Nieuwsbrief IPSA. 4-5 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica

Transcriptie

1 Nieuwsbrief IPSA Driemaandelijks nr. 42 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica Eind maart vond er naar goede gewoonte opnieuw een vervolg plaats aan de immer interessante masterclasses farmacologie. Na de antidepressiva en antihypertensiva werden we dit jaar betoverd door de farmacologie van de antidiabetica. Prof. Haemers, prof. De Meyer en prof. De Loof slaagden er opnieuw in apothekers zonder enig probleem te boeien met een uiterst gestructureerde uiteenzetting van de verschillende klassen antidiabetica. De theorie werd telkens mooi afgewisseld met praktijkgerichte casussen die op een zeer enthousiast onthaal konden rekenen van de deelnemende apothekers. Dit jaar werd de masterclass ontdubbeld wegens het groeiende succes (meer dan 300 inschrijvingen), waarbij zowel een weekendeditie plaatsvond in Chateau du Lac, gelegen aan het idyllische meer van Genval, naast de weekeditie gedurende 2 donderdagnamiddagen in het Crowne Plaza hotel in het hippe Antwerpen. Hierna volgt een korte selectie uit het zeer uitgebreide aanbod aan theorie en casussen die tijdens deze masterclass aan bod kwamen. Inhoud 1 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica 2-3 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica 4-5 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica 6 IPSA nodigt uit 7 Programma najaar 2015 IPSA-NIEUWSBRIEF, KONTAKTTIJDSCHRIFT nr.42, 2015 Verschijnt 4x per jaar Redactiesecretariaat: Instituut voor Permanente Studie voor Apothekers (IPSAvzw) Archimedesstraat 61, 1000 Brussel Tel 02/ Fax 02/ secretariaat@ipsa.be Redactieraad: Dr. Apr. Koen VERBEKE, Apr. Ivo VAN DEN WIJNGAERT, Apr. Bieke POPELIER, Apr. Yannick PARISEL en Apr. Maurice MALFAIT. CASUS 1 Welke overstap verhoogt in belangrijke mate het risico op hypoglykemie? VOOR A Glucophage 850 (metformine) B Uni Diamicron (gliclazide) C Euglucon (glibenclamide) D Uni Diamicron 3 x 60 mg NA Daonil (glibenclamide) + Glucophage 850 (metformine) Glucophage 850 (metformine) + Uni diamicron (gliclazide) Novonorm (repaglinide) Gliclazide Mylan 2 x 80 mg >> vervolg op pagina 02 Lay-out: Druk: Rosseels Printing Company nv - Vaartstraat 74 B3000 Leuven Tel Verantwoordelijke uitgever: Maurice MALFAIT, Havermarkt 25, 3500 Hasselt Abonnementsvoorwaarden: Deze nieuwsbrief wordt uitgegeven door IPSA vzw. Apothekers ontvangen deze nieuwsbrief uit hoofde van hun jaarlijkse werkingsbijdrage. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieen, opnamen of op enig andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de redactie. Internet: Afz: IPSA vzw - Archimedesstraat Brussel - afgiftekantoor 1099 Brussel X - P509094

2 >> vervolg van pagina 01 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica 03 hypoglykemie is bovendien groter bij de langwerkende ver- 02Antwoord A. De toevoeging van glibenclamide, een langwerkend hypoglykemiërend sulfamide, aan een bestaande behandeling met metformine verhoogt significant het risico op hypoglykemie. BESPREKING Metformine Metformine (Glucophage, Metformax, Metformine ) vormt doorgaans de eerste keuze therapie bij de behandeling van diabetes mellitus type 2. Het werkingsmechanisme van metformine bestaat uit remming van de hepatische gluconeogenese. Ook de glycogeen- en proteïnesynthese nemen toe, terwijl de lipogenese afneemt. [1] De belangrijkste ongewenste effecten van metformine zijn nausea, braken, diarree, opgeblazen gevoel en anorexie, die evenwel afnemen in functie van de tijd. Om de digestieve tolerantie te verbeteren wordt de metformine dagdosis opgesplitst in 2 à 3 innames die om dezelfde reden best gebeuren tijdens of na de maaltijd. Metformine veroorzaakt geen gewichtswinst, en gezien het niet inwerkt op de bètacel van de eilandjes