beter als gemiddeld scoren Meerdere vragen in omloop hebben jaar Aanpassing lessen en hogere werklast leerkrachten Flexibiliteit nodig om problemen op te vangen Voorbereiden op mogelijke discussies Rekening houden dat er minder leerstof gezien kan worden Bestaand materiaal zoeken om clickervragen te maken Goede clickervragen voorbereiden Ongeveer 860 euro per klas Mogelijk om clickers aan Kostprijs Gebruik maken van smartphones leerlingen geven met waarborg Kan leiden tot ongelijkheid Lage duurzaamheid 4. Aan de slag 4.1. Voorbeelden Clickers gebruiken bij een Quiz Lesonderwerp: "Het merkenbeleid als marketinginstrument" De les situeert zich in het leerplan 'Handel Derde graad TSO, Leerplan Secundair Onderwijs, VVKSO - BRUSSEL D/2013/7841/014' binnen de Bedrijfseconomie. De leerinhouden voor deze les zijn de begrippen A-merk, B-merk, collectief merk, individueel merk, fabrikantenmerk, landelijk merk en private label. Verder is het belangrijk dat de leerlingen aan de hand van voorbeelden deze merken begrippen kunnen duiden. Na les gegeven te hebben over deze begrippen kan de leraar een quiz spelen en gebruik maken van de clickers. Leerlingen kunnen zich plaatsen in groepjes van twee. Er kunnen enkele juist/fout vragen en multiple choice vragen gesteld worden over welk label hoort bij welk merk. De leerlingen krijgen dan even de tijd om te antwoorden. Wanneer de quiz afgelopen is, kan elke vraag overlopen worden. Voor de analyse kan er ook bekeken worden wat de klas heeft geantwoord. Indien er fouten gemaakt zijn geweest, kan hier langer bij stilgestaan worden. Als alle vragen overlopen zijn geweest, kan er worden bekendgemaakt welk groepje heeft gewonnen. Op deze manier wordt er een competitief element gebruikt in de les. Dit heeft een activerende werking. De bijdrage van de clickers in vergelijking met een gewone quiz is dat het efficiënter loopt. De antwoorden moeten niet worden doorgegeven aan de leraar per vraag. Of de leraar moet niet eerst antwoordbladen analyseren om te bepalen wie gewonnen heeft en waar er het leerlingen nog 6

7 problemen mee hebben. De clickers maken het ook leuker om de quiz te spelen en de software maakt mooie staafdiagrammen van de antwoorden, waardoor het analyseren van de antwoorden van de klas sneller gaat. De prestaties van de groepjes blijven ook tot de einduitslag onbekend Clickers gebruiken tijdens een klasexperiment Lesonderwerp: "Speltheorie" De les situeert zich in het leerplan 'Economie derde graad ASO, leerplan secundair onderwijs, LICAP - BRUSSEL D/2006/0279/051' binnen de algemene economie. Speltheorie wordt gebruikt om prijsvorming te verklaren bij oligopolies. Om speltheorie uit te leggen kan er gebruikt worden gemaakt van kleine experimenten. Clickers kunnen hier een interessant hulpmiddel zijn. De leraar schetst een situatie. Er zijn twee cafés op een grote markt. Beide eigenaars overwegen om hun prijs te verhogen voor een koffie. Indien beide cafés hun prijs op 2 euro houden hebben ze elk euro. Indien beide cafés hun prijs verhogen tot 2.5 euro, zal er een winst zijn van euro per café. Maar indien slechts één café zijn prijs verhoogt zal dit café enorm veel klanten verliezen aan zijn concurrent en maar euro winst hebben. Zijn concurrent, die zijn prijs constant heeft gehouden zal nu meer klanten hebben en ziet zijn prijs winst stijgen tot euro. De situatie kan ook getekend worden in een resultatenmatrix: Café 2 Prijs voor een koffie 2 euro 2.5 euro 2 euro (10000; 10000) (15000; 2000) Café euro (2000; 15000) (12000; 12000) De klas wordt in twee groepen verdeeld, waarbij elke groep een café vertegenwoordigt. De leraar vraagt eerst wat Café 1 gaat doen indien Café 2 de prijs op 2 euro behoudt. De leerlingen mogen stemmen. Vervolgens vraagt de leraar wat Café 1 zou dien als Café 2 zijn prijs verhoogt op 2.5 euro. De leerlingen mogen een tweede keer stemmen. Tenslotte vraagt de leraar wat café 1 zou doen indien we niet weten of Café 2 de prijs verhoogt of niet. De leerlingen die Café 1 vertegenwoordigen mogen een laatste keer stemmen. Dit proces wordt een tweede keer herhaald met de leerlingen die Café 2 vertegenwoordigen. Wanneer alle leerlingen gestemd hebben wordt er gekeken naar de resultaten. Verwacht wordt dat de leerlingen altijd gestemd hebben om de prijs constant te houden. De leerkracht legt uit dat dit een 'Nash evenwicht' is en een 'dominante strategie'. Dit proces kan worden herhaald met andere resultatenmatrixen waar geen dominante strategieën zijn en waar meerdere 'Nash evenwichten' zijn Het gebruik van clickers bij een debat Lesonderwerp: "negatieve externe effecten" De les situeert zich in het leerplan 'Economie tweede graad ASO, leerplan secundair onderwijs, LICAP - BRUSSEL D/2006/0279/050' binnen de algemene economie. 7

