Stadia chronische nierschade

Transcriptie

1 Factsheet Nieren en nierschade deel 3 Nierschade vraagt om continue alertheid en aandacht van de behandelaar Nierfunctie en eiwitverlies: voorspellers van complicaties Stadia chronische nierschade Nierschade beschadigt het lichaam, vaak zonder dat het wordt opgemerkt. Mensen met chronische nierschade hebben aanvankelijk weinig klachten, maar ondertussen hebben zij een verhoogd risico op hart-en vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een herseninfarct. Chronische nierschade is onomkeerbaar en komt veel voor: in Nederland hebben ongeveer 1,7 miljoen mensen chronische nierschade. Mensen met chronische nierschade behoren tot de groep mensen met het hoogste risico op hart- en vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een herseninfarct. Het is dus van essentieel belang hier in de behandeling alert op te zijn en chronische nierschade vroeg op te sporen, bijvoorbeeld met een risicotest. In de beginfase van chronische nierschade hebben mensen geen tot weinig klachten en verloopt het ziekteproces onopgemerkt. Hoe ernstiger de schade, des te meer klachten en medische problemen kunnen ontstaan en des te complexer de behandeling wordt. Klachten ontstaan meestal pas als de nieren sterk achteruit zijn gegaan en de werking ervan nog maar 30% of minder is. Nierfunctievervangende behandeling (dialyse of niertransplantatie) is over het algemeen nodig als de nierfunctie ongeveer 10% is.! Lange tijd werd de prognose van mensen met chronische nierschade beoordeeld aan de hand van de mate van nierfunctieverlies. Maar ook de mate van eiwitverlies in de urine is een belangrijke voorspellende factor. Voor nierfunctie en eiwitverlies in de urine geldt: naarmate de nierfunctie slechter is en/of het eiwitverlies in de urine groter, is de kans op nierfalen en het risico op hart- en vaatziekten groter en de levensverwachting slechter. 1] De voorspellende waarde van nierfunctie en eiwitverlies staan los van de aanwezigheid van andere bekende risicofactoren voor hart- en vaatziekten zoals roken, overgewicht, diabetes, hoge bloeddruk en een hoog cholesterolgehalte. Dus zowel verminderde nierfunctie als eiwitverlies zijn belangrijke factoren en vragen om tijdige signalering en regelmatige controle, met zo nodig een adequate behandeling. Dat geldt met name bij risicogroepen als mensen met hart- en vaatziekten, diabetes en hoge bloeddruk. 1

2 Stadia en risico s van chronische nierschade Hart- en vaatziekten als complicatie Stadia en risico chronische De indeling nierschade van chronische nierschade in verschillende stadia wordt gebaseerd op: Meer dan 3 maanden aanwezigheid de nierfunctie, van eiwit in urine aanwezigheid van eiwit in de urine. In de nieuwe internationale classificatie gaat men uit Stadia Stadia en en risico s chronische nierschade 2] van zes klassen voor de nierfunctie en drie klassen voor de aanwezigheid van eiwit. 2] Meer dan 3 maanden aanwezigheid van eiwit in urine Nierfunctie normaal of hoog ( 90%) licht verminderd (60%-89%) Naast de indeling in zes klassen voor de nierfunctie en drie klassen voor de aanwezigheid van eiwit (albuminurie), is er ook een indeling gemaakt in vier globale klassen. Deze zijn gedefinieerd op basis van het risico Nierfunctie licht tot matig verminderd normaal of hoog (45%-59%) ( 90%) matig tot ernstig verminderd licht verminderd (30%-44%) (60%-89%) ernstig verminderd op gezondheidsproblemen. Deze risico-indeling is gebaseerd op een aantal meta-analyses. Dat zijn grote onderzoeken waarin de gegevens van meerdere onderzoeken tezamen worden genomen. Daarbij is onder andere gekeken naar: het risico op het ontstaan van nierfalen (zeer licht tot matig verminderd (45%-59%) (15%-29%) ernstig verminderde nierfunctie waarbij nierfunctievervangende behandeling noodzakelijk is), zeer ernstig verminderd matig tot ernstig verminderd ( 15%): Nierfalen (30%-44%) het risico op overlijden ten gevolge van cardiovasculaire oorzaken (hart- en vaatziekten). normaal - licht verhoogd matig verhoogd sterk verhoogd normaal - licht verhoogd matig verhoogd sterk verhoogd Mensen met chronische nierschade hebben meer kans om te overlijden aan hart- en vaatziekten zoals hartfalen, een hartinfarct of een herseninfarct dan mensen die geen nierschade hebben. Vergroting kans op overlijden aan de gevolgen Vergroting kans op overlijden aan de gevolgen van van hart- hart- en en vaatziekten per risicocategorie 2x 2-4x 4-14x 2 ernstig verminderd (15%-29%) zeer ernstig verminderd ( 15%): Nierfalen Risico op chronische nierschade Kidney International Supplements (2013) 3, normaal matig verhoogd Risico Op basis op chronische van dit onderzoek heeft men vier nierschade ver schillende risicocategorieën bepaald: normaal risico; matig verhoogd risico; hoog risico; sterk verhoogd risico. [2, 3, 4] Mensen die tot de groep met een matig verhoogd risico (gele categorie) behoren, hebben tot ruim 2 x meer kans om te overlijden ten gevolge van hart-en vaatziekten dan mensen die geen nierschade hebben. Mensen die tot de

