PAS. Theoretische onderbouwing. Deel C. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren. Een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk

Transcriptie

1 PAS Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren Een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk Theoretische onderbouwing Deel C

2 Theoretische onderbouwing Adviesgroep ErgoJob Auteurs: Senioradviseur: In opdracht van: Marije Goos Lieke van de Graaf Wendy Speksnijder Natascha Spijker Ruth Wobma Paul van der Hulst Esdégé-Reigersdaal Opleiding ergotherapie HvA 2005, Instituut Ergotherapie, Amsterdam 2

3 Voorwoord In opdracht van Esdégé-Reigersdaal hebben wij, vierdejaarsstudenten van de Hogeschool van Amsterdam Instituut Ergotherapie, gewerkt aan het afstudeerproject Analyse van arbeidssituaties. Van 31 augustus 2004 t/m 21 januari 2005 hebben we als adviesteam ErgoJob samen met de jobcoaches en cliëntbegeleiders van Esdégé-Reigersdaal het analyse-instrument de PAS ontwikkeld. Zonder de hulp en expertise van diverse betrokkenen hadden we het project niet op deze manier kunnen realiseren. Allereerst danken we onze opdrachtgever Henk Morriën voor de prettige samenwerking en voor de ondersteuning die hij ons tijdens het project geboden heeft. Daarnaast willen we de jobcoaches / cliëntbegeleiders bedanken waarmee we nauw hebben samengewerkt. Fred Zonneveld, Anneke van de Vrie, Herman Wolf en Irma Bruijns zijn vanaf het begin zeer betrokken geweest en hebben hun collega s ook enthousiast weten te maken voor het project. Wij willen alle andere jobcoaches / clientbegeleiders ook bedanken voor hun medewerking aan de interviews en de pilot. Onze dank gaat ook uit naar Willemijn Veraart, die initiatiefnemer was voor het project, en Imma Houtenbos, clustermanager van De Schelp / De Kroft. Zij zijn vanaf het begin betrokken geweest en hebben ons goede adviezen gegeven tijdens het project. Ook de andere adviseurs willen we bedanken voor hun adviezen en de feedback op onze producten. Als laatste een woord van dank aan onze senioradviseur Paul van der Hulst. Met zijn kennis op het gebied van ergotherapie en arbeid heeft hij ons goede adviezen kunnen geven en structuur weten te bieden. Wij hebben deze samenwerking als zeer waardevol ervaren. ErgoJob Marije Goos Lieke van de Graaf Wendy Speksnijder Natascha Spijker Ruth Wobma Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 3

4 Samenvatting Dit is de theoretische onderbouwing van de PAS. PAS staat voor Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren. De PAS is ontwikkeld voor jobcoaches / cliëntbegeleiders van Esdégé-Reigersdaal. Esdégé-Reigersdaal is een organisatie die ondersteuning biedt aan mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking, met hierbij soms gedrags- of psychiatrische problemen. Het doel van de PAS is dat het de jobcoach / cliëntbegeleider ondersteunt bij het zoeken van een geschikte arbeidssituatie voor een cliënt en/of bij het controleren of de huidige arbeidssituatie bij de cliënt past. Om dit doel te bereiken zijn er in de PAS twee aspecten verwerkt: 1. Het in kaart brengen van de vaardigheden van een cliënt die betrekking kunnen hebben op het werken in een arbeidssituatie. Door het invullen van de PAS wordt er een arbeidsvaardigheden-profiel opgesteld: het wordt duidelijk wat sterke of minder sterke kanten van een cliënt zijn. 2. Verzamelen van aandachtspunten voor de (toekomstige) arbeidssituatie, die naar aanleiding van de vaardigheden van de cliënt kunnen worden beschreven. Wanneer blijkt dat een cliënt op bepaald gebied niet zo vaardig is, kan er bij de aandachtspunten worden vermeld wat de consequenties voor de arbeidssituatie zijn. De PAS is een aanzet tot een profielvergelijking; de vaardigheden van de cliënt kunnen uiteindelijk worden vergeleken met de eisen die een arbeidssituatie aan de cliënt stelt. Hiervoor moet middels een baananalyse in kaart worden gebracht wat deze eisen zijn. De theoretische onderbouwing bestaat uit drie delen. Deel 1. Verantwoording van de werkwijze In dit deel wordt het proces beschreven dat ErgoJob doorlopen heeft om de PAS te ontwikkelen. In het proces is een interview gebruikt om de wensen van de jobcoaches voor de PAS te weten te komen, op basis van hun reacties is een pakket van eisen opgesteld. Vanuit het pakket van eisen is de PAS ontwikkeld. De PAS is getoetst in een pilot. Na de pilot is er een definitieve versie van de PAS gemaakt. Deel 2. Verantwoording van inhoudelijke keuzes In dit deel worden de keuzes voor de inhoud van de PAS beargumenteerd. Dit wordt beschreven aan de hand van het pakket van eisen. Deze keuzes zijn tot stand gekomen door literatuuronderzoek, interviews met de jobcoaches, en de pilot. Deel 3. Advies voor implementatie Dit deel is het advies voor implementatie. Er wordt een analyse beschreven van de huidige situatie van de PAS in Esdégé-Reigersdaal. Op basis van deze analyse zijn de aanbevelingen voor implementatie geschreven. De aanbevelingen zijn gericht op het verder ontwikkelen, gebruiken en blijven gebruiken van de PAS. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 4

5 Inhoudsopgave Inleiding...7 Deel 1 Verantwoording van de werkwijze 1. Esdégé-Reigersdaal Organisatie Het kwaliteitsbeleid Contacten tijdens project Vergelijking visie ergotherapie en visie Esdégé-Reigersdaal Werkwijze van de clusters Functiebeschrijving jobcoach Werkwijze van de clusters samen Verschillen in de werkwijze per cluster De aanvulling van de PAS op gebruikte instrumenten Doorverwijzing naar specialisten Werkwijze ErgoJob International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) in relatie tot arbeidssituaties De ICF ICF en arbeid ICF en ergotherapie Onderzoek De onderzoeksvraag Moment van onderzoek Het onderzoekstype Keuze voor een interview binnen het onderzoekstype Samenstelling interview Pakket van eisen Criteria eindproducten Vormtechnische en communicatieve aspecten voor alle eindproducten Criteria voor het instrument en de handleiding Criteria voor het advies voor de implementatie Criteria voor de theoretische onderbouwing Criteria voor de eindpresentatie De PAS en de handleiding Validiteit en betrouwbaarheid Pilot...37 Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 5