van Langerhans in de pancreas kan het normaal geen hypoglykemie veroorzaken (tenzij bij zeer sterke calorierestrictie en zwaar alcoholgebruik die op zich oorzaken vormen van hypoglykemie). Metformine dagdosissen situeren zich doorgaans tussen 1 en 2,5 g/dag (max. 3 g/dag), waarbij dosisaanpassingen kunnen worden doorgevoerd na een interval van 10 à 15 dagen en dit op geleide van de glykemie. Een vergeten dosis kan binnen de 2u nog worden ingehaald. Daarna dient er gewacht tot worden tot de volgende maaltijd waarbij opnieuw een gebruikelijke dosis dient te worden ingenomen. [1] Hypoglykemiërende sulfamiden en gliniden Tabel 1 geeft een overzicht van de thans beschikbare hypoglykemiërende sulfamiden en gliniden en hun gebruikelijke dosering. Tabel 1: Hypoglykemiërende sulfamiden en gliniden. Kortwerkende hypoglykemiërende sulfamiden Gliclazide (onmiddellijke Gliclazide 40 à 320 mg in 1 à 2 doses vrijstelling) (80 mg) Glipizide (5 mg) Glibenese, Minidiab 2,5 à 15 mg in 1 à 2 doses Gliquidon (30 mg) Glurenorm 15 à 45 mg in 1 à 3 doses Langwerkende hypoglykemiërende sulfamiden Gliclazide (vertraagde vrijstelling) (30, 60 mg) Glimepiride (2, 3, 4 mg) Glibenclamide (5mg) Repaglinide (0,5, 1, 2, 4 mg) Uni Diamicron, Uni Gliclazide, Gliclazide Amarylle, Glimepiride Daonil, Euglucon Gliniden Novonorm, Repaglinide 30 à 120 mg in 1 à 4 mg in 5 à 10 mg in 0,5 à 4 mg voor elke maaltijd De hypoglykemiërende sulfamiden en gliniden stimuleren de insulinesecretie door inwerking op de bètacellen van de eilandjes van Langerhans in de pancreas. Dit treedt op een glucose-onafhankelijke manier op, m.a.w. de insulinesecretie wordt opgedreven onafhankelijk van het feit of er al dan niet een maaltijd wordt [1] [2] genuttigd. Een te sterke werking, m.a.w. een hypoglykemie kan bijgevolg optreden (> 10% van de patiënten). Het risico op bindingen (glimepiride, glibenclamide en gliclazide met gereguleerde afgifte). Bij het metabolisme van glibenclamide wordt daarenboven een actieve metaboliet gevormd wat [1] [2] [3] [4] het risico op hypoglykemie verder verhoogt. Een andere vaak voorkomende nevenwerking is gewichtswinst. [2] [4] De inname van de hypoglykemiërende sulfamiden dient te gebeuren 20 à 30 minuten voor de maaltijd om voor een vroegtijdige insulinesecretie te en en de postprandiale hyperglykemie te limiteren. [2] Er wordt best aan een lage dosis gestart en traag opgetitreerd, waarbij soms een interval wordt aanbevolen, gaande van enkele dagen bij glipizide, 1 tot 2 weken bij glimepiride tot 1 maand bij gliclazide met vertraagde vrijstelling. [1] De hypoglykemiërende sulfamiden worden 1 maal daags voor het ontbijt genomen, tenzij bij hogere dosering van de kortwerkende verbindingen waarbij aangeraden wordt de dagdosis te splitsen, wat zich soms ook vertaalt in een betere glykemiecontrole. [1] [2] Als de dosis wordt vergeten kan als algemene regel gesteld worden dat een vergeten dosis best niet wordt ingehaald. De langwerkende verbindingen kunnen eventueel ingehaald worden voor het middagmaal, de kortwerkende verbindingen tot 1 u na de gebruikelijke inname voor de maaltijd. [1] De hypoglykemiërende sulfamiden kunnen gebruikt worden in monotherapie (bij intolerantie of contra-indicatie voor metformine), of in combinatie met een ander oraal antidiabeticum (met uitzondering van gliniden aangezien het werkingsmechanisme hetzelfde is) of insuline. [2] Repaglinide, als enige vertegenwoordiger van de gliniden, dient door zijn snelle werking en korte werkingsduur ongeveer 15 min. voor elke maaltijd genomen te worden. Het is een echt maaltijdproduct en is ideaal voor patiënten die onregelmatig eten of die frequent postprandiale episoden van hypoglykemie ondervinden. Het juiste antwoord op de vraagstelling in casus 1, was antwoord A. Metformine geeft geen risico op hypoglykemie. De