3 verwachting eiwitverlies groep met een hoog risico (oranje categorie) behoren, hebben daarop 2 tot 4 x meer kans en mensen die tot de groep met een sterk verhoogd risico (rode categorie) behoren hebben 4 tot 14 x meer kans om te overlijden ten gevolge van hart-en vaatziekten. De aanwezigheid van hart- en vaatziekten bij mensen ouder dan 65 is hieronder weergegeven. 5] De figuur laat 20,7 de percentages hartfalen, hartinfarct en beroerte (CVA/ TIA) 14,0 zien bij mensen met nierschade: 61,3% van de mensen met nierschade heeft een hart- en vaatziekte (slechts 9,4 38,7% heeft geen hart- en vaatziekte). Hartfalen en hartinfarcten komen meer dan 2 x zo vaak voor vergeleken met 70de 75 groep 80mensen zonder nier schade. leeftijd in jaren Levensverwachting nierfunctie Nierfunctie levensverwachting in jaren , , ,4 10 7,2 5 5, leeftijd in jaren Levensverwachting Eiwitverlies levensverwachting in jaren Levensverwachting eiwitverlies , , , leeftijd in jaren Hoe vaak komen hart- en vaatziekten voor bij: mensen ouder dan 65 jaar zonder chronische nierschade? 20,3% 18,5% 6,4% mensen ouder dan 65 jaar met chronische nierschade? 42,9% 26,7% 61,7% 38,7% 15,1% CVA/TIA hartfalen hartinfarct geen hart- en vaatziekten geen hart- en vaatziekten nierfunctie normaal (60%) nierfunctie mild verlaagd (45-60%) nierfunctie matig verlaagd (30-45%) nierfunctie ernstig verlaagd (15-30%) nierfunctie zeer ernstig verlaagd (<15%) Door de ernstige gevolgen van de aandoening hebben mensen met chronische nierschade een verminderde levensverwachting. Zo hebben mensen van 55 jaar met een matig verlaagde nierfunctie ( ) een verminderde levensverwachting van ongeveer 7 jaar, vergeleken met mensen die een normale nierfunctie hebben. Voor mensen van 55 jaar met ernstig verlaagde nierfunctie ( ) is de levensverwachting zelfs met ruim 12 jaar verminderd. 6] normaal eiwitverlies (< 30mg/dag) matig verhoogd eiwitverlies (30-300mg/dag) sterk verhoogd eiwitverlies (> 300mg/dag) Ook mensen met matig of sterk verhoogd eiwitverlies in de urine hebben een verminderde levensverwachting in vergelijking met mensen met een normale tot licht verhoogde hoeveelheid eiwit in de urine. Iemand van 55 jaar heeft bij matig verhoogd eiwitverlies ( ) een verminderde levensverwachting van gemiddeld 6 jaar en bij sterk verhoogd eiwit in de urine ( ) een verminderde levensverwachting van gemiddeld 11 jaar. 6] 3

4 Hoe vaak komt chronische nierschade voor? Nierfunctie en leeftijd Chronische nierschade komt veel voor, 10,6 % van de Wereldwijd liggen de percentages over het vóórkomen Nederlandse bevolking heeft chronische nierschade. van chronische nierschade bij volwassenen tussen Uitgaande van ongeveer 17 miljoen inwoners gaat het 8-16%. 7] In de Verenigde Staten (13%) 8] en andere hierbij om ongeveer 1,7 miljoen mensen met chronische Europese landen (Noorwegen 11,2%, Spanje 12,5% 9] ) nierschade. Deze schatting komt voort uit een in zijn de percentages vergelijkbaar met Nederland. Nederland uitgevoerd grootschalig bevolkingsonderzoek in de regio Groningen (de PREVEND-studie) waarbij een grote groep mensen meerdere keren is gescreend en gedurende jaren is gevolgd. Aantal mensen met chronische nierschade in Nederland Van de ruim 10,6 % van de Nederlandse bevolking met chronische nierschade heeft: Vanaf ongeveer 40 jaar neemt, in een normale situatie, de nierfunctie geleidelijk af met ongeveer 0,4% per jaar (zie figuur). Iemand die verder gezond is, kan door die achteruitgang op 70-jarige leeftijd een nierfunctie hebben tussen de 60% en 45%. Meer dan 40% van de mensen ouder dan 70 jaar heeft chronische nierschade. 11] De verminderde nierfunctie wordt dan vaak als normaal gezien. Maar ook op oudere leeftijd is een verminderde nierfunctie een risico op ziekte en sterfte en moet de dosering van sommige geneesmiddelen worden aangepast. Een verminderde nierfunctie vraagt dan ook altijd om serieuze aandacht en alertheid. Per individu moet, rekening houdend met leeftijd en levensverwachting, beoordeeld worden welke behandeling en welke behandelaar (huisarts of specialist) het beste past. 10,6% van de Nederlandse bevolking (1,7 miljoen mensen) heeft chronische nierschade Door vergijzing en toename mensen met diabetes en hoge bloeddruk neemt dat aantal verder toe. 87% een matig verhoogd risico (1,5 miljoen Nederlanders) 10% een hoog risico ( Nederlanders) 3% een sterk verhoogd risico ( Nederlanders) op onder andere nierfalen en op overlijden ten gevolge van hart- en vaatziekten. Achteruitgang Achteruitgang nierfunctie nierfunctie bij gezonde bij gezonde mensen mensen met het stijgen van met de het leeftijd stijgen 10] van de leeftijd gemiddelde geschatte nierfunctie (egfr) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% leeftijd vrouwen mannen >85 4