6 Deel 2 Verantwoording van de inhoudelijke keuzes 12. Inleiding Doel van de PAS Moment van afname Doelgroep Locaties Wijze van afname Inzichtelijkheid Duur van afname Vormaspecten Inhoudsaspecten...56 Deel 3 Advies voor implementatie 22. Proces om tot implementatie te komen Inleiding Analyse van de doelgroep Aanbevelingen voor implementatie Doelen van implementatie Beschrijving van begeleidingsgroep en de Centrale Persoon Aanbevelingen bij de doelen...74 Nawoord...79 Bronnenlijst...80 Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 6

7 Inleiding Voor u ligt de theoretische onderbouwing (deel C) van het afstudeerproject Analyse van arbeidssituaties. Het bestaat uit de volgende onderdelen: Deel 1: Verantwoording van de werkwijze Deel 2: Verantwoording van inhoudelijke keuzes Deel 3: Advies voor implementatie Naast de theoretische onderbouwing behoren de volgende producten ook bij het afstudeerproject:? Deel A: de PAS (Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren),? Deel B: de handleiding van de PAS en? Deel D: de bijlagen van de theoretische onderbouwing In nauwe samenwerking met de jobcoaches / cliëntbegeleiders van Esdégé-Reigersdaal zijn deze producten tot stand gebracht. Binnen Esdégé-Reigersdaal bleek er behoefte te zijn aan een signaleringsinstrument waarbij met name de jobcoaches / clientbegeleiders op een gestructureerde wijze vanuit een observatie, de arbeidssituatie van een cliënt in kaart kunnen brengen. Dit was ook de aanleiding tot het project waarvoor wij als adviesteam zijn ingeschakeld. Gedurende het proces heeft er in overleg met de diverse betrokken partijen een afbakening plaats gevonden en is er uiteindelijk gekozen voor een instrument dat de vaardigheden van de cliënt analyseert. De vraagstelling voor het project is als volgt geformuleerd: Ontwerp en toets in de praktijk, in nauwe samenwerking met de meest betrokken partijen, een instrument dat het doel profielvergelijking nastreeft. Dit houdt in dat de vaardigheden van de cliënt worden vergeleken met de eisen die de arbeidssituatie aan een cliënt stelt. De nadruk ligt hierbij op het analyseren van de vaardigheden van een cliënt, die werkt/gaat werken op een arbeidslocatie binnen Esdégé-Reigersdaal of op een arbeidslocatie verkregen via Esdégé-Reigersdaal. Draag er zorg voor dat de jobcoaches die het instrument gaan gebruiken vertrouwd worden met het afnemen van het instrument en geef adviezen voor verdere implementatie van het instrument binnen Esdégé-Reigersdaal rekening houdend met de bestaande Arbo- en Kwaliteitszorgprocedures. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 7

8 Als adviesteam wilden we een professionele uitstraling hebben en herkenbaar zijn binnen Esdégé-Reigersdaal. We hebben er daarom ook voor gekozen om ons adviesteam een naam en een logo te geven. De woorden Ergotherapie en Jobcoach zijn samengevoegd tot ErgoJob. In het logo zelf zijn de E en de J aan elkaar verbonden. Het logo symboliseert dat we met de betrokken personen een adviesrelatie zijn aangaan die gebaseerd is op partnerschap. Samenwerking is als essentieel beschouwd. Om de leesbaarheid te vergroten spreken we in de theoretische onderbouwing van jobcoaches, hiermee bedoelen we uiteraard ook de cliëntbegeleiders. Ook wordt de cliënt aangeduid met hij. Waar hij staat kan ook zij gelezen worden. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 8

9 Deel 1 Verantwoording van de werkwijze Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 9

10 1. Esdégé-Reigersdaal In dit hoofdstuk worden de organisatie Esdégé-Reigersdaal en de clusters die betrokken waren bij het project, kort beschreven. Daarna volgt een paragraaf over het kwaliteitsbeleid van Esdégé-Reigersdaal, waaraan de PAS een bijdrage kan leveren. Tenslotte worden de contacten die ErgoJob heeft gehad met medewerkers van Esdégé-Reigersdaal beschreven Organisatie Esdégé-Reigersdaal is een organisatie die ondersteuning biedt aan mensen met een lichamelijke en/of verstandelijke beperking en mensen met niet-aangeboren hersenletsel (NAH). Bij deze mensen is soms sprake van gedrags- of psychiatrische problemen. Esdégé-Reigersdaal bied zorg en ondersteuning in de regio s Noordkop, Noord- Kennemerland en Oostelijk West-Friesland. De stichting is ontstaan uit een fusie tussen Reigersdaal (intramuraal) en Esdégé (semi-muraal). Esdégé-Reigersdaal is een grote organisatie; het telt 1950 medewerkers en 2258 cliënten (Esdégé-Reigersdaal, 2003). Dit grote aantal beroepskrachten zorgt ervoor dat iedere cliënt de ondersteuning, verzorging en eventueel behandeling krijgt die hij nodig heeft ( Deze zorg en ondersteuning wordt geboden bij het wonen, werken en andere vormen van dagbesteding. Esdégé-Reigersdaal stelt zich ten doel om met haar dienstverlening de cliënten te helpen om de kwaliteit van hun bestaan te verbeteren. Esdégé-Reigersdaal is een vraaggerichte organisatie. De vragen van de cliënt worden opgenomen in een zorg- en ondersteuningsplan, waarin doelen met de cliënt worden opgesteld. De organisatie is opgedeeld in clusters met op ieder cluster een clustermanager. De clustermanagers moeten in het jaarverslag verantwoording afleggen over hun werkwijze aan de Raad van Bestuur. Esdégé-Reigersdaal is een platte organisatie. Hierdoor zijn de clusters autonoom. Het gevolg hiervan is dat de werkwijze van de clusters verschilt. Elk cluster heeft zijn eigen geschiedenis en heeft de werkwijze door de jaren heen hierdoor verschillend vormgegeven. De clusters bepalen zelf hoe de begeleiding in de toekomst wordt vormgegeven. De clustermanagers sturen de jobcoaches aan en er is veel overleg binnen de clusters. Tussen de clusters is echter weinig overleg. Mede hierdoor verschilt de werkwijze tussen de clusters. ErgoJob richt zich op de clusters die zich bezighouden met dagbesteding en met name arbeid. Binnen Esdégé-Reigersdaal zijn er verschillende clusters die ondersteuning bieden bij dagbesteding. De clusters die betrokken zijn bij dit project zijn:? Begeleid Werken West Friesland Zwaag,? Centrum Begeleid Werken Alkmaar,? De Schelp Den Helder e.o., De Kroft Schagen,? De Zilvermeeuw Alkmaar e.o. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 10

