Voorstel aan de Raad. Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel / Fatale termijn: besluitvorming vóór: 15 maart 2007

Transcriptie

1 Datum raadsvergadering / Nummer raadsvoorstel / Fatale termijn: besluitvorming vóór: 15 maart 2007 Onderwerp besteding budget gratis openbaar vervoer Programma / Programmanummer Mobiliteit / 9710 Portefeuillehouder J. van der Meer Voorstel van het College van Burgemeester en Wethouders d.d. 27 februari 2007 Samenvatting In het Coalitieakkoord is vastgelegd dat er een experiment komt met gratis openbaar vervoer in de daluren voor ouderen en minima. Hiervoor is een bedrag van ,- per jaar gereserveerd. In dit raadsvoorstel stellen wij u voor hoe dit budget te besteden. Vanwege een door uw raad aanvaarde motie is tevens een alternatief uitgewerkt met gratis openbaar vervoer voor andere doelgroepen, meer gericht om reizigers uit de auto in de bus te krijgen. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft een uitvraag gedaan voor een experiment met gratis openbaar vervoer voor ouderen, waarvan het ministerie de helft financiert. We hebben in samenwerking met de Stadsregio Arnhem Nijmegen de stadsdienst Nijmegen aangedragen voor een subsidie. Voorstel om te besluiten 1. Het budget van ,- van 2007 in te zetten voor variant 1: een proef met gratis openbaar vervoer voor ouderen (65-plus) op zaterdag, zondag en maandag, van 1 april 2007 tot en met 31 december 2007; 2. Als het Ministerie van Verkeer en Waterstaat onze subsidieaanvraag honoreert, deze proef uit te breiden met de overige dagen van de week na 9 uur; 3. Deze proef in oktober 2007 te evalueren en in november / december 2007 in de gemeenteraad te besluiten over eventuele voortzetting of aanpassing van de proef. Opgesteld door, telefoonnummer Klaas-Jan Gräfe, 2831

2 Aan de Raad van de gemeente Nijmegen 1 Inleiding Het openbaar vervoer heeft een aantal functies in de stad: een mobiliteitsfunctie en een sociale functie. De mobiliteitsfunctie betekent dat je zoveel mogelijk reizigers wilt vervoeren, zodat ze niet in de auto stappen. De sociale functie betekent dat je mensen de mogelijkheid biedt om zich te vervoeren en zo deel te nemen aan het sociale leven. Vooral voor de mensen die afhankelijk zijn van het openbaar vervoer is dit belangrijk. Het openbaar vervoer kan op een aantal manieren gestimuleerd worden en met verschillende doelstellingen en -groepen. Een van de middelen is het prijsmechanisme, met goedkoper of gratis openbaar vervoer. Daarbij kunnen doelgroepen worden onderscheiden, bijvoorbeeld automobilisten of juist mensen die het zich financieel moeilijk kunnen veroorloven om gebruik te maken van het openbaar vervoer. In het Coalitieakkoord is vastgelegd dat er een experiment komt met gratis openbaar vervoer in de daluren voor ouderen en minima. Hiervoor is vier jaar lang een bedrag van ,- per jaar gereserveerd. In dit raadsvoorstel stellen wij u voor hoe het budget van 2007 te besteden. Eind 2007 evalueren we en doen we een voorstel of we op deze manier verder willen of dat we een andere invulling van het budget wensen. Diverse andere overheden denken na over experimenten met gratis openbaar vervoer, zowel het Rijk, de Provincie als de Stadsregio. Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat wil een proef met gratis openbaar vervoer voor ouderen. We hebben Nijmegen daarvoor aangedragen. Provincie en Stadsregio hebben aangegeven zich vooral te willen richten op gratis openbaar vervoer voor de mobiliteitsfunctie: proberen om mensen uit de auto in het openbaar vervoer te krijgen. 1.1 Wettelijk- of beleidskader Het voornemen om een proef te doen met gratis openbaar vervoer staat in het Coalitieakkoord Gemeente Nijmegen is zelf geen opdrachtgever voor het openbaar vervoer. De Stadsregio Arnhem Nijmegen is de concessieverlener en heeft de concessie voor Stadsregio-Zuid verleend aan Novio. Novio is opbrengstverantwoordelijk, dat wil zeggen dat hen taakstellende opbrengsten worden opgelegd vanuit de Stadsregio. Novio zal dus als voorwaarde stellen dat de gederfde inkomsten door de gemeente Nijmegen worden gecompenseerd. De Stadsregio moet als concessieverlener alle tarieven goedkeuren, en is daarmee naast Novio een belangrijke gesprekspartner. Echter: als Novio en Nijmegen goede financiële afspraken kunnen maken, heeft de Stadsregio aangegeven geen bezwaar te hebben.