5 Hoe vaak komt chronische nierschade voor bij mensen met diabetes en hoge bloeddruk? Diabetes en hoge bloeddruk (hypertensie) zijn twee belangrijke oorzaken voor het ontstaan van chronische nierschade. Diabetes Mellitus Nierschade ten gevolge van diabetes treedt op bij 25-40% van de patiënten met type 1 of type 2 dia betes [12, 13] binnen jaar na diagnosestelling. Uit Nederlands onderzoek blijkt dat meer dan een kwart (28%) van de mensen met diabetes chronische nierschade heeft. 14] Hypertensie (hoge bloeddruk) Één op de drie (31,4%) Nederlanders tussen de 30 en 70 jaar heeft een hoge bloeddruk. Dat wil zeggen een bovendruk van 140 mmhg en/of een onderdruk van 90 mmhg. Meegerekend zijn de mensen die bloeddrukverlagende medicatie gebruiken vanwege een hoge bloeddruk. 16] Van de mensen met hoge bloeddruk heeft ongeveer 1 op de 5 (21%) patiënten chronische nierschade. 13] Het huidige aantal mensen met diabetes wordt in 2014 geschat op ruim mensen (5% op de Nederlandse bevolking van ongeveer 17 miljoen). In het trendscenario van de Volksgezondheid Toekomst Verkenning 2014 wordt aangegeven dat het aantal mensen met diabetes van ruim in 2011 stijgt naar 1,2 miljoen in Deze stijging is enerzijds gebaseerd op de verwachte groei en vergrijzing van de bevolking en anderzijds op de verwachte toename als gevolg van overgewicht. 15] De verwachting is dat ook het aantal mensen met chronische nierschade als gevolg van diabetes in de komende jaren zal toenemen. 14] 28% 28% 21% 21% 28% van 28% de van mensen de mensen 28% met met van diabetes de mensen met diabetes heeft diabetes heeft heeft chronische nierschade chronische nierschade. chronische nierschade. 21% 21% van de van mensen de 21% mensen met van de mensen met hoge metbloedruk hoge bloeddruk hoge heeftbloeddruk heeft heeft chronische nierschade chronische nierschade. chronische nierschade. 5

6 Colofon Deze factsheet is een uitgave van de Nierstichting. De inhoud is gebaseerd op de huidige stand van de wetenschap en met grote zorg en in samenwerking met deskundigen samengesteld. De Nierstichting kan echter geen aansprakelijkheid aanvaarden voor eventuele onjuistheden of onvolkomenheden. Deze factsheet is deel 3 van de serie van tien factsheets over nieren en nierschade. De serie bestaat uit de volgende factsheets: 1 Nieren en chronische nierschade 2 Oorzaken van chronische nierschade 3 Stadia chronische nierschade 4 Klachten en behandeling chronische nierschade 5 Vroeg opsporen en voorkomen achteruitgang chronische nierschade 6 Nierfalen en behandeling 7 Niertransplantatie, donatie en wachtlijst 8 Dialyse 9 Nieren en zout 10 Nieren en medicatie 6 Tekst Prof. dr. Ron Gansevoort, nefroloog, Universitair Medisch Centrum Groningen Beatrijs van der Poel, Verpleegkundig Beleid en Advies Vormgeving en infographics Maaike Wijnands, oehoe infographics en illustraties Met dank voor hun inhoudelijke inbreng en deskundig commentaar: Drs. Jacintha van Balen, huisarts en wetenschappelijk medewerker Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). Dr. Marjolijn van Buren, internist-nefroloog, Haga Ziekenhuis Den Haag en Leids Universitair Medisch Centrum. Dr. Nynke Scherpbier-de Haan, huisarts en onderzoeker afdeling Eerstelijnsgeneeskunde Radboudumc, Nijmegen. Prof. dr. Pieter ter Wee, internist-nefroloog, Vrije Universiteit Medisch Centrum Amsterdam. Coördinatie en eindreactie Dr. Katja van Geffen, programmamanager preventie, afdeling Zorg & Innovatie, Nierstichting. Bronnen De lijst met literatuurreferenties is te vinden op of kan opgevraagd worden door een te sturen naar infonierziekten@nierstichting.nl Nierstichting, september 2015