Taste the rainbow 5/13/2019. Prof. dr. R.C. Oude Voshaar en drs. A. Lugtenburg, UMCG. De vele kleuren van depressie bij ouderen

Transcriptie

1 De vele kleuren van depressie bij ouderen Taste the rainbow Dag voorzitters Richard Oude Voshaar & Astrid Lugtenburg RGOc symposium Netwerk Ouderen, Is het depressie of veroudering? Richard Oude Voshaar & Astrid Lugtenburg RGOc symposium Netwerk Ouderen, Disclosure belangen sprekers Lichamelijke veranderingen bij veroudering (potentiële) belangenverstrengeling Geen 1

2 Een eeneiige tweeling op leeftijd: Perceived age-difference 1 Wie is frail? 1 Christensen et al, BMJ Christensen et al, BMJ 2009 Historie van het concept 1-7 Consensusbijeenkomst Fysieke is een belangrijk medisch syndroom Multifactorieel ,4 Heden 3,5,6 Gekarakteriseerd door afgenomen kracht, uithoudingsvermogen en fysiologische functie, waardoor verhoogd risico op afhankelijkheid en dood. Evidence-based behandelingen 1 O Brien et al, Gerontologia Clinica Winograd et al, JAGS Minitski & Rockwood, Science World J Fried et al, 2J Gerontol A, Biol Sci Med Sci Minitski & Rockwood, Interdiscip Top Gerontol Gobbens et al, JAMDA 20 7 Collard & Oude Voshaar, Tijdschr Psychiatrie Morley et al, JAMDA 2014 Physical Frailty Phenotype 1 Validating the Physical Frailty Phenotype 1 Kenmerken: Operationalisatie Fried 1 1. Ongewild gewichtsverlies >4.5 kg in het afgelopen jaar 2. Uitputting / energieverlies 2 items CES-D (zelf-rapportage) Disabilities 3. Krachtsverlies Handknijpkracht (dynamometer) Frailty 4. Traagheid Loopsnelheid (m/s over 6 meter) 5. Minimale activiteiten Aantal Kcal per week Multimorbidity 1 Fried et al, J Gerontol A Biol Sci Med Sci Abellan van Kan et al, J Nutr Health Aging Fried et al, J Gerontol A Biol Sci Med Sci

3 Physical Frailty Phenotype: Zelfrapportage 1,2 Frailty meten met de klinische blik Kenmerken: Papchristou et al (2017) 1 (ja/nee vragen) FRAIL schaal: I.A.N.A (a priori afkappunten) 1. Ongewild gewichtsverlies Bent u in de afgelopen 4 jaar afgevallen? Bent u het afgelopen jaar afgevallen? Zo ja, hoeveel? 2. Uitputting / energieverlies 3. Krachtsverlies 4. Traagheid 5. Minimale activiteiten Heeft u voldoende energie om de dingen te doen die u wilt doen? Kunt u goed kracht zetten met uw handen, bijvoorbeeld een jampot openen? Loopt u trager dan uw leeftijdsgenoten? Bent u (veel) minder actief dan iemand die de meeste dagen 2 uur spendeert aan activiteiten zoals wandelen, tuinieren, huishoudelijk werk of doehet-zelf klusjes in huis? Welk gedeelte van de tijd voelde u zich vermoeid in de afgelopen 4 weken? Heeft u, zonder hulpmiddelen en zonder te rusten, traptreden oplopen? Kunt u, zonder hulpmiddelen, enkele honderden meters lopen? Welke van de volgende 11 ziekten heeft u? 1 Papchristou et al, JAMDA Abellan van Kan et al, J Nutr Health Aging 2018 Meta-analyse: Prevalentie van 1 Een eeneiige tweeling op leeftijd: Prevalentie (%) ,6 Wie is meest depressief? ,7 9,9 Overall Fysieke Brede fenotype Overall Fysieke Brede fenotype 1 Collard et al, JAGS Christensen et al, BMJ 2009 Validating the Physical Frailty Phenotype 1 or validating depression? 2 Depression & a reciprocal relationship1 Systematic review & meta-analysis of 24 studies Frail older persons: Disabilities Prevalence of depression:38.6% Incidence of depression: OR=1.9 [95% CI: ] Frailty Depressed older persons: Multimorbidity Prevalence of : 40.4% Incidence of : OR=3.7 [95% CI: ] 1 Fried et al, J Gerontol A Biol Sci Med Sci Mezuk et al, Int J Geriatr Psychiatry Soyal et al, Ageing Res Reviews