3 2 1.2 Relatie met programma In het programma Mobiliteit wordt gestreefd naar een verbetering van het openbaar vervoer, zodanig dat de waardering van de inwoners van de gemeente Nijmegen voor het openbaar vervoer minimaal gelijk blijft, ondanks te verwachten bezuinigingen vanuit het Rijk. Extra reizigers in het openbaar vervoer kan leiden tot een extra inzet van bussen, waarmee de frequenties aantrekkelijker worden. Dat is dan ook weer gunstig voor andere reizigers dan ouderen en minima. 2 Doelstelling Met het gratis openbaar vervoer voor ouderen of minima willen we hen de mogelijkheid bieden om zich te verplaatsen met het openbaar vervoer en daardoor deel te nemen aan het openbare en sociale leven. Tevens willen we door middel van deze proef onderzoeken welke effecten gratis openbaar vervoer heeft op het openbaarvervoergebruik, maar ook op het gebruik van de Regiotaxi. Ook is het van belang om te onderzoeken of de gehanteerde methode naar tevredenheid functioneert. Gratis openbaar vervoer voor andere doelgroepen heeft tot doel om het aantal automobilisten te verminderen en daardoor de bereikbaarheid en de leefbaarheid in Nijmegen te verbeteren. 3 Argumenten In deze alinea wordt aangegeven met welke aspecten rekening moet worden gehouden als er een proef met gratis openbaar vervoer wordt opgesteld. Tevens worden zes varianten beschreven. Aansluitend volgt het concrete voorstel. Compensatie van inkomstenderving en eventuele extra kosten In de huidige situatie betalen reizigers voor hun busreis. Als het openbaar vervoer straks gratis is voor bepaalde doelgroepen, loopt Novio inkomsten mis. Die moet de gemeente Nijmegen compenseren. Daarnaast is het mogelijk dat het aantal extra reizigers zodanig groeit dat extra bussen moeten worden ingezet. Voordeel van de doelgroep ouderen, is dat zij al kunnen reizen met de roze strippenkaart, en de derving dus minder groot is dan bij reizigers die het volle pond betalen. Het beschikbare bedrag van ,- per jaar is relatief klein en onvoldoende om de hele week lang gratis openbaar vervoer aan te bieden. Dit voorstel bevat dus een beperkte proef. Uitgangspunt: zo min mogelijk bijkomende kosten Het beschikbare budget willen we zoveel mogelijk inzetten om mensen gratis te laten reizen. We zoeken naar een oplossing met zo min mogelijk bijkomende kosten: geen administratieve handelingen en geen apart te produceren pasjes. Hoe meer bijkomende kosten, hoe minder budget overblijft voor het uiteindelijke doel. Sociale functie of mobiliteitsfunctie? In het coalitieakkoord is aangegeven dat we proeven willen doen met gratis openbaar vervoer voor ouderen en minima. Gericht op de sociale functie van het openbaar vervoer dus. Op 8 november 2006 heeft uw raad een motie aangenomen waarin ons college

4 3 werd verzocht om ook met een variant te komen met gratis openbaar vervoer met als doel mensen uit de auto te krijgen. Uiteindelijk heeft dit geleid tot zes varianten. Varianten Er is een aantal mogelijkheden om het budget in te zetten. Hieronder worden er zes beschreven. 