additie van een hypoglykemiërend sulfamide verhoogt dit risico wel significant. Glibenclamide is bovendien een langwerkende verbinding die daarenboven gemetaboliseerd wordt tot een actieve verbinding, waardoor het risico op hypoglykemie nog verhoogt. CASUS 2 >> Welke combinatie is zinloos? A B C Insuline + Victoza (liraglutide) Insuline + 1/week Bydureon (exenatide) Trajenta (linagliptine) + 1/week Bydureon (exenatide) D Trajenta (linagliptine) + Invokana (canagliflozine) + Metformax (metformine) Antwoord C. De combinatie van 2 antidiabetica die een gelijkaardig werkingsmechanisme vertonen is zinloos. BESPREKING Incretines en GLP-1-antidiabetica Het Glucagon-Like Peptide-1 (GLP-1) is een vertegenwoordiger uit de groep van de incretines. Deze hormonen worden vrijgesteld uit de darm wanneer een maaltijd wordt genuttigd en hebben een brede waaier aan activiteiten in het lichaam. Ter hoogte van de pancreas en ze o.a. voor de stimulatie van de insulinesecretie en inhibitie van de glucagonsecretie. [2] GLP-1 zelf is onbruikbaar als geneesmiddel tegen diabetes wegens te snelle afbraak door het enzym dipeptidyldipeptidase-iv (DPP-IV). Hiervoor werden 2 oplossingen bedacht: 1. De GLP-1-Analogen (ook wel de incretinemimetica genoemd). Deze verbindingen zijn resistent tegen afbraak door DPP-IV of worden trager afgebroken; ze moeten wel subcutaan worden toegediend. 2. Dipeptidylpeptidase IV inhibitoren (DPP-IV inhibitoren) (of gliptines). Deze stoffen remmen het enzym DPP-IV waardoor de levensduur van lichaamseigen GLP-1 wordt verlengd. Deze verbindingen zijn oraal actief. [1] Het effect van deze antidiabetica op de insulinesecretie treedt alleen op in aanwezigheid van glucose (glucose-afhankelijke werking); ze hebben geen secretagoge werking op zich. De GLP-1 antidiabetica kunnen dan ook geen of slechts een geringe hypoglykemie veroorzaken, behalve bij combinatie met hypoglykemiërende sulfamiden of insuline. >> vervolg op pagina 04

3 >> vervolg van pagina 03 Een terugblik op de Masterclass Antidiabetica 4De belangrijkste ongewenste effecten van de GLP- 1-analogen situeren zich gastro-intestinaal. Vooral nausea (tot 40%), obstipatie (meer bij de langwerkende verbindingen) en diarree komen frequent voor. Daarnaast en ze voor een uitgesproken gewichtsdaling. Dit laatste verklaart het gebruik van liraglutide (Victoza ) bij obesitas. De DPP-IV-inhibitoren vertonen als voornaamste ongewenste effecten ook gastro-intestinale effecten zoals nausea, buikpijn en obstipatie. Andere (vaak) voorkomende neveneffecten die zich kunnen manifesteren zijn o.a. infecties van de bovenste luchtwegen, nasofaryngitis, gewrichtsproblemen, hoofdpijn, vermoeidheid en duizeligheid. Tabel 2 geeft een overzicht van de thans beschikbare GLP- 1-gerelateerde antidiabetica en hun gebruikelijke dosering. Tabel 2: GLP-1-gerelateerde antidiabetica GLP-1-Analogen Exenatide Byetta 10 à 20 µg/dag in 2 s.c. s Exenatide vertraagde vrijstelling Bydureon 2 mg per week in 1 s.c. Liraglutide Victoza 0,6 à 1,8 mg per dag in 1 s.c. Lixisenatide Lyxumia 10 à 20 µg per dag in 1 s.c. Albiglutide Eperzan 30 à 50 mg per week in 1 s.c. DPP-IV inhibitoren (gliptines) Alogliptine Vipidia 25 mg per dag in Sitagliptine Januvia 100 mg per dag in Saxagliptine Onglyza 5 mg per dag in Linagliptine Trajenta 5 mg per dag in Vildagliptine Galvus 100 mg per dag in 2 dosissen Gliflozines Canagliflozine (Invokana ) behoort tot de klasse van de gliflozines. Deze antidiabetica inhiberen selectief de natriumglucose-cotransporter 2 (SGLT2) t.h.v. nier en verhogen op die manier de renale excretie van glucose. Als gevolg van de hoge concentratie glucose in de urine komen bacteriële en fungale infecties van het urogenitaal stelsel (vulvovaginitis, balanitis, cystitis) vaak (1-10%) voor. De renale excretie van glucose brengt een matig diuretisch effect teweeg met als mogelijke ongewenste effecten polyurie, dehydratatie en hypotensie. De gliflozines en voor een gewichtsdaling en verhogen slechts in geringe mate het risico op hypoglykemie (behalve in combinatie [2] [4] met een hypoglykemiërend sulfamide of insuline). 