11 Alle clusters bieden de mogelijkheid tot het volgen van een individueel loopbaantraject. Het doel van dit traject kan betaald of onbetaald werk zijn. Het gaat hierbij om allerlei vormen van werk op verschillende locaties. Bij de betrokken clusters kan er gewerkt worden binnen Esdége-Reigerdaal, bijvoorbeeld in een trainingscentrum, een atelier of een activiteitencentrum. Werken binnen Esdégé-Reigersdaal kan een manier zijn om vaardigheden te ontwikkelen en daarmee de kansen te verhogen op een baan bij een reguliere werkgever, maar het kan ook het einddoel zijn. Buiten Esdégé-Reigersdaal kan er gewerkt worden op een proef- of stageplek, een enclave of via een vrijwilligerscentrale, bij (zorg) instellingen en reguliere bedrijven ( 1.2 Het kwaliteitsbeleid ErgoJob wil met de ontwikkeling van de PAS aansluiten bij het kwaliteitsbeleid van Esdégé-Reigersdaal. Het gebruik van een instrument kan bijdragen aan het leveren van verantwoorde zorg: het is een hulpmiddel om systematisch in kaart te brengen wat de cliënt kan en welke consequenties dit heeft voor de arbeidssituatie, die de jobcoach en de cliënt eventueel voor ogen hebben bij het invullen van de PAS. Omdat de analyse van de vaardigheden van de cliënt en de aandachtspunten voor de arbeidssituatie aan de hand van de PAS op schrift worden gesteld, wordt de werkwijze van de jobcoach transparant. Hiermee kan de PAS een hulpmiddel zijn bij het afleggen van verantwoording naar zowel cliënt als management of als rapportage naar uitkerende instanties. Doordat de PAS meerdere keren in het begeleidingsproces van de cliënt af te nemen is, draagt het bij aan een systematische evaluatie van de gevolgde werkwijze. Wanneer meerdere personen binnen de instelling de PAS gaan gebruiken, wordt de overdracht van informatie makkelijker en eenduidiger. De PAS kan hiermee een flexibel administratief systeem zijn (Kwaliteitsbeleid, 2001). Op basis van een gesprek met kwaliteitsmedewerker Henriëtte Ruigrok blijkt dat het vanuit Esdégé-Reigersdaal in principe niet nodig is de kwaliteit van de clusters te verbeteren. De clusters zijn voldoende in staat om hun werkzaamheden te verantwoorden. Uit de aanleiding van het project bleek dat de clustermanagers wel belang zagen in het ontwikkelen van een analyse-instrument. Door de structuur van Esdégé-Reigersdaal (een platte organisatie) heeft ieder cluster de vrijheid krijgt zijn eigen werkwijze vorm te geven. Daarom is het pakket van eisen voor de PAS ontwikkeld in nauw overleg met de jobcoaches en in de praktijk door hen getoetst. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 11

12 1.3 Contacten tijdens project Tijdens het project heeft ErgoJob met verschillende medewerkers van Esdégé- Reigersdaal samengewerkt. De opdrachtgever De opdrachtgever voor het project is Henk Morriën (arbo-milieucoördinator). Werkgroep besluitvorming In paragraaf 1.1. is beschreven dat Esdégé-Reigersdaal een platte organisatie is en de clusters autonoom zijn. Uit paragraaf 1.2. blijkt dat er vanuit het kwaliteitsbeleid geen reden was om de PAS teontwikkelen. Daarom hebben we besloten om bij het ontwikkelen van de PAS vooral af te gaan op de wensen van de jobcoaches van de betrokken clusters, omdat zij de PAS in de praktijk zullen gaan gebruiken. Een korte beschrijving van de betrokken clusters volgt hieronder (de werkgroep besluitvorming bestaat uit de contactpersonen van de clusters):? Begeleid Werken West Friesland Begeleid Werken West Friesland (BWWF) ondersteunt mensen met een verstandelijke en/of lichamelijke handicap individueel bij het vinden en behouden van een passende werkplek in de maatschappij. De personen van BWWF die meewerkten aan het project zijn:? Irma Bruijns; jobcoach en contactpersoon voor het project? Wilma Jansen; jobcoach? Lies Verkerk; jobcoach? Arie Broekhuizen; arbeidsbemiddelaar? Dorijke van der Voort; clustermanager? Centrum Begeleid Werken. Het Centrum Begeleid Werken (CBW) begeleidt mensen met een handicap bij het zoeken naar betaald en onbetaald werk. Het biedt ondersteuning op maat aan zowel werkgever als werknemer. De personen van het CBW die meewerkten aan het project zijn:? Fred Zonneveld; jobcoach en contactpersoon voor het project? Stephan Brakel; jobcoach? Dick van Hoorn; jobcoach? De Schelp / De Kroft De Schelp / De Kroft heeft diverse mogelijkheden op het gebied van dagbesteding en werk. Daarbij wordt de passende ondersteuning geboden. Hieronder valt begeleiding bij arbeidsintegratie. Dit kan o.a. bestaan uit arbeidsinteresse testen en stage lopen in bedrijven. Verder werken cliënten in enclaves, zowel in Schagen als Den Helder. Het doel van een enclave is het leren van werkvaardigheden en het ontdekken van mogelijkheden. Voor een enkeling is de enclave het hoogst haalbare en kan het een vaste werkplek zijn of worden. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 12

13 De personen van De Schelp / De Kroft die meewerkten aan het project zijn:? Anneke van de Vrie; jobcoach De Kroft en contactpersoon voor het project? Hans Karsten; jobcoach De Kroft? Corrie Leijen; jobcoach De Kroft? Mirjam Meyerink; jobcoach De Schelp? Imma Houtenbos; clustermanager? De Zilvermeeuw De Zilvermeeuw is een voorziening voor dagactiviteiten (in de meest ruime zin van het woord) voor mensen met een lichamelijke handicap en / of niet-aangeboren hersenletsel. Het cluster de Zilvermeeuw bestaat uit een activiteitencentrum, soosprojecten, ambulante begeleiding en begeleid werken. Nieuw onderdeel van het Begeleid Werken is het Trainingscentrum Arbeid. Voor veel van deze cliënten is een wat langer voortraject nodig om de benodigde vaardigheden te ontwikkelen en daarmee de kansen te verhogen op een baan bij een reguliere werkgever. De personen van de Zilvermeeuw die meewerkten aan het project zijn:? Herman Wolff; cliëntbegeleider en contactpersoon voor het project? Tim de Ruiter; cliëntbegeleider? Rob Bloetjes; cliëntbegeleider Multidisciplinaire Adviesgroep Tijdens het ontwikkelen van de PAS heeft een multidisciplinaire groep ErgoJob advies gegeven. Niet alleen de jobcoaches krijgen te maken met de PAS, maar ook de disciplines waarmee de jobcoaches regelmatig samenwerken. Deze groep medewerkers heeft waardevolle adviezen gegeven op onder andere medisch gebied, de layout en de inzichtelijkheid van het instrument voor cliënten. De personen van de multidisciplinaire adviesgroep zijn:? Willemijn Veraart; Arts Verstandelijk Gehandicapten (AVG)? Lydia Venema; Ergotherapeut? Suzanne Kuit; Orthopedagoog? Henriëtte Ruigrok; Kwaliteitsmedewerker? Imma Houtenbos; Clustermanager De Schelp / De Kroft Overige contactpersonen Ook is er met verschillende personen contact geweest voor het opvragen van informatie, het bekendmaken van het project aan anderen binnen Esdégé-Reigersdaal, het regelen van vergaderruimtes, etcetera. De personen die meewerkten aan het project zijn:? Anneke Scheerman; medewerker PO&O? Titia Geerlink; medewerker afdeling communicatie? Steven van den Brug; medewerker afdeling communicatie Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 13