4 Somatische consequenties van depressie 1 Fysiologische dysregulatie bij depressie 1-9 Incidente ziekte Referentie N (studies) N (personen) RR [95% CI] van depressie HPA-as 8,9 Metabool 1,2 Autonome ZS 6,7 Sterfte Cuijpers (2013) 25 6, [ ] Hartziekten Nicholson (2006) , [ ] Hypertensie Meng (2012) 9 22, [ ] CVA Dong (2012) , [ ] Diabetes Mezuk (2008) , [ ] Immuno-inflammatoir 3,4,5 Dementie Gao (2013) 4 5, [ ] Obesitas Luppino (2011) 9 6, [ ] Kanker Chida (2008) 25 n.a [ ] 1 Penninx et al, BMC Psychiatry Pan et al, Diabetes Care Xu et al, Obes Res Clin Practice Howren et al, Psychosom Med Dowlati et al, Biol Psychiatry 20 5 Liu et al, J Affect Disord Rottenberg et al, Biol Psychol Kemp et al, Biol Psychiatry 20 8 Stetler & Miller, Psychosom Med Knorr et al, Psychoneuroendocrinology 20 Fysiologische dysregulatie bij depressie 1-9 NESDO: Frailty in de ouderdomsdepressie , , ,6 9,1 0 Non-depressed controls (n=132) Depressed older persons (n=378) (n=87) (n=274) 80+ (n=57) ¹ Collard & Oude Voshaar, Aging Mental health 2013 Depression als model voor versnelde veroudering Leeftijd gerelateerde biomarkers in NESDO 1-7 Depressie mortaliteit, beperkingen & somatische ziekten 1 Geen verschillen tussen depressieve patiënten (n=378) en controles (n=132) mediërende mechanismen Ontstekingswaarden 1,2,3 hscrp 1,3 IL-6 1,3 GDF-15 2,3 Telomeer lengte 4 Ontstekings- Verkorte Vitamine D waarden 2,3,4 telomeren 5,6,7 deficientie 8 Vitamine D enkel cross-sectioneel 5,6 1 Vogelzangs et al, Brain Behav Immun Teunisse et al, J Psychosom Res Penninx et al, BMC Psychiatry 2013; 2 Dowlati et al, Biol Psychiatry 20; 3 Liu et al, J Affect Disord 2012; 4 Rottenberg et al, Biol Psychol 2007; 5 Monroy-Jaramillo et al, World J Biol psychiatry 2017; 6 Lin et al, J Psychiatr Res 2016; 7 Darrow et al, Psychosom Med 2016; 8 Ju et al, J Nutr Health Aging Rozing et al, Psychoneuroendocrinol Schaakxs et al, Am J Geriatr Psychiatry Derks et al, Transl Psychiatry Van den Berg et al, J Psychosom Res

