Genetische ontwikkelingen. Psychiatrie & LVB: nog nieuws?

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Genetische ontwikkelingen. Psychiatrie & LVB: nog nieuws?"

Hanne Bosman
4 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Genetische ontwikkelingen. Psychiatrie & LVB: nog nieuws? Karlijn Vermeulen, MD, PhD (kinderen jeugd)psychiater Klinisch onderzoeker Karakter/RadboudUMC/CCE Jaarcongres LVB, Zwolle,

2 Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante relaties met bedrijven Sponsoring of onderzoeksgeld Honorarium of andere (financiële) vergoeding Aandeelhouder Andere relatie, namelijk Geen Geen Onderzoeksgelden vanuit Donders Instituut & Radboudumc Nijmegen : -AGIKO grant (2013) -VIDI dr. Tjitske Kleefstra

3 LVB: Hoezo een groot probleem? ~14% bevolking is zwakbegaafd ~ 2,5% van de bevolking heeft een verstandelijke beperking 3-5x vaker psychiatrische aandoeningen

4 Generieke Module Psychische stoornissen en zwakbegaafdheid of lichte verstandelijke beperking. (

Paraplu begrip 14 12 10 8 6 4 normal ID Neurobiologische

5 Paraplu begrip normal ID Neurobiologische ontwikkelingsstoornissen ASS ADHD LVB GdlT

6 Hoe vaak komt het voor? ~ 1/350 pasgeborenen heeft een neurobiologische ontwikkelingsstoornis 6 9/18/2019

7 Oorzaken Genetisch Perinatale factoren Schade in eerste levensjaren

8 Recente ontwikkelingen in de genetica Ref: Willemsen, Kleefstra (2014): Making headway., Clin Gen; 85; ; DDD-study (2017), Nature; 542;

9 Whole Exome Sequencing (WES)

10 Hoe vaak vinden we een genetische oorzaak voor de verstandelijke beperking? Ref: Willemsen et al, /18/2019

DDD-study Grote studie in Engeland heeft gekeken bij 4293 patienten met een ontwikkelingsstoornis, waar nooit een genetische diagnose was gesteld 42%

11 DDD-study Grote studie in Engeland heeft gekeken bij 4293 patienten met een ontwikkelingsstoornis, waar nooit een genetische diagnose was gesteld 42% genetische aandoening te hebben Ref: DDD study (2017) Prevalence and architecture of de novo mutations in developmental disorders, Nature

12 Wat levert het op (2)? Fase 1 Fase 2 ~ 60% ~ 15-20% ~42%!!

13 Waarom wil je dit weten? Prognose Psychopathologie (lichamelijke) Comorbiditeit Behandeling/ begeleiding Herhalingsrisico

Nieuwe syndromen: Kleefstra Syndroom EHMT1 gendefect - 9q34.

beperking - Spierslapte in de kindertijd - Karakteristieke

14 Nieuwe syndromen: Kleefstra Syndroom EHMT1 gendefect - 9q microdeletie/ intragene mutatie Trias: - Verstandelijke beperking - Spierslapte in de kindertijd - Karakteristieke gezichten - Vaak epilepsie en/of aangeboren hartafwijkingen

15 Nieuwe syndromen: Kleefstra Syndroom Klinisch Autismespectrumstoornis (~100 %) Psychose/ manie Ernstige slaapstoornissen Olanzapine, vaak relatief hoge dosis Mozaiek-varianten bekend N= 3 ouders Normaal intelligent (3/3) Autismespectrumstoornis (3/3) Stemmingsklachten (2/3) Ref: Vermeulen et al (2017) AJMG; Vermeulen et al (2017) Clinical Neuropharmacology; Vermeulen et al (2018), Mol Autism

Nieuwe syndromen: Kleefstra Syndroom Klinisch Autismespectrumstoornis (~100 %) Psychose/ manie Ernstige slaapstoornissen Olanzapine, vaak relatief hoge dosis Mozaiek-varianten bekend N= 3 ouders