8 De leerlingen hebben in de vorige lessen geleerd over economische groei en over het BBP per capita. De leerlingen hebben ook al gesproken over de wenselijkheid van economische groei voor uit de armoede te komen. Deze les kan gestart worden met enkele controversiële stellingen waar de leerlingen eens/oneens over kunnen zijn. Deze stellingen gaan over de wenselijkheid van economische groei en kunnen ook gaan over ongelijkheid. Zodra de leerlingen de stelling horen mogen ze stemmen. De resultaten van de klas worden geprojecteerd. Daarmee kan er een korte discussie worden uitgelokt Peer instruction aan de hand van clickers Lesonderwerp: "De balans en de balansrekening" De les situeert zich in het leerplan 'Bedrijfseconomie Handel Tweede graad TSO, Leerplan secundair onderwijs, LICAP BRUSSEL D/2005/0279/014'. De leerlingen zijn zopas in aanraking geraakt met boekhouden. Hierbij hebben ze verschillende begrippen en concepten geleerd, waaronder de balans, actief-passief, crediteren of debiteren,... Clickers kunnen worden gebruikt om te controleren of de leerlingen deze begrippen hebben begrepen. Zo kunnen er een aantal oefeningen worden geprojecteerd waar de leerlingen op kunnen antwoorden met de clickers. De leerlingen moeten in de oefeningen aangeven of er moet worden gedebiteerd of gecrediteerd of ze moeten aangeven of het een actief of passief rekening is. Bij elke vraag wordt er overlopen wat de antwoorden zijn. Indien er nog onenigheid is in de antwoorden, krijgen de leerlingen de kans om samen te discussiëren met hun buur. Daarna kunnen ze nog eens stemmen. Soms kan de leraar extra tips meegeven waar ze rekening mee moeten houden. Dit proces kan worden herhaalt tot dat alle leerlingen correct antwoorden De aankoop van clickers Er zijn meerdere producenten van clickers op de markt aanwezig. Toch zijn veel van deze producenten gevestigd in de VS. De grootste producenten zijn (Carnaghan et al., 2011): einstruction 2 Iclicker 3 Poll everywhere 4 Turning point 5 Bij alle producenten kan je ook de software kopen om smartphones te gebruiken als clickers. Daarnaast is er een groot aanbod aanwezig van standaard clickers alsook clickers waarmee geantwoord kan worden op open vragen. De voordeligste prijs die we gevonden hebben is bij einstruction, die ook een filiaal hebben in Nederland. Voor een pakket met 32 standaard 6 clickers 2 of Zie tabel 1. Bron: Tabel 1: Standaard clickers bij einstruction 8

9 (of stemkastjes) met software, ontvanger en draagtas inbegrepen, betaal je 860 euro. Voor een training van einstruction voor maximaal 12 personen betaal je 650 euro. De software sluit aan bij PowerPoint en Excel. Hierdoor is het mogelijk om in PowerPoint presentaties de resultaten snel weer te geven. Besluit Clickers hebben veel voordelen in het hoger onderwijs. Daarnaast zijn er ook veel voordelen die in het middelbaar economieonderwijs geldig zijn. Zo werken de clickers motiverend voor de leerlingen en is er een grote meerderheid die de clickers leuk vinden. De clickers dragen bij tot een activerende leeromgeving doordat ze de mogelijkheid biedt veel activerende werkvormen efficiënter uit te voeren. Een ander voordeel dat clickers met zich meebrengt is dat er onmiddellijke feedback aanwezig is voor de leerkracht en ook voor de leerlingen met behoud van anonimiteit voor de leerlingen. Ten slotte wordt er in sommige onderzoeken aangetoond dat er verbeterde leerprestaties aanwezig zijn door het gebruik van clickers. Toch zijn er ook nadelen verbonden aan clickers. Zo zijn er vaak technische problemen, maakt clickers het makkelijk om te spieken waardoor summatieve evaluaties geen goed idee zijn. Verder leiden de clickers in sommige situaties af en kan het demotiverend werken indien er veel fouten worden gemaakt. De lessen horen ook sterk aangepast te worden door het gebruik van clickers waardoor er minder leerstof kan gezien worden op dezelfde tijd. Tenslotte is er ook een kostprijs aan de clickers verbonden. Het aankopen van de clickers kan vanaf 860 euro per klas. Hiernaast is het ook nodig om een computer met beamer in de klas te hebben. Er zijn veel mogelijkheden waarin de clickers gebruikt kunnen worden. De clickers lenen zich ideaal toe voor het gebruik in een onderwijsleergesprek, klasexperimenten, serious games, debatten, peer instruction, testen van voorkennis/leerstof en quizzen. Dit zijn werkvormen die regelmatig gebruikt kunnen worden in het middelbaar economieonderwijs. Bibliografie Auras, R. & Bix, L. (2006). WAKE UP! The effectiveness of a Student Response System in large packaging classes. Packaging Technologie and Science, 20, Carnaghan, C. Edmonds, T.P. Lechner, T.A. & Olds, P.R. (2011). Using student response systems in the accounting classroom: Strengths, strategies and limitations. Journal of Accounting Education, 23, De Gagne, J.C. (2010). The impact of clickers in nursing education: a review of literature. Nurse Education Today, 31, Fifer, P. (2012). Student perception of clicker usage in nursing education. Teaching and Learning in Nursing, 7, Lantz, M.E. (2010). The use of 'Clickers' in the classroom: Teaching innovation or merely an amusing novelty? Computers in Human Behavior, 26(4),

10 Mayer, R.E. et al. (2008). Clickers in college classrooms: fostering learning with questioning methods in large lecture classes. Contemporaty Educational Psychology, 34, Van der Meeren, L., Clarebout, G. & Watteyne, A. (2012). Interactive instructiemethoden in het hoger onderwijs: de implementatie via een classroom response system, KULeuven Kulak (working document). Vital, F. (2012). Creating a positive learning environment with the use of clickers in a high school chemistry classroom. Journal of Chemical Education, 89,