1. Gratis openbaar vervoer voor ouderen Novio heeft berekend dat het aanbieden van gratis openbaar vervoer voor 65- plussers gedurende één jaar ongeveer ,- kost. Dat betekent dat we een keuze moeten maken: voor een langere periode gratis voor een beperkt aantal dagen per week, of een beperkt aantal maanden lang zeven dagen per week. Omdat we ouderen de gelegenheid willen bieden om in elk geval gratis met de bus naar de markt te kunnen, stellen we voor om hen op zaterdag, zondag en maandag gratis openbaar vervoer aan te bieden. Novio heeft berekend dat dat mogelijk is voor een bedrag van ,- voor de periode 1 april 2007 tot 1 januari De 65+-pas is afgeschaft en kan niet meer dienen als gemakkelijk herkenbare identificatie. Andere mogelijkheden zijn identificatie met een paspoort of rijbewijs of het uitgeven van aparte pasjes. Wij kiezen voor de optie met identiteitsbewijzen, omdat de buschauffeur de leeftijd relatief snel kan controleren: in 2007 kan iedereen die in 1942 of daarvoor is geboren, gratis instappen. Omdat het om een voorziening voor onze eigen inwoners gaat, stellen we voor om de proef te doen op de stadslijnen 1 tot en met 10. Daarop wordt één uitzondering gemaakt: de streeklijnen 25, 31, 32 en 33 bedienen de Waalsprong en worden daarom tevens meegenomen, maar dan alleen de reizen binnen de gemeentegrenzen. 2. Gratis openbaar vervoer voor minima Ouderen zijn goed te identificeren op basis van hun geboortedatum. Bij minima is identificatie een stuk moeilijker. Daarvoor is een koppeling met databestanden nodig en een controle of mensen steeds moeten rondkomen van een minimum inkomen, of intussen meer inkomsten hebben. Indien ze aan de voorwaarden voldoen, krijgen ze een aparte vervoerspas. Een andere manier kan zijn dat mensen achteraf hun geld terug kunnen krijgen. Dit levert veel administratieve handelingen en extra kosten voor nieuwe vervoersbewijzen op. Deze kosten gaan allemaal af van het budget, waardoor vrijwel geen budget meer overblijft om mensen gratis te laten reizen. Daarom wordt deze variant als onwenselijk bestempeld.

5 4 3. Goedkoper KAN-kaartje voor iedereen binnen de gemeentegrenzen Sinds een aantal jaren is het KAN-kaartje geldig: voor 2 of 3 reist iemand retour van of naar Nijmegen, afhankelijk van de herkomst. Twee ouderen mogen samen op één kaartje en op één KAN-kaartje mogen twee kinderen gratis meereizen. Voor reizigers die twee zones reizen (vanuit Dukenburg of Lent naar het centrum), is dit goedkoper dan het gebruik van een strippenkaart. Voor mensen die één zone reizen, is het KAN-kaartje niet goekoper dan gebruik van een strippenkaart uit de voorverkoop (maar wel goedkoper dan het kopen van een normaal kaartje in de bus). Daarom kan overwogen worden om binnen de gemeentegrenzen van Nijmegen een KAN-kaartje van 1 te introduceren. Hiermee wordt nog eens 50% korting gegeven op het toch al aantrekkelijke KAN-kaartje. Dit alternatief is ontwikkeld omdat gratis openbaar vervoer voor minima te veel administratieve handelingen vergt. Met een goedkoper KAN-kaartje maken we de bus weliswaar niet geheel gratis, maar wel zeer betaalbaar. Bijkomend voordeel is dat iedere busreiziger hiervan profiteert, dus niet alleen specifieke doelgroepen. Per maand wordt voor ongeveer ,- aan KAN-kaartjes verkocht, zowel van 2 als van 3. 