14 2. Vergelijking visie ergotherapie en visie Esdégé-Reigersdaal Een van de uitgangspunten bij het project was dat de PAS aan zou sluiten bij de visie van Esdégé-Reigersdaal. We hebben die visie vergeleken met de visie van de ergotherapie. Net als bij Esdégé-Reigersdaal is ook het uitgangspunt van de ergotherapie dat ieder mens een uniek individu is en dat ieder mens beschikt over een unieke combinatie van mogelijkheden en beperkingen. Esdégé-Reigersdaal stelt dat ieder mens behoefte heeft aan ontplooiing van mogelijkheden, ieder mens heeft behoefte aan het leven in relatie met anderen (Esdégé- Reigersdaal, 2003). Ergotherapie gaat hier ook vanuit. Mensen ervaren het leven als betekenisvol, krijgen voldoening als ze de gelegenheid hebben activiteiten zo optimaal mogelijk uit te voeren. Arbeid kan zo n betekenisvolle activiteit zijn, waarin mensen zich kunnen ontplooien of voldoening vinden. Binnen de ergotherapie wordt de mens als geheel beschouwd en er wordt gekeken hoe elk aspect van de mens invloed kan hebben op het handelen. De mens wordt gezien al een fysiek, emotioneel, cognitief, sociaal en cultureel geheel (afgeleid van Kinébanian, 1999). Het is ergotherapie eigen om vanuit verschillende perspectieven de vaardigheden van een cliënt in relatie tot bijvoorbeeld een arbeidssituatie te analyseren. In dit project is met name bekeken hoe elk van deze aspecten invloed kan hebben op het handelen tijdens arbeid. Een voorwaarde voor succesvolle arbeidsrehabilitatie is dat er wordt aangesloten bij motieven, wensen en behoeften van de cliënt. Het is belangrijk dat er zoveel mogelijk wordt aangesloten bij de strategieën die de cliënt zelf in de loop van zijn leven heeft ontwikkeld. Problemen of behoeften op het gebied van arbeid kunnen het best worden begrepen in samenhang met ander levensgebieden (Van der Meer, 1997). In de PAS is er daarom ook aandacht voor de invloed van andere levensgebieden op de vaardigheden van een cliënt. Uit gesprekken en interviews met de jobcoaches is gebleken dat zij vanzelfsprekend rekening houden met de wensen van de cliënt (al dan niet met behulp van arbeidsinteresse-testen). De PAS is een hulpmiddel bij het zoeken naar passend werk en het aansluiten bij de behoefte van de cliënt. De visie van de ergotherapie sluit goed aan bij de visie van Esdégé-Reigersdaal. Zowel Esdégé-Reigersdaal als ErgoJob, zijn door de overeenkomst in visie gericht op het creëren van voorwaarden die er toe leiden dat mensen met een handicap onder gewone omstandigheden kunnen werken (Esdégé-Reigersdaal, 2003). Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 14

15 3. Werkwijze van de clusters Allereerst zal hier de functiebeschrijving van de jobcoach aan bod komen. Vervolgens wordt er in gegaan op de werkwijzen van de clusters die bij het project betrokken zijn, zoals de methode van Begeleid Werken en de systematiek van de zorg- en ondersteuningsplannen. Daarna worden de verschillen in de werkwijze van de clusters besproken. Hierop volgt de aanvulling die de PAS zou kunnen zijn op de reeds gebruikte instrumenten. De laatste paragraaf gaat in op het doorverwijzen naar verschillende disciplines. 3.1 Functiebeschrijving jobcoach De PAS wordt gebruikt door jobcoaches van verschillende clusters. Jobcoaches ondersteunen cliënten bij het zoeken, vinden en behouden van een passende (on)betaalde baan. De jobcoach heeft de taak om te zorgen voor goede voorwaarden (bijv: goede voorbereiding, informatieverstrekking, inwerken, organiseren van eventuele ondersteuningsmogelijkheden ter plekke, contacten met bedrijfsleiding etc.) waardoor begeleid werken mogelijk wordt gemaakt volgens een bepaalde methodiek en waarbij de kans op succes zo groot mogelijk is (Esdégé-Reigersdaal, 2003). Hierbij kan beroep gedaan worden op wettelijke regelingen (zie bijlage 1) voor vergoeding van een gespecialiseerde begeleider ( 3.2 Werkwijze van de clusters samen Om te achterhalen wat de werkwijzen van de jobcoaches van Esdégé-Reigersdaal zijn, en om de PAS hier op aan te laten sluiten, zijn wij met hen meegelopen. Er is literatuur gelezen over jobcoaching en er is via interviews veel informatie verkregen over de werkwijze op de clusters. Mede op basis van de interviews en een gesprek met clustermanager Imma Houtenbos is gebleken dat de methodiek die de jobcoaches van Esdégé-Reigersdaal gebruiken Supported Employment ofwel Begeleid Werken is. Deze methodiek wordt met name gebruikt als cliënten op zoek gaan naar (on)betaald werk buiten de instelling. Het begeleiden naar werk op de dagactiviteiten- en trainingscentra wordt vorm gegeven a.d.h.v. de zorg- en ondersteuningsplan systematiek. Begeleid Werken Begeleid Werken is het totaal aan ondersteunende maatregelen voor een werknemer met een arbeidshandicap, en de werkgever. De maatregelen moeten het de werkzoekende mogelijk maken om een betaalde baan op de open arbeidsmarkt te vinden en te behouden. De jobcoaches in Esdégé-Reigersdaal gebruiken de methodiek ook om cliënten aan onbetaald werk binnen of buiten de instelling te helpen. De ondersteunende maatregelen zijn erop gericht de werknemer te leren zelfstandig te functioneren op de werkplek. De ondersteuning wordt op maat aan werknemer en werkgever geboden, zodat de normale procesgang in het bedrijf of instelling niet wordt verstoord. De methode Begeleid Werken streeft een gestructureerde werkwijze na. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 15