5 Leeftijd gerelateerde biomarkers in NESDO: Associatie met binnen depressie Prognostische betekenis in depressie? Lineaire regressie, gecorrigeerd voor confounders, bij depressieve ouderen (n=378): Ontstekingswaarden: hscrp (β=.14, p=.031) 1 IL-6 (β=.13, p=.060) 1 NGAL (β=.14, p=.028) 1 Mortaliteit Vallen Herstel depressie Telomee lengte (β=-., p=.048) 2 Vitamine D (β=-.15, p<.001) 3 1 Arts et al, J Am Geriatr Soc Arts et al, Exp Gerontology Vd Berg et al, Ageing Ment Health 2018 Frailty voorspelt mortaliteit in depressie 1 Frailty voorspelt mortaliteit in depressie 1 Maar, ontstekingswaarden: HR hscrp = 1.5 [ ], p=.003 HR IL-6 = 1.2 [ ], p=.132 HR NGAL2 = 1.5 [ ], p=.001 vitamine D: HR vitd = 0.6 [ ], p=.002 en telomeer lengte: HR LTL = 0.7 [ ], p=.007 HR = 2.3 [ ], p=.006 * HR = 2.3 [ ], p=.006 * voorspellen ook mortaliteit in depressie! * Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, alcohol, roken, ernst depressie, chronische ziekten & medicatie * Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, alcohol, roken, ernst depressie, chronische ziekten & medicatie 1 Arts,, Oude Voshaar, work in progress 1 Arts,, Oude Voshaar, work in progress Frailty & mortaliteit in depressie (deels) verklaard 1 Impact van op valrisico van SSRI s 1 HR = 2.3 [ ], p=.006 * HR = 1.7 [ ], p=.148 ** * Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, alcohol, roken, ernst depressie, chronische ziekten & medicatie. ** Extra gecorrigeerd voor inflammatie, vitamine D en telomeerlengte. 1 Arts,, Oude Voshaar, work in progress 1 Aprahamian, Oude Voshaar, et al, work in progress 5

6 Valrisico antidepressiva: effect 1 Valrisico antidepressiva: effect 1 Naturalistische studie polikliniek Geriatrie met 1 jaar FU (n=811): Gemiddeld 82 jaar oud, 73% vrouw, 38% frail. 19% depressief (DSM-criteria), 31% GDS 6, 37% gebruikt SSRI Naturalistische studie polikliniek Geriatrie met 1 jaar FU (n=811): Gemiddeld 82 jaar oud, 73% vrouw, 38% frail. 19% depressief (DSM-criteria), 31% GDS 6, 37% gebruikt SSRI Groep OR [95% B.I.]* P-value Geen, geen SSRI 1.0 [REF] - Frailty SSRI Frailty met SSRI * Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, depressie, somatische ziekten & medicatie Groep OR [95% B.I.]* P-value Geen, geen SSRI 1.0 [REF] - Frailty 1.3 [ ].001 SSRI 1.5 [ ] <.001 Frailty met SSRI 2.7 [ ] <.001 * Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, depressie, somatische ziekten & medicatie 1 Aprahamian, Oude Voshaar, et al, work in progress 1 Aprahamian, Oude Voshaar, et al, work in progress Impact van op prgnose depressie Non-remitted depression at 2-year FU 1 Frailty (N=284) OR (95% BI) P value Aantal componenten 1 : Somscore (0-5) 1.24 (1.01, 1.52).040 Individuele componenten 1 Gewichtsverlies 0.73 (0.44, 1.23).239 Spierzwakte 1. (0.61, 1.99).762 Traagheid 1.61 (0.86, 3.03).137 Uitputting 1.97 (1.19, 3.26).008 Laag activiteiten niveau 1.84 (1., 3.06) Gecorrigeerd voor leeftijd, geslacht, opleiding, cognitie, roken, alcohol, multimorbiditeit 1 Collard & Oude Voshaar, Eur Psychiatry 2017 Linear mixed model op IDS score over de tijd 1 Conclusie 1: Frailty valide concept bij depressie IDSscore Frailty: T (vg)= 7.1, p<.001 Time by : T (vg)= 3.5, p=.001 Frailty Pre Robust maand follow up Ruim een kwart depressieve ouderen is frail; Geassocieerd met leeftijd gerelateerde biomarkers. Geassocieerd met voortijdig overlijden, deels verklaard door: Inflammatie. Laag vitamine D. Verkorte telomeren. Verhoogd valrisico van antidepressiva. Geassocieerd met een slechtere prognose van de depressie. 1 Collard, Arts & Oude Voshaar, Eur Psychiatry