16 Nieuwe syndromen: Kleefstra Syndroom Klinisch Autismespectrumstoornis (~100 %) Psychose/ manie Ernstige slaapstoornissen Olanzapine, vaak relatief hoge dosis Mozaiek-varianten bekend N= 3 ouders Normaal intelligent (3/3) Autismespectrumstoornis (3/3) Stemmingsklachten (2/3) Ref: Vermeulen et al (2017) AJMG; Vermeulen et al (2017) Clinical Neuropharmacology; Vermeulen et al (2018), Mol Autism

17 Nieuwe syndromen (2): KBG KBG syndroom: - ANKRD11 genmutaties (16q24.3) - Klinische kenmerken - Milde dysmorfieen gezicht - Grote voortanden - Klein postuur - Cardiale afwijkingen/ epilepsie/ gehoorsverlies. - M:v= 6: 4

Nieuwe syndromen (2): KBG (Neuro)psychologisch profiel IQ: voornamelijk LVB/ ZB (~70%) maar ook gemiddeld-beneden gemiddeld IQ komt af en toe voor (~16%) Zwaktes volgehouden aandacht

18 Nieuwe syndromen (2): KBG (Neuro)psychologisch profiel IQ: voornamelijk LVB/ ZB (~70%) maar ook gemiddeld-beneden gemiddeld IQ komt af en toe voor (~16%) Zwaktes volgehouden aandacht cognitieve flexibiliteit visuoconstructieve taken Sterktes Visueel geheugen Sociale cognitie Emotierecognitie Klinisch: Vaak ADHD, m>v Ref: van Dongen et al (2018) Genes, Brain and Behavior

19 Diagnostiek

20 Diagnostiek Psychiatrische diagnostiek is notoir lastig bij mensen met een (L)VB of ZB. Veel gebruikte meetinstrumenten in onderzoek zijn vragenlijsten en specifiek voor de kinderen jeugdpsychiatrie is dat de CBCL.

Ontwikkelingen in neuropsychologisch onderzoek Zwaktes in werkgeheugen Verbaal Training van verbale strategiën geeft onvoldoende verbetering.

21 Ontwikkelingen in neuropsychologisch onderzoek Zwaktes in werkgeheugen Verbaal Training van verbale strategiën geeft onvoldoende verbetering. Toekomstig onderzoek dient zich te richten op: Welke training werkt voor wie? Hoe lang moet die training duren? Ook lagere niveaus kunnen neuropsychologisch getest worden met aangepaste versies van bestaande testen met name van belang voor syndromen. Ref: Roording-Ragetlie et al (2018) J Child Psychol; 2;1; Vermeulen et al (2018) Clin Neuropsych; 15;6;

22 Voorspellers voor psychotische symptomen bij jongeren met zwakbegaafdheid Schotse longitudinale studie, gedurende 6 (!) jaar T1 n= 168 T2 n =122 T3 n=56 Voorspellend: hoge score op CBCL Hoge score op interview voor schizotypie (SIS) Niet voorspellend: familie-anamnese voor psychose en/of andere psychiatrische aandoeningen Obstetrische data (geboortegewicht, gestational age, hoofdomtrek, APGAR score) Conclusie: Mechanismen voor psychose bij zwakbegaafdheid enerzijds en familiaire psychosen anderzijds lijken te berusten op dezelfde processen, waarschijnlijk komt dit door onderliggende gedeelde genetische oorzaken. Ref: Stanfield et al (2019), Br J Psychiatry; 1-6

23 Diagnostiek Stress Ref: Carpel (2018) Het emotionele DNA

24 Behandeling

25 Behandeling: Pillen Psychofarmaca werken symptomatisch. Ramerman, de Kuiper et al (2019) JIDR Stoppen met Risperidon na 1 jaar Placebo gecontroleerde, dubbelblinde RCT N=25, leeftijd jaar (45% van jonger dan 18 jaar) 82% van de patienten kon helemaal stoppen Tevens verbetering van gewicht, buikomtrek, prolactine en testosteronspiegels

Behandeling: het systeem Stress bij ouders van kinderen met een genetische aandoening onderliggend aan hun (L)VB. N= 51 Pathologische stress was aanwezig bij 25.5% van de gezinnen.

26 Behandeling: het systeem Stress bij ouders van kinderen met een genetische aandoening onderliggend aan hun (L)VB. N= 51 Pathologische stress was aanwezig bij 25.5% van de gezinnen. Psychopathologie bij 1 van beide ouders. Opleidingsniveau van ouders totale CBCL score Ref Vermeulen et al (2018) in Psychiatry and Neurocognition in Genetic Developmental Disorders.

27 Behandeling: Het systeem (2) Multisysteem therapie (MST) voor gezinnen met een LVB MST-LVB is MST met extra aandacht voor: Identificatie van stressoren en leerniveau ouders Extra inzet & herhaling van motivatie-technieken Generalisatie van vaardigheden N= 55 MST-LVB en n= 55 standaard-mst Geen significante verschillen in primaire uitkomst, wel absolute verschillen (contacten politie/justitie; thuis blijven wonen; aanwezigheid school/werk) Wel significant voordeel van MST-LVB op secundaire uitkomstmaten Verbetering in opvoed-vaardigheden Sociale steun; tussen gezinsleden en tussen gezinsleden en netwerk Aanhoudende gedragsverandering gedurende ten minste 6 maanden na stop behandeling. Ref: Blankenstein (2019) J Appl Res Intellect Disabil

28 Bottom-up approach Toekomst i- neuronen

29 Meer info over zeldzame genetische aandoeningen? Omim database Unique

30 To do... Genetisch onderzoek Aanknopingspunten in diagnostiek, behandeling en geassocieerde somatische comorbiditeit. Altijd IQ< 70 (en niet eerder getest of voor 2008/2010 getest) Overweeg genetische onderzoek bij zwakbegaafdheid als Combinatie met andere neurobiologische ontwikkelingsstoornissen (ASS, ADHD) of ernstige psychiatrische aandoeningen (psychose). En/ of opvallendheden in het gelaat en/of aangeboren afwijkingen (bijv. Cardiaal). Overweeg CYP polymorfismen bij ontbreken effectiviteit van 2 of meer middelen bij goede indicatiestelling of bij extreme bijwerkingen. Verminder stress Vergeet de omgeving niet mee te nemen in de behandeling

Vragen? K.Vermeulen@karakter.com Check CCE Podium op www.cce.

31 Vragen? Check CCE Podium op voor een korte video uitleg over de genetica van medicijnverwerking (juist ook voor niet dokters!)

32 Hartelijk Dank voor uw aandacht 9/18/

33 Wanneer verwijzen voor genetisch onderzoek? niet pluis gevoel gedachte dit is uniek Onverklaarde, geïsoleerde verstandelijke beperking Aangeboren afwijkingen Micro vs macro: schedelomtrek, lengte, gewicht Bijkomende neurologische problemen Familiaire verstandelijke beperking + psychiatrie M.n. bij ASS, ADHD, schizofrenie en bipolaire stoornis. Verstandelijke beperking bij patiënt met consanguine ouders Tevens metabool onderzoek. Patiënten met (L)VB getest < 2007/ 2008 zonder duidelijk genetisch substraat: hertesten! /18/2019

Vergelijkbare documenten

Een (Lichte) Verstandelijke Beperking. Karlijn Vermeulen (kinder- en jeugd)psychiater Klinisch onderzoeker i.o.

Een (Lichte) Verstandelijke Beperking Karlijn Vermeulen (kinderen jeugd)psychiater Klinisch onderzoeker i.o. Karakter/RadboudUMC/CCE/Donders Instituut Nijmegen Symposium Vroege Ontwikkelingsstoornissen,