16 De methode bevat de volgende onderdelen:? Assessment: een uitgebreid onderzoek naar de mogelijkheden en werkwensen van de kandidaat.? Jobfinding: het zoeken van passend werk op basis van de mogelijkheden en wensen van de kandidaat.? Baananalyse: de werkzaamheden die aan een arbeidsplaats verbonden zijn, worden geanalyseerd vanuit de vraag welke eisen zij stellen aan de functionele en sociale vaardigheden van een deelnemer (Coenen - Hanegraaf, e.a., 1997).? Matching: het plaatsen van een kandidaat in passend werk (op basis van assessment en baananalyse).? Jobcoaching: het bieden van een individueel training en inwerkprogramma op de werkplek (op basis van de gegeven uit de assessment van de kandidaat en de analyse van de baan).? Follow- begeleiding: het verzorgen van verdere begeleiding ter verzekering van het behouden van de baan. (Krijnen, 1998). De methodiek Begeleid Werken bevat de volgende instrumenten:? Werknemersanalyse-formulier? Taakomschrijvingsformulier? Baananalyse-formulier? Arbeids Integratie Index? Matching-formulier (Ketelaars & Van Weeghel, 1994) Bij navraag blijkt echter dat de jobcoaches geen gebruik maken van deze instrumenten. De reden hiervoor is niet bekend (zie bijlage 2). Sytematiek zorg- en ondersteuningsplan De systematiek zorg- en ondersteuningsplan schrijft de volgende stapsgewijze werkwijze voor: de vraag van de cliënt wordt uitgediept, het voorlopig plan wordt opgesteld en besproken met betrokkenen, het voorlopig plan wordt aangevuld tot een definitief ondersteuningsplan en daarna wordt het definitieve ondersteuningsplan geëvalueerd. Esdégé-Reigersdaal wil mensen met een handicap ondersteunen bij het op eigen wijze invullen van het leven, het werk en de dagbesteding. Zij wil daarom vraaggericht werken. Het zorg- en ondersteuningsplan is daarbij een hulpmiddel. Het maakt deel uit van de zorg- en dienstverleningsovereenkomst van Esdégé-Reigersdaal met de cliënt. In het zorg- en ondersteuningsplan worden de afspraken beschreven zoals die namens de organisatie door de cliëntbegeleider met de cliënt zijn gemaakt over de inhoud van de dienstverlening. Bij de clusters BWWF, De Schelp / De Kroft en de Zilvermeeuw wordt met het ondersteuningplan gewerkt. Het CBW gebruikt een werkplan dat in strekking overeenkomt met het ondersteuningsplan. ( Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 16

17 3.3 Verschillen in de werkwijze per cluster Instrumenten De clusters werken met verschillende instrumenten, waarmee ze gegevens die van belang zijn bij de begeleiding van cliënten kunnen verzamelen. De AVG maakt daarnaast nog gebruik van een instrument medische gegevens wonen. BWWF? Gesprekspunten evaluatiegesprek? Inschrijfformulier? Activiteiten analyse (baananalyse formulier) CBW? Arbeids Interesse test? Intake? Inschrijfformulier begeleid werken De Schelp / De Kroft? Arbeids Interesse Test voor mensen met een verstandelijke handicap? Trajectplan arbeidsintegratie Zilvermeeuw? Intake Bovenstaande instrumenten zijn door ErgoJob bekeken. Er is gekeken naar de onderwerpen die in de aparte documenten aan bod kwamen. Hier is rekening mee gehouden bij het ontwerpen van de PAS, zodat hierin niet te veel dubbele informatie zou komen. De clusters gebruiken echter verschillende instrumenten. Sommige clusters verzamelen informatie uitgebreider en systematischer dan andere clusters. Er is in de PAS toch gekozen voor een breed scala aan onderwerpen om de informatie over de client te verzamelen. De clusters die dubbele informatie verzamelen kunnen er voor kiezen om delen van de PAS niet te gebruiken. 3.4 De aanvulling van de PAS op gebruikte instrumenten De PAS is een aanvulling op de hierboven beschreven instrumenten op de volgende manier:? De PAS inventariseert de vaardigheden van een cliënt en niet de interesses van de cliënt. De jobcoaches geven aan dat zij bij het zoeken naar een geschikte arbeidsplek al rekening houden de interesses van de cliënt (geinventariseerd door middel van interessetesten) maar niet altijd met alle vaardigheden.? De PAS geeft de mogelijkheid om te beschrijven waar rekening moet worden gehouden in de toekomstige arbeidssituatie van de cliënt.? De PAS geeft de mogelijkheid om andere doelen te formuleren wanneer blijkt dat de vaardigheden van de cliënt niet overeenkomen met de eisen die een werkplek stelt.? De PAS kan gebruikt worden als onderdeel van een intakelijst, gericht op specifieke vaardigheden van een client.? De PAS kan gebruikt worden bij een evaluatiegesprek, wanneer het om de vaardigheden van de cliënt gaat.? Bij het invullen van de PAS kunnen medische gegevens uit het dossier gebruikt worden wanneer deze van invloed zijn op de vaardigheden van de cliënt. De cliënt moet hier toestemming voor geven. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 17

18 ? De PAS kan gebruikt worden als rapportagemiddel. In systematiek zorg- en ondersteuningsplan wordt niet een bepaald rapportagesysteem voorgeschreven. Volgens Esdégé-Reigersdaal is het wel van belang om na te denken over de wijze waarop er gerapporteerd wordt, omdat het methodisch werken staat of valt bij een goede rapportage en een goede, doelgerichte rapportage ook tijd bespaart. De manier waarop er wordt gerapporteerd hangt af van het doel waarover er wordt gerapporteerd en de mogelijkheden van de cliënt, om eventueel te begrijpen wat er over hem gerapporteerd wordt (Zorg- en ondersteuningsplan systematiek dagbesteding, 2002). Hoewel er dus niet een bepaald rapportagesysteem wordt voorgeschreven, moet er een rapportagesysteem worden ingericht waarmee objectief en doelgericht wordt gerapporteerd. Zo mogelijk wordt daarbij een voor de cliënt inzichtelijke vorm gekozen ( De PAS kan zo n vorm van rapportage zijn. Vooralsnog is de PAS niet inzichtelijk voor allecliënten. De jobcoaches vertalen de onderwerpen in de PAS nu (zonodig) voor cliënten. 3.5 Doorverwijzing naar specialisten De jobcoaches werken bij de begeleiding van cliënten vaak samen met een orthopedagoog of een psycholoog. Uit gesprekken met Willemijn Veraart (AVG) blijkt dat er onvoldoende wordt doorverwezen naar andere disciplines binnen de organisatie. Zij heeft dit geconstateerd in een door haar uitgevoerd onderzoek in 2000 (zie bijlage 3). Niet alle disciplines van de multidisciplinaire Inhoudelijk Ondersteunende Dienst (IO D) worden optimaal ingezet (o.a. ergotherapie). De IOD bekijkt welke discipline kan helpen bij het oplossen van problemen tijdens de begeleiding van cliënten. De jobcoaches verwijzen hier niet vaak naar. Een vraag aan ErgoJob was in eerste instantie dan ook of hier verbeteringen in konden worden aangebracht door een instrument te ontwikkelen. Een aantal jobcoaches heeft aangegeven dat zij, wanneer ze met behulp van de PAS problemen signaleren, behoefte hebben aan informatie over welke discipline of instantie hen kan helpen deze problemen uit de weg te ruimen. Zij legden hier echter niet de prioriteit voor dit project ( zie bijlage 4). Binnen het traject van dit project was er onvoldoende tijd om in de PAS informatie over doorverwijzing te verwerken (bijvoorbeeld d.m.v. een stroomschema). In overleg met de opdrachtgever en de jobcoaches heeft hier een afbakening in plaatsgevonden. In deel 3 van de theoretische onderbouwing wordt het advies gegeven om hier in de toekomst aandacht aan te besteden. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 18