7 Conclusie 2: Klinische implicaties Ook de hersenen zelf verouderen! Onderscheid & depressie blijft klinisch complex, maar: Relevant voor preventie overbehandeling depressie Meer aandacht voor psychotherapie: Frailty Identity Crisis? Meer aandacht voor geriatrische rehabilitatie? Cognitieve veroudering Cognitieve veroudering vasculaire route 1 Rönnlund et al, Intelligence (2006) Depressie cognitieve 1,2,3 Frailty - cognitie MCI: 25-50% depressief Depressie Cognitieve Depressie: 27% frail Cognitieve gaat vaak samen met 22% frail ook cognitieve stoornisen Frailty cognitieve /dementie Cognitieve Fysieke Frail: 22% cognitieve Overeenkomstige onderliggende pathofysiologie, bijv. Neurodegeneratie, testosteron, (onder)voeding, chronische inflammatie, cardiovasculair, depressie 1 Robertson et al, Ageing Res Rev (2013) 2 Collard et al, Aging Ment Health (2014) 3 Steffens et al, Psychological Med (2008) 1 Robertson et al, Ageing Res Rev

8 Cognitieve 1 Cognitieve 2013 consensus groep cognitive Fysieke met cognitieve (geen dementie) Vier groepen gedefinieerd: Robuuste ouderen Fysiek kwetsbare ouderen (subjectieve cognitieve klachten) Ouderen met alleen cognitieve (CDR 0.5) Fysiek en cognitieve fragiele ouderen 1 Kelaiditi et al, J Nutr health Aging (2013) 44 Meta-analyse: Impact depressie op cognitie 1 Vragen eigen onderzoek 1. Kun je bij depressieve ouderen subgroepen ontdekken rekening houdend met veroudering (fysiek én cognitief) 2. Impact prognose depressie 1 Rock et al, Psychol Med (2013) Kenmerken van de LPA klassen Kenmerken van de LPA klassen % Ernst depressie Ernst geheugen Ernst overige cognitieve Ernst fysieke physically dominated cognitively dominated Pure severe depression Amnestic depression Pure mild depression

9 Kenmerken van de LPA klassen Kenmerken van de LPA klassen % Ernst depressie Ernst geheugen Ernst overige cognitieve Ernst fysieke % Ernst depressie Ernst geheugen Ernst overige cognitieve Ernst fysieke physically dominated physically dominated cognitively dominated cognitively dominated Pure severe depression Pure severe depression Amnestic depression Amnestic depression Pure mild depression Pure mild depression Kenmerken van de LPA klassen Depressief op 2 jaar follow-up % % Ernst depressie Ernst geheugen Ernst overige cognitieve Ernst fysieke physically dominated cognitively dominated Pure severe depression Amnestic depression Pure mild depression Pure mild depression Pure severe depression Amnestic depression Frail-depression, Frail-depression, physically cognitively dominated dominated Conclusie (artikel) Take home: Frailty klinisch relevant bij depressie 5 verschillende klassen bij ouderen met depressie 3 klassen met kenmerken (fysiek en/of cognitief, ~50%) Geen klasse met alleen fysieke Invloed op beloop van depressie: Grootste kans remissie bij milde depressie met/zonder cognitieve (~60%) Kans op remissie verlaagd bij ernstige depressie, echter mogelijk betere prognose bij vals-positieve score op fysieke Frailty verklaart deels slechtere prognose ouderdomsdepressie. Onderscheid & depressie is klinisch complex, maar: Let hierbij ook op cognitive Relevant voor preventie overbehandeling depressie Meer aandacht voor psychotherapie: Frailty Identity Crisis? Meer aandacht voor geriatrische rehabilitatie? Amnestic depression mogelijk prodromale dementie 53 9

10