70% daarvan komt van de 2 eurokaartjes, dat is per maand. Dit kaartje is geldig in Beek, Berg en Dal, Beuningen, Heilige Landstichting, Lent, Malden, Nijmegen, Ooij, Oosterhout, Ubbergen en Weurt. We nemen aan dat circa 50% van de kaartjes verkocht worden binnen Nijmegen. Dat is een bedrag van per maand. Als we de prijs halveren, moet Nijmegen de derving compenseren, dit is per maand = per jaar. Het beschikbare budget is , dus we komen tekort. Echter: vanwege het extra aantrekkelijke tarief wordt verwacht dat dit tekort wordt gecompenseerd door extra reizigers die voorheen niet met de bus reden en dus nu extra inkomsten genereren. 4. Gratis openbaar vervoer vanaf specifieke lokaties Tijdens de drukke uren, zoals zaterdagen, koopzondagen en sommige koopavonden, is de druk op de parkeercapaciteit in het stadscentrum groot. Op die momenten is er juist capaciteit over op een aantal grote werkgebieden in Nijmegen. Door die parkeerterreinen open te stellen voor binnenstadsbezoekers en hen te laten overstappen op goed en gratis openbaar vervoer, wordt de parkeercapaciteit vergroot zonder extra plaatsen te bouwen. Concreet gaat het om Heyendaal, Winkelsteeg en eventueel St. Maartenskliniek. Om ook vanuit het noorden P&R aan te bieden, wordt ook station Lent meegenomen in deze maatregel. Brabantse Poort is qua lokatie ook geschikt, maar heeft niet de benodigde capaciteit beschikbaar op de uren waarop dit nodig is, omdat de parkeerplaatsen dan worden gebruikt door bezoekers van de winkels op Brabantse Poort.

6 5 Het gebruik is moeilijk in te schatten. We doen een aanname dat ongeveer 750 auto s gebruik zullen maken van deze regeling. Bij een gemiddelde bezetting van twee personen per auto, gaat het om reizigers. Elk van hen krijgt een KANkaartje van 2, waardoor de kosten op ongeveer per dag liggen. Het voorstel is om deze maatregel 52 zaterdagen per jaar en 12 koopzondagen per jaar te laten gelden. Daarnaast wordt voorgesteld om het gratis openbaar vervoer een hele week voor sinterklaas en een hele week voor kerst aan te bieden vanaf deze lokaties. Dat zijn nog tien extra dagen, waarmee het totaal aantal dagen op 74 komt. De kosten bedragen daarmee 74 * = Dan blijft nog over voor een goede promotie en eventuele additionele kosten. Voorwaarde hiervoor is wel dat bedrijven als Philips, de Radboud Universiteit Nijmegen, het Universitair Medisch Centrum en de St. Maartenskliniek hun medewerking verlenen en dat de parkeerprijs die zij rekenen aantrekkelijk is in vergelijking met de parkeertarieven in het centrum van Nijmegen. 5. Gratis openbaar vervoer op zaterdagen Op zaterdag is het topdrukte in het centrum van Nijmegen. Overwogen kan worden om het openbaar vervoer op zaterdagen voor iedereen gratis te maken. Omdat er nu al veel gebruik wordt gemaakt van de bus op zaterdag, derft Novio veel inkomsten. Dat betekent dat dit een relatief dure maatregel is en dus maar een beperkt aantal zaterdagen per jaar kan worden aangeboden. Op zaterdag bezoeken ongeveer bezoekers de binnenstad. Ongeveer 20% daarvan komt per openbaar vervoer. Dit zijn bezoekers. Die leveren ongeveer op. Probleem van gratis openbaar vervoer op zaterdag is dat er meer reizigers worden verwacht, terwijl de bussen nu al heel vol zitten. Dat betekent dat er extra bussen moeten worden ingezet. Aangenomen dat de totale kosten per zaterdag daarmee op komen, kunnen we binnen het huidige budget ongeveer zes zaterdagen per jaar gratis openbaar vervoer voor iedereen aanbieden. 