19 4. Werkwijze ErgoJob ErgoJob heeft het adviestraject doorlopen aan de hand van de fasering van projectmatig werken. Projectmatig werken is een procesmodel, waarbij zes fasen worden doorlopen, te weten; de initiatief fase, de definitiefase, de ontwerpfase, de voorbereidingsfase, de realisatiefase en de nazorg fase. (Groote, 1998) De fasen zijn op de volgende manier doorlopen: Oriëntatiefase: (4 weken) Een brede oriëntatie op het project eindigend in een startnotitie Definitiefase: (6 weken) In deze fase zijn het theoretische kader en de organisatie bestudeerd. Er is een interview ontworpen en afgenomen bij de jobcoaches. Deze gegevens zijn verwerkt. Op basis van de gegevens uit het interview en een bijeenkomst met jobcoaches en opdrachtgever is er een pakket van eisen voor het instrument opgesteld. Als theoretisch kader hebben we literatuur gezocht op verschillende niveau s, namelijk het micro niveau (doelgroep van clienten), het meso niveau (Esdégé-Reigersdaal) en het macro niveau (overheidsbeleid, financiering en maatschappelijke context en onderzoek). Er is literatuuronderzoek gedaan naar bestaande instrumenten voor de analyse van arbeidssituaties, procesmodellen, onderzoekstypen en het vormgeven van een pilot. Ontwerpfase en voorbereidingsfase: (2 weken) De eerste versie van de PAS en de handleiding zijn ontworpen en met de multidisciplinaire adviesgroep besproken. De pilot is voorbereid en de PAS is onder de jobcoaches verspreid. Realisatiefase: (6 weken) De pilot is uitgevoerd, de uitkomsten hiervan zijn verwerkt in de PAS en de handleiding. Niet alleen de jobcoaches maar ook de multidisciplinaire adviesgroep heeft feedback gegeven op de PAS. De definitieve theoretische onderbouwing en de aanbevelingen voor implementatie zijn geschreven. Nazorgfase: (2 weken) De eindpresentatie, afronding en overdracht van het project vonden plaats. Gedurende het proces is er verantwoording over onze werkwijze afgelegd door middel van proces- en beslisdocumenten naar de opdrachtgever en de senioradviseur. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 19

20 5. International Classification of Functioning, Disability and Health (ICF) in relatie tot arbeidssituaties Om een theoretische basis te vinden voor het interview en later in het adviestraject ook voor het ontwerpen van de PAS hebben we gezocht naar geschikte modellen. We bekeken diverse modellen welke bruikbaar zijn om arbeidssituaties te analyseren binnen de arbeids-gezondheidszorg. Ook hebben we gekeken of er binnen de Ergotherapie modellen zouden zijn die ons konden helpen om met de juiste visie te kijken naar arbeidssituaties. Binnen de ergotherapie hebben we geen overkoepelend model gevonden dat ons behulpzaam kon zijn. Wel staat binnen de verschillende ergotherapie modellen de cliënt centraal. Dit belangrijke uitgangspunt hebben we tijdens het project steeds centraal gesteld. De verschillende arbeidsanalyse instrumenten gingen vooral in op het in kaart brengen van de diverse factoren binnen een arbeidssituatie maar gaven te weinig handvatten om ook persoonlijke en niet-arbeidsgerelateerde factoren te scoren. (Van der Hulst, 2001). We hebben uiteindelijk gekozen voor de International Classification of Functioning Disability and Health (ICF). 5.1 De ICF Met behulp van de ICF kan het menselijk functioneren worden beschreven vanuit drie verschillende perspectieven: het perspectief van het menselijk organisme, het perspectief van het menselijk handelen, en het perspectief van de mens als deelnemer aan het maatschappelijk leven. Aspecten van het menselijk functioneren die gerelateerd kunnen zijn aan een gezondheidsprobleem, worden in de ICF op systematische wijze geordend. De ICF vormt een raamwerk van begrippen voor het verzamelen van gegevens, en is toepasbaar op de gebieden van de individuele gezondheidszorg, met inbegrip van preventie, de gezondheidsbevordering en het vergroten van de participatie door het wegnemen of verzachten van sociaal belemmerende factoren en door het bevorderen van de verstrekking van sociale steun en het verruimen van de mogelijkheden tot participatie. (WHO-FIC Collaborating Centre in the Netherlands, 2002) Deze classificatie heeft door de jaren heen verschillende toepassingen gehad, bijvoorbeeld:? als basis voor het verzamelen en vastleggen van statistische gegevens (bijv. in gezondheidsenquêtes of in informatiesystemen ten behoeve van beleid);? als basis voor het ontwikkelen van onderzoeksinstrumenten - voor het meten van de kwaliteit van leven, de effecten van zorg of van externe factoren;? als basis voor het ontwikkelen van klinische instrumenten - bij het vaststellen van de behoefte aan zorg, bij het afstemmen van de behandeling op specifieke situaties, bij vaststelling van iemands geschiktheid voor een bepaald beroep, bij revalidatie en bij het evalueren van behandelingsresultaten; Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 20

21 ? als basis voor het ontwikkelen van instrumenten voor sociaal beleid - bij het plannen van de sociale zekerheid, bij uitkeringsstelsels en bij het ontwikkelen en uitvoeren van beleid;? als basis voor het ontwikkelen van onderwijsinstrumenten - bij het ontwikkelen van lesprogramma's. (WHO-FIC Collaborating Centre in the Netherlands, 2002) 5.2 ICF en arbeid In het artikel van Heerkens, Kuiper, Engels, en Oostendorp (zie bijlage 5) wordt beschreven hoe ze een model hebben ontwikkeld op basis van de ICF waarin de relatie tussen arbeid en gezondheid wordt gelegd. In hun artikel Gebruik van de ICF bij het in kaart brengen van arbeidsrelevante factoren wordt de terminologie rond arbeid ingebed in de ICF-terminologie. Het model is als basis gebruikt voor het interview en voor de PAS. Heerkens, et. al, 2003 Figuur nr. 1 Het arbeidsmodel van de ICF analyseert de persoonlijke factoren en de externe factoren (zie bovenstaand model). De persoonlijke factoren beschrijven de belastbaarheid van de persoon. De externe factoren beschrijven de belasting die de client kan ondervinden. Doordat er duidelijk verschil wordt gemaakt tussen externe en persoonlijke factoren kunnen deze ook goed met elkaar in verband worden gebracht. De twee factoren zullen in een ideale gezonde situatie in balans zijn. In ICF-termen is arbeid te beschouwen als een externe factor. Door beide factoren te analyseren kan worden bekeken of de vaardigheden van de cliënt passen bij de eisen van de arbeidssituatie. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 21

22 Met dit schema kan het functioneren van een cliënt in kaart worden gebracht, inclusief alle factoren die op dat functioneren van invloed zijn. Ziekte / aandoening en het functioneren van de cliënt vormen tezamen de gezondheidstoestand. De verschillende blokjes uit het ICF-schema kunnen verder worden uitgewerkt al naar gelang het beoogd gebruik. (Heerkens, et.al, 2003). Naar aanleiding van de interviews en het gesprek met de jobcoaches over het pakket van eisen leggen we in de PAS de nadruk op het onderdeel van het ICF-model wat de vaardigheden van de cliënt analyseert. Dit omvat de persoonlijke factoren en de overige externe factoren (in het model: de psychische en fysieke belasting - thuisomgeving). Om deze blokjes uit te werken en dus de inhoud van de PAS te bepalen hebben we de ICF termen voor het menselijk functioneren gebruikt. De andere externe factoren (in het model: de arbeidsgerelateerde externe factoren) die de arbeidssituatie betreffen worden geanalyseerd met behulp van de baananalyses die de jobcoaches al bezitten. Het hoofdstuk over de PAS geeft een overzicht van de onderwerpen van het model en de items die daar in verwerkt zijn. 5.3 ICF en ergotherapie Vanuit het paradigma van de Ergotherapie zijn de kernelementen van het beroep; de cliënt, het handelen, de omgeving en de therapeut. In het ICF zijn deze eerste drie factoren goed te herkennen. De therapeut moet in het kader van dit advies traject gezien worden als de jobcoach. Hij moet alle factoren die een rol kunnen spelen meewegen om samen met de cliënt te komen tot een zo passend en gezond mogelijk balans tussen de mogelijkheden van betrokkene en de eisen van de arbeidssituatie. (Kinebanian, 1998). De ergotherapeut analyseert de cliënt op veel verschillende gebieden (Diamant, 2004). De verschillende gebieden: persoon omgeving en het handelen in een bepaalde omgeving kunnen van invloed zijn op elkaar. De ergotherapeut verwerkt de gegevens van de analyse van een cliënt vaak in een ergotherapeutisch model. Diamant geeft in haar artikel een voorbeeld van de Occupational Therapy Practice Framework waarin de verschillende aspecten van het menselijk handelen naar voren komen. Om deze cliëntgegevens te communiceren naar personen buiten het vakgebied van de ergotherapie wordt er een beroep gedaan op de ergotherapeuten om ook de ICF te gebruiken: In the occupational therapy literature, it has been recommended that occupational therapy practitioners understand and apply the concepts of ICF (for example; McLaughlin, 2001) (Diamant, 2004) Door zowel het ergotherapiemodel als de ICF te gebruiken kan men betekenisvolle behandelprogramma s en advies en begeleidingstrajecten opzetten waarin de cliënt centraal staat. In haar artikel geeft Diamant met behulp van een casus een voorbeeld van het gebruik van een ergotherapiemodel in combinatie met de ICF (zie bijlage 6). Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 22

23 6. Onderzoek Het was belangrijk om een onderzoek te doen naar de wensen van de jobcoaches t.a.v. het door ErgoJob te ontwikkelen instrument. Eerst hebben we een onderzoeksvraag opgesteld, van waaruit we een onderzoekstype geselecteerd hebben. Het gebruikte onderzoekstype, de keuze voor het doen van interviews en de samenstelling van het interview dat ErgoJob heeft uitgevoerd worden toegelicht. Het interview, de resultaten en de conclusies van de interviews zijn opgenomen in de bijlagen (respectievelijk bijlage 7, 2 en 4) 6.1 De onderzoeksvraag De onderzoeksvraag luidt: Welke wensen hebben de jobcoaches die verstandelijk gehandicapten, mensen met NAH en lichamelijk gehandicapten naar werk begeleiden, ten aanzien van een arbeidsanalyse instrument? We zijn tot deze onderzoeksvraag gekomen doordat er veel wisselende wensen onder de jobcoaches bestonden ten aanzien van het arbeidsanalyse instrument. 6.2 Moment van onderzoek Ons onderzoek heeft plaatsgevonden in het midden van de definitiefase (zie voor fasering hoofdstuk 4). We hebben hiervoor gekozen, zodat we eerst literatuuronderzoek konden doen. De jobcoaches konden zich nog geen voorstelling maken van het instrument eruit zou kunnen gaan zien, hierbij speelde mee dat ze niet wisten wat ergotherapie inhoudt. We hebben hen, in samenwerking met de ergotherapeut Lydia Venema, informatie gegeven over het beroep ergotherapie, de samenhang van ergotherapie met het beroep van de jobcoach en waarom wij als ergotherapiestudenten voor het project waren ingeschakeld. Door bovendien literatuuronderzoek te doen en bij de jobcoaches breed informatie te verzamelen konden we het onderzoek meer sturing geven. 6.3 Het onderzoekstype Om het antwoord op de onderzoeksvraag te achterhalen, hebben we gekozen voor een toetsend onderzoek. Dit werd aangevuld met open vragen, welke in beschrijvend onderzoek veel worden gesteld (Baarda & De Goede, 2001). Hoewel het niet gebruikelijk is deze twee onderzoekstypen te combineren, namen we deze vrijheid. De reden hiervoor is tweeledig. Ten eerste was het doen van onderzoek niet het eerste doel van dit project. Door de onderzoeksmethoden te combineren werd de validiteit en betrouwbaarheid van het onderzoek in onze ogen niet dusdanig beïnvloedt, dat het de ontwikkeling van een instrument wat aansluit bij de wensen van de jobcoaches, in de weg staat. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 23

24 Ten tweede waren zowel beschrijvend onderzoek als toetsend onderzoek op zichzelf niet volledig, om de antwoorden op de onderzoeksvraag te achterhalen. Om onze keuze verder toe te lichten, beschrijven we hieronder wat beide onderzoekstypen inhouden, hoe ze van toepassing waren op het project en wat de vooren nadelen van beide onderzoekstypen zijn. Bij een toetsend onderzoek gaat men na of een of meer hypothesen die zijn afgeleid van een theorie kloppen. Ook als er nauwelijks een theorie voor handen is, spreken we soms toch van toetsingsonderzoek (Baarda & De Goede, 2001). In dit geval hebben wij geen theorie, geen causaal verband te onderzoeken. We hebben echter wel ideeën, vanuit ergotherapeutische modellen, over mogelijke instrumenten. We kunnen dus toetsen of deze ideeën aansluiten bij de wensen die er in de praktijk zijn. Bij toetsend onderzoek verzamelen we gerichter informatie. Het gevaar bestaat dat de informatie die we uit een dergelijk onderzoek krijgen gestuurd is door veronderstellingen van het adviesteam. Omdat we toch zoveel mogelijk open, niet gestuurde ideeën van de jobcoaches willen achterhalen, is het noodzakelijk dat er meerdere keuze mogelijkheden aan de jobcoaches worden voorgelegd. Op deze manier kunnen we de jobcoaches aan het denken zetten, zonder dat hun gedachten teveel in een bepaalde richting worden gestuurd. Het belangrijkste voordeel van toetsend onderzoek is dat het concretere data oplevert, waar we een pakket van eisen uit op kunnen stellen. Daarbij kost de dataverwerking minder tijd, omdat we gesloten vragen kunnen stellen. Bij beschrijvend onderzoek zijn hypothesen en een theorie niet aan de orde. Het gaat om de nauwkeurige beschrijving van kenmerken van onderzoekseenheden aan de hand van een vooraf gegeven systematiek zonder nadere aanduiding van relaties of verklaringen. Via beschrijvend onderzoek probeer je antwoorden te vinden op open frequentieonderzoeksvragen (Baarda & De Goede, 2001). Dit sluit aan bij onze onderzoeksvraag omdat we graag willen weten wat de ideeën van de jobcoaches zijn en of we hier een consensus in kunnen ontdekken. We hebben hierbij niet vooraf een hypothese en/of verwachtingen t.a.v de uitkomsten van het onderzoek. Er wordt niet gestreefd naar de ontwikkeling van een theorie. De voordelen van beschrijvend onderzoek zijn dat we veel informatie van de jobcoaches krijgen, die niet beïnvloed is door veronderstellingen over de wensen van de jobcoaches. Het type informatie wat hieruit voortvloeit is hierbij alleen gebaseerd op informatie uit de praktijk van de jobcoaches. Dit type onderzoek sluit daarom het meest aan bij de wens van het adviesteam om een adviesrelatie op basis van partnerschap aan te gaan. Dit type onderzoek heeft een aantal nadelen. Het opstellen van de interviews en de dataverwerking kost veel tijd. Daarbij is de informatiewinning te open. Een open interview helpt minder bij de beeldvorming dan een gesloten interview, waardoor de uitkomsten van het onderzoek minder concreet en volledig zijn. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 24

25 6.4 Keuze voor een interview binnen het onderzoekstype Binnen toetsend onderzoek, aangevuld met open vragen uit beschrijvend onderzoek, hebben we gekozen om een gestructureerd interview mondeling af te nemen. Een gestructureerd interview bestaat grotendeels uit gesloten vragen. Dit zijn vragen waarbij de antwoordmogelijkheden bij de vraag worden gegeven. Bij een open vraag zijn de antwoordmogelijkheden niet gegeven. Het is bij een gestructureerde vragenlijst die mondeling wordt afgenomen niet ongebruikelijk om de eerste en de laatste vraag als open vraag te stellen. Een open vraag aan het begin omdat de respondent dan de gelegenheid krijgt zich op het onderwerp in te stellen en te wennen aan de interviewsituatie. Je kunt eindigen met de open vraag of de respondent nog iets gemist of toe te voegen heeft. (Baarda & De Goede, 2000 en 2001) We hebben gekozen om het interview persoonlijk af te nemen om een aantal redenen. Ten eerste ben je er door een interview van verzekerd dat je vragen goed worden begrepen, je kunt extra uitleg geven bij je vragen en extra uitleg vragen bij de antwoorden. Ook ben je er van verzekert dat je antwoord krijgt. Ten tweede heb je persoonlijk contact met de jobcoaches. Dit vonden wij erg belangrijk voor het hele proces in dit project. Ten derde krijg je door zo n interview antwoorden die je kunt vergelijken. Dit was bij ons nodig zodat we de antwoorden konden vergelijken en vanuit hier het pakket van eisen op konden stellen. Tenslotte is uit onderzoek gebleken dat de meeste communicatie non-verbaal verloopt: 7 % van de communicatie verloopt via woorden, 38% van de communicatie verloopt via stem, intonatie, tempo, stembuiging, en 55% van de communicatie verloopt via gezicht en lichaam (Block, 1996). In een mondeling interview kunnen deze verschillende vormen van communicatie allemaal informatie opleveren. De resultaten van het interview hebben we letterlijk verwerkt (bijlage 2). Het gaat hierbij om data (percentages, hoeveelheden en opsommingen van antwoorden). Uit deze dataverzameling hebben we conclusies getrokken (bijlage 4). De conclusies waren een basis voor het pakket van eisen van de PAS. Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 25

26 6.5 Samenstelling interview Vanuit de onderzoeksvraag zijn we literatuur gaan zoeken. Dit literatuuronderzoek was er op gericht zodat we ons een beeld konden vormen over mogelijkheden voor het instrument dat we zouden gaan ontwikkelen. Deze inzichten wilden we in het interview verwerken. We hebben gezocht naar een proces/praktijkmodel als basis voor het instrument, arbeids/vaardigheidsanalyse instrumenten die er al zijn en items die voor de doelgroep van de PAS belangrijk zijn om naar voren te laten komen. Het interview hebben we als volgt opgebouwd. We zijn uitgegaan van de ICF (zie hoofdstuk 5). Dit is de basis geweest voor ons interview. Bij de onderwerpen (persoonlijke en externe factoren) in de ICF hebben we items toegevoegd. Die items komen uit verschillende bronnen; namelijk uit de ICF, uit verschillende arbeids/vaardigheidsanalyse instrumenten (zie bijlage 8) en vanuit literatuur over de cliëntengroepen. In literatuur over de cliëntengroepen staat beschreven op welke gebieden ten aanzien van werk vaak problemen voorkomen (zie bijlage 9 en 10). Persoonlijke Arbeidsvaardigheden Signaleren 26