05 Tabel 3 geeft een overzicht van de beschikbare gliflozines. Tabel 3: Gliflozines Gliflozines Canagliflozine Invokana 100 à 300 mg per dag in Empagliflozine Jardiance 10 à 25 mg per dag in Het juiste antwoord op de vraagstelling in casus 2, was antwoord C Trajenta (linagliptine) en Bydureon (exenatide) combineren heeft geen zin. Hierbij dient gedacht te worden aan het werkingsmechanisme van deze antidiabetica. Linagliptine is een DPP-IV inhibitor en verlengt de levensduur van lichaamseigen GLP-1. Bydureon is een GLP- 1-agonist. Beide verbindingen en voor hetzelfde effect door inwerking op de GLP-1 receptor op de bètacel, met name stimulatie van de insulinesecretie en een inhibitie van de glucagonsecretie, en dit enkel in aanwezigheid van glucose. Beide stoffen combineren is dan ook totaal zinloos. Combinaties van meerdere (orale) antidiabetica zijn perfect mogelijk, op voorwaarde dat hun werkingsmechanisme verschillend is en behoudens patiëntgebonden contra-indicaties. Apr. Kristof Lantsoght IPSA nodigt u uit voor zijn Bronnen 1. Masterclass IPSA Farmacologie van de antidiabetica (geraadpleegd op 27/08/2015) 3. nl (geraadpleegd op 27/08/2015) 4. admin/userfiles/0%20-%20sean/ Documents/January%20Supplement%20Combined_Final.pdf 3 de MASTERCLASS ANTIDIABETICA Na het grote succes van onze Masterclass Antidiabetica te Genval en Antwerpen en naar aanleiding van het pilootproject ter preventie van diabetes van KLAV (Koninklijk Limburgs Apothekers Verbond) organiseren we voor een derde keer deze boeiende Masterclass. Deze keer gaat de Masterclass door in het Different M hotel ****, gelegen aan het prachtige Molenvijverpark te Genk op woensdag 28 oktober (14u 19u) en donderdag 29 oktober (8u45 13u15). Inschrijven kan online via 28 & 29 oktober 2015 Molenvijverpark Genk

4 IPSA nodigt uit Data najaar 2015 Alle lessen starten om uur. Reserveer uw plaats op mijnipsakalender.be 06 ANTWERPEN UA - CAMPUS DRIE EIKEN Aula Fernand Nédée (gebouw Q) Universiteitsplein Wilrijk Ma 05/10/2015 Ma 19/10/2015 Ma 30/11/2015 Ma 14/12/2015 BRUSSEL Do 08/10/2015 Do 22/10/2015 Do 12/11/2015 Do 10/12/2015 HASSELT** STREAMING Di 29/09/2015 Di 06/10/2015 LEUVEN Di 20/10/2015 Di 24/11/2015 Di 08/12/2015 VUB, FACULTEIT GENEESKUNDE EN FARMACIE, Aud. P. Brouwer en Aud. G. Vanden Driessche Laarbeeklaan Brussel KLAV ZAAL GALENUS ILGATLAAN HASSELT UZ GASTHUISBERG O & N 1, Centraal Auditorium Herestraat Leuven Prof. Paul Clément ANTWERPEN VUA - Campus Drie Eiken Aula Fernand Nédée (gebouw Q) Universiteitsplein Wilrijk 28/10/ /11/ /12/ /12/2015 GEEL Di 13/10/2015 Di 17/11/2015 Di 01/12/2015 HASSELT Ma 05/10/2015 Ma 26/10/2015 Ma 16/11/2015 Ma 07/12/2015 SINT- NIKLAAS Do 15/10/2015 Do 29/10/2015 Do 19/11/2015 Do 03/12/2015 THOMAS MORE KEMPEN Auditorium 1 Kleinhoefstraat Geel Prof. Paul Clément PXL, Gebouw B (B353+B345) Campus Elfde Linie Elfde Liniestraat Hasselt KAHO SINT LIEVEN Auditorium 020 Hospitaalstraat Sint Niklaas BRUGGE Ma 26/10/2015 Ma 09/11/2015 Ma 23/11/2015 Ma 07/12/2015 GENT Do 15/10/2015 Do 22/10/2015 Do 29/10/2015 Do 12/11/2015 KORTRIJK* Di 29/09/2015 Di 06/10/2015 KATHOLIEKE HOGESCHOOL VIVES Campus Brugge Xaverianenstraat Sint-Michiels UNIVERSITEIT GENT UFO Leon De Meyer 991 Sint-Pietersnieuwstraat Gent KATHOLIEKE HOGESCHOOL VIVES Campus Kortrijk Doorniksesteenweg Kortrijk * Nieuwe locatie regio Kortrijk: de lessen gaan door in de Katholieke Hogeschool Vives, Campus Kortrijk, Doorniksesteenweg 145, 8500 Kortrijk ** Streaming-les vanuit Kortrijk: gaat door bij KLAV, zaal Galenus, Ilgatlaan 5, 3500 Hasselt

5