6. Gratis verstrekken van KAN-kaartjes Novio en Hermes verkopen maandelijks voor ongeveer aan KAN-kaartjes: goedkope retourtjes van 2 en 3. We kunnen het gebruik van het openbaar vervoer (voor de hele reis of vanaf een overstappunt zoals station Lent of Heyendaal) promoten door als gemeente zelf KAN-kaartjes weg te geven. Omdat deze alleen op de bus verkocht mogen worden, worden het dan tegoedbonnen voor een gratis KANkaartje. Er zijn verschillende acties denkbaar om deze KAN-kaartjes uit te delen, waarbij verschillende doelgroepen worden bereikt. Denk aan uitdelen van de tegoedbonnen inclusief informatie over parkeren op afstand in de file voor de Waalbrug, het uitdelen van tegoedbonnen door een soort promotieteam, een actie waarbij mensen een tegoedbon krijgen bij besteding van een bepaald bedrag in de binnenstad of een actie waarbij de tegoedbon is geprint achterop de parkeertickets: volgende keer gratis met de bus?. Steeds moet daarbij intensieve promotie worden gemaakt.

7 6 Voorgesteld wordt om in deze variant voor een bedrag van aan KANkaartjes uit te delen, en voor een bedrag van aan promotie te doen. Er vanuit gaande dat evenveel KAN-kaartjes van twee als van drie euro worden weggegeven, kunnen we kaartjes van twee euro en kaartjes van drie euro uitdelen. De gebruiken we om folders te maken en te drukken, om de tegoedbonnen voor KAN-kaartjes te drukken en voor inhuur van mensen om de kaartjes uit te delen. Uitgaande van tot uit te delen kaartjes per actie, kan je acht tot tien acties per jaar uitvoeren, waarmee je eventueel verschillende doelgroepen kunt bereiken. Als wordt gekozen voor deze variant, worden de concrete acties verdeeld over het jaar opgezet en uitgevoerd, in overleg met Novio, de Stadsregio en eventuele andere externe partners zoals bijvoorbeeld de binnenstadsondernemers, het museum en de schouwburg. Voorkeursvariant We kiezen voor variant 1 (gratis openbaar vervoer voor ouderen), omdat dit het beste aansluit op het doel dat we ons hadden gesteld in het Coalitieakkoord, omdat dit een doelgroep is die goed te identificeren en te evalueren is en omdat de financiële middelen om meerdere doelstellingen te realiseren nu ontbreken. De overige varianten zijn allen haalbaar. Ons college is van mening dat variant 2 niet wenselijk is vanwege de hoge bijkomende kosten. Voor de varianten vier tot en met zes wordt niet gekozen omdat de Stadsregio Arnhem Nijmegen en de provincie Gelderland zelf experimenten willen doen met gratis openbaar vervoer voor het verminderen van bereikbaarheidsproblemen. Experiment vanuit het Ministerie Het Ministerie van Verkeer en Waterstaat heeft aan de provincies en stadsregio s een uitvraag gedaan voor experimenten met gratis openbaar vervoer voor ouderen. Het Ministerie wil onderzoeken welk effect dat heeft op het gebruik van openbaar vervoer, gebruik van regiotaxi s en bijvoorbeeld het isolement van ouderen. Die aanvraag kwam in december 2006 binnen en moest in januari 2007 worden ingediend. Uitgegaan wordt van een subsidie van 50%. Vanwege de korte reactietijd en het feit dat Nijmegen al een budget voor gratis openbaar vervoer beschikbaar heeft, achten we onze kans op een subsidie groot. We hebben deze aanvraag dan ook in overleg met de Stadsregio ingediend. Omdat we de mogelijkheid hebben om ons budget te verdubbelen, heeft ons college besloten om te kiezen voor gratis openbaar vervoer voor ouderen. Uw raad kan daarvan afwijken, maar dat betekent dan wel dat we de kans op subsidie mislopen.

8 7 Mogelijk budget vanuit de provincie Gelderland en Stadsregio Arnhem Nijmegen In Provinciale Staten van Gelderland is een motie aangenomen waarin het college van Gedeputeerde Staten wordt verzocht een plan voor gratis openbaar vervoer te komen. In de motie werd een aantal concrete mogelijke projecten genoemd, waaronder de stadsdienst in Nijmegen. Voor een of meerdere proeven is voor een periode van twee jaar een bedrag van 4 miljoen uitgetrokken. Gedeputeerde Staten heeft aangegeven het bedrag vooral te willen inzetten voor het oplossen van bereikbaarheidsproblemen. Het College van Bestuur van de Stadsregio Arnhem Nijmegen heeft besloten dat gratis openbaar vervoer ten behoeve van ouderen en minima (inkomenspolitiek) een verantwoordelijkheid is voor de gemeenten. Gratis openbaar vervoer voor marketingdoeleinden is een verantwoordelijkheid voor het openbaar-vervoerbedrijf. Gratis openbaar vervoer om bereikbaarheidsproblemen te verminderen is een verantwoordelijkheid voor de Stadsregio. Het past dus in het beleid van de Stadsregio als de gemeente Nijmegen zou kiezen voor de ouderen en het initiatief voor tariefacties voor mobiliteitsdoeleinden over te laten aan Stadsregio en Provincie. 4 Risico s Als we de subsidie vanuit het ministerie niet toegekend krijgen, zal de proef in eenvoudige vorm moeten worden uitgevoerd. Dan vallen we terug naar de variant met gratis openbaar vervoer op zaterdag, zondag, maandag en alle avonden. Novio heeft op basis van onderzoeksgegevens berekend hoeveel derving er zal plaatsvinden. Als de maatregel echter zoveel extra reizigers genereert dat extra bussen moeten worden ingezet, dan gaan de kosten extra omhoog en ontstaat mogelijk toch een financieel probleem. Dat risico ligt echter bij Novio en niet bij de gemeente. 5 Financiën In de begroting is voor 2007 tot en met 2010 een bedrag van ,- per jaar gereserveerd voor gratis openbaar vervoer voor ouderen en minima. Omdat dit bedrag gemaximaliseerd is, moeten we met Novio een afspraak maken dat de kosten nooit hoger zijn dan dit bedrag. 6 Communicatie Bijgaand persbericht zal na besluitvorming worden verzonden aan de media. Daarnaast wordt een campagne opgezet om ouderen te informeren over de nieuwe regeling. 7 Uitvoering en evaluatie Na besluitvorming in de raad wordt goedkeuring aan de Stadsregio Arnhem Nijmegen gevraagd en vervolgens opdracht gegeven aan Novio. De maatregel kan op 1 april 2007 ingaan en loopt tot 31 december In oktober 2007 evalueren we de proef, door te kijken naar het daadwerkelijke gebruik,

9 8 eventueel misbruik, de capaciteit van de bussen en eventuele andere effecten. Novio heeft al uitgebreid onderzoek gedaan naar het huidige gebruik door senioren. Dat onderzoek kan als nulmeting dienen. Dat leidt eventueel tot aanpassing van de regeling. In november / december 2007 wordt een voorstel aan uw raad aangeboden voor de besteding van het budget van De subsidie vanuit het ministerie is eenmalig, dus in 2008 zal sowieso een minder uitgebreide actie mogelijk zijn. College van Burgemeester en Wethouders van Nijmegen, De Burgemeester, De Secretaris, mr. Th.C. de